Στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821

Αυτά γρά­φο­νταν τις μέρες που η Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία είχε αρχί­σει να πνέ­ει τα λοί­σθια και ο αστι­κός Τύπος επι­χει­ρού­σε με παρα­λη­ρη­μα­τι­κά άρθρα να υπερ­το­νί­σει τα περί «εθνι­κής ενό­τη­τας», συν­δέ­ο­ντας το 1821 με την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επί­θε­ση του ελλη­νι­κού στρα­τού στη Μικρά Ασία, για την εκπλή­ρω­ση της Μεγά­λης Ιδέας.

Στην κομ­μα­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία πρώ­το χρο­νο­λο­γι­κά έργο για το 1821 είναι το βιβλίο του Γιά­νη Κορ­δά­του, «Η κοι­νω­νι­κή σημα­σία της Ελλη­νι­κής Επα­να­στά­σε­ως του 1821»⁵ που κυκλο­φό­ρη­σε το 1924.
Το πιο σημα­ντι­κό στο βιβλίο είναι ότι πραγ­μα­τεύ­ε­ται την Επα­νά­στα­ση ως προ­ϊ­όν της σύγκρου­σης των φεου­δαρ­χι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής με τις νέες παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις, στο πλαί­σιο της οθω­μα­νι­κής αυτο­κρα­το­ρί­ας. Υπο­γράμ­μι­σε για την αστι­κή τάξη:«Η τάξις αυτή — άσχε­τον αν αργό­τε­ρα επέ­ρα­σεν εις την αντί­δρα­σιν — έπαι­ξε κατά τους χρό­νους εκεί­νους προ­ο­δευ­τι­κόν ρόλον και μάλι­στα ρόλον πρω­τα­γω­νι­στού εις την προ­πα­ρα­σκευ­ήν και οργά­νω­σιν της εθνε­γερ­σί­ας».⁶

Η απή­χη­ση του βιβλί­ου προ­κά­λε­σε ισχυ­ρές αρνη­τι­κές αντι­δρά­σεις, με πρω­τα­γω­νι­στές το επί­ση­μο κρά­τος και την Ιερά Σύνο­δο της Εκκλη­σί­ας της Ελλά­δας. Η κυβέρ­νη­ση Πάγκα­λου το κατέ­σχε­σε και απα­γό­ρευ­σε την κυκλο­φο­ρία του, ενώ η Ιερά Σύνο­δος ανέ­θε­σε σε θεο­λό­γο «…να γρά­ψει ειδι­κή μελέ­τη με την οποία (…) ν’ απο­δεί­ξει πως η θεω­ρία του ιστο­ρι­κού υλι­σμού και ο μαρ­ξι­σμός είναι “έωλα κατα­σκευά­σμα­τα”».⁷

Επι­ση­μαί­νο­ντας τα θετι­κά στοι­χεία του βιβλί­ου, πρέ­πει να σημειω­θούν βασι­κές πλευ­ρές της προ­σέγ­γι­σης του Κορ­δά­του που είναι λαθε­μέ­νες, όπως ότι «η Επα­νά­στα­σις του 1821 επρο­δό­θη, όχι μόνον από τους κοτζα­μπά­ση­δες και Φανα­ριώ­τες, αλλά και από τους αστούς», ότι η Ελλά­δα «είναι συγκε­κα­λυμ­μέ­νον προ­τε­κτο­ρά­τον της Αγγλί­ας» και ότι ο ελλη­νι­κός λαός «ευρί­σκε­ται εις την κατά­στα­σιν του ημια­ποί­κου».⁸

Αυτά τα συμπε­ρά­σμα­τα, με τη μία ή την άλλη μορ­φή, σημά­δε­ψαν τις κομ­μα­τι­κές ανα­λύ­σεις επί δεκα­ε­τί­ες, δεί­χνο­ντας ενδε­χο­μέ­νως και κάποια απλου­στευ­τι­κή αντί­λη­ψη για άλλες αστι­κές επα­να­στά­σεις, όπως για τη Μεγά­λη Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση (1789).

