Περί δημοσκοπήσεων (Με αφορμή ένα άρθρο της ΚΟΜΕΠ το … 1974!)

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Και σ’αυτές τις εκλο­γές πολύ συζή­τη­ση γίνε­ται για τις δημο­σκο­πή­σεις, τ’ απο­τε­λέ­σμα­τα τους, αλλά και τις σκο­πι­μό­τη­τες που συχνά «κρύ­βουν».

Φιλο­ξε­νού­με απο­σπά­σμα­τα από άρθρο της Κομ­μου­νι­στι­κής Επι­θε­ώ­ρη­σης (ΚΟΜΕΠ 1/1974) (Κυκλο­φό­ρη­σε τον Νοέμ­βρη του 1974 και ήταν η πρώ­τη μετά από δεκα­ε­τί­ες παρα­νο­μί­ας) με την υπο­γρα­φή «Ι.Ζ» και τίτλο «ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ‘Η ΣΠΕΚΟΥΛΑΡΙΣΜΑ». Στο άρθρο αυτό υπάρ­χουν, παρά τα χρό­νια που μας χωρί­ζουν, χρή­σι­μες επι­ση­μάν­σεις, οξυ­δερ­κείς σχο­λια­σμοί και παρα­τη­ρή­σεις (οι υπο­γραμ­μί­σεις δικές μας):

«…Στον αστι­κό τύπο δημο­σιεύ­ο­νται πλη­ρο­φο­ρί­ες για τις λεγό­με­νες σφυγ­μο­με­τρή­σεις ή μελέ­τες της κοι­νής γνώ­μης. Οι σφυγ­μο­με­τρή­σεις αυτές γίνο­νται για οποιο­δή­πο­τε ζήτη­μα, αρχί­ζο­ντας από την εκτί­μη­ση της πολι­τι­κής γραμ­μής μιας κυβέρ­νη­σης, το βαθ­μό δημο­φι­λί­ας δια­φό­ρων κρα­τι­κών παρα­γό­ντων και φτά­νο­ντας μέχρι τις γνώ­μες για το ποια ομά­δα ποδο­σφαί­ρου ή χόκεϋ θα κερ­δί­σει το πρωτάθλημα…

Ο γάλ­λος κοι­νω­νιο­λό­γος Φ. Μπον σε μία εργα­σία του, που δημο­σιεύ­τη­κε στο περιο­δι­κό «Νεφ» γρά­φει: Από τη σκο­πιά της στα­τι­στι­κής η ανθρώ­πι­νη κοι­νω­νία μπο­ρεί να συγκρι­θεί με ένα σακί φασό­λια όπου υπάρ­χουν σε ίσες ποσό­τη­τες μαύ­ρα και άσπρα φασό­λια. Για να δια­πι­στώ­σου­με αυτό πρέ­πει να χύσου­με από το σακί εκα­τό φασό­λια. Η θεω­ρία των πιθα­νο­τή­των δεί­χνει-και η πρά­ξη επι­βε­βαιώ­νει- ότι αυτά τα 100 μαύ­ρα κα άσπρα φασό­λια κατα­νέ­μο­νται ως εξής; 45 και 55. Ο πραγ­μα­τι­κός συσχε­τι­σμός της ποσό­τη­τας τους στο σακ­κί θα καθο­ρι­στεί κατά προ­σέγ­γι­ση και το λάθος στους υπο­λο­γι­σμούς δεν θα υπερ­βαί­νει το 10%. Εάν χύσου­με 10.000 φασό­λια, τότε τα όρια του λάθους θα περιο­ρι­στούν στο 1%, ενώ αν χύσου­με 100.000 φασό­λια, το ποσο­στό του λάθους θα είναι μόλις 0,1%.

Οι άνθρω­ποι φυσι­κά, δεν μοιά­ζουν με τα φασό­λια. Ο καθέ­νας του έχει το χαρα­κτή­ρα και τις αντι­λή­ψεις του. Ωστό­σο οι ειδι­κοί για τη μελέ­τη της κοι­νής γνώ­μης θεω­ρούν ότι μπο­ρούν να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί στους υπο­λο­γι­σμούς τους η θεω­ρία για το «σακ­κί με τα φασόλια».

Μελε­τώ­ντας τα στοι­χεία της απο­γρα­φής, επε­ξερ­γά­ζο­νται ποσο­τι­κούς δεί­κτες με τη βοή­θεια των οποί­ων δημιουρ­γούν ένα ιδιό­μορ­φο μοντέ­λο κοι­νω­νί­ας σε μικρο­γρα­φία, όπου υπάρ­χει ένας αριθ­μός εργα­τών, αγρο­τών, δια­νο­ου­μέ­νων, καπι­τα­λι­στών. Στις παρα­πά­νω κατη­γο­ρί­ες τοπο­θε­τού­νται και άλλοι δεί­κτες, όπως: ηλι­κία, φύλο, μόρ­φω­ση κλπ.

