Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ένα κρανίο 210.000 ετών από την Ελλάδα το αρχαιότερο δείγμα σύγχρονου ανθρώπου σε όλη την Ευρασία

Ένα κρα­νίο που βρέ­θη­κε στην Ελλά­δα και χρο­νο­λο­γεί­ται προ του­λά­χι­στον 210.000 ετών, αντι­προ­σω­πεύ­ει το αρχαιό­τε­ρο δείγ­μα ανα­το­μι­κά σύγ­χρο­νου ανθρώ­που στην Ευρα­σία, δηλα­δή εκτός Αφρι­κής, όπως ανα­κοί­νω­σε μια ομά­δα Ελλή­νων και ξένων επι­στη­μό­νων. Αυτό σημαί­νει ότι ‑αν οι επι­στή­μο­νες έχουν δίκιο- το κρα­νίο είναι κατά του­λά­χι­στον 150.000 χρό­νια παλαιό­τε­ρο από το αρχαιό­τε­ρο απο­λί­θω­μα «έμφρο­νος ανθρώ­που» (Homo sapiens) που είχε βρε­θεί έως τώρα στην Ευρώπη.

Ένα δεύ­τε­ρο κρα­νίο που βρέ­θη­κε στην ίδια τοπο­θε­σία της Πελο­πον­νή­σου και εκτι­μά­ται ότι είναι του­λά­χι­στον 170.000 ετών, δια­θέ­τει χαρα­κτη­ρι­στι­κά Νεά­ντερ­ταλ. Τα δύο απο­λι­θω­μέ­να κρα­νία είχαν ανα­κα­λυ­φθεί στο σπή­λαιο Απή­δη­μα δυτι­κά της Αερό­πο­λης στη Μάνη στο τέλος της δεκα­ε­τί­ας του 1970, στη διάρ­κεια ερευ­νών του Ανθρω­πο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου της Ιατρι­κής Σχο­λής του Πανε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών. Όμως έως τώρα δεν είχαν μελε­τη­θεί σε βάθος και είχαν παρα­μεί­νει σχε­τι­κά άγνω­στα, παρά τη μεγά­λη σπου­δαιό­τη­τα τους, όπως τώρα γίνε­ται αντι­λη­πτό με μεγά­λη καθυστέρηση.

Οι ερευ­νη­τές από τη Γερ­μα­νία, την Ελλά­δα και τη Βρε­τα­νία, με επι­κε­φα­λής την δια­κε­κρι­μέ­νη Ελλη­νί­δα παλαιο­αν­θρω­πο­λό­γο Κατε­ρί­να Χαρ­βά­τη του Κέντρου Σέν­κεν­μπεργκ για την Ανθρώ­πι­νη Εξέ­λι­ξη και το Παλαιο­πε­ρι­βάλ­λον του γερ­μα­νι­κού Πανε­πι­στη­μί­ου Έμπερ­χαρντ Καρλς του Τίμπιν­γκεν, που έκα­ναν τη σχε­τι­κή δημο­σί­ευ­ση στο περιο­δι­κό «Nature», μελέ­τη­σαν για πρώ­τη φορά συγκρι­τι­κά, με σύγ­χρο­νες μεθό­δους απει­κό­νι­σης και χρο­νο­λό­γη­σης, τα δύο κρα­νία, γνω­στά ως «Απή­δη­μα 1» και «Απή­δη­μα 2».

Όπως δήλω­σε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Χαρ­βά­τη, «τα απο­τε­λέ­σμα­τα της έρευ­νάς μας δεί­χνουν την σημα­ντι­κό­τη­τα του Ελλα­δι­κού χώρου για την ανθρώ­πι­νη εξέ­λι­ξη. Έχου­με τον αρχαιό­τε­ρο σύγ­χρο­νο άνθρω­πο εκτός Αφρι­κής, που μετα­φέ­ρει την άφι­ξη του Homo sapiens στην Ευρώ­πη περισ­σό­τε­ρο από 150 χιλιά­δες χρό­νια νωρί­τε­ρα απ’ ό,τι νομί­ζα­με μέχρι τώρα. Η δου­λειά αυτή είναι απο­τέ­λε­σμα 25 χρό­νων έρευ­νάς μου στην Αφρι­κή, στην Ευρώ­πη και ιδιαί­τε­ρα στην Ελλά­δα. Ως Ελλη­νί­δα, εύχο­μαι η έρευ­να στην Ελλά­δα να συνε­χι­στεί, καθώς πιστεύω ότι η χώρα μας έχει ακό­μα πολ­λά να δώσει στο χώρο της παλαιοανθρωπολογίας».