Ανα­φε­ρό­με­νοι στην Ελλά­δα, υπεν­θυ­μί­ζου­με ότι από το πρώ­το διά­στη­μα της Επα­νά­στα­σης, η αστι­κή τάξη υπο­χρε­ώ­θη­κε να προ­χω­ρή­σει στη σύνα­ψη δανεί­ων με ετε­ρο­βα­ρείς όρους και υπο­θη­κεύ­ο­ντας τα εθνι­κά κτή­μα­τα. Επέ­λε­ξε τις διε­θνείς συμ­μα­χί­ες της, κυρί­ως με την Αγγλία και λόγω της στρα­τιω­τι­κής — επι­χει­ρη­σια­κής αδυ­να­μί­ας των ελλη­νι­κών εξε­γερ­μέ­νων δυνά­με­ων να κυριαρ­χή­σουν επί των Οθω­μα­νών. Αλλω­στε, μέσω της συμ­μα­χί­ας με την Αγγλία, οι πλοιο­κτή­τες και οι έμπο­ροι αύξα­ναν τη δύνα­μη και τα κέρ­δη τους, ενώ το εγχώ­ριο αστι­κό κρά­τος στη­ρι­ζό­ταν κυρί­ως στον αγγλι­κό παρά­γο­ντα, για να νική­σει και για να επε­κτεί­νει τα εδα­φι­κά του όρια.

Επι­πλέ­ον, υπεν­θυ­μί­ζου­με ότι την περί­ο­δο που ο Κορ­δά­τος έγρα­φε το βιβλίο του, το αστι­κό κρά­τος είχε ήδη επε­κτα­θεί και θωρα­κι­στεί, ενώ και η ενσω­μά­τω­ση των προ­σφύ­γων της Μικράς Ασί­ας συνέ­βα­λε στην καπι­τα­λι­στι­κή ανάπτυξη.
Πάντως, το βιβλίο απο­τέ­λε­σε το βασι­κό ιδε­ο­λο­γι­κό όπλο για το 1821 στον μαρ­ξι­στι­κό χώρο, έως και τα πρώ­τα χρό­νια της δεκα­ε­τί­ας του ’30.

Αλλαγή στην τοποθέτηση του ΚΚΕ

Από το 1933–1934 άλλα­ξε η τοπο­θέ­τη­ση του ΚΚΕ σχε­τι­κά με τον ρόλο που έπαι­ξε η αστι­κή τάξη στην Επα­νά­στα­ση του 1821.
Συγκε­κρι­μέ­να, τον Νοέμ­βρη 1933 η ΚΟΜΕΠ δημο­σί­ευ­σε το άρθρο του Γιάν­νη Ζέβγου «Ο Κορ­δά­τος σαν ιστο­ρι­κός της επα­νά­στα­σης του 1821».
Η πολε­μι­κή που ασκού­νταν στον Κορ­δά­το ήταν ότι εξυ­μνού­σε «με τη δια­στρέ­βλω­ση των ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των, την ελλη­νι­κή μπουρ­ζουα­ζία» και επι­χει­ρού­σε «να την παρα­στή­σει σαν κύρια δύνα­μη της επα­νά­στα­σης», παρα­γνω­ρί­ζο­ντας τον ρόλο που έπαι­ξαν στην Επα­νά­στα­ση οι λαϊ­κές μάζες.

Κατά τον Ζέβγο, η Επα­νά­στα­ση ήταν εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή.⁹
Επί­σης, υπο­στή­ρι­ζε ότι «η ελλη­νι­κή μπουρ­ζουα­ζία στα 1821, παίρ­νο­ντας την ηγε­μο­νία της επα­νά­στα­σης, λόγω της έλλει­ψης δια­μορ­φω­μέ­νης συνε­πούς επα­να­στα­τι­κής τάξης στη­ρί­χτη­κε στην αντί­δρα­ση, εσω­τε­ρι­κά και εξω­τε­ρι­κά…».¹⁰

Κατέ­λη­γε:
«Ποια ήταν τ’ απο­τε­λέ­σμα­τα της επα­νά­στα­σης; Η συντη­ρη­τι­κό­τη­τα, η ανα­πο­φα­σι­στι­κό­τη­τα, οι προ­δο­σί­ες σ’ ορι­σμέ­νες στιγ­μές της ελλη­νι­κής μπουρ­ζουα­ζί­ας ματαί­ω­σαν τις θυσί­ες του ελλη­νι­κού λαού, (…) Εβα­λαν τη βάση της υπο­δού­λω­σης της χώρας στο ξένο κεφά­λαιο. (…) Μα σήμε­ρα (…) Το ελλη­νι­κό προ­λε­τα­ριά­το, καθο­δη­γού­με­νο από το ΚΚΕ, παλεύ­ει να συγκε­ντρώ­σει γύρω του τις μάζες, για να λύσει τα απο­μει­νά­ρια της μπουρ­ζουα­ζο­δη­μο­κρα­τι­κής επα­νά­στα­σης και να την περά­σει σε προ­λε­τα­ρια­κή».¹¹

Στο άρθρο του Γ. Ζέβγου απά­ντη­σε ο Γ. Κορ­δά­τος με το ίδιο πολε­μι­κό πνεύμα:
«Στα βιβλία μου βάζω μια κεντρι­κή θέση: Πως η Επα­νά­στα­ση του 1821 ήταν ένα εθνι­κο­α­στι­κό κίνη­μα (…). που­θε­νά δε γρά­φω [σ.σ. υπο­γράμ­μι­ση Γ.Κ.] ότι η Επα­νά­στα­ση του 1821 και οι θυσί­ες της άνη­καν απο­κλει­στι­κά και είναι έργο της αστι­κής τάξης.
Εκεί­νο που γρά­φω εγώ είναι ότι η ελλη­νι­κή μπουρ­ζουα­ζία — όχι βέβαια στο σύνο­λό της — έπαι­ξε ρόλο επα­να­στα­τι­κό και προ­ο­δευ­τι­κό (…). Τον προ­ο­δευ­τι­κό αυτό­νε ρόλο (…) πρώ­τος από­λους τον τονί­ζει ο Μαρξ. Ο φτω­χο­α­γρο­τι­κός πλη­θυ­σμός της επα­να­στα­τη­μέ­νης Ελλά­δας δεν είχε (…) συνεί­δη­ση ούτε της δύνα­μης, ούτε της κοι­νω­νι­κής του οντό­τη­τας. Στο μεγα­λύ­τε­ρο μέρος του, επη­ρε­α­ζό­ταν από τους ηγέ­τες της αστι­κής τάξης…».¹²

Οταν δημο­σιεύ­τη­κε το άρθρο του Ζέβγου, το ΚΚΕ προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν για την 6η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ (Γενά­ρης 1934), που δια­μόρ­φω­σε τη στρα­τη­γι­κή των στα­δί­ων, δηλα­δή ότι η επα­νά­στα­ση στην Ελλά­δα θα ήταν αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κή, με «πορεία λίγο ή πολύ γρή­γο­ρου περά­σμα­τος της αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κής επα­νά­στα­σης σε επα­νά­στα­ση σοσια­λι­στι­κή».¹³
Ακο­λού­θη­σαν το 7ο Συνέ­δριο της ΚΔ και το 6ο του ΚΚΕ, το οποίο δια­τή­ρη­σε την ουσία της στα­διο­ποι­η­μέ­νης στρα­τη­γι­κής, όμως τρο­πο­ποί­η­σε την πολι­τι­κή συμ­μα­χιών, θέτο­ντας στό­χο τη συνερ­γα­σία και με αστι­κές δυνάμεις.

Οι θέσεις του ΚΚΕ τη δεκαετία του 1940

Με το ξέσπα­σμα του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου και στη συνέ­χεια με την ίδρυ­ση του ΕΑΜ, οι τοπο­θε­τή­σεις του Κόμ­μα­τος προ­σαρ­μό­στη­καν στη γραμ­μή της εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής πάλης. Ο ΕΑΜι­κός αγώ­νας προ­βλή­θη­κε ως το «νέο 1821». Χαρα­κτη­ρι­στι­κό ήταν το άρθρο του Κώστα Καρα­γιώρ­γη στην ΚΟΜΕΠ της Κατο­χής με τίτλο: «ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ 1821 — ΚΟΡΥΣΧΑΔΕΣ 1944», όπου έγραψε:

«Η σύγκλη­ση του Εθνι­κού Συμ­βου­λί­ου (…) Συν­δέ­ει το σημε­ρι­νό εθνι­κό και κοι­νω­νι­κό κίνη­μα με όλη τη βασα­νι­σμέ­νη οδυ­νη­ρή πορεία του ελλη­νι­κού λαού από το ’21 και την Εθνο­συ­νέ­λευ­ση της Επι­δαύ­ρου ως τα σήμε­ρα».¹⁴

Πρέ­πει να παρα­τη­ρή­σου­με ότι από τη φύση και τον χαρα­κτή­ρα του ως το Κόμ­μα της εργα­τι­κής τάξης, το ΚΚΕ δεν ήταν δυνα­τό εξ αντι­κει­μέ­νου να γίνει ο συνε­χι­στής του 1821. Μπο­ρού­σε να γίνει ο συνε­χι­στής μόνο με την έννοια του να ηγη­θεί της πάλης για την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σί­ας, που απο­τε­λεί συνέ­χεια στο ιστο­ρι­κό γίγνε­σθαι της δια­δο­χής των κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κών συστημάτων.

Σε μία τέτοια πάλη θα ήταν συμ­βα­τή και σ’ έναν βαθ­μό επι­βε­βλη­μέ­νη η επί­κλη­ση της ηρω­ι­κής δρά­σης των αγω­νι­στών του ’21, ως ένα στοι­χείο οικείο για να συνε­γεί­ρει τη λαϊ­κή ορμή, ενσω­μα­τω­μέ­νο όμως στα νέα ιστο­ρι­κά καθή­κο­ντα των μαζών.

Μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, και ενώ είχε ανα­πτυ­χθεί η συζή­τη­ση για τη βιο­μη­χα­νι­κή ανά­πτυ­ξη, κυκλο­φό­ρη­σε το 1945 το Πρώ­το Μέρος του έργου του Γιάν­νη Ζέβγου «Σύντο­μη Μελέ­τη της Νεο­ελ­λη­νι­κής Ιστο­ρί­ας», στο οποίο αναφέρεται:

«Η βιο­μη­χα­νι­κή επα­νά­στα­ση που από μισό αιώ­να πριν είχε αρχί­σει στην Αγγλία, ήταν άγνω­στη στην Ελλά­δα. Το εμπο­ρι­κό κεφά­λαιο δεν είχε αρχί­σει να μετα­τρέ­πε­ται σε βιο­μη­χα­νι­κό, και αυτό το εμπο­ρι­κό κεφά­λαιο ήταν δυνα­τό ιδί­ως στο εξω­τε­ρι­κό. Στην καθαυ­τή Ελλά­δα το εμπο­ρι­κό κεφά­λαιο το αντι­προ­σώ­πευαν πιο πολύ οι γυρο­λό­γοι. (…) Οι τσι­φλι­κά­δες ασχο­λιό­νταν μ’ αυτή [σ.σ. την τοκο­γλυ­φία] καθώς και με το εμπό­ριο».¹⁵

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, πριν ακό­μα το 1821, στα νησιά του Ιονί­ου και του Αιγαί­ου, αλλά και σε σημα­ντι­κές πόλεις όπου κυριαρ­χού­σε το ελλη­νι­κό στοι­χείο (ανε­ξάρ­τη­τα από το αν εντά­χθη­καν αργό­τε­ρα στο ελλη­νι­κό κρά­τος), καθώς και στις παροι­κί­ες, είχε πραγ­μα­το­ποι­η­θεί η πρω­ταρ­χι­κή συσ­σώ­ρευ­ση της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης. Οι πλοιο­κτή­τες λει­τουρ­γού­σαν ως μετα­φο­ρείς και ως έμπο­ροι, ενώ έδι­ναν ώθη­ση στη ναυ­πη­γι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα. Παράλ­λη­λα, η ανά­πτυ­ξη της ναυ­τι­λί­ας απαι­τού­σε δανει­σμό και ενί­σχυε τη δρά­ση του τοκο­φό­ρου κεφα­λαί­ου. Στον τομέα της ναυ­τι­λί­ας έγι­νε το διπλό ιστο­ρι­κό πέρα­σμα που ανα­δει­κνύ­ει ο Μαρξ, δηλα­δή του εμπό­ρου που γίνε­ται άμε­σα βιο­μή­χα­νος — εφο­πλι­στής και του βιο­μή­χα­νου — εφο­πλι­στή που γίνε­ται έμπο­ρος. Αλλά και η βαρύ­τη­τα των βιο­μη­χα­νι­κών κλά­δων — ορυ­χεί­ων, μετα­ποί­η­σης, Ενέρ­γειας, ύδρευ­σης, μετα­φο­ρών κ.λπ. — στον προσ­διο­ρι­σμό του βαθ­μού ανά­πτυ­ξης των κεφα­λαιο­κρα­τι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής δεν αναι­ρεί­ται λόγω της σημα­ντι­κής διείσ­δυ­σης του ξένου κεφα­λαί­ου σε αυτούς.