Συνή­θως ένα τέτοιο «μοντέ­λο» περι­λαμ­βά­νει 1500–1800 άτο­μα. Όταν αυτό δια­τυ­πω­θεί θεω­ρη­τι­κά, προ­σλαμ­βά­νο­νται άνθρω­ποι οι οποί­οι πρέ­πει να διε­νερ­γή­σουν την έρευ­να. Απο­στέλ­λο­νται στα διά­φο­ρα σημεία της χώρας παίρ­νο­ντας μαζί τους και το σχε­τι­κό ερω­τη­μα­το­λό­γιο. Αφού κατα­λά­βουν τι σκέ­φτε­ται, τι κάνει και τι σκο­πεύ­ει να κάνει ο καθέ­νας από αυτούς τους 1500–1800 ανθρώ­πους που περι­λαμ­βά­νο­νται στο μοντέ­λο, και συνο­ψί­ζο­ντας τα στοι­χεία της απο­γρα­φής, οι οργα­νω­τές της έρευ­νας κατα­λή­γουν στο συμπέ­ρα­σμα ότι ξέρουν πια τι κάνει, τι σκέ­φτε­ται και τι σκο­πεύ­ει να κάνει ο πλη­θυ­σμός όλης της χώρας…

Τώρα η σφυγ­μο­μέ­τρη­ση της κοι­νής γνώ­μης στη Δύση έχει γίνει μεγά­λη μπίζ­νες, ενώ παραγ­γε­λιο­δό­τες υπάρ­χουν με το τσουβάλι…

Φυσι­κά θα ήταν λάθος να υπο­τι­μη­θεί η σημα­σία των σφυγ­μο­με­τρή­σε­ων που πραγ­μα­το­ποιούν τα ινστι­τού­τα μελέ­της της κοι­νής γνώ­μης. Ο Φρει­δε­ρί­κος Μπόν γρά­φει ότι « η δημιουρ­γία μεγά­λων επι­χει­ρή­σε­ων, η οργά­νω­ση της παρα­γω­γής με τη μέθο­δο της αλυ­σί­δας και η μηχα­νή της μαζι­κής προ­πα­γάν­δας δημιούρ­γη­σαν μια τυπο­ποι­η­μέ­νη και, συνε­πώς υπο­κεί­με­νη σε μέτρη­ση κοι­νή γνώμη».

Πολ­λές από τις σφυγ­μο­με­τρή­σεις και συνή­θως εκεί­νες των οποί­ων τα απο­τε­λέ­σμα­τα δεν ανα­κοι­νώ­νο­νται, απο­τε­λούν ένα σοβα­ρό στή­ριγ­μα για τις κυρί­αρ­χες τάξεις στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες. Ωστό­σο, τελευ­ταία στη Δύση, γίνε­ται ολο­έ­να και πιο έντο­να αισθη­τή η επι­δί­ω­ξη για τη χρη­σι­μο­ποί­η­ση του μηχα­νι­σμού της σφυγ­μο­μέ­τρη­σης της κοι­νής γνώ­μης για προ­πα­γαν­δι­στι­κούς σκοπούς.

«Μεγα­λύ­τε­ρος είναι ο κίν­δυ­νος- έγρα­φε στο περιο­δι­κό «Νεφ» ο συνερ­γά­της του γαλ­λι­κού ραδιο­φώ­νου και της τηλε­ό­ρα­σης Ρολάν Καϊ­ρολ που ασχο­λεί­ται με τη μελέ­τη των προ­ε­κλο­γι­κών εκστρα­τειών και τη σφυγ­μο­μέ­τρη­ση της κοι­νής γνώ­μης- όταν οι σφυγ­μο­με­τρή­σεις χρη­σι­μο­ποιού­νται εμφα­νώς για τα συμ­φέ­ρο­ντα μιας ορι­σμέ­νης πολι­τι­κής. Όλα τα ινστι­τού­τα σφυγ­μο­μέ­τρη­σης της κοι­νής γνώ­μης είναι ιδιω­τι­κές οργα­νώ­σεις. Η διε­ξα­γω­γή των σφυγ­μο­με­τρή­σε­ων χρη­σι­μο­ποιεί­ται από τους πελά­τες αυτών των επι­χει­ρή­σε­ων οι οποί­οι καθο­ρί­ζουν τους σκο­πούς τους…Το ίδιος όπως και τα ΜΜΕ έτσι και η βιο­μη­χα­νία των σφυγ­μο­με­τρή­σε­ων γίνε­ται ιδε­ο­λο­γι­κό και πολι­τι­κό όπλο στα χέρια εκεί­νων που δια­θέ­τουν τερά­στια κεφά­λαια.»

