Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Άννεκε Ιωαννάτου — Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου «Ναι, αλλά ο Στάλιν»

Η ομι­λία-παρέμ­βα­ση της Άννε­κε Ιωαν­νά­του* στην παρου­σί­α­ση του βιβλί­ου του Νίκου Μότ­τα «Ναι, αλλά ο Στά­λιν» στην Αθήνα.

«Ενα ψέμα έχει προ­λά­βει να γυρί­σει το μισό πλα­νή­τη, προ­τού η αλή­θεια προ­λά­βει να βάλει το παντε­λό­νι της». Μ’ αυτά τα λόγια του Ουίν­στον Τσόρ­τσιλ ο Νίκος Μότ­τας ξεκι­νά­ει το κεφά­λαιο για τη σφα­γή του Κατίν, την εκτέ­λε­ση το 1940 χιλιά­δων Πολω­νών αξιω­μα­τού­χων την οποία η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία χρέ­ω­σε στους Σοβιε­τι­κούς. Το ιδιο έκα­νε αργό­τε­ρα και η ρωσι­κή ηγε­σία μετά τη διά­λυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Πρό­κει­ται για μια πραγ­μα­τι­κά δαι­δα­λώ­δη πορεία ενός ψέμ­μα­τος που στο βιβλίο δια­βά­ζε­ται σαν θρί­λερ. Και τα άλλα κεφά­λαια, όμως, ενδέ­χε­ται να δια­βα­στούν με κρα­τη­μέ­νη την ανά­σα από τον αδαή ανα­γνώ­στη, ενώ ο ανα­γνώ­στης ο οποί­ος ήδη γνω­ρί­ζει στον ένα ή στον άλλο βαθ­μό το θέμα, βρί­σκει στο βιβλίο έναν εξαι­ρε­τι­κά καλά τεκ­μη­ριω­μέ­νο οδη­γό για να οχυ­ρω­θεί η επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία του για μια θεμε­λιω­μέ­νη αντί­κρου­ση του βου­νού από ψέμα­τα και ιστο­ρι­κές παρα­χα­ρά­ξεις που σερ­βί­ρε­ται σχε­δόν καθη­με­ρι­νά στον κατα­να­λω­τή των μαζι­κών μέσων παρα­πλη­ρο­φό­ρη­σης προς φθο­ρά της συνεί­δη­σής του.

Η σφα­γή του Κατίν είναι το τέταρ­το κεφά­λαιο από τα συνο­λι­κά δεκα­τέσ­σε­ρα, στα οποία ο συγ­γρα­φέ­ας κατα­πιά­νε­ται σε χρο­νο­λο­γι­κή σει­ρά με τα πιο προ­κλη­τι­κά παρα­δείγ­μα­τα ιστο­ρι­κής παρα­χά­ρα­ξης ξεκι­νώ­ντας με τις δια­βό­η­τες δίκες της Μόσχας της δεκα­ε­τί­ας του 30 και τις λεγό­με­νες εκκα­θα­ρί­σεις. Ακο­λου­θεί το Σύμ­φω­νο Μη –επί­θε­σης των Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ του 1939 με το μεγά­λο ψέμα, όπως χαρα­κτη­ρί­ζε­ται ήδη στον τίτλο, της συνερ­γα­σί­ας Χίτλερ-Στά­λιν, το οποίο θρέ­φει μέχρι τις μέρες μας την εξί­σω­ση του κομ­μου­νι­σμού με το φασι­σμό στο όνο­μα της κατα­δί­κης του κάθε ολο­κλη­ρω­τι­σμού (ο κόκ­κι­νος και ο μαύ­ρος φασι­σμός, ακού­γε­ται τακτι­κά στα κανά­λια από το στό­μα κέντρο- και ακρο­δε­ξιών, συνή­θως με στό­χο το κομ­μου­νι­στι­κό κόμ­μα). Το λεγό­με­νο «μοί­ρα­σμα του κόσμου» σε σφαί­ρες επιρ­ρο­ής ανά­με­σα στο Στά­λιν και τον Τσόρ­τσιλ στη Διά­σκε­ψη της Γιάλ­τας το 1945, με ένα «χαρ­τά­κι» με τα ποσο­στά της μοι­ρα­σιάς των χωρών, στε­ρεί­ται κάθε σοβα­ρό­τη­τας, όπως απο­δεί­χνει ο συγ­γρα­φέ­ας εστιά­ζο­ντας στην έλλει­ψη επί­ση­μων πρακτικών.