Την περί­ο­δο του αγώ­να του ΔΣΕ, η θέση ότι ο λαϊ­κός αγώ­νας ήταν συνέ­χεια του ’21 δια­τη­ρή­θη­κε, παρό­τι δεν γινό­ταν καμία ανα­φο­ρά για το 1821 στα Επί­ση­μα Κεί­με­να του Κόμ­μα­τος.¹⁶

Το σχέδιο Προγράμματος του 1953 και μετέπειτα επεξεργασίες

Στις 12–14 Δεκέμ­βρη 1953 συνήλ­θε στη Ρου­μα­νία η 4η Πλα­τιά Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Ανά­με­σα στα θέμα­τά της ήταν το «Σχέ­διο Προ­γράμ­μα­τος του ΚΚΕ», με ειση­γη­τή τον Νίκο Ζαχα­ριά­δη.¹⁷

Στο κεί­με­νο που δόθη­κε στη δημο­σιό­τη­τα, υπάρ­χει ειδι­κό κεφά­λαιο για το 1821:
«Ο χαρα­κτή­ρας της λαϊ­κής επα­νά­στα­σης του 1821 ήταν εθνι­κός απε­λευ­θε­ρω­τι­κός (…) Η επα­νά­στα­ση έπρε­πε να είναι αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κή. Κινη­τή­ριες δυνά­μεις (…) ήταν: Το εμπο­ρι­κό και ναυ­τε­μπο­ρι­κό κεφά­λαιο, η αστι­κή τάξη σαν ηγε­μό­νας της επα­νά­στα­σης. Η αγρο­τιά, σαν ο κύριος φορέ­ας της. Οι συντε­χνί­ες και η φτω­χο­λο­γιά στις πόλεις. Δηλα­δή, όλος ο λαός (…)».¹⁸

Σε αυτό το σημείο εκφρά­ζε­ται μια αντί­φα­ση ανά­με­σα στις σωστά προσ­διο­ρι­σμέ­νες «κινη­τή­ριες δυνά­μεις της επα­νά­στα­σης» και τον «χαρα­κτή­ρα της επα­νά­στα­σης». Η αντί­φα­ση αφο­ρά την ανα­γνώ­ρι­ση του ηγε­τι­κού ρόλου της αστι­κής τάξης από τη μια πλευ­ρά και τον προσ­διο­ρι­σμό της επα­νά­στα­σης ως λαϊ­κής από την άλλη. Η ηγε­τι­κή κοι­νω­νι­κή δύνα­μη της επα­νά­στα­σης, δηλα­δή η αστι­κή τάξη, είναι ο φορέ­ας των νέων σχέ­σε­ων παρα­γω­γής που θεμε­λιώ­νει η επα­νά­στα­ση και κατά συνέ­πεια προσ­διο­ρί­ζει τόσο τον ταξι­κό χαρα­κτή­ρα της επα­νά­στα­σης, όσο και της επι­διω­κό­με­νης εξου­σί­ας. Ομως, στις κινη­τή­ριες δυνά­μεις της επα­νά­στα­σης συμ­με­τέ­χουν και κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις που έχουν συμ­φέ­ρον από την κατάρ­γη­ση της παλιάς εξου­σί­ας (η αγρο­τιά, οι τεχνί­τες, οι προ­λε­τά­ριοι κ.λπ.), ακό­μα και αν έχουν αντι­θέ­σεις με τη νέα τάξη εξουσίας.

Το Σχέ­διο απο­σύρ­θη­κε, αφού επι­κρί­θη­κε από το ΚΚΣΕ ως σεχτα­ρι­στι­κό,¹⁹ λύνο­ντας την αντί­φα­ση σε λαθε­μέ­νη κατεύ­θυν­ση με τον ισχυ­ρι­σμό ότι το 1821 ήταν «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό κίνη­μα των Ελλή­νων ενά­ντια στην οθω­μα­νι­κή αυτο­κρα­το­ρία».²⁰

Η θέση για τον χαρα­κτή­ρα της Επα­νά­στα­σης του 1821 μόνο ως εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής σχε­τι­ζό­ταν με την αντί­λη­ψη ότι στην Ελλά­δα, ακό­μα και τη δεκα­ε­τία 1950, υπήρ­χαν άλυ­τα αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κά προ­βλή­μα­τα, τη λύση των οποί­ων το Κόμ­μα έπρε­πε να προ­τά­ξει ένα­ντι του στό­χου της εργα­τι­κής εξου­σί­ας, συγκρο­τώ­ντας δημο­κρα­τι­κό μέτω­πο με τις λεγό­με­νες προ­ο­δευ­τι­κές (αντι­δε­ξιές — αντι­βα­σι­λι­κές κατά κανό­να) δυνά­μεις.

Το 1958 κυκλο­φό­ρη­σε το βιβλίο του Πέτρου Ρού­σου, «Βοή­θη­μα Νέας Ιστο­ρί­ας της Ελλά­δας».
Κατά τον Π. Ρού­σο, το ελλη­νι­κό εμπο­ρι­κό κεφά­λαιο παρέ­μει­νε στη μορ­φή του δια­με­σο­λα­βη­τι­κό — δια­με­τα­κο­μι­στι­κό (κομπρα­δό­ρι­κο).
Το απο­τέ­λε­σμα ήταν οι μεγα­λέ­μπο­ροι και μεγά­λοι εμπο­ρο­κα­ρα­βο­κυ­ραί­οι, έχο­ντας εθι­στεί σε υψη­λά ποσο­στά κερ­δών, «να υιο­θε­τή­σουν και επί­ση­μα μετά την επα­νά­στα­ση την εμπο­ρο­με­σι­τι­κή οικο­νο­μι­κή πολι­τι­κή της στε­νής συνερ­γα­σί­ας με το ξένο κεφά­λαιο, βάζο­ντας σε δεύ­τε­ρη μοί­ρα τις παρα­γω­γι­κές επεν­δύ­σεις, κάτι που μετά την επα­νά­στα­ση απο­τε­λεί και υπα­γό­ρευ­ση της αγγλι­κής, βασι­κά, πολι­τι­κής, που με το συνα­γω­νι­σμό της κατα­στρέ­φει την ελλη­νι­κή βιο­τε­χνία».²¹

Στην ίδια κατεύ­θυν­ση επέ­μει­νε και ο Λεω­νί­δας Στρί­γκος (1959) στο βιβλίο του «Η επα­νά­στα­ση του ’21».
Η ίδια κατεύ­θυν­ση δια­τη­ρή­θη­κε στην κομ­μα­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία από τις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1960 και μέχρι το 1990.

Ορισμένα βασικά συμπεράσματα του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ

Μέσα στο καμί­νι της καθη­με­ρι­νής ταξι­κής πάλης, στις νέες συν­θή­κες που δια­μορ­φώ­θη­καν με την εκτε­τα­μέ­νη επι­κρά­τη­ση της αντε­πα­νά­στα­σης, δρο­μο­λο­γή­θη­κε και πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε η μελέ­τη της Ιστο­ρί­ας του Κόμ­μα­τος από την ίδρυ­σή του έως το 1968.

Στο Δεύ­τε­ρο Μέρος του Τόμου Α1 του Δοκι­μί­ου Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ, που πραγ­μα­τεύ­ε­ται την ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­σμού στην Ελλά­δα έως το 1918, υπο­χρε­ω­τι­κά η ιστο­ρι­κή ανά­λυ­ση πηγαί­νει και στην περί­ο­δο της οθω­μα­νι­κής κυριαρχίας.

Στο Δοκί­μιο ανα­δει­κνύ­ο­νται οι κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις που πήραν μέρος στην Επα­νά­στα­ση του ’21, τεκ­μη­ριώ­νε­ται ο χαρα­κτή­ρας της Επα­νά­στα­σης ως αστι­κής — εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής. Ιδιαί­τε­ρα επι­ση­μαί­νε­ται ότι σε μια επο­χή μετά­βα­σης από τη φεου­δαρ­χία στον καπι­τα­λι­σμό, μια σει­ρά από κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις πατού­σαν με το ένα πόδι στη φεου­δαρ­χία και με το άλλο στον καπι­τα­λι­σμό. Για παρά­δειγ­μα, οι κοτζα­μπά­ση­δες από τη μια αντλού­σαν τον πλού­το και την εξου­σία τους από τον ρόλο τους στην οθω­μα­νι­κή διοί­κη­ση και από την άλλη, παρά­γο­ντας με στό­χο το εξα­γω­γι­κό εμπό­ριο και δρα­στη­ριο­ποιού­με­νοι όλο και περισ­σό­τε­ρο στο εμπό­ριο, στη ναυ­τι­λία, στις τρα­πε­ζι­κές και ασφα­λι­στι­κές επι­χει­ρή­σεις κ.λπ., έρχο­νταν σε σύγκρου­ση με τα όρια των φεου­δαρ­χι­κών σχέ­σε­ων παραγωγής.

Συνε­πώς, διορ­θώ­νο­νται απλου­στεύ­σεις που υπο­βάθ­μι­ζαν τον αστι­κό χαρα­κτή­ρα της Επα­νά­στα­σης του ’21, απο­μό­νω­ναν το εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό στοι­χείο της. Παράλ­λη­λα, τονί­ζε­ται ότι η ερμη­νεία από την κομ­μα­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία των σχέ­σε­ων παρα­γω­γής ως φεου­δαρ­χι­κές ή ημι­φε­ου­δαρ­χι­κές δεν ήταν πλή­ρως αντι­κει­με­νι­κή. Το ίδιο αφο­ρά και στην ανά­λυ­ση για τον χαρα­κτή­ρα του ελλη­νι­κού κρά­τους, στην εκτί­μη­ση για την εγχώ­ρια αστι­κή τάξη, τους συμ­βι­βα­σμούς της και τις σχέ­σεις με ισχυ­ρά κρά­τη, πρώ­τα απ’ όλα με την Αγγλία. Ακό­μα, σημειώ­νε­ται ότι οι προη­γού­με­νες αδυ­να­μί­ες συν­δυά­στη­καν με την εκτί­μη­ση του ρόλου και του ταξι­κού χαρα­κτή­ρα του βασι­λι­κού θεσμού, που αντι­με­τω­πί­στη­κε ως ξένο σώμα και όχι ως συστα­τι­κό της μετε­πα­να­στα­τι­κής αστι­κής κρα­τι­κής δομής, που απο­σκο­πού­σε στην ανά­πτυ­ξη των καπι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παραγωγής.

Οι παρα­πά­νω αδυ­να­μί­ες ήταν επό­με­νο ότι επη­ρέ­α­σαν και την στρα­τη­γι­κή επε­ξερ­γα­σία του ΚΚΕ.
Στις ανα­λύ­σεις του Κόμ­μα­τος δέσπο­ζε η ερμη­νεία της υπερ­με­γέ­θους ανά­πτυ­ξης της ναυ­τι­λί­ας και του εξω­τε­ρι­κού εμπο­ρί­ου, ανα­φο­ρι­κά με τη σχε­τι­κή καθυ­στέ­ρη­ση της ανά­πτυ­ξης στη μετα­ποί­η­ση. Αυτή η υπαρ­κτή ανι­σο­με­τρία απο­δό­θη­κε στη θέλη­ση ξένων καπι­τα­λι­στι­κών δυνά­με­ων και στην ξενό­δου­λη (υπο­τε­λή) στά­ση της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης.

Το ΚΚΕ σήμε­ρα εξε­τά­ζει την πορεία της αστι­κής τάξης με τις αντι­φά­σεις της και ως τάξης ιστο­ρι­κά παρω­χη­μέ­νης εδώ και πολ­λά χρό­νια.
Δίνει έτσι ένα ισχυ­ρό ιδε­ο­λο­γι­κό όπλο στην εργα­τι­κή τάξη και στους αυτο­α­πα­σχο­λού­με­νους της πόλης και της αγρο­τιάς, στην πάλη τους για την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σί­ας και για την οικο­δό­μη­ση της σοσια­λι­στι­κής — κομ­μου­νι­στι­κής κοι­νω­νί­ας.

Παρα­πο­μπές:

• 1. Ενδει­κτι­κά ανα­φέ­ρο­νται: Περιο­δι­κό «Νέος Κόσμος», Μάρ­της 1954, Σχέ­διο Προ­γράμ­μα­τος του ΚΚΕ, Από­φα­ση της 4ης Πλα­τιάς Ολο­μέ­λειας της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ (12–14 Δεκέμ­βρη 1953), Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ 1918–1949, τόμ. Α1, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 2018 κ.ά.
• 2. Ενδει­κτι­κά ανα­φέ­ρο­νται: Γιά­νης Κορ­δά­τος, «Η κοι­νω­νι­κή σημα­σία της Ελλη­νι­κής Επα­να­στά­σε­ως του 1821», εκδ. «Γ. Βασι­λεί­ου», Αθή­να, 1924, Ι. Κ. Κορ­δά­τος, «Νεολ­λη­νι­κή Πολι­τι­κή Ιστο­ρία», τόμ. Α΄, εκδ. «Γ. Βασι­λεί­ου», Αθή­ναι, 1925 (αφιε­ρω­μέ­νο στη μνή­μη του Δημο­σθέ­νη Λιγδό­που­λου), Γιώρ­γης Λαμπρι­νός, «Μορ­φές του Εικο­σιέ­να», εκδ. «Αετός», Αθή­να, 1942, Γιάν­νης Ζέβγος, «Σύντο­μη μελέ­τη της νεο­ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας, Μέρος Α΄ και Β΄», εκδ. «Τα Νέα Βιβλία», Αθή­να, 1945–1946, Γιά­νης Κορ­δά­τος, «Μεγά­λη Ιστο­ρία της Ελλά­δας», τόμ. 10ος, εκδ. «20ός Αιώ­νας», Αθή­να, 1957, Λεω­νί­δας Στρί­γκος, «Η επα­νά­στα­ση του εικο­σιέ­να», Πολι­τι­κές και Λογο­τε­χνι­κές Εκδό­σεις, 1959, Τάσος Βουρ­νάς, «Αρμα­το­λοί και Κλέ­φτες», Πολι­τι­κές και Λογο­τε­χνι­κές Εκδό­σεις, 1962, Γιώρ­γης Ι. Ζωί­δης, «Ιστο­ρία της Ελλά­δας. Νέοι Χρό­νοι», τόμ. Α1, Βαρ­σο­βία, 1963, Δημή­τρης Φωτιά­δης, «Η επα­νά­στα­ση του ’21», εκδ. «Μέλισ­σα», Αθή­να, 1971–1972 (έργο σε 4 τόμους), Πέτρος Ρού­σος, «Βοή­θη­μα της νέας ιστο­ρί­ας της Ελλά­δας» (2η έκδο­ση), εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1982, Λύσαν­δρος Παπα­νι­κο­λά­ου, «Κοι­νω­νι­κή ιστο­ρία της ελλη­νι­κής επα­νά­στα­σης του 19ου αιώ­να», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1991, Κώστας Αυγη­τί­δης, «Εθε­λο­ντι­κά Στρα­τιω­τι­κά Τμή­μα­τα από Ελλη­νες της Ρωσί­ας και της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας πριν και μετά το 1821», Αθή­να, 1993 κ.ά.
• 3. ΚΜΕ, «Η επα­νά­στα­ση του εικο­σιέ­να», Επι­στη­μο­νι­κό Συμπό­σιο (21–23 Μάρ­τη 1981), εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1981.
• 4. Γεώρ­γιος Σκλη­ρός, «Εργα», εκδ. «Επι­και­ρό­τη­τα», Αθή­να, 1997, σελ. 114
• 5. Γιά­νης Κορ­δά­τος, «Η κοι­νω­νι­κή σημα­σία της Ελλη­νι­κής Επα­να­στά­σε­ως του 1821», εκδ. «Γ. Βασι­λεί­ου», Αθή­ναι, 1924.
• 6. Γιά­νης Κορ­δά­τος, «Η κοι­νω­νι­κή σημα­σία της Ελλη­νι­κής Επα­να­στά­σε­ως του 1821», (9η έκδο­ση), Αθή­να, 1975, σελ. 138–139.
• 7. Βλ. Π. Ν. Τρε­μπέ­λα, «Ο ιστο­ρι­κός υλι­σμός από από­ψε­ως φιλο­σο­φι­κής — Μελέ­τη απο­λο­γη­τι­κή, εντο­λή της Ι. Συνό­δου συντα­χθεί­σα», Αθή­ναι, 1925.
• 8. Γιά­νης Κορ­δά­τος, «Η κοι­νω­νι­κή σημα­σία της Ελλη­νι­κής Επα­να­στά­σε­ως του 1821», Αθή­να, 1975, σελ. 272–273.
• 9. ΚΟΜΕΠ, Νοέμ­βρης 1933, τεύχ. 21, σελ. 28.
• 10. Ο.π., σελ. 29.
• 11. Ο.π., σελ. 34.
• 12. «Νέα Επι­θε­ώ­ρη­ση», τχ. 7, Δεκέμ­βρης 1933, σελ. 180, 183, 184, 187.
• 13. «Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ 1918–1939», τομ. Α2, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 2018, σελ. 412.
• 14. «Κομ­μου­νι­στι­κή Επι­θε­ώ­ρη­ση», τευχ. 26–27 (5–6/1944), σελ. 8.
• 15. Γιάν­νης Ζέβγος, «Σύντο­μη μελέ­τη της νεο­ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας», τόμ. Α΄, εκδ. «Τα Νέα Βιβλία», Αθή­να, 1945, σελ. 28.
• 16. «Το ΚΚΕ — Επί­ση­μα Κεί­με­να», τόμ. 6ος, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1987.
• 17. Βλ. ανα­λυ­τι­κά «Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ 1949–1968», τόμ. Β΄, 5η έκδο­ση, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 2016, σελ. 315–319.
• 18. «Νέος Κόσμος», 3/1954, σελ. 8–10.
• 19. «Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ 1949–1968», τόμ. Β΄, ό.π, σελ. 318.
• 20. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ — Εγγρα­φο 467200, σελ. 2.
• 21. Πέτρος Ρού­σος, «Βοή­θη­μα της Νέας Ιστο­ρί­ας της Ελλά­δας», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1982, σελ. 233.