Εδώ ούτε καν μπο­ρεί να γίνει λόγος για αντι­κει­με­νι­κό τρό­πο αντι­με­τώ­πι­σης. Επει­δή οι αντα­γω­νι­στές είναι πολ­λοί, οι καθο­δη­γη­τές των ινστι­τού­των σφυγ­μο­μέ­τρη­σης της κοι­νής γνώ­μης ποτές δεν δια­κιν­δυ­νεύ­ουν να χάσουν τον πλού­σιο πελά­τη ο οποί­ος επι­θυ­μεί να λάβει «καλές απα­ντή­σεις» και γι’αυτό δέχο­νται όλους τους όρους του, δια­τυ­πώ­νο­ντας τις ερω­τή­σεις με τέτοιος τρό­πο, ώστε να δημιουρ­γή­σουν την εικό­να της αρε­σκεί­ας του παραγ­γε­λειο­δό­τη. Εδώ όπως και σε κάθε άλλον τομέα του εμπο­ρί­ου ισχύ­ει ο κανό­νας « ο αγο­ρα­στής έχει πάντα δίκιο!»

Η κατα­σκευή «καλών απα­ντή­σε­ων» από τις οποί­ες έχει ανά­γκη ο παραγ­γε­λειο­δό­της αρχί­ζει με τη δια­τύ­πω­ση των ερω­τή­σε­ων στις οποί­ες επί­κει­ται να απα­ντή­σει ο ερωτώμενος….

Σε συνέ­χεια, στην αλλοί­ω­ση της κοι­νής γνώ­μης συμ­βάλ­λουν και αυτοί που διε­νερ­γούν τη σφυγμομέτρηση….

Οι διε­νερ­γού­ντες τη σφυγ­μο­μέ­τρη­ση, συχνά κάνουν πονη­ριές- υπο­βά­λουν τις ερω­τή­σεις τους σε φίλους και γνω­στούς ή ανα­με­τα­ξύ τους, χωρίς να παίρ­νουν υπό­ψη τα κρι­τή­ρια του ινστι­τού­του, σχε­τι­κά με το «κοι­νω­νι­κό μοντέ­λο» ή απλώς επι­νο­ούν ότι τους κατέ­βει. Δύσκο­λα μπο­ρείς κανείς να τους ελέγ­ξει. Κάνουν πονη­ριές και εκεί­νοι που συνο­ψί­ζουν τα στοι­χεία της σφυγ­μο­μέ­τρη­σης, δηλα­δή προ­σαρ­μό­ζουν, στρογ­γυ­λεύ­ουν τους αριθ­μούς, έτσι, που «ο υπο­λο­γι­σμός να μην είναι πολύ δύσκολος.»

Και κατα­λή­γει το άρθρο: « Όλα αυτά φυσι­κά δεν σημαί­νουν καθό­λου ότι γενι­κά δεν υπάρ­χει κοι­νή γνώ­μη. Αντί­θε­τα τα στοι­χεία που παρα­θέ­τουν οι ίδιοι, επι­βε­βαιώ­νουν ότι ακρι­βώς επει­δή υπάρ­χει κοι­νή γνώ­μη, που επι­πλέ­ον παί­ζει σοβα­ρό ρόλο στην κοι­νω­νία, το σπε­κου­λά­ρι­σμα με τη βοή­θεια των νόθων  «σφυγ­μο­με­τρή­σε­ων» έχει αποτυχίες.

Η σοβα­ρή και πραγ­μα­τι­κή επι­στη­μο­νι­κή μελέ­τη της κοι­νής γνώ­μης είναι ένα από τα βασι­κά καθή­κο­ντα της κοι­νω­νιο­λο­γί­ας. Αλά η μελέ­τη αυτή πρέ­πει να είναι βαθειά και πολύ­πλευ­ρη και να χρη­σι­μο­ποιεί ολό­κλη­ρο το οπλο­στά­σιο των επι­στη­μο­νι­κών μέσων, μετα­ξύ των οποί­ων οι ερω­το­α­πα­ντή­σεις κάθε άλλο παρά είναι ο καθο­ρι­στι­κός παράγοντας.»