Αλε­ξά­ντρ Σολζενίτσιν

Παρεμ­βάλ­λε­ται ένα κεφά­λαιο για τον Ρώσο συγ­γρα­φέα Αλε­ξά­ντρ Σολ­ζε­νί­τσιν και τον άθλιο ρόλο του στο πλευ­ρό των πιο αντι­δρα­στι­κών δυνά­με­ων του εσω­τε­ρι­κού και του εξω­τε­ρι­κού, ο οποί­ος ήλπι­ζε στο Δεύ­τε­ρο Παγκό­σμιο Πόλε­μο να επι­κρα­τή­σουν οι ναζι­στι­κές δυνά­μεις επί του Κόκ­κι­νου Στρα­τού. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν το πιο προ­βε­βλημ­μέ­νο πρό­σω­πο στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες. Το πασί­γνω­στο μυθι­στό­ρη­μά του Αρχι­πέ­λα­γος Γκού­λαγκ ο Νίκος Μότ­τας το χαρα­κτη­ρί­ζει απά­τη με πει­στι­κά απο­δει­κτι­κά στοι­χεία. Το πραγ­μα­τι­κό πρό­σω­πο του Σολ­ζε­νί­τσιν με όλη τη φασι­στι­κή βλο­συ­ρό­τη­τά του, κοι­τά­ει τον ανα­γνώ­στη από τις σελί­δες του βιβλί­ου, ξεγυ­μνω­μέ­νο από την προ­πα­γάν­δα και το φωτο­στέ­φα­νο της «Δύσης».

Και Τζορτζ Οργουελ

Ενα άλλο παρά­δειγ­μα του φαύ­λου ρόλου ενός ανθρώ­που γραμ­μά­των είναι ο Αγγλος Τζωρτζ ‘Οργου­ελ, ευρύ­τα­τα γνω­στού για τα αντι-ολο­κλη­ρω­τι­κά, αλλά στην ουσία αντι-κομ­μου­νι­στι­κά βιβλία του 1984 και Η Φάρ­μα των Ζώων. Αφιε­ρώ­νο­νται λίγες σελί­δες στον ταλα­ντού­χο αυτό συγ­γρα­φέα, στις οποί­ες δεν απο­δο­μεί­ται το ταλέ­ντο του, αλλά η δόλια χρή­ση αυτού του ταλέ­ντου στην υπη­ρε­σία των πιο αντι­δρα­στι­κών αντι­λή­ψε­ων. Οπως και στο παρά­δειγ­μα του Σολ­ζε­νί­τσιν, ανα­δεί­χνε­ται η μεγά­λη ευθύ­νη των ανθρώ­πων των γραμ­μά­των, λόγω της εμβέ­λειας των ιδε­ών τους μέσα από τα έργα τους.

Η σει­ρά των γεγο­νό­των στα επό­με­να κεφά­λαια με τα ψέμα­τα, τις παρα­χα­ρά­ξεις και την καλά τεκ­μη­ριω­μέ­νη αντί­κρου­σή τους, απο­κα­λύ­πτει μια μεθο­δι­κό­τη­τα στη συνερ­γα­σία ντό­πιων αντι­κομ­μου­νι­στι­κών δυνά­με­ων και ξένων μυστι­κών υπη­ρε­σιών με τη διείσ­δυ­ση ξένου κεφα­λαί­ου για την ανα­τρο­πή του σοσια­λι­στι­κού στρα­το­πέ­δου σε μια πορεία δεκα­ε­τιών. Κοι­τά­ζο­ντας προς τα πίσω και βλέ­πο­ντας την κατά­στα­ση που δημιουρ­γή­θη­κε στις χώρες αυτές σήμε­ρα, ο ανα­γνώ­στης έχει τη δυνα­τό­τη­τα να βλέ­πει καθα­ρά το σχέ­διο που έπαιρ­νε μπρος κυρί­ως μετά το 20ο Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ του Φλε­βά­ρη του 1956 με τον Γκορ­μπα­τσόφ να βάλει το 1991 την ταφό­πλα­κα στην πρώ­τη αυτή από­πει­ρα δημιουρ­γί­ας μιας σοσια­λι­στι­κής κοινωνίας.

1953, 1956, 1961, 1968, 1979, 1980

Παίρ­νο­ντας τα πράγ­μα­τα με τη χρο­νο­λο­γι­κή σει­ρά, έχου­με λοι­πόν τον Ιού­νη του 1953 στην Λαϊ­κή Δημο­κρα­τία της Γερ­μα­νί­ας την από­πει­ρα αντε­πα­νά­στα­σης η οποία αντι­με­τω­πί­στη­κε απο­τε­λε­σμα­τι­κά από τις τότε αρχές της χώρας. Ωστό­σο, οι δυτι­κές μηχα­νορ­ρα­φί­ες οδή­γη­σαν στην ανά­γκη της ανέ­γερ­σης του Τεί­χους του Βερο­λί­νου το 1961, το λεγό­με­νο Τεί­χος του Αίσχους. Από ποιά πλευ­ρά του Τεί­χους, όμως, ήταν το αίσχος; Να μια ερώ­τη­ση που δεν τίθε­ται εύκο­λα, μια που ο κόσμος στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες έμα­θε αυτό­μα­τα να εκλά­βει το αίσχος ως «ανα­το­λι­κό» και όχι «δυτι­κό». Επι­στη­μο­νι­κά «χωρίς φόβο και παθος» ο Νίκος Μότ­τας δια­λύ­ει τεκ­μη­ριω­μέ­να τους ατεκ­μη­ρί­ω­τους ισχυ­ρι­σμούς με τους οποί­ους μεγά­λω­σε στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες μια ολό­κλη­ρη μετα­πο­λε­μι­κή γενιά. Το 1956 ήρθε η σει­ρά της Ουγ­γα­ρί­ας. Εδώ η τότε ηγε­σία κάλε­σε τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση να παρέμ­βει. Το 1968 έγι­νε το ίδιο με την απο­κα­λού­με­νη «Ανοι­ξη της Πρά­γας». Η Σοβιε­τι­κή Ενω­ση, οι δυνά­μεις του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας ήταν καλε­σμέ­νες για να παρέμ­βουν. Και το 1979, μακριά από την Ευρώ­πη, στο Αφγα­νι­στάν, κλή­θη­καν πάλι οι Σοβιε­τι­κοί να παρέμ­βουν για να στη­ρί­ξουν την προ­ο­δευ­τι­κή κυβέρ­νη­ση η οποία είχε κάνει μεγά­λα βήμα­τα για να σπά­σει τις αλυσ­σί­δες αυτού του εξαι­ρε­τι­κά κατα­πιε­σμέ­νου λαού και δη των γυναι­κών. Επει­τα η «πεφω­τι­σμέ­νη Δύση» που τόσο στε­νο­χω­ριέ­ται για τη δημο­κρα­τία και για την κατά­στα­ση των γυναι­κών, οργά­νω­σε τους Μου­τζα­χε­ντίν και Ταλι­μπάν. Τη συνέ­χεια την ξέρου­με με τους υπεύ­θυ­νους στη Δύση να οδύ­ρο­νται για τα ανθρώ­πι­να δικαιώ­μα­τα στο Αφγα­νι­στάν. «Εισβο­λή» λοι­πόν στην Ουγ­γα­ρία, «εισβο­λή» στη Τσε­χο­σλο­βα­κία, «εισβο­λή» στο Αφγα­νι­στάν. Και το 2022… η ακά­λε­στη, αλλά όχι αναί­τια εισβο­λή, χωρίς εισα­γω­γι­κά, στην Ουκρα­νία. Είδες, σου λέει η αστι­κή προ­πα­γάν­δα ταυ­τί­ζο­ντας τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση με τη Ρωσία, πόσο επι­θε­τι­κοί ηταν πάντα οι Ρώσοι, ενώ η «Δύση», η αθώα περι­στε­ρά, όλο να αμύ­νε­ται. Η ιστο­ρι­κή αυτή λαθρο­χει­ρία δημιουρ­γεί μπέρ­δε­μα στο μυα­λό του απλού πολί­τη, που συχνά ταυ­τί­ζει τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση με τη σημε­ρι­νή Ρωσία. Η ανι­στό­ρη­τη αυτή ταύ­τι­ση βοη­θά­ει σήμε­ρα στη μονό­πλευ­ρη παρα­πλη­ρο­φό­ρη­ση σχε­τι­κά με την Ουκρα­νία. Πάλι οι «κομ­μου­νι­στές» επιτίθενται.

Η Πολω­νία

Η περί­πτω­ση της αντε­πα­νά­στα­σης στην Πολω­νία παί­ζε­ται τη δεκα­ε­τία του 80. Ηδη οι συν­θή­κες στην ίδια τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση είχαν αλλά­ξει, επι­τα­χυ­νό­με­να με την άνο­δο στην εξου­σία του Γκορ­μπα­τσόφ το 1985. Προ­χω­ρού­σε το έργο της διά­λυ­σης που είχε ξεκι­νή­σει δεκα­ε­τί­ες πριν. Στην Πολω­νία, η μόνη καθο­λι­κή χώρα στην παρέα των σλα­βι­κών χωρών, και ο αδύ­να­τος κρί­κος του σοσια­λι­στι­κού στρα­το­πέ­δου στην Ανα­το­λι­κή Ευρώ­πη, ανέ­λα­βε ενερ­γό ρόλο διά­λυ­σης του σοσια­λι­σμού ο Πολω­νός Πάπ­πας. Ο πρώ­τος σύμ­βου­λος επί θεμά­των ασφα­λεί­ας του Αμε­ρι­κα­νού προ­έ­δρου Ρόναλτ Ρήγκαν, ο Ρίτσαρτ Αλλεν, δια­βά­ζου­με στο βιβλίο, είχε χαρα­κτη­ρί­σει τη συνερ­γα­σία των ΗΠΑ με τον Πάπ­πα «μία από τις μεγα­λύ­τε­ρες μυστι­κές συμ­μα­χί­ες όλων των επο­χών». Και ο πρω­τερ­γά­της της διά­λυ­σης του σοσια­λι­σμού στην Πολω­νία, ο Λεχ Βαλέ­σα, δηλώ­νει το 2018, 28 χρό­νια μετά την αντε­πα­νά­στα­ση, πικρα­μέ­νος με τον τρό­πο που η δεξιά κυβέρ­νη­ση δια­χει­ρί­ζε­ται τα πράγ­μα­τα, ότι «στην Πολω­νία υπάρ­χει φασισμός»…

Κάθε άλλο παρά κατάρ­ρευ­ση των σοσια­λι­στι­κών χωρών λοι­πον, αλλά μια δεκα­ε­τί­ες προ­ε­τοι­μα­σμέ­νη δου­λειά των αντι­δρα­στι­κών δυνά­με­ων από μέσα και από έξω. Οποιος δια­βά­σει το βιβλίο του Νίκου Μότ­τα, θα το κατα­λά­βει καλά αυτό.

Κομ­μου­νι­σμός, μια δαι­μο­νι­σμέ­νη λέξη

Φυσι­κά η «δικτα­το­ρία της κομ­μου­νι­στι­κής Κού­βας», «το τυραν­νι­κό καθε­στώς του Κάστρο» δεν μπο­ρού­σε να λεί­ψει από τα θέμα­τα του βιβλί­ου. Η καπι­τα­λι­στι­κή προ­πα­γάν­δα χρη­σι­μο­ποιεί τη λέξη «κομ­μου­νι­σμός» αντί για «σοσια­λι­σμός», παρ’ όλο που μέχρι τώρα δεν υπήρ­ξε χώρα, η οποία έχει απο­κα­λέ­σει τον εαυ­τό της κομ­μου­νι­στι­κή, ούτε εκεί που κομ­μου­νι­στι­κά κόμ­μα­τα είναι και ήταν στην εξου­σία, αλλά πάντα μιλού­σαν για σοσια­λι­σμό σαν πρώ­το στά­διο της κοι­νω­νι­κής αλλα­γής προς τον κομμουνισμό.

Δαι­μο­νο­ποιώ­ντας τη λέξη «κομ­μου­νι­σμός» δια­γρά­φουν προ­κα­τα­βο­λι­κά από το μυα­λό και την ψυχή των ανθρώ­πων την κάθε δυνα­τό­τη­τα κοι­νω­νι­κής εξέ­λι­ξης πέρα από τον καπι­τα­λι­σμό παρου­σιά­ζο­ντας την ιστο­ρία ως μια τυχαία δια­δο­χή πολι­τευ­μά­των που απο­φα­σί­ζε­ται από ηγέ­τες-δαί­μο­νες ή από ηγέ­τες-αγί­ους. Το τι ρόλο παί­ζει το παι­χνί­δι αυτό των όρων το ανα­δει­κνύ­ει γλα­φυ­ρά ο συγ­γρα­φέ­ας στο κεφά­λαιο «Ευρω­παϊ­κή Ενω­ση και αντι­κομ­μου­νι­σμός», όπου δεί­χνε­ται όλη η πορεία της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής εκστρα­τεί­ας εκφρα­σμέ­νη σε ψηφί­σμα­τα, δια­κη­ρύ­ξεις, μνη­μό­νια και φιέ­στες ενά­ντια σε κάθε ολο­κλη­ρω­τι­σμό, το φασι­στι­κό και τον κομ­μου­νι­στι­κό. Το Δεκέμ­βρη του 1991 πανη­γυ­ρί­στη­κε η επί­ση­μη διά­λυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης από τις αστι­κές δυνά­μεις των κρα­τών-μελών και τον Αύγου­στο της ίδιας χρο­νιάς οι Υπουρ­γοί Εξω­τε­ρι­κών τους σε μια κοι­νή δήλω­ση, τάχθη­καν υπέρ των αντε­πα­να­στα­τι­κών δυνά­με­ων υπό τον Γιέλ­τσιν. Αυτή τη Ρωσία την ήθε­λαν και το ποιόν των δημο­κρα­τι­κών τους αντι­λή­ψε­ων φαί­νε­ται ξεκά­θα­ρα από το γεγο­νός ότι προ­σπέ­ρα­σαν την ετυ­μη­γο­ρία των λαών των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών που το Μάρ­τη του 1991 είχαν ψηφί­σει με τερά­στια πλειο­ψη­φία υπέρ της δια­τή­ρη­σης της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Φωνή λαού που την πέτα­ξαν στο καλά­θι αχρήστων.

Το τελευ­ταίο κεφά­λαιο περι­λαμ­βά­νει λίγες σελί­δες σχε­τι­κά με το Ιδρυ­μα για τα 100 εκα­τομ­μύ­ρια θύμα­τα, παρα­κα­λώ, του κομ­μου­νι­σμού. Πρό­κει­ται για ένα τέρας από ψέμα­τα, όπως τεκ­μη­ριώ­νει πει­στι­κά ο συγ­γρα­φέ­ας. Το προ­κλη­τι­κό είναι ότι οι χώρες που τα τελευ­ταία 500 χρό­νια έχουν σφά­ξει ολό­κλη­ρους λαούς, τολ­μούν και μιλούν. Το Ιδρυ­μα αυτό που θέλει να ενη­με­ρώ­σει τους Αμε­ρι­κα­νούς για την ιδε­ο­λο­γία, την ιστο­ρία και την κλη­ρο­νο­μιά του κομ­μου­νι­σμού, όπως λέει, στή­νε­ται σε μια χώρα που ξεκί­νη­σε με τη σχε­δόν ολο­κλη­ρω­τι­κή σφα­γή του ιθα­γε­νι­κού πλη­θυ­σμού, τη μεγα­λύ­τε­ρη γενο­κτο­νία μάλ­λον της ιστο­ρί­ας, ενώ οι άλλες δυτι­κές χώρες έχτι­σαν το οικο­νο­μι­κό τους σύστη­μα στο αίμα των αποι­κιο­κρα­τού­με­νων, αλλά και των δικών τους λαών.

Από τα θέμα­τα του βιβλί­ου που παρου­σιά­ζου­με σήμε­ρα, μπο­ρεί να κατα­λά­βει κανείς ότι δεν πραγ­μα­τεύ­ε­ται ο συγ­γρα­φέ­ας το πρό­σω­πο του Στά­λιν, αλλά τη δοκι­μα­σμέ­νη μέθο­δο των ιστο­ρι­κά γερα­σμέ­νων δυνά­με­ων του καπι­τα­λι­σμού να στα­μα­τή­σουν κάθε ιστο­ρι­κή πρό­ο­δο. Ιδιαί­τε­ρα από την επο­χή του Ψυχρού Πολέ­μου, όταν μετά το Δεύ­τε­ρο Παγκό­σμιο Πόλε­μο άρχι­σαν να προ­ε­λαύ­νουν παγκο­σμί­ως οι προ­ο­δευ­τι­κές, αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κές δυνά­μεις με, συχνά, σοσιαλιστικές/κομμουνιστικές ιδέ­ες και η ανθρω­πό­τη­τα είχε πάρει φόρα στη σωστή ιστο­ρι­κή κατεύ­θυν­ση μετά τη μεγά­λη αντι­φα­σι­στι­κή νίκη, μια φόρα που έπρε­πε να ανα­κο­πεί, για­τί θα σήμαι­νε το τέλος των παλαιών καπι­τα­λι­στών εξου­σια­στών του κόσμου.

* Η Άννε­κε Ιωαν­νά­του είναι φιλό­λο­γος, κρι­τι­κός βιβλί­ου, μεταφράστρια.

Κινη­μα­το­γρά­φος «STUDIO», Αθή­να 27.01.2023.

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…»: Παρου­σιά­στη­κε στην Αθή­να το βιβλίο του Νίκου Μόττα

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…», του Νίκου Μόττα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο