Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Έλβις … εναντίον Λένιν «Μια σύγκρουση υπερδυνάμεων σε καμβά»

30 χρό­νια κλεί­νουν φέτος από εκεί­νες τις κρύ­ες μέρες του 1991, όταν η κόκ­κι­νη σημαία με το σφυ­ρο­δρέ­πα­νο υπο­στέλ­λο­νταν από την κορυ­φή του Κρεμ­λί­νου και το πρώ­το εργα­τι­κό κρά­τος στον κόσμο – η ταξι­κή πατρί­δα κάθε εργά­τη – λύγι­ζε κάτω από το βάρος της αντεπανάστασης.

Ήταν εκεί­νες τις μέρες που έβγα­ζε «βρώ­μα η ιστο­ρία ότι ξοφλή­σα­με», πως ο σοσια­λι­σμός ήταν «το παρα­τρά­γου­δο στα ωραία (ιμπε­ρια­λι­στι­κά) άσμα­τα» και οι κάθε λογής Φου­κου­γιά­μα δια­τυ­μπά­νι­ζαν το τέλος της ιστο­ρί­ας και την ορι­στι­κή επι­κρά­τη­ση του καπιταλισμού.
Η πατρί­δα που έχτι­σαν οι ηρω­ι­κοί μπολ­σε­βί­κοι, η πατρί­δα του Λένιν, του Στά­λιν, του Στα­χά­νοφ, του Ζού­κωφ, του Γκα­γκά­ριν, του Σοστα­κό­βιτς, η πατρί­δα του σοβιε­τι­κού λαού μετα­τρέ­πο­νταν σε λάφυ­ρο της νέας, αστι­κής Ρωσί­ας που ανα­δύ­ο­νταν από το βούρ­κο της περεστρόικα.
Όπως και οι εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες, εκα­τομ­μύ­ρια Πάβελ Κορ­τσά­γιν που «έδε­ναν το ατσά­λι» μαζί με το τιτά­νιο ιστο­ρι­κό οικο­δό­μη­μα που “γέν­νη­σε” τον άνθρω­πο της νέας κοι­νω­νί­ας του πρώ­ι­μου και ανο­λο­κλή­ρω­του σοσιαλισμού.
Οι μυλό­πε­τρες της αντε­πα­νά­στα­σης, υπο­στη­ρι­ζό­με­νες από τα γρα­νά­ζια του διε­θνούς ιμπε­ρια­λι­σμού, συνέ­τρι­βαν τα πάντα, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα όμως ο θάνα­τος των παρα­πά­νω είναι κατά βάση μόνο βιολογικός.
Αφού ακό­μα σήμε­ρα, όχι μόνο στην Ελλά­δα που δήθεν υπερ­βαί­νει την κρί­ση, αλλά και σ΄όλο τον κόσμο συνε­χί­ζουν να εμπνέ­ουν αυρια­νούς επα­να­στά­τες για το τσά­κι­σμα της καπι­τα­λι­στι­κής βαρ­βα­ρό­τη­τας, την απε­λευ­θέ­ρω­ση της ανθρω­πό­τη­τας και την κομ­μου­νι­στι­κή προ­ο­πτι­κή, με πάντα επί­και­ρο το ιστο­ρι­κό πρω­το­σέ­λι­δο του Ρίζου.Ριζοσπάστης Ελπίδα η πάλη των λαών

 

Έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη
Ή κόκ­κι­νη από ζωή ή κόκ­κι­νη από θάνατο
Θα φρο­ντί­σου­με εμείς γι’ αυτό
Έτσι πρέ­πει να γίνει
Έτσι θα γίνει
Στους μπουρζουάδες
Κρι­τι­κή να κάνουμε
αυτό δε φτάνει
Του γου­ρου­νιού του αστισμού
Να κόψου­με πρέ­πει τα πόδια

Έτσι πρέ­πει να γίνει

Από την πλευ­ρά τους αστοί κλπ «πρό­θυ­μοι» σκαρ­φί­ζο­νται ό,τι μπο­ρεί να φαντα­στεί κανείς, προ­σπα­θώ­ντας να εκτρέ­ψουν το ρου της ιστο­ρί­ας …μέχρι και μια έκθε­ση στο Βερο­λί­νο που «εξε­τά­ζει τις δια­φο­ρές αλλά κυρί­ως τις εκπλη­κτι­κές ομοιό­τη­τες, της επο­χής του ψυχρού Πολέ­μου μετα­ξύ ΗΠΑ και Σοβιε­τι­κής Ένω­σης» (ανα­ζη­τώ­ντας ‑λένε, «εικα­στι­κές ομοιό­τη­τες» σε πίνα­κες κλπ έργα»)
Μάλι­στα για να το κάνει πιο «γλα­φυ­ρό» ανα­φέ­ρει ότι «σχε­δόν 30 χρό­νια, από τη δεκα­ε­τία του 1960 έως τις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1990, η μεγά­λη μπρο­στι­νή είσο­δος του μου­σεί­ου Gropius Bau αντι­με­τώ­πι­ζε την τσι­με­ντέ­νια όψη και το συρ­μα­τό­πλεγ­μα του Τεί­χους και οι επι­σκέ­πτες πηγαι­νο­έρ­χο­νταν από μια πίσω πόρ­τα» ενώ τώρα είναι αλλιώς.

Στο όριο του δια­χω­ρι­σμού Ανα­το­λής-Δύσης τώρα τα εικα­στι­κά ΗΠΑ και ΕΣΣΔ 1960–1990, μέχρι τις 9‑Ιαν-2022, με 125 πίνα­κες από την ιδιω­τι­κή συλ­λο­γή Ludwig Collection διε­ρευ­νά τις δια­φο­ρές, αλλά κυρί­ως τις φορές εκπλη­κτι­κές συμ­πτώ­σεις, μέσα από έργα περισ­σό­τε­ρων από 80 καλλιτεχνών.

Η έκθε­ση ανοί­γει –μας ενη­με­ρώ­νουν, «με τον εμβλη­μα­τι­κό “Elvis Presley (Single Elvis)” του Andy Warhol – 1964», … «με τον τρα­γου­δι­στή να κρα­τά­ει το όπλο του ντυ­μέ­νος καου­μπόι, δίπλα-δίπλα στο πορ­τρέ­το του Βλα­ντι­μίρ Ίλιτς (αρχές 10ετίας 1980) του Ρώσου –σσ. ήταν Αρμέ­νιος όχι Ρώσος, καλ­λι­τέ­χνη Ντμί­τρι Dmitri Nalbandyan και τον σοβιε­τι­κό ηγέ­τη στη βιβλιο­θή­κη του» (σσ. ο Nalbandyan γεν­νή­θη­κε 15-Σεπ-1906 στην Τιφλί­δα και πέθα­νε 2‑Ιουλ-1993 αμέ­σως μετά τις ανα­τρο­πές ήταν σοβιε­τι­κός-Αρμέ­νιος πολυ­βρα­βευ­μέ­νος ζωγρά­φος, «Λαϊ­κός καλ­λι­τέ­χνης της ΕΣΣΔ» [1969], μέλος της Ακα­δη­μί­ας Τεχνών [1953], «ήρω­ας Σοσια­λι­στι­κής Εργα­σί­ας» [1976], δύο φορές βρα­βείο Στά­λιν [1946, 1951] κλπ.).
«Και τα δύο –συνε­χί­ζουν οι «ανα­λυ­τές» είναι κλι­σέ, αλλά ταρά­ζουν τους θεα­τές αν σκε­φτούν συνειρ­μι­κά»… (σσ. άρες μάρες κουκουνάρες)

Έλεος!

(απτό­η­τοι NYtimes κλπ )
«Και άλλα παλιά τρό­παια μπαί­νουν στο χορό: Η δυτι­κή Pop Art, που υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται –ως γκα­νιάν στο εμπό­ριο ενά­ντια στην ανα­το­λι­κή προ­πα­γάν­δα στην υπη­ρε­σία του κομ­μου­νι­σμού και τον αφη­ρη­μέ­νο εξπρε­σιο­νι­σμό ενά­ντια στον σοσια­λι­στι­κό ρεαλισμό».
(…)
«Αλλά παρ΄όλ΄αυτά τα ανα­με­νό­με­να, υπάρ­χει από­χρω­ση και βάθος, καθώς και λιγό­τε­ρο γνω­στά έργα, ειδι­κά από τη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, που συμπλη­ρώ­νουν τα ιστο­ρι­κά κενά, όπως ο Vladimir Yankilevsky του «Nonconformist Group» κά. καλ­λι­τέ­χνες που εργά­στη­καν ανα­τρε­πτι­κά ενά­ντια στη σοβιε­τι­κή λογο­κρι­σία» και (…) «σφυ­ρη­λα­τή­θη­καν με τις ρωσι­κές πρω­το­πο­ρί­ες, που έλιω­σε ο Στά­λιν και κατα­φρό­νη­σε ο Χρουστσόφ».
Ο «Πυρη­νι­κός Σταθ­μός» του ‑1962, «είναι ένα αφη­ρη­μέ­νο έργο με πέντε πίνα­κες, οι ακα­νό­νι­στες γραμ­μές του οποί­ου δημιουρ­γούν ασα­φείς τοπο­γρα­φί­ες μέσα από γκρι, κίτρι­νο, καφέ και πρά­σι­νο». Κρε­μα­σμέ­νο στο ίδιο δωμά­τιο με τον Jackson Pollock και τις γνω­στές σε gray-gradient αμε­ρι­κά­νι­κες σημαί­ες του Jasper Johns οι ομοιό­τη­τες είναι καταπληκτικές.
(…)
Όχι όπως οι επί­ση­μοι σοβιε­τι­κοί καλ­λι­τέ­χνες, όπως ο Boris Nemensky, βετε­ρά­νος του Κόκ­κι­νου Στρα­τού, που ζωγρά­φι­σαν βάναυ­σα εικό­νες του πολέ­μου και των συνε­πειών του: Το «On the Nameless Height» (1961) απει­κο­νί­ζει νηφά­λια δύο πεσό­ντες στρα­τιώ­τες και «After the War — The Fate of Women» δεί­χνει τέσ­σε­ρις χλω­μές, ταραγ­μέ­νες μαυροφόρες

Όταν η Pop Art συναντά τον Λένιν

(από τον αστι­κό τύπο)
ΗΠΑ και ΕΣΣΔ βαθιά εχθροί στον ψυχρό Πόλε­μο, τώρα τα βρί­σκουν ο ένας τον άλλον στην τέχνη, αφού στην έκθε­ση του Βερο­λί­νου έργα Αμε­ρι­κα­νών και Σοβιε­τι­κών καλ­λι­τε­χνών είναι δίπλα ‑δίπλα.
Ο ψυχρός Πόλε­μος ΗΠΑ — Σοβιε­τι­κής Ένω­σης σήμαι­νε μάχη σε όλα τα επί­πε­δα, στρα­τιω­τι­κά και κοι­νω­νι­κά. Η μεγά­λη έκρη­ξη δεν ήρθε ποτέ, αντί­θε­τα με τη glasnost, την πτώ­ση του τεί­χους και το τέλος της ιστο­ρί­ας, το πολι­τι­κό παι­χνί­δι της επα­να­λαμ­βα­νό­με­νης δρά­σης και αντί­δρα­σης τελεί­ω­σε ξαφνικά…

Η τέχνη είναι δια­τε­ταγ­μέ­νη σε 15 ενό­τη­τες με τίτλους όπως «Φύση» ή «Ελεύ­θε­ρος χρό­νος» και τα έργα συχνά συν­δυά­ζο­νται, αν μερι­κές φορές αυτό είναι ανα­γνω­ρί­σι­μο μόνο σε δεύ­τε­ρη ματιά, όπως ο Roy Lichtenstein σε έναν νατου­ρα­λι­στι­κό πολε­μι­κό πίνα­κα που δεί­χνει δύο νεκρούς στρα­τιώ­τες να βρί­σκο­νται κοντά σαν ερα­στές που κοιμούνται.
Η ήσυ­χη μελαγ­χο­λία που απει­κό­νι­σε ο ζωγρά­φος Boris Nemenskij στέ­κε­ται δίπλα σε μια λακω­νι­κή ματιά του Lichtenstein: «Οι εξα­ντλη­μέ­νοι στρα­τιώ­τες, άυπνοι για πέντε και έξι ημέ­ρες, πάντα πει­να­σμέ­νοι για μια αξιο­πρε­πή κουβέντα …»
Στις δεκα­ε­τί­ες του σαρά­ντα και του πενή­ντα, η μη ανα­πα­ρα­στα­τι­κή ζωγρα­φι­κή θεω­ρή­θη­κε από τους Αμε­ρι­κα­νούς ως χαρα­κτη­ρι­στι­κό των δημο­κρα­τι­κών πεποι­θή­σε­ών τους. Πίστευαν ότι είχαν ένα πλε­ο­νέ­κτη­μα ένα­ντι του ρωσι­κού κρα­τι­σμού και του σοσια­λι­στι­κού ρεα­λι­σμού, αφού ο Στά­λιν περι­φρο­νού­σε την αφη­ρη­μέ­νη ζωγραφική.
Οι σοβιε­τι­κοί καλ­λι­τέ­χνες υπο­τί­θε­ται ότι απει­κό­νι­ζαν πραγ­μα­τι­κούς, απλούς ανθρώ­πους, ενώ κάθε πίνα­κας ήταν στην καλύ­τε­ρη περί­πτω­ση μια προ­πα­γαν­δι­στι­κή έκφρα­ση, εκπαι­δεύ­ο­ντας τους ανθρώ­πους και υπη­ρε­τώ­ντας το κράτος.
Καλ­λι­τέ­χνες όπως ο Nemuchin μπο­ρού­σαν να ζωγρα­φί­σουν ελεύ­θε­ρα μόνο κρυ­φά. Με το θάνα­το του Στά­λιν το 1953 υπήρ­ξε μια μικρή ελευ­θέ­ρω­ση των τεχνών, αλλά τα και­νο­τό­μα ρεύ­μα­τα εξα­κο­λου­θού­σαν να καταστέλλονται.