Η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα, η οποία έκα­νε, μετα­ξύ άλλων, εικο­νι­κή ανα­κα­τα­σκευή των κατε­στραμ­μέ­νων τμη­μά­των των κρα­νί­ων, διε­ξή­γα­γε συγκρί­σεις με άλλα ανθρώ­πι­να απο­λι­θώ­μα­τα και χρη­σι­μο­ποί­η­σε μία υψη­λής ακρι­βεί­ας ραδιο­με­τρι­κή μέθο­δο χρο­νο­λό­γη­σης, προ­κει­μέ­νου να καθο­ρί­σει την ηλι­κία των δύο κρα­νί­ων. Το «Απή­δη­μα 2», που βρί­σκε­ται σε καλύ­τε­ρη κατά­στα­ση, εμφα­νί­ζει τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά Νεά­ντερ­ταλ, ενώ το «Απή­δη­μα 1» δεν έχει καθό­λου νεα­ντερ­τά­λια γνω­ρί­σμα­τα, αλλά συν­δυά­ζει σύγ­χρο­να και πρω­τό­γο­να χαρα­κτη­ρι­στι­κά, τα οποία ‑κατά τους επι­στή­μο­νες- το κατα­τάσ­σουν στην οικο­γέ­νεια του Homo sapiens.

Οι ερευ­νη­τές εκτι­μούν ότι στο σπή­λαιο Απή­δη­μα έζη­σαν δύο ομά­δες, ένας πρώ­ι­μος πλη­θυ­σμός Homo sapiens, που στη συνέ­χεια αντι­κα­τα­στά­θη­κε από ένα πλη­θυ­σμό Νεά­ντερ­ταλ, οι οποί­οι προ­ϋ­πήρ­χαν στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή της νότιας Ελλά­δας. Με τη σει­ρά τους, οι Νεά­ντερ­ταλ αντι­κα­τα­στά­θη­καν από προ­γό­νους του σύγ­χρο­νου ανθρώ­που της Ανώ­τε­ρης Παλαιο­λι­θι­κής περιό­δου, η πιο πρώ­ι­μη παρου­σία των οποί­ων στην περιο­χή χρο­νο­λο­γεί­ται πριν περί­που 40.000 χρόνια.

Πολλές «έξοδοι» και η σημασία της Ελλάδας

Η ανα­κά­λυ­ψη για την παλαιό­τη­τα του κρα­νί­ου «Απή­δη­μα 1» και η εκτί­μη­ση ότι ανή­κει στον Homo sapiens, ενι­σχύ­ει την άπο­ψη ότι οι πρό­γο­νοι των σημε­ρι­νών ανθρώ­πων εξα­πλώ­θη­καν από την Αφρι­κή προς την Ευρώ­πη και την Ασία νωρί­τε­ρα από ό,τι συνή­θως πιστεύ­ε­ται. Η Νοτιο­α­να­το­λι­κή Ευρώ­πη γενι­κό­τε­ρα και ειδι­κό­τε­ρα η περιο­χή της σημε­ρι­νής Ελλά­δας απο­τέ­λε­σε σημα­ντι­κό διά­δρο­μο για την εξά­πλω­ση των πρώ­των αυτών «μετα­να­στών» από την Αφρι­κή. Η νέα μελέ­τη, σύμ­φω­να με τους ερευ­νη­τές, ενι­σχύ­ει επί­σης τη θεω­ρία ότι δεν υπήρ­ξε μόνο μία «έξο­δος» από την μαύ­ρη ήπει­ρο, αλλά πολλές.

«Το Απή­δη­μα 2 είναι περί­που 170.000 ετών. Θα λέγα­με ότι ήταν ένας Νεά­ντερ­ταλ», σύμ­φω­να με την Κατε­ρί­να Χαρ­βά­τη. «Προς μεγά­λη μας έκπλη­ξη, το Απή­δη­μα 1 είναι ακό­μα παλαιό­τε­ρο, ηλι­κί­ας περί­που 210.000 ετών, αλλά δεν έχει κανέ­να χαρα­κτη­ρι­στι­κό Νεά­ντερ­ταλ». Αντι­θέ­τως, η μελέ­τη ανέ­δει­ξε μια μίξη σύγ­χρο­νων ανθρώ­πι­νων και αρχαϊ­κών χαρα­κτη­ρι­στι­κών, παρα­πέ­μπο­ντας σε έναν πρώ­ι­μο Homo sapiens.

«Τα ευρή­μα­τά μας υπο­δη­λώ­νουν ότι του­λά­χι­στον δύο ομά­δες ανθρώ­πων ζού­σαν στην περιο­χή της Νοτί­ου Ελλά­δας κατά την Μέση Πλει­στό­και­νο επο­χή: ένας πρώ­ι­μος πλη­θυ­σμός Homo sapiens και, αργό­τε­ρα, μία ομά­δα Νεά­ντερ­ταλ», εξή­γη­σε η κυρία Χαρ­βά­τη. Αυτό στη­ρί­ζει την υπό­θε­ση ότι οι πρώ­ι­μοι σύγ­χρο­νοι άνθρω­ποι πραγ­μα­το­ποί­η­σαν πολ­λές φορές εξορ­μή­σεις πέραν της Αφρι­κής, στην οποία και πρωτοεμφανίστηκαν.

«Το κρα­νίο Απή­δη­μα 1», όπως ανέ­φε­ρε, «δεί­χνει ότι μια πρώ­τη δια­σπο­ρά συνέ­βη νωρί­τε­ρα απ’ ό,τι πιστεύ­α­με, καθώς και ότι εξα­πλώ­θη­κε πολύ περισ­σό­τε­ρο γεω­γρα­φι­κά, έως και στο εσω­τε­ρι­κό της Ευρώ­πης. Εικά­ζου­με ότι, όπως και στην Εγγύς Ανα­το­λή, ο πρώ­ι­μος σύγ­χρο­νος ανθρώ­πι­νος πλη­θυ­σμός, που αντι­προ­σω­πεύ­ε­ται από το Απή­δη­μα 1, πιθα­νώς αντι­κα­τα­στά­θη­κε από τους Νεά­ντερ­ταλ, η παρου­σία των οποί­ων στη Νότια Ελλά­δα είναι σαφώς τεκ­μη­ριω­μέ­νη, λαμ­βά­νο­ντας υπό­ψιν και το κρα­νίο Απή­δη­μα 2 από την ίδια τοπο­θε­σία», πρόσθεσε.

Ωστό­σο, και οι Νεά­ντερ­ταλ με τη σει­ρά τους αντι­κα­τα­στά­θη­καν από τους σύγ­χρο­νους ανθρώ­πους. Κατά την Ανώ­τε­ρη Παλαιο­λι­θι­κή περί­ο­δο, περί­που 40.000 χρό­νια πριν, οι νεο­α­φι­χθέ­ντες σύγ­χρο­νοι άνθρω­ποι εγκα­τα­στά­θη­καν στην περιο­χή, όπως και στην υπό­λοι­πη Ευρώ­πη. Η παρου­σία τους επι­βε­βαιώ­νε­ται από την ανα­σκα­φή λεπτο­δου­λε­μέ­νων λίθι­νων εργα­λεί­ων και άλλων ευρη­μά­των. Από την άλλη, οι Νεά­ντερ­ταλ εξα­φα­νί­στη­καν περί­που την ίδια περί­ο­δο. «Αυτή η ανα­κά­λυ­ψη υπο­γραμ­μί­ζει τη σημα­σία της Νοτιο­α­να­το­λι­κής Ευρώ­πης στην εξέ­λι­ξη του ανθρώ­που», τόνι­σε η κα Χαρβάτη.

Από ελλη­νι­κής πλευ­ράς στη μελέ­τη συμ­με­τεί­χαν επί­σης ο καθη­γη­τής Βασί­λης Γορ­γού­λης (διευ­θυ­ντής του Τμή­μα­τος Ιστο­λο­γί­ας — Εμβρυο­λο­γί­ας της Ιατρι­κής Σχο­λής του Πανε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών), η καθη­γή­τρια Μυρ­σί­νη Κου­λού­κου­σα (διευ­θύ­ντρια του Ανθρω­πο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου της Ιατρι­κής Σχο­λής του ΕΚΠΑ), ο Φώτης Καρα­κω­στής (Πανε­πι­στή­μιο Τίμπιν­γκεν), ο Πανα­γιώ­της Καρ­κά­νας (Αμε­ρι­κα­νι­κή Σχο­λή Κλασ­σι­κών Σπου­δών Αθη­νών), η καθη­γή­τρια ακτι­νο­λο­γί­ας Λία Μου­λο­πού­λου (Ιατρι­κή Σχο­λή ΕΚΠΑ) και ο επί­κου­ρος καθη­γη­τής ακτι­νο­λο­γί­ας Βασί­λης Κου­του­λί­δης (Ιατρι­κή Σχο­λή ΕΚΠΑ). Μετα­ξύ των ξένων επι­στη­μό­νων είναι ο κορυ­φαί­ος διε­θνώς παλαιο­ντο­λό­γος Κρις Στρίν­γκερ του Μου­σεί­ου Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας του Λονδίνου.

Οι επι­στή­μο­νες επε­σή­μα­ναν τις λιγο­στές γνώ­σεις που ακό­μη υπάρ­χουν για τα ανθρώ­πι­να απο­λι­θώ­μα­τα στη νοτιο­α­να­το­λι­κή Ευρώ­πη και τη σημα­σία της Ελλά­δας για την κατα­νό­η­ση της ανθρώ­πι­νης εξέ­λι­ξης και των πρώ­των μετα­να­στευ­τι­κών κινή­σε­ων. Έτσι, σχε­διά­ζουν περαι­τέ­ρω μελέ­τες του ανευ­ρε­θέ­ντος υλι­κού στο σπή­λαιο Απή­δη­μα, το οποίο ήδη εθε­ω­ρεί­το σημα­ντι­κό στην εξέ­λι­ξη του ανθρώ­πι­νου είδους και απέ­κτη­σε επι­πρό­σθε­τη αξία υπό το φως των νέων ανακαλύψεων.

Το σπή­λαιο Απή­δη­μα ανε­σκά­φη στις δεκα­ε­τί­ες του 1970–80 από ερευ­νη­τές του Μου­σεί­ου Ανθρω­πο­λο­γί­ας της Ιατρι­κής Σχο­λής του Πανε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών, απο­φέ­ρο­ντας σημα­ντι­κά ευρή­μα­τα που φιλο­ξε­νού­νται στο Μου­σείο, το οποίο ιδρύ­θη­κε το 1886 και είναι ένα από τα παλαιό­τε­ρα του είδους του στην Ευρώ­πη. Η νέα έρευ­να πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε με χρη­μα­το­δό­τη­ση του Ευρω­παϊ­κού Συμ­βου­λί­ου Έρευ­νας στην K. Χαρ­βά­τη, καθώς και του Γερ­μα­νι­κού Ερευ­νη­τι­κού Ιδρύ­μα­τος (DFG).

Σχε­δόν παράλ­λη­λα, δημο­σιεύ­θη­κε μια άλλη επι­στη­μο­νι­κή μελέ­τη από ερευ­νη­τές του Εθνι­κού Κέντρου Ερευ­νών της Γαλ­λί­ας (CNRS), που εξέ­τα­σαν και αυτοί τα δύο κρα­νία από το σπή­λαιο Απή­δη­μα, κατα­λή­γο­ντας σε ένα δια­φο­ρε­τι­κό συμπέ­ρα­σμα, ότι αυτά αντι­προ­σω­πεύ­ουν μια μετα­βα­τι­κή φάση ανά­με­σα στον Ευρω­παίο «Όρθιο άνθρω­πο» (Homo erectus) και στους Νεά­ντερ­ταλ, κάτι με το οποίο όμως δεν συμ­φω­νεί η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα υπό την Κ. Χαρβάτη.

Σύν­δε­σμος για την επι­στη­μο­νι­κή δημο­σί­ευ­ση: ΕΔΩ

Πηγή: ΑΠΕ

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο