Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ποια σώματα έχουν ακόμη σημασία;

Γρά­φει ο Θανά­σης Αλε­ξί­ου* //

Με αφορ­μή την διά­λε­ξη της J. Butler Σώμα­τα που έχουν ακό­μη σημα­σία στο Μέγα­ρο Μου­σι­κής (στις 11 Μαί­ου 2016) ανα­ρω­τιέ­μαι για ποια σώμα­τα θα μιλή­σει η Αμε­ρι­κα­νί­δα φιλό­σο­φος, όταν  ο υπεύ­θυ­νος του κύκλου (ως κυβερ­νη­τι­κός βου­λευ­τής) θα συμ­βά­λει με την ψήφο του την Κυρια­κή 8 Μαί­ου στην κατάρ­ρευ­ση του ασφα­λι­στι­κού; Θα συμ­βά­λει δηλα­δή  στην αφαί­ρε­ση των στοι­χειω­δέ­στε­ρων προ­ϋ­πο­θέ­σε­ων για να κρα­τη­θεί το σώμα των εργα­τι­κών και λαϊ­κών στρω­μά­των, για­τί περί αυτού πρό­κει­ται, λει­τουρ­γι­κό. Νομί­ζω και ο βου­λευ­τής και η φιλό­σο­φος γνω­ρί­ζουν πως στο σύστη­μα της μισθω­τής εργα­σί­ας οι άνθρω­ποι δεν έχουν άλλο μέσο επι­βί­ω­σης από το να «δια­πραγ­μα­τευ­τούν» το σώμα τους ως πράγ­μα και να που­λούν (εκμι­σθώ­νουν) την εργα­σια­κή τους ικα­νό­τη­τα. Τα στρώ­μα­τα αυτά βιώ­νουν  την κοι­νω­νι­κή ασφά­λι­ση πρω­τί­στως με όρους ταξι­κού αγώ­να και δευ­τε­ρευό­ντως με όρους βιο­πο­λι­τι­κής, όπως θα έκα­νε ένας αστός (ή μεσο­α­στός) που έχει φετι­χο­ποι­ή­σει την αυτο­νο­μία του. Εξάλ­λου η βιο­πο­λι­τι­κή είχε πάντα την εργα­τι­κή τάξη ως αντι­κεί­με­νο ελέγ­χου και κατα­στο­λής και όχι τα αστι­κά στρώ­μα­τα. Το επί­δι­κο αυτού του αγώ­να παρα­μέ­νει και σήμε­ρα ο βαθ­μός εκμε­τάλ­λευ­σης του σώμα­τος και της εργα­τι­κής δύνα­μης και εδώ αρχί­ζουν οι αμφι­ση­μί­ες για το σώμα. Για το κεφά­λαιο τα σώμα­τα έχουν σημα­σία μόνο αν είναι πει­θή­νια και υπο­ταγ­μέ­να. Μόνο έτσι τα σώμα­τα μπο­ρούν να εντα­χτούν (να ανα­λω­θούν) εκ νέου στον κύκλο αξιο­ποί­η­σης του κεφα­λαί­ου και να γίνουν παρα­γω­γι­κά σώμα­τα προ­σφέ­ρο­ντας απλή­ρω­τη εργα­σία (υπε­ρα­ξία). Με αυτή την έννοια πρό­κει­ται για σώμα­τα που έχουν ακό­μη σημα­σία. Ακρι­βώς εδώ απο­βλέ­πουν οι εργα­σια­κές ανα­τρο­πές και η κατάρ­γη­ση της κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης που προ­ω­θεί η Κυβέρνηση.