Είναι συναρ­πα­στι­κό το πώς, παρά ή ίσως εξαι­τί­ας αυτών των απα­γο­ρεύ­σε­ων, δημιουρ­γή­θη­κε η πραγ­μα­τι­κά μεγά­λη τέχνη και πώς τα έργα κυρί­ως αγνώ­στων καλ­λι­τε­χνών από την ΕΣΣΔ συμπλη­ρώ­νουν τα έργα των Αμε­ρι­κα­νών — και αντίστροφα.

Ο Richard Estes παρου­σιά­ζει φωτο­ρε­α­λι­στι­κές εικό­νες από ματ προ­σό­ψεις ερη­μω­μέ­νων πόλε­ων και φαί­νε­ται να χάνε­ται σε αμέ­τρη­τες αντα­να­κλά­σεις, με την Maija Tabaka, δίπλα του να δεί­χνει τους πολυ­σύ­χνα­στους δρό­μους της Ρίγας με έντο­να χρώ­μα­τα λίγο μετά τέλος του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου ή η θλιμ­μέ­νη Τζά­κι Κένε­ντι του Γουόρ­χολ τέσ­σε­ρις φορές ασπρό­μαυ­ρη δίπλα σε τέσ­σε­ρις εικό­νες απελ­πι­σμέ­νων γυναικών.

Κάπου βλέ­που­με Ρώσους αγρό­τες να τρα­γου­δούν με ενθου­σια­σμό τρα­γού­δια με το στό­μα ανοι­χτό, αλλά το χλω­μό δέρ­μα τους λέει μια δια­φο­ρε­τι­κή ιστο­ρία («Τρα­γου­δι­στές» της Natalja Nesterova) και δίπλα του ένα έργο του Neil Jenney, με τρα­χιές, παι­δι­κές πινε­λιές στο πρά­σι­νο τοπίο και ένα βέλος στο στή­θος του.

«Κοσμοναύτες» 1982 του Yuri KorolyovΟι «Κοσμο­ναύ­τες» (1982) του Yuri Korolyov
τυπι­κό παρά­δειγ­μα της σοβιε­τι­κής δια­στη­μι­κής κούρσας
Yuri Korolyov and Ludwig Forum
für Internationale Kunst Aachen

Cool and Cold Ludwig Hopeless Roy Lichtenstein 1963Το “Hopeless” του Roy Lichtenstein 1963

πρώτη αισθητική αντίθεση διαλύεται…Η πρώ­τη αισθη­τι­κή αντί­θε­ση δια­λύ­ε­ται… (??)

Κάπως έτσι η έκθε­ση με λιγό­τε­ρες ή περισ­σό­τε­ρες «πολε­μι­κές ιαχές» ‑σύμπλευ­σης στην ουσία (protagon.gr), το θέμα «Έλβις ενα­ντί­ον Λένιν» … «μάχες από τα παλιά στο Βερο­λί­νο», «Έλβις σερί­φης και ο ΛένινΛένιν» -δύο παράλ­λη­λοι κόσμοι που συνα­ντώ­νται στο «Δρο­σε­ρό-Ψυχρό –αλλά και “ψύχραι­μο” Κρύο» — «The Cool and the Cold» κάπως έτσι

I’m crazy like a fool
What about it Daddy Cool
Daddy, Daddy Cool
CoolCool

Πώς ο καλ­λι­τέ­χνης αντα­πο­κρί­νε­ται στη σύγκρου­ση δύο κόσμων; Αυτό το ερώ­τη­μα απα­σχο­λεί αυτές τις ημέ­ρες τη βερο­λι­νέ­ζι­κη πρω­το­πο­ρία, όμως, για να απα­ντη­θεί, πρέ­πει να ανα­λυ­θεί σε δύο επι­μέ­ρους ερω­τή­μα­τα: α) Τι εννο­ού­με όταν λέμε καλ­λι­τέ­χνης, β) Ποιοι είναι αυτοί οι δύο αντι­μα­χό­με­νοι κόσμοι (εφ’ όσον απο­δε­χθού­με, φυσι­κά, ότι υφί­στα­ται δυϊ­σμός μετα­ξύ ύλης και ύλης).

Cool and Cold Ludwig Vladimir Yankilevsky Pentaptych Atomic StationVladimir Yankilevsky » Atomic Station

Οπό­τε φύγα­με …βολί­δα το θρυ­λι­κό Simplon Orient Express (που σαν σήμε­ρα ‑πριν 138 χρό­νια ξεκι­νά για το παρ­θε­νι­κό του ταξί­δι) σας περιμένει …

cambia il tempoΤο αντίπαλο δέος

Στ’ αυτιά μου δε χωρά­νε υποσχέσεις
το έργο το ‘χω δει μη με τρελαίνετε
το πλοίο των ονεί­ρων μου με πάει
σε κόσμους που εσείς δεν τους αντέχετε
Γυρί­ζω τις πλά­τες μου στο μέλλον
στο μέλ­λον που φτιά­χνε­τε όπως θέλετε
αφού η ιστο­ρία σας ανήκει
σαρώ­στε το λοι­πόν αν επιμένετε

Μένω μονά­χος στο παρόν μου
να σώσω οτι­δή­πο­τε αν σώζεται
κι ας έχω τις συνέ­πειες του νόμου
συνέ­νο­χο στο φόνο δε θα μ’ έχετε…

Η δική μας οπτι­κή προ­σέγ­γι­σης ως δια­λε­κτι­κός ρεα­λι­σμός στην τέχνη δεν είναι ρετσέ­τα ούτε τεχνο­τρο­πία, δεν είναι τύπος ή στιλ καλ­λι­τε­χνι­κής έκφρασης .
Βλέ­πει τον κόσμο στην εξε­λι­κτι­κή του πορεία, ανα­κα­λύ­πτει στοι­χεία που κλεί­νουν μέσα τους το σπό­ρο του μέλ­λο­ντος και εφο­διά­ζει το δημιουρ­γό με την ικα­νό­τη­τα να κάμει το έργο του όχι μόνο βιώ­σι­μο και πέρα από την επο­χή του, μα και να το ανα­δεί­ξει σε ενερ­γό παρά­γο­ντα προ­ό­δου και δια­μόρ­φω­σης χαρα­κτή­ρων πιο κοι­νω­νι­κών ανθρώ­πων –του νέου ανθρώ­που.

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός βαθαίνει μέσα στην πραγματικότητα και εκφράζει όχι μόνο εκείνο που φαίνεται, αλλά και εκείνο που δε φαίνεται, αλλά που ωστόσο υπάρχει.

Μια θεώ­ρη­ση των πραγ­μά­των βασι­σμέ­νη στην υλι­στι­κή αντί­λη­ψη της ιστο­ρί­ας και τη δια­λε­κτι­κή της εξέ­λι­ξη, που δίνει απε­ριό­ρι­στες δυνα­τό­τη­τες στο δημιουρ­γό να ανα­δεί­ξει την προ­σω­πι­κή του ταυ­τό­τη­τα και να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει οποια­δή­πο­τε μορ­φή ή στιλ, ακό­μα και σχο­λή, κρί­νει πιο κατάλ­λη­λα για την περισ­σό­τε­ρη και καλ­λι­τε­χνι­κό­τε­ρη παρου­σί­α­ση της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας στο πνευ­μα­τι­κό του έργο και κατά συνέ­πεια η μελ­λο­ντι­κή εξέ­λι­ξη της τέχνης.

🔻 Δεί­τε και Μπέρ­τολτ Μπρεχτ — Για το ρεα­λι­σμό | κρι­τι­κή στα δοκί­μια του Γκέ­οργκ Λού­κατς (ένθε­το Ριζο­σπά­στη, 24-Φεβ-2013)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο