Γράφει η Μαργαρίτα Φρονιμάδη-Ματάτση* //
Φέτος συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από το μεγαλειώδες «Όχι» του ελληνικού λαού στον φασίστα εισβολέα.
Ένα «Όχι» που ο ανθός του τόπου το έγραψε με το αίμα του στην Πίνδο και αμέσως μετά την ναζιστική κατοχή με το ΕΛΑΣίτικο ντουφέκι στα βουνά της χώρας, με την ΕΑΜική Αντίσταση και το ΕΠΟΝίτικο χωνί σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Ένα «Όχι» που μετά την απελευθέρωση από τις χιτλερικές ορδές συνεχίστηκε όταν οι γερμανοτσολιάδες, οι ταγματασφαλίτες, οι δοσίλογοι και οι απόντες από το έπος της Εθνικής Αντίστασης βρήκαν τη θέση τους στην αγκαλιά της αγγλοκρατίας και της αμερικανοκρατίας.
Σήμερα, 75 χρόνια μετά, η Ελλάδα, που κατ’ αναλογία του πληθυσμού της πλήρωσε στο φίδι του ναζισμού το μεγαλύτερο τίμημα σε ανθρώπινες ζωές από κάθε άλλη στον κόσμο, που η καταστροφή της από το πέρασμα των βαρβάρων υπήρξε ολοκληρωτική, γιορτάζει το «Όχι»: μ’ ένα δάκρυ, μια σταγόνα μνήμης, μια ανεπαίσθητη ψηλάφηση της πρόσφατης ιστορίας μας, έναν ελάχιστο φόρο τιμής και μια υπόσχεση:
ότι δεν ξεχνάμε τα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας…
Κομμένο, Καλάβρυτα, Δίστομο, Βιάννος„ Λιγγιάδες, Χορτιάτης, Κάνδανος, Καισαριανή, Καλογρέζα, Κοκκινιά, Βύρωνας…
Γιορτάζει και θυμάται τους ήρωες του ‘40, τους αμέτρητους νεκρούς από την πείνα του ’41, τους χιλιάδες εκτελεσμένους …
Γιορτάζει και θυμάται ότι η ηθική και η οικονομική της αποκατάσταση, είτε αφορούν στο κατοχικό δάνειο, είτε στις γερμανικές επανορθώσεις για τις ναζιστικές θηριωδίες, μένουν ακόμα ανεκπλήρωτες για όλα τα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας…
Όλα αυτά στάθηκαν η αφορμή για τη διοργάνωση της εκδήλωσης, στις 9 Νοέμβρη, από την Εταιρία Ελλήνων λογοτεχνών, με την στήριξη της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας. Μία εξαιρετική βραδιά μνήμης και τιμής για τα «μαρτυρικά χωριά» της Ελλάδας, όπως χαρακτηριστικά επονομάστηκαν όσα χωριά μαρτύρησαν «ξεχωριστά» στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, από τους Λιγγιάδες των Ιωαννίνων έως τη Βιάννο της Κρήτης και από τον Χορτιάτη της Χαλκιδικής έως τα Καλάβρυτα της Αχαΐας.
Αφορμή γι αυτό στάθηκε η παρουσίαση, για πρώτη φορά στην Αθήνα, μιας μουσικοθεατρικής παράστασης των Γερμανών καλλιτεχνών Gunter Baby Sommer και της συζύγου του Κatharina, για τη σφαγή στο Κομμένο, που έγινε σε συνεργασία με τον Κομμενιώτη συγγραφέα Δημήτρη Βλαχοπάνο και τις ντόπιες Αρτινές ηθοποιούς Μαγδαληνή Σιώζου και Θεοδώρα Θεοχάρη και είχε εξαιρετικά αποτελέσματα.
Η σφαγή στο Κομμένο της Άρτας, τον Αύγουστο του 1943, ακριβώς την επόμενη της γιορτής της Παναγιάς, με θύματα χωριανούς κι ένα ολόκληρο συμπεθεριό που μόλις είχε ξημερώσει, ξενυχτισμένο στο γάμο της Αλεξάνδρας Μάλλιου και του Θεοχάρη Καρίνου, έγραψε μια νέα τραγωδία στην ιστορία της Ελλάδας. Η πικρή μοίρα του νιόπαντρου ζευγαριού που δεν πρόλαβε να πέσει στο νυφικό του κρεβάτι, μετά του γάμου το μυστήριο, συγκλόνισε σαν γεγονός και ενέπνευσε πολλούς σύγχρονους δημιουργούς που βίωσαν το δράμα εκείνο ο καθένας με τον τρόπο του αλλά με κοινή συνισταμένη την φιλειρηνική, αντιφασιστική και αντιπολεμική στάση ζωής.
Πρώτος, ένα χρόνο μετά το μακελειό, ο Γιάννης Δάλλας από τη Φιλιππιάδα Πρεβέζης, άσημος, δεκαοχταετής μαθητής τότε, ένας αναντίρρητα σπουδαίος Έλληνας ποιητής, σήμερα, κάτοχος όλων των προσόντων για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, κατέθεσε τη νωπή του μαρτυρία σε ένα κείμενο συγκλονιστικής αφήγησης αυτόπτη μάρτυρα, όπως η λογοτεχνική του έμπνευση υπαγόρευσε. Ντοκουμέντο ανεκτίμητης συμβολής και αξίας για την ιστορία της Ηπείρου, της Ελλάδας, της Ευρώπης, του Κόσμου. Ντοκουμέντο αποκαλυπτικό της θηριωδίας, της κτηνωδίας και της απανθρωπιάς των Γερμανών κατακτητών και ειδικά της 1ης μεραρχίας «Εντελβάις», που άφησε εποχή για τα εγκλήματά της σε βάρος των λαών τη Ευρώπης.
Τη μαρτυρία του Γιάννη Δάλλα ήρθε, χρόνια αργότερα και πολύ πρόσφατα να ενισχύσει, ο νεότερος σε χρόνια, Κομμενιώτης φιλόλογος-συγγραφέας Δημήτρης Βλαχοπάνος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στον απόηχο της Ιστορίας του Κομμένου, με πολλούς συγγενείς μεταξύ των θυμάτων, σημαδεμένος κατάστηθα από το τραγικό της στίγμα… Συγγράφοντας το ιστορικό του μυθιστόρημα «Αγαπημένη μου αδελφή Άλεξ…» δίνει ώθηση στην προσπάθεια ανάδειξης των ολέθριων συνεπειών του Β’ παγκοσμίου πολέμου, και της διεκδίκησης από την Ελλάδα των Γερμανικών οφειλών , στο πλαίσιο δράσης του ιδρυθέντος για το σκοπό αυτό «Εθνικού Συμβουλίου». Παράλληλα συντελεί στην παραγωγή ενός μοναδικού ντοκιμαντέρ, από τον Ηλία Λάμπρη με τις μαρτυρίες όλων, σχεδόν, των επιζώντων Κομμενιωτών , στον τόπο του εγκλήματος: Το Κομμένο. Όλη αυτή η αναφορά στο Κομμένο, με σαφή καλλιτεχνική επιρροή, εντελώς τυχαία αλλά καταλυτικά, επέδρασε και στο έργο του Γερμανού μουσικού κρουστών, καθηγητή της Μουσικής Ακαδημίας της Δρέσδης, Gunter Baby Sommer και της συζύγου του Κatharina, επίσης μουσικού, πνευστών, ανάλογου διαμετρήματος. Ήδη από το 2008 και μετά από συμμετοχή σε συναυλία κρουστών-πνευστών στην Ελλάδα, το ζεύγος Sommer διατυμπανίζοντας κυριολεκτικά και εκδηλώνοντας δημόσια και διεθνώς την συμπάθεια και την υποστήριξή τους προς τους πληγέντες βάναυσα από το Γερμανικό Φασισμό και ειδικά προς το Κομμένο, από το οποίο είχαν αρχίσει να εμπνέονται, αναγορεύτηκαν επίσημα επίτιμοι δημότες του Κομμένου.
Φέτος επανήλθαν δριμύτεροι και βασισμένοι πλέον και στο μυθιστόρημα του Δ. Βλαχοπάνου, παρουσίασαν με επιτυχία στο δίχτυ τεσσάρων Ελληνικών πόλεων (Άρτα-Γιάννενα-Αίγιο-Αθήνα) τη νέα μουσικοθεατρική τους παράσταση για τη σφαγή στο Κομμένο με τη συμμετοχή των ντόπιων Αρτινών συντελεστών που προανέφερα. Στην Αθήνα από την ΕΕΛ συνδυάστηκε αυτή η παράσταση με τη συμμετοχή του μεγάλου μας σε χρόνια, Έργο και Αξία ποιητή, του Γιάννη Δάλλα, ο οποίος και μόνο με την παρουσία του προσέδωσε άλλη διάσταση στην όλη διοργάνωση. Λειτούργησε κατά κάποιο τρόπο και ο ίδιος, ως αυτόπτης μάρτυρας εκείνης της τραγωδίας και καταφανώς συγκινημένος αναφέρθηκε σε αυτή με δέος, συντριβή και δίκαια οργή.
Μετά απ’ αυτόν ακολούθησαν η Μαρία Μάλλιου, η επιζώσα μικρότερη αδελφή της Αλεξάνδρας και ο Βαγγέλης, το ορφανό του Βαγγέλη Βαγγέλη, του κουμπάρου εκείνου του γάμου που έμελλε να παραμείνει λευκός. Οι μαρτυρίες τους λίαν ενδιαφέρουσες και συγκινητικές. Παρόντες, φυσικά με παρέμβαση και χαιρετισμό, ο πρόεδρος της ΠΟΑΕΑ, πρώην νομάρχης Ιωαννίνων κ. Βασίλης Μπρακατσούλας, ο πρόεδρος της ΕΕΛ Κ. Καρούσος, ο πρόεδρος της ΠΣΕ κ. Γεώργιος Δόσης, εκπρόσωπος του «Δικτύου μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας» Δημήτρης Χατζαρόπουλος και το μέλος της Διοίκησης του «Εθνικού Συμβουλίου διεκδίκησης των Γερμανικών οφειλών» Αριστομένης Συγγελάκης. Διακριτικό παρών έδωσαν ο βουλευτής Άρτας Βασίλης Τσίρκας και ο πρώην πρόεδρος της ΠΣΕ κ. Γεώργιος Οικονόμου. Αφανείς ήρωες αλλά με παρουσία καθοριστικής σημασίας οι: Ναπολέων Ροντογιάννης, Βαγγέλης Ματάτσης που κάλυψαν τηλεοπτικά και φωτογραφικά το γεγονός και ο τεχνικός υπεύθυνος, ταμίας της ΕΕΛ, ποιητής Αντώνης Κομίνης. Όπως ήταν φυσικό η παρουσία τόσο σπουδαίων συντελεστών και η αποτελεσματική και άψογη διοργάνωση της σημαντικής και πολυσύνθετης αυτής εκδήλωσης από την ΕΕΛ, είναι άξια συγχαρητηρίων, αλλά και μίμησης κι επανάληψης από άλλους φορείς και σε άλλες περιοχές.
(ποιήτρια-αντιπρόεδρος ΕΕΛ)