Ας ιστο­ρι­κο­ποιού­με λοι­πόν τα πράγ­μα­τα και ας ξεκι­νού­με από κοι­νω­νι­κό σώμα, το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος του οποί­ου έχει γίνει εμπό­ρευ­μα, έχει πραγ­μο­ποι­η­θεί ενώ του έχουν  αφαι­ρε­θεί όλες οι δημιουρ­γι­κές ικα­νό­τη­τες και η εργα­σία του με  «επι­στη­μο­νι­κό» τρό­πο (τεϊ­λο­ρι­σμός-φορ­ντι­σμός, νεο­τεϊ­λο­ρι­σμός κ.λπ.) έχει αποει­δι­κευ­τεί. Αυτή είναι η αντι­προ­σω­πευ­τι­κή κατά­στα­ση των σωμά­των σήμε­ρα στην Ελλά­δα και γενι­κά στη καπι­τα­λι­στι­κή συν­θή­κη. Στην ανα­πα­ρα­γω­γή αυτής της κατά­στα­σης και αυτής της συν­θή­κης απο­βλέ­πει επί­σης ο κυρί­αρ­χος λόγος (Discurs). Αυτές είναι πάλι οι κοι­νω­νι­κο-πολι­τι­σμι­κές και πολι­τι­κές δομές που καθι­στούν το σώμα πεδίο πολι­τι­κής δια­μά­χης. Εδώ σπον­δυ­λώ­νο­νται οι σχέ­σεις εκμε­τάλ­λευ­σης με τις πρα­κτι­κές κατα­πί­ε­σης του σώμα­τος (έμφυ­λες, δια­φυ­λι­κές κ.λπ.). Συνε­πώς αυτό είναι το πεδίο αντι­πα­ρά­θε­σης, γι’ αυτό απερ­γούν σήμε­ρα οι εργα­ζό­με­νοι και από εδώ ξεκινάμε.

Μια αντί­λη­ψη που θέλει το σώμα ως «κοι­νω­νι­κή κατα­σκευή» ή «ανοι­χτό» (χωρίς ταυ­τό­τη­τα, άφυ­λο, επι­δε­κτι­κό σε μετα­σχη­μα­τι­σμούς κ.ο.κ.) γίνε­ται ανι­στο­ρι­κή. Αυτή  λαμ­βά­νει περισ­σό­τε­ρο την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα μεσο­α­στι­κών και αστι­κών στρω­μά­των που βλέ­πουν το σώμα ως αυτο­σκο­πό και έχουν τους πόρους και τα μέσα (υλι­κούς, συμ­βο­λι­κούς, γλωσ­σι­κούς) να το επα­να­δια­πραγ­μα­τευ­τούν. Και αυτό συμ­βαί­νει τη στιγ­μή που το σώμα της εργα­τι­κής τάξης ξοδεύ­ε­ται ως μέσον με δεδο­μέ­νο πάντα ότι οι πόροι είναι άνι­σα κατα­νε­μη­μέ­νοι. Σε αντι­δια­στο­λή με τον «παι­χνι­διά­ρι­κο» χαρα­κτή­ρα της εργα­σί­ας μέρους των μεσαί­ων στρω­μά­των (η εργα­σία ως αυτο­πραγ­μά­τω­ση) η πλειο­ψη­φία των εργα­ζο­μέ­νων βιώ­νει την εργα­σία ως βιο­πο­ρι­σμό, ως περι­στο­λή κρί­σι­μων σωμα­τι­κών και ψυχι­κών λει­τουρ­γιών (αλλο­τρί­ω­ση), όπως κατα­δει­κνύ­ε­ται  εξάλ­λου σε πλη­θώ­ρα κοι­νω­νι­κο-επι­δη­μιο­λο­γι­κών ερευ­νών. Και αυτό παρό­λο που με την εργα­σία τους παρά­γουν τον κοι­νω­νι­κό πλού­το, «ζυμώ­νου­με του κόσμου το ψωμί» όπως γρά­φει ο Παλαμάς.

Ακό­μη κι αν δεχτού­με την ιδε­α­λι­στι­κή αρχή πως  η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι προ­ϊ­όν λογο­θε­τι­κών πρα­κτι­κών και «κεί­με­νο» πώς θα δια­σφα­λί­σου­με τη συμ­με­το­χή τμη­μά­των  του πλη­θυ­σμού  που στε­ρού­νται του ανα­γκαί­ου πολι­τι­σμι­κού και γλωσ­σι­κού κεφα­λαί­ου για να  δια­δρά­σουν και να (επαν)ερμηνεύσουν πόσο μάλ­λον να «κατα­σκευά­σουν» την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα; Και πώς μπο­ρού­με να βάζου­με σε παρέν­θε­ση την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα που απλώ­νε­ται μπρο­στά μας και μετα­τρέ­πει σώμα­τα και ανθρώ­πους σε «θυσία σε βρώ­μι­κο βωμό»; Οι ντε­λι­βε­ρά­δες πέφτουν από τα μηχα­νά­κια (με δύο ευρώ την ώρα και το μηχα­νά­κι δικό τους) και σκο­τώ­νο­νται, στη ναυ­πη­γο­ε­πι­σκευα­στι­κή ζώνη έχου­με κάθε χρό­νο σκο­τω­μέ­νους εργά­τες, στα ΕΛΠΕ κάθε τόσο καί­γο­νται κορ­μιά με το Ίδρυ­μα Λάτση (με συμ­με­το­χή προ­βε­βλη­μέ­νων πανε­πι­στη­μια­κών) να κάνει πως δεν ξέρει τίπο­τε για τα «εργα­τι­κά» ατυ­χή­μα­τα, προ­σφέ­ρο­ντας απλό­χε­ρα κοι­νω­νι­κή κάλυψη.

Δεν είναι στις προ­θέ­σεις μου να αγνο­ή­σω τη συμ­βο­λή της J. Butler στην απο­δό­μη­ση ρόλων και επι­τε­λέ­σε­ων  που κατα­πιέ­ζουν (ή διαρ­θρώ­νουν) ανθρώ­πους και σώμα­τα, αλλά είναι προ­βλη­μα­τι­κό σε μια περί­ο­δο που το σώμα των εργα­ζό­με­νων τάξε­ων που­λιέ­ται όσο-όσο, ακρι­βώς για να διο­γκω­θεί η από­σπα­ση απλή­ρω­της εργα­σί­ας,  να μιλά­ει κάποιος/α για «σώμα­τα που έχουν ακό­μη σημα­σία» εκτός αν ανα­φέ­ρε­ται στο σώμα των αστι­κών και μεσο­α­στι­κών στρω­μά­των. Τότε όμως πρό­κει­ται για μερο­λη­πτι­κή (ή μάλ­λον για α‑ταξική) προ­σέγ­γι­ση, αφού σήμε­ρα στην Ελλά­δα έχου­με με κυβέρ­νη­ση της «Αρι­στε­ράς» περί­που 1,5 εκα­τομ­μύ­ριο σώμα­τα που απα­ξιώ­νο­νται και φθεί­ρο­νται (άνερ­γοι, άστε­γοι, εξαρ­τη­μέ­νοι κ.ά.) επι­τε­λώ­ντας τη λει­τουρ­γία του «εφε­δρι­κού βιο­μη­χα­νι­κού στρα­τού» και συμ­βάλ­λουν στην κοι­νω­νι­κή πει­θάρ­χη­ση της εργα­τι­κής τάξης και στην καθή­λω­ση του μερο­κά­μα­του για να πάρει μπρο­στά η κεφα­λαια­κή συσσώρευση.

Αν η μαζι­κή ανερ­γία στη χώρα μας και η κατάρ­ρευ­ση του ασφα­λι­στι­κού απα­ξιώ­νει τα σώμα­τα για  να υπο­πλη­ρώ­νε­ται η εργα­σία και να νομι­μο­ποιεί­ται έτσι η ασύ­δο­τη εκμε­τάλ­λευ­ση της εργα­τι­κής δύνα­μης έχει σημα­σία η επι­λο­γή του χρό­νου ομι­λί­ας της J. Butler, αν όχι και ο χώρος ομι­λί­ας. Ο χρό­νος είναι τρεις ημέ­ρες μετά την ψήφι­ση του ασφα­λι­στι­κού στη Βου­λή που εξα­θλιώ­νει ανθρώ­πους και σώματα.

* Καθη­γη­τής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο