Γράφει η Κυριακή Α. Καμαρινού
Το μυθιστόρημα του Αλεξάντρ Προχάνοβ «Ένα δέντρο στην καρδιά της Καμπούλ», αποτελεί μια μαρτυρία για την αφγανική λαϊκή επανάσταση του 1978. Οι Έλληνες αναγνώστες , τόσο όσοι θυμούνται τους τόνους λάσπης που έριξε η «δυτική» προπαγάνδα για τη «Σοβιετική εισβολή» τότε στο Αφγανιστάν, όσο και οι νεότεροι, που ίσως δε γνωρίζουν πως το Αφγανιστάν είχε λαϊκή εξουσία, την οποία η ΕΣΣΔ κλήθηκε να στηρίξει, έχουν να μάθουν πραγματικά πολλά. Και μάλιστα από πρώτο χέρι, αφού ο συγγραφέας του υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των κυριότερων πολεμικών γεγονότων και αναμετρήσεων με τα αντεπαναστατικά τμήματα των Αφγανών, τα οποία στήριζε και καθοδηγούσε από τότε ακόμη το ΝΑΤΟ και οι ιμπεριαλιστές. Εκείνη την εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 και τις αρχές της επόμενης, εκκολάφτηκαν με τις ευλογίες τους οι στρατιές των Τζιχαντιστών, των Ταλιμπάν κτλ.
Ο Προχάνοφ έκανε κοινωνικό ρεπορτάζ για λογαριασμό της φιλολογικής εφημερίδας «Λιτερατούρναγια Γκαζέτα» στα περισσότερα μέρη της Γης, όπου τα απελευθερωτικά κινήματα δέχονταν επιθέσεις μέσα από αντεπαναστατικές διεργασίες, όπως στην Αγκόλα, στη Ναμίμπια, τη Μοζαμβίκη, τη Νιγηρία κ.α, αλλά και στα σύνορα της ΕΣΣΔ με την Ιαπωνία και την Κίνα. Τα βιώματά του μετουσιώνονταν σε αφηγηματικά άρθρα τα οποία στη συνέχεια , μέσα από το συγγραφικό του ταλέντο και τον πλούσιο συγγραφικό του οίστρο, έφταναν στους σοβιετικούς πολίτες με τη μορφή ιστορικών μυθιστορημάτων.
Ένα τέτοιο βραβευμένο μυθιστόρημα είναι και το «Ένα δέντρο στην καρδιά της Καμπούλ». Δείχνει να στηρίζεται σε αυτοβιογραφικά στοιχεία, γιατί ο κεντρικός του ήρωας είναι ο δημοσιογράφος ανταποκριτής Βόλκοβ. Παρακολουθεί από κοντά τη δύσκολη πορεία της παράδοσης ενός στόλου τρακτέρ που έστελνε ο σοβιετικός λαός στους Αφγανούς συντρόφους αγρότες , ως έμπρακτη στάση αλληλεγγύης. Το μεγάλο στοίχημα για την εδραίωση της λαϊκής εξουσίας στο Αφγανιστάν ήταν η αναπτυξιακή της — ειδικά στον αγροτικό τομέα- προσπάθεια να σταθεροποιηθούν οι βασικοί παραγωγικοί δείκτες της οικονομίας.
Από τις 390 σελίδες του βιβλίου, με μια γλαφυρή περιγραφή περνούν από μπροστά μας εικόνες μιας ακόμη άγνωστης πλευράς της αμέριστης βοήθειας και αλληλεγγύης, που εκφράστηκε μέσα από την τεχνολογική υποστήριξη και την εθελοντικής προσφορά δεκάδων χιλιάδων σοβιετικών επιστημόνων και εργατών, κυρίως νέων, μελών της Κομσομόλ.
Ο τίτλος του βιβλίου για το “δέντρο” στην καρδιά της πρωτεύουσας του Αφγανιστάν αναφέρεται στις ειρηνικές στιγμές της ζωής της πόλης. Στη σκιά του, κάτω από τις φυλλωσιές ενός τεράστιου πλάτανου, μπορούσε να πιει κανείς αμέριμνος μια μυρωδάτη παραδοσιακή κούπα με τσάι. Όμως αυτή η ηρεμία διασαλεύεται , από την απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησης του κομμουνιστή ηγέτη Μπαμπράκ Καρμάλ. Οι εξελίξεις μετά την παρουσία των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ , αλλά και τη λάθρα πρόσφατη «αποχώρησή» τους από τη χώρα έδειξαν πως για τον πολύπαθο αφγανικό λαό ίσως ποτέ πια να μην ξαναϋπάρξουν ήρεμες στιγμές, όπως αυτές στα ριζά του γερο πλάτανου!
Η αντεπαναστατική ένοπλη εξέγερση, που καθοδηγήθηκε από Αμερικανικά κέντρα τα οποία εξόπλισαν τάγματα ισλαμιστών μέσω του Πακιστάν , οι αμυντικές εναέριες επιχειρήσεις στα βουνά για την αποτροπή της προμήθειας οπλισμού στους συμμορίτες κ. α, αποτελούν το φόντο της δράσης των βασικών ηρώων του έργου, όταν ακόμη και η πρωτεύουσα με τους γύρω δρόμους της μετατράπηκαν για λίγες ημέρες σε πεδία μαχών και πυρπολήσεων. Οι αναγνώστες ταξιδεύουν μαζί με τον κεντρικό ήρωα στις πόλεις Τζαλαμαμπάντ, Κανταχάρ, Χεράτ κ.α, μαθαίνουν για τους αρχαιολογικούς θησαυρούς και τους γαλάζιους μιναρέδες της Γκαζνί, της Μπαμιάν κτλ.
Παράλληλα με τις πολεμικές εξελίξεις ο συγγραφέας δε διστάζει να αποκαλύψει και τον βαθύτερο συναισθηματικό κόσμο του ήρωά του, αφήνοντας τον αναγνώστη να ζήσει για λίγο από κοντά την καθημερινότητα της σοβιετικής οικογένειας της τελευταίας δεκαετίας της σοβιετικής εποχής . Να ιδεί ακόμη και μέσα από τα προσωπικά στιγμιότυπα και τις συναισθηματικές διακυμάνσεις του ήρωα (όπως στην περίπτωση του διαζυγίου του με την Άνια και τον έρωτά του για τη νεαρή μεταφράστρια Μαρίνα), πλευρές ενός κόσμου που είχε λύσει όλα του τα ζωτικά προβλήματα, ευημερούσε και ταυτόχρονα έδειχνε αδικαιολόγητη ανοχή στο ύπουλα στοχευμένο πλαγιοκόπημα που γινόταν στα σοσιαλιστικά ιδανικά. Οι ρίζες του έφταναν βαθιά πίσω στο χρόνο, πατούσαν στα μικροαστικά κατάλοιπα των ανθρώπων που υπηρετούσαν κατά τ΄άλλα με αυταπάρνηση τη σοβιετική εξουσία, αλλά τελικά δεν κατάφεραν να την υπερασπιστούν μέχρι τέλους.
Το βιβλίο αποτελεί επανέκδοση της Σύγχρονης Εποχής , από το 1982 , με καινούργια μεταφραστική ματιά και επιμέλεια , που έγινε από την υπογράφουσα.