Θα μπο­ρού­σε να υπο­θέ­σει κανείς ότι αυτό το βιβλίο μιλά­ει για τη φαντα­σία και τα όνει­ρα, αλλά δεν είναι έτσι. Οι ίδιοι οι συγ­γρα­φείς του, ένα ζευ­γά­ρι ψυχο­λό­γων που ασκούν ιδιω­τι­κά το επάγ­γελ­μα σε μια κομη­τεία της Καλι­φόρ­νια, μας δια­φω­τί­ζουν περί τίνος πρό­κει­ται στο σημεί­ω­μα «για τους γονείς και όσους ασχο­λού­νται με τη φρο­ντί­δα των παι­διών» στο τέλος του βιβλίου.
Το σημεί­ω­μα είναι εκτε­νέ­στα­το — τέσ­σε­ρις φορές μεγα­λύ­τε­ρο από το κεί­με­νο που απευ­θύ­νε­ται στα παι­διά — και ξεκα­θα­ρί­ζει στους ενή­λι­κους που θα θελή­σουν να «βοη­θή­σουν» τους υπο­ψή­φιους ανα­γνώ­στες και τις υπο­ψή­φιες ανα­γνώ­στριες χρη­σι­μο­ποιώ­ντας το βιβλίο, ότι πρό­κει­ται για ένα «ποι­η­τι­κό, γλυ­κό ταξί­δι αμφι­σβή­τη­σης της άκαμ­πτης κατα­σκευ­ής των έμφυ­λων ρόλων», ενώ «στό­χος (…) είναι να βοη­θή­σει τα παι­διά να φαντα­στούν τη ζωή τους πέρα από τους στε­ρε­ο­τυ­πι­κούς έμφυ­λους ρόλους και τις προσ­δο­κί­ες που συν­δέ­ο­νται με αυτούς».

Αστικοί εκσυγχρονισμοί

«Αν και η κοι­νω­νία μας έχει σημειώ­σει στα­δια­κά μεγά­λη πρό­ο­δο στο θέμα των προσ­δο­κιών που έχει από τα μέλη της ανά­λο­γα με το φύλο τους, οι δια­φο­ρές στον ρόλο καθε­νός και στις προσ­δο­κί­ες που έχου­με από αυτόν υφί­στα­νται σε μεγά­λο βαθ­μό ακό­μη» (Τζέ­φρι και Λίζα Μπόουν).

Αν δεχτού­με τον ορι­σμό που δίνε­ται για τους «έμφυ­λους» ρόλους, ότι δηλα­δή πρό­κει­ται για «ένα σύνο­λο αντι­λή­ψε­ων και τρό­πων συμπε­ρι­φο­ράς που βασί­ζε­ται στις προσ­δο­κί­ες της υφι­στά­με­νης κοι­νω­νί­ας για το κάθε φύλο», θα πρέ­πει ταυ­τό­χρο­να να παρα­τη­ρή­σου­με πως η σημε­ρι­νή εκμε­ταλ­λευ­τι­κή κοι­νω­νία δεν έχει τις ίδιες προσ­δο­κί­ες από όλες τις γυναί­κες, όπως δεν έχει τις ίδιες προσ­δο­κί­ες ούτε από όλους τους άνδρες.

Ο ίδιος ο εκμε­ταλ­λευ­τι­κός χαρα­κτή­ρας του καπι­τα­λι­σμού, ο πυρή­νας της ύπαρ­ξής του, ευνο­εί την παρα­γω­γή και συντή­ρη­ση «στε­ρε­ο­τύ­πων», έστω κι αν πλέ­ον στην ατζέ­ντα των αστι­κών επι­τε­λεί­ων βρί­σκε­ται η αντι­με­τώ­πι­ση των δια­κρί­σε­ων σε βάρος των γυναι­κών που ανή­κουν στην κυρί­αρ­χη αστι­κή τάξη. Μέσω των κυβερ­νή­σε­ων και άλλων διε­θνών οργα­νι­σμών προ­ω­θούν ένθερ­μα την ανέ­λι­ξή τους στα Κέντρα Λήψης Απο­φά­σε­ων, στους επι­χει­ρη­μα­τι­κούς και κυβερ­νη­τι­κούς θώκους. Οι «σιδη­ρές κυρί­ες», αν και λίγες ακό­μα, έχουν δώσει το στίγ­μα τους. Στή­ρι­ξαν την τάξη τους και στη­ρί­χθη­καν από αυτήν. Από όποιο πόστο κι αν ηγή­θη­καν ή ηγού­νται — πρό­ε­δροι κρα­τών, κυβερ­νή­σε­ων, ιμπε­ρια­λι­στι­κών και οικο­νο­μι­κών μηχα­νι­σμών, επι­κε­φα­λής πολυ­ε­θνι­κών, βιο­μή­χα­νοι, μεγα­λέ­μπο­ροι, εφο­πλι­στές και πάει λέγο­ντας — δια­κρί­θη­καν και δια­κρί­νο­νται. Απο­δει­κνύ­ο­νται στυ­γνές εργο­δό­τριες, απο­λύ­τως ικα­νές να παίρ­νουν δύσκο­λες απο­φά­σεις και να τις εφαρ­μό­ζουν σε βάρος των εργα­τι­κών, λαϊ­κών συμ­φε­ρό­ντων. Ωστό­σο, δεν μπο­ρούν να ξερι­ζώ­σουν τις ανα­χρο­νι­στι­κές κοι­νω­νι­κές αντι­λή­ψεις για την κοι­νω­νι­κή θέση της γυναί­κας, που επιβιώνουν.

Ο καπι­τα­λι­σμός παρέ­λα­βε από τις προη­γού­με­νες εκμε­ταλ­λευ­τι­κές κοι­νω­νί­ες κραυ­γα­λέ­ες κοι­νω­νι­κές δια­κρί­σεις σε βάρος των γυναι­κών. Οι γυναί­κες της δου­λο­κτη­τι­κής και της φεου­δα­λι­κής κοι­νω­νί­ας, ντε φάκτο ανι­σό­τι­μες, εφό­σον συμ­με­τεί­χαν λιγό­τε­ρο ή καθό­λου στην κοι­νω­νι­κή παρα­γω­γή, έσυ­ραν την ανι­σο­τι­μία τους και στο εποι­κο­δό­μη­μα: Στους νόμους, στις αντι­λή­ψεις, στις συμπε­ρι­φο­ρές. Παρό­μοιες αντι­λή­ψεις και συμπε­ρι­φο­ρές, ως από­το­κο της ιστο­ρι­κής τους ανι­σο­τι­μί­ας, σέρ­νουν οι γυναί­κες και στη σύγ­χρο­νη εκμε­ταλ­λευ­τι­κή κοι­νω­νία, σαν προί­κα ή σαν κλη­ρο­νο­μιά, είτε ανή­κουν στην κυρί­αρ­χη εκμε­ταλ­λευ­τι­κή τάξη, είτε ανή­κουν στην εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά στρώματα.

Έστω και παραλ­λαγ­μέ­νες, οι αντι­λή­ψεις για τη θέση της γυναί­κας επη­ρε­ά­ζουν και τους σύγ­χρο­νους «ρόλους» που καλεί­ται να «παί­ξει» στη σύγ­χρο­νη κοι­νω­νία. Οι «ρόλοι» αυτοί είναι φανε­ρό ότι δεν ισχύ­ουν το ίδιο για όλες τις γυναί­κες. Είναι κατα­γε­γραμ­μέ­νο στην κοι­νω­νι­κή συνεί­δη­ση ότι οι αστές, είτε εργά­ζο­νται είτε όχι, μπο­ρούν να έχουν κάθε είδους πλη­ρω­μέ­νη βοή­θεια ώστε να μην υπάρ­χει καν στο λεξι­λό­γιό τους η λέξη νοικοκυριό.

«Επι­λέξ­τε για τα παι­διά σας μέσα μαζι­κής επι­κοι­νω­νί­ας που παρου­σιά­ζουν γυναί­κες και άντρες σε πολ­λούς και διά­φο­ρους ρόλους — ειδι­κά ρόλους που να αντι­κρού­ουν στε­ρε­ό­τυ­πα, όπως άντρες βιβλιο­θη­κο­νό­μους και γυναί­κες μηχα­νι­κούς. Με αυτόν τον δια­κρι­τι­κό τρό­πο δίνε­τε στο παι­δί σας την άδεια να βου­τή­ξει στη θάλασ­σα της φαντα­σί­ας του και να γίνει αυτό που το ίδιο επι­θυ­μεί, και όχι ό,τι επι­θυ­μούν οι άλλοι» (Τζέ­φρι και Λίζα Μπόουν).

Επι­δρούν άρα­γε στα παι­διά τα «στε­ρε­ό­τυ­πα» ότι τα αγό­ρια και οι άντρες τα κατα­φέρ­νουν καλύ­τε­ρα π.χ. στους τομείς των επι­στη­μών, της τεχνο­λο­γί­ας, των μαθη­μα­τι­κών και της μηχα­νι­κής; Μήπως αυτά τα «στε­ρε­ό­τυ­πα» έχουν επί­δρα­ση στο πώς τα παι­διά αξιο­λο­γούν τις ικα­νό­τη­τές τους στους τομείς αυτούς; Σε τι βαθ­μό μπο­ρούν τέτοια «στε­ρε­ό­τυ­πα» να επη­ρε­ά­σουν την πορεία της ζωής ενός παιδιού;

Υπάρ­χει πολύ μεγά­λη δια­φο­ρά μετα­ξύ της επι­λο­γής ενός κορι­τσιού με βάση ένα «στε­ρε­ό­τυ­πο» για τους «έμφυ­λους» ρόλους και της επι­λο­γής ενός κορι­τσιού (και ενός αγο­ριού επί­σης) με βάση τις οικο­νο­μι­κές δυνα­τό­τη­τες της οικο­γέ­νειας για σπου­δές, με κρι­τή­ριο αν η συγκε­κρι­μέ­νη επι­λο­γή μπο­ρεί να εξα­σφα­λί­σει ένα επαγ­γελ­μα­τι­κό μέλ­λον, όχι ως καριέ­ρα, αλλά ως άμε­σο και ανα­γκαίο βιοπορισμό.

Η οικο­νο­μι­κή ανά­γκη είναι το πρώ­το στοι­χείο που επι­δρά στην τελι­κή από­φα­ση και επη­ρε­ά­ζει την πορεία της ζωής ενός νέου ανθρώ­που, ανε­ξάρ­τη­τα από το πώς φαντά­ζε­ται το μέλ­λον σε κάποιο πρώ­ι­μο στά­διο της ζωής του, όταν ακό­μα ίσως μπο­ρεί να σκέ­φτε­ται έξω από τα στε­ρε­ό­τυ­πα με βάση το φύλο αλλά και πέρα από τη σκλη­ρή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα των ταξι­κών εμποδίων.

Ποια μαθή­τρια σχο­λεί­ου σ’ ένα χωριό ή ένα κορί­τσι λαϊ­κής οικο­γέ­νειας θα μπο­ρού­σε να ελπί­ζει ότι θα γίνει «αστρο­φυ­σι­κός», «καρ­διο­χει­ρουρ­γός», «εδα­φο­δυ­να­μι­κός», όταν χρειά­ζο­νται χρό­νια και χρό­νια εξει­δι­κευ­μέ­νων και πολυ­δά­πα­νων σπου­δών, αλλά και άπει­ρες θυσί­ες κατά την άσκη­ση του επαγ­γέλ­μα­τος; Το ίδιο φυσι­κά ισχύ­ει και για τα αγό­ρια από τις λαϊ­κές οικογένειες.

Οπωσ­δή­πο­τε, ο σύγ­χρο­νος καπι­τα­λι­σμός επεν­δύ­ει στη γυναι­κεία εργα­σία, αφού είναι ανά­γκη του η συμ­με­το­χή περισ­σό­τε­ρων γυναι­κών στην κοι­νω­νι­κή παρα­γω­γή. Αντι­κει­με­νι­κά, η μισθω­τή εργα­τι­κή δύνα­μη απο­τε­λεί πηγή της υπε­ρα­ξί­ας και του κέρ­δους. Εξάλ­λου, οι ανι­σο­τι­μί­ες και δια­κρί­σεις σε βάρος των γυναι­κών συντε­λούν στην αύξη­ση του βαθ­μού εκμε­τάλ­λευ­σης, γίνο­νται πηγή απο­μύ­ζη­σης πρό­σθε­του κέρ­δους και μέσο γενι­κό­τε­ρης μεί­ω­σης μισθών αλλά και πολι­τι­κής χει­ρα­γώ­γη­σης. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, οι «ίσες ευκαι­ρί­ες» για άνδρες και γυναί­κες, η «συμ­φι­λί­ω­ση οικο­γε­νεια­κής κι επαγ­γελ­μα­τι­κής ζωής» είναι η αντι­δρα­στι­κή προ­σαρ­μο­γή στις αντι­φά­σεις του καπι­τα­λι­σμού. Τέτοιου είδους προ­σαρ­μο­γές δεν εξα­σφα­λί­ζουν την εργα­σία ως καθο­λι­κό κοι­νω­νι­κό δικαί­ω­μα, ενώ απα­λεί­φουν την κοι­νω­νι­κή ευθύ­νη για την προ­στα­σία της γυναί­κας με βάση τον ρόλο της στην ανα­πα­ρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία. Δεν καλύ­πτουν τις βιο­λο­γι­κές και ψυχο­λο­γι­κές της ανά­γκες, ούτε παρέ­χουν ουσια­στι­κή και κατάλ­λη­λη στή­ρι­ξη των παι­διών, των ηλι­κιω­μέ­νων, των ΑμεΑ. Σαν απο­τέ­λε­σμα, οι εργα­ζό­με­νες γυναί­κες πρέ­πει να παλέ­ψουν διπλά και τρι­πλά προ­κει­μέ­νου να στα­θούν σ’ ένα «μη παρα­δο­σια­κό» για το φύλο τους επαγ­γελ­μα­τι­κό και εργα­σια­κό πόστο, αυτό άλλω­στε είναι το υπέ­δα­φος στο οποίο ανα­πτύσ­σε­ται το δίλημ­μα «οικο­γέ­νεια ή καριέρα».

Οσο κι αν τα «στε­ρε­ό­τυ­πα» των προσ­δο­κιών για κάθε φύλο ισχύ­ουν, επι­δρούν αφού έχει επι­δρά­σει πρώ­τα ο ταξι­κός δια­χω­ρι­σμός. Κανέ­να κορί­τσι δεν ονει­ρεύ­ε­ται να γίνει «ντα­ντά της γει­το­νιάς»… Είτε το ονει­ρευ­τεί είτε όχι, το αν ένα κορί­τσι θα μπο­ρέ­σει να διαι­τη­τεύ­σει σε αγώ­να του επαγ­γελ­μα­τι­κού ποδο­σφαί­ρου, αν θα κάνει μετα­πτυ­χια­κό στη ρομπο­τι­κή ή θα θεμε­λιώ­σει μια σύγ­χρο­νη γέφυ­ρα στη μελ­λο­ντι­κή ζωή του, δεν θα εξαρ­τη­θεί κυρί­ως από το κατά πόσο θα «αμφι­σβη­τή­σει την άκαμ­πτη κατα­σκευή των έμφυ­λων ρόλων».

Ακό­μα κι αν τα παι­διά μας κατα­φέ­ρουν να «φαντα­στούν τη ζωή τους πέρα από τους στε­ρε­ο­τυ­πι­κούς έμφυ­λους ρόλους και τις προσ­δο­κί­ες που συν­δέ­ο­νται με αυτούς», όσο κι αν τους «μάθου­με» «να σέβο­νται τις επι­λο­γές των άλλων στην πορεία της ζωής τους και να δεί­χνουν αυξη­μέ­νη ανε­κτι­κό­τη­τα στα παι­διά που δεν ακο­λου­θούν τους παρα­δο­σια­κούς έμφυ­λους ρόλους», μια εκμε­ταλ­λευ­τι­κή κοι­νω­νία δεν πρό­κει­ται να γίνει πιο υπο­στη­ρι­κτι­κή, παρά ίσως μόνο πιο ανε­κτι­κή σε ό,τι συμ­φέ­ρει την κυρί­αρ­χη τάξη που τη δια­μορ­φώ­νει, ανα­πα­ρά­γο­ντας και­νούρ­για στε­ρε­ό­τυ­πα που ανα­δύ­ο­νται μέσα στην ίδια εκμε­ταλ­λευ­τι­κή κοι­νω­νία, πιο ται­ρια­στά στις νέες ανά­γκες του καπι­τα­λι­στι­κού κέρδους.

«Δεν είναι διό­λου ασυ­νή­θι­στο η κόρη σας να θέλει να κάνει τον Σού­περ­μαν (κι εσείς να κάνε­τε τους αβο­ή­θη­τους πολί­τες που τη χρειά­ζο­νται για να τους σώσει τη ζωή!). Ισως η πρώ­τη σας παρόρ­μη­ση θα ήταν να της πεί­τε ότι υπάρ­χει και η Σου­περ­γού­μαν, αλλά για­τί να μην την αφή­σε­τε να παί­ξει τον ρόλο που ξεδι­πλώ­νε­ται στο μυα­λό της;» (Τζέ­φρι και Λίζα Μπόουν).

Δεν αρκεί να επι­τρέ­ψου­με στα παι­διά μας να φαντα­στούν έναν δια­φο­ρε­τι­κό ρόλο για τον εαυ­τό τους. Ενα ατο­μι­κό όνει­ρο μπο­ρεί να πραγ­μα­το­ποι­η­θεί μόνο υπό προ­ϋ­πο­θέ­σεις. Οταν μιλά­με για όνει­ρα στα παι­διά μας, θέλο­ντας να ενι­σχύ­σου­με τη φαντα­σία τους και να αντι­κρού­σου­με «στε­ρε­ο­τυ­πι­κούς ρόλους», στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα τους μιλά­με για τον δια­φο­ρε­τι­κό κόσμο που θέλου­με να φτιά­ξου­με στην πορεία της ζωής μας. Κι αυτή θα είναι πραγ­μα­τι­κά μια υπέ­ρο­χη, γεμά­τη εκπλή­ξεις ζωή — εξάλ­λου, χωρίς το κου­κού­λι μιας δια­φο­ρε­τι­κής μελ­λο­ντι­κής κοι­νω­νί­ας, κανέ­να ατο­μι­κό όνει­ρο δεν μπο­ρεί να πραγ­μα­το­ποι­η­θεί και να πετά­ξει με τα πολύ­χρω­μα φτε­ρά της πεταλούδας.

Το πιο άκαμ­πτο στε­ρε­ό­τυ­πο που ο καπι­τα­λι­σμός θέλει να συντη­ρή­σει, για να εξα­σφα­λί­σει την επι­βί­ω­σή του, είναι το στε­ρε­ό­τυ­πο της προ­σή­λω­σης στην «ατο­μι­κή ευη­με­ρία», σχε­δόν πάντα εύθραυ­στη και απα­τη­λή, σ’ έναν μικρό­κο­σμο μέσα στον οποίο ο καθέ­νας και η καθε­μιά είμα­στε μόνοι μας, περι­μέ­νο­ντας έναν Σού­περ­μαν ή μία Σου­περ­γού­μαν να μας σώσουν. Κάποια στιγ­μή, στο μέλ­λον… Ομως το μέλ­λον δεν έρχε­ται από μόνο του. Κανείς δεν θα έρθει για μας, αν δεν βάλου­με ένα χερά­κι, να ξελα­σπώ­σου­με το μέλ­λον μαζί. Με όρα­μα. Με γνώ­ση. Με πίστη. Με επι­μο­νή. Αυτός είναι ο μονα­δι­κός ρόλος που η αστι­κή τάξη δεν επι­θυ­μεί να υιο­θε­τή­σου­με εμείς και τα παι­διά μας…