«Αγονος, άδενδρος, άνυδρος», μα και αιώνιο σύμβολο των αλύγιστων της ταξικής πάλης

Το μαρ­τύ­ριο της Συκιάς

«Τον Ιού­λιον του 1947 το Γεν. Επι­τε­λεί­ον Στρα­τού ηξί­ω­σεν επι­τα­κτι­κώς την εκκέ­νω­σιν των φυλα­κών δι’ ας υφί­στα­το κίν­δυ­νος απε­λευ­θε­ρώ­σε­ως των εν αυταίς κρα­του­μέ­νων κομ­μου­νι­στών και εντεύ­θεν ενι­σχύ­σε­ως των δυνά­με­ων των κομ­μου­νι­στο­συμ­μο­ρι­τών (…) Ανέ­κυ­ψεν ως εκ τού­του πρό­βλη­μα οξύ και δύσκο­λον περί την μετα­γω­γήν των κρα­του­μέ­νων εις μέρος ασφα­λές και μη εκτε­θει­μέ­νον εις κίν­δυ­νον επι­δρο­μής των αναρ­χι­κών (…) Η περί ης ο λόγος νήσος είναι ορει­νή, δύσβα­τος, άγο­νος, άδεν­δρος, άνυ­δρος (…) η εν αυτή δε δια­μο­νή εθε­ω­ρεί­το και ήτο πράγ­μα­τι αλη­θι­νόν κολα­στή­ριον» (από έκθε­ση του εφέ­του Ι. Μπι­ζί­μη, 21 Αυγού­στου 1953).

«Συνέλ­θε­τε. Βρι­σκό­σα­στε στη Γιού­ρα, θα τα ξεχά­σε­τε όλα όσα ξέρε­τε. Πας άφρων θα πατα­χθεί αμει­λί­κτως, πλη­ρώ­νο­ντας το παρά­πτω­μά του ακό­μα και με τη ζωή του. Εχω δώσει δια­τα­γή εις την φρου­ράν, για καθε­τί που θ’ αντι­λη­φθεί, ν’ ανοί­ξει πυρ άνευ νεω­τέ­ρας μου διαταγής!».

«Μένα­με ακί­νη­τοι — κανείς δεν ήτα­νε “άφρων” (…)»

(Από το συγκλο­νι­στι­κό βιβλίο — ημε­ρο­λό­γιο φυλα­κής — του Αντρέα Νενε­δά­κη με τον τίτλο «Απα­γο­ρεύ­ε­ται»).

• Γυά­ρος, την είπαν και όχι άδι­κα Θανα­το­νή­σι. Την είπαν τόπο εξο­ρί­ας. Ηταν μια φυλα­κή. Από το 1947 μέχρι το 1952, από το 1955 μέχρι το 1961 και από το 1967 μέχρι το 1974. Περισ­σό­τε­ροι από 18.000 την πρώ­τη περί­ο­δο, κοντά στους 800 τη δεύ­τε­ρη περί­ο­δο και πάνω από 6.000 την τρί­τη περί­ο­δο.

Οι πρώ­τοι 551 κρα­τού­με­νοι από τις φυλα­κές της Καλα­μά­τας απο­βι­βά­στη­καν στο νησί στις 11 Ιού­λη του 1947.

Η Γυά­ρος ιδρύ­θη­κε εξαρ­χής ως φυλα­κή, αν και δεν είχε κανέ­να κτί­ριο. Η πρώ­τη δια­μόρ­φω­ση των χώρων (συρ­μα­το­πλέγ­μα­τα, πολυ­βο­λεία και κάποια κατα­λύ­μα­τα για τους φύλα­κες) ξεκί­νη­σε από κρα­τού­με­νους φαντά­ρους του Τάγ­μα­τος Σκα­πα­νέ­ων του Αγί­ου Νικο­λά­ου Κρή­της, που τους έφε­ραν στο νησί στο τέλος Απρί­λη του 1947.

Οι κρα­τού­με­νοι πετά­χτη­καν στους πέντε όρμους της ανα­το­λι­κής πλευ­ράς του νησιού χωρίς καμιά υπο­δο­μή, σε ασφυ­κτι­κές συν­θή­κες δια­βί­ω­σης μέσα σε αντί­σκη­να. Κάθε όρμος ήταν ένα στρα­τό­πε­δο κλει­σμέ­νο με συρ­μα­το­πλέγ­μα­τα ή μάντρες, που άρχι­ζε 2 — 3 μέτρα από τη θάλασ­σα και εκτει­νό­ταν σε βάθος. Σε όλους τους όρμους υπήρ­χαν χτι­στά φυλά­κια με πολυ­βο­λεία και δωμά­τια για τους φύλα­κες. Ολοι οι χώροι υπήρ­ξαν χώροι βασα­νι­σμού, ακό­μα και οι τουα­λέ­τες που ανά­γκα­ζαν τους κρα­του­μέ­νους να τις καθα­ρί­ζουν με γυμνά χέρια, κάτω από ξυλο­δαρ­μούς που τους έρι­χναν αναί­σθη­τους στις ακα­θαρ­σί­ες. Ακό­μα και τα αναρ­ρω­τή­ρια, όπου εγκλη­μα­τί­ες για­τροί χρη­σι­μο­ποιού­σαν τις ίδιες σύριγ­γες με σκο­πό να μετα­δί­δο­νται οι ασθέ­νειες ανά­με­σα στους κρατούμενους.Κάθε μαρ­τυ­ρία που έχει δημο­σιο­ποι­η­θεί για τη Γυά­ρο απο­τε­λεί μαρ­τυ­ρία φρί­κης. Ολες μαζί μαρ­τυ­ρούν το απύθ­με­νο μίσος της αστι­κής τάξης για τον ταξι­κό της αντί­πα­λο, την εργα­τι­κή τάξη και την πολι­τι­κή της έκφρα­ση, το ΚΚΕ, αν και στο νησί δεν φυλα­κί­στη­καν ούτε μόνο εργά­τες, ούτε μόνο κομ­μου­νι­στές. Κι αυτό ακρι­βώς είναι που δεί­χνει πως η αστι­κή τάξη όταν νιώ­θει για οποιον­δή­πο­τε λόγο ότι κιν­δυ­νεύ­ει η κυριαρ­χία της απο­κα­λύ­πτε­ται ως αυτό καθαυ­τό που είναι: Μια τάξη σατρά­πης, μια τάξη που δεν της αρκεί η άγρια εκμε­τάλ­λευ­ση της εργα­τι­κής δύνα­μης, θέλει — επι­διώ­κει διαρ­κώς την από­λυ­τη καταρ­ρά­κω­ση του αντί­πα­λου, ακό­μα κι όταν αυτός είναι απλά ένας πολι­τι­κός «συνο­δοι­πό­ρος», όπως ονό­μα­ζε πάντα καθέ­ναν που στε­κό­ταν στην πλευ­ρά του δίκιου, καθέ­ναν που δεν ανε­χό­ταν τη βαρβαρότητα.

Εξό­ρι­στοι στη Γυάρο

Η αγριό­τη­τα της αστι­κής τάξης εκφρά­στη­κε, για μια ακό­μα φορά, εκεί­νη ειδι­κά την περί­ο­δο, την ώρα που φού­ντω­νε το αντάρ­τι­κο στα βου­νά, την ώρα που ο αγω­νι­ζό­με­νος λαός αρνού­νταν να δεχτεί ότι τη λευ­τε­ριά που κατά­κτη­σε με ποτα­μούς αίμα­τος στη διάρ­κεια της Κατο­χής, έπρε­πε να την παρα­δώ­σει σ’ αυτούς που όχι μόνο ήταν από­ντες στον αγώ­να, αλλά και μηχα­νεύ­ο­νταν στη διάρ­κειά του την επι­στρο­φή τους με ακό­μα σκλη­ρό­τε­ρους για την εργα­τι­κή τάξη όρους.

Μνημείο βαρβαρότητας

Η φυλα­κή — κάτερ­γο στη Γυά­ρο ιδρύ­θη­κε από την επτα­κομ­μα­τι­κή κυβέρ­νη­ση του Δημη­τρί­ου Μάξι­μου και λει­τούρ­γη­σε υπό τις επό­με­νες κυβερ­νή­σεις (την βρα­χύ­βια κυβέρ­νη­ση Κων­στα­ντί­νου Τσαλ­δά­ρη και τις δια­δο­χι­κές κυβερ­νή­σεις του Θεμι­στο­κλή Σοφού­λη), οπό­τε και κορυ­φώ­θη­κε το όργιο της βίας σε βάρος των αγω­νι­στών. Ολες αυτές οι κυβερ­νή­σεις είχαν ευρεία αστι­κή συναί­νε­ση (φιλε­λεύ­θε­ροι, κεντρώ­οι, δεξιοί, βασι­λό­φρο­νες, πρώ­ην συνερ­γά­τες των Γερ­μα­νών και εκλε­κτοί των Βρε­τα­νών), ενώ­νο­ντας όλο το αστι­κό πολι­τι­κό φάσμα ενά­ντια στον λαό.

Στη σύν­θε­ση της κυβέρ­νη­σης που ίδρυ­σε τη Γυά­ρο συνυ­πήρ­ξαν ο υπουρ­γός Δικαιο­σύ­νης Από­στο­λος Αλε­ξαν­δρής, παλιός συνερ­γά­της του Ελευ­θε­ρί­ου Βενι­ζέ­λου, που στην περί­ο­δο της Κατο­χής πρω­το­στά­τη­σε για τη δημιουρ­γία των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας στη Θεσ­σα­λία, και ως υπουρ­γός Εσω­τε­ρι­κών ο Γεώρ­γιος Παπαν­δρέ­ου, πρώ­ην πρω­θυ­πουρ­γός της λεγό­με­νης Εθνι­κής Ενό­τη­τας, το 1944.

Την τεχνο­γνω­σία για τη λει­τουρ­γία της φυλα­κής παρεί­χαν Αγγλοι και Αμε­ρι­κα­νοί, με χαρα­κτη­ρι­στι­κό­τε­ρο τον Αγγλο στρα­τιω­τι­κό Τσαρλς Ουί­καμ (τον επο­νο­μα­ζό­με­νο και «κου­λο­χέ­ρη»), με πεί­ρα από τα κάτερ­γα των αποικιών.

Για τη διεύ­θυν­ση της φυλα­κής και την εξό­ντω­ση των κρα­του­μέ­νων αξιο­ποι­ή­θη­καν οι επαγ­γελ­μα­τί­ες του είδους: Ο Γεώρ­γιος Γλά­στρας, που στην Κατο­χή είχε θητεύ­σει στους Γερ­μα­νούς ως βασα­νι­στής στο Στρα­τό­πε­δο «Παύ­λος Μελάς» στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, και ο Μπου­ζά­κης που στην προη­γού­με­νη θητεία του ήταν διευ­θυ­ντής στο Ανα­μορ­φω­τή­ριο Ανη­λί­κων στην Κηφι­σιά. Υπό τις δια­τα­γές τους είχαν έναν ολό­κλη­ρο στρα­τό από ένο­πλους φύλα­κες, μπρά­βους και βασα­νι­στές, ανά­με­σά τους και ορι­σμέ­νους ποι­νι­κούς κρα­τού­με­νους, χασι­σο­πό­τες, δοσί­λο­γους που τους εξα­πέ­λυαν κατά των πολι­τι­κών κρατουμένων.

Θα παρα­μεί­νει ανε­ξί­τη­λη στους αιώ­νες η κατα­κραυ­γή για τον βασα­νι­σμό χιλιά­δων κρα­του­μέ­νων στο θανα­το­νή­σι. Οι ίδιοι οι κρα­τού­με­νοι φρό­ντι­σαν τίπο­τα να μην ξεχαστεί.

Χιλιά­δες περι­πτώ­σεις βασα­νι­σμών, από την ίδρυ­ση της Γυά­ρου έως το Σεπτέμ­βρη του 1950, κατα­γρά­φο­νται στο βιβλίο «ΓΙΟΥΡΑ — Ματω­μέ­νη Βίβλος», εκδό­σεις «Νέα Ελλάδα».

🔺 Το βιβλίο γρά­φτη­κε μυστι­κά από τους ίδιους τους κρα­τού­με­νους στη Γυά­ρο.

Οι χιλιά­δες βασα­νι­σμοί, οι δολο­φο­νί­ες, οι λοβι­τού­ρες και οι κλε­ψιές των διοι­κη­τών και των χωρο­φυ­λά­κων της Γυά­ρου συγκε­ντρώ­θη­καν μεθο­δι­κά, καθα­ρο­γρά­φτη­καν με μικρο­σκο­πι­κά γράμ­μα­τα. Υπεύ­θυ­νοι για τη συγκέ­ντρω­ση αυτού του υλι­κού και την ταξι­νό­μη­σή του ήταν ο Παρα­σκευάς Φου­ντου­ρα­δά­κης και ο Πάνος Μιχαη­λί­δης. Τα σχέ­δια τα έκα­ναν οι κρα­τού­με­νοι ζωγρά­φοι Ασα­ντούρ Μπα­χα­ριάν και Μιχά­λης Κρύ­σα­λης. Τα χει­ρό­γρα­φα έβγα­λε από τη Γυά­ρο ο Κώστας Μαρα­γκου­δά­κης, κρυμ­μέ­να στον διπλό πάτο μιας βαλίτσας.

Η έκδο­ση της «Ματω­μέ­νης Βίβλου» κατα­λαμ­βά­νει 582 σελί­δες. Κάθε γραμ­μή είναι και ένα στοι­χείο, κάθε φρά­ση και ένα συγκε­κρι­μέ­νο κατη­γο­ρη­τή­ριο. Ακό­μα και τα σχέ­δια των κρα­τού­με­νων ζωγρά­φων απο­τυ­πώ­νουν συγκε­κρι­μέ­να γεγο­νό­τα βασα­νι­σμών και δολοφονιών.

🔺🔻 Ρωγμή προκάλεσαν η οργάνωση, η αντίσταση, η αλληλεγγύη…

Η περί­ο­δος 1947 — 1950 ήταν ιδιαί­τε­ρα σκλη­ρή και δύσκο­λη για οργα­νω­μέ­νη ζωή ειδι­κά πάνω στη Γιού­ρα. Η συντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των κρα­του­μέ­νων ήταν αγω­νι­στές, δια­παι­δα­γω­γη­μέ­νοι από τους ανώ­τε­ρους σκο­πούς για τους οποί­ους παλεύ­ει το ΚΚΕ. Παρά τις δυσκο­λί­ες, η οργα­νω­μέ­νη ζωή πήρε διά­φο­ρες μορ­φές. Η ίδια η λεπτο­με­ρής κατα­γρα­φή στο βιβλίο «Γιού­ρα Ματω­μέ­νη Βίβλος», στο ημε­ρο­λό­γιο του κάτερ­γου, δεί­χνει τα στοι­χεία της οργάνωσης.

Η αλλη­λεγ­γύη μετα­ξύ των κρα­του­μέ­νων ήταν ένα όπλο αντί­στα­σης. Η συλ­λο­γι­κή προ­σπά­θεια για τη βελ­τί­ω­ση των συν­θη­κών δια­βί­ω­σης μέσα από δια­μαρ­τυ­ρί­ες και καταγ­γε­λί­ες που έβγαι­ναν στη δημο­σιό­τη­τα, ειδή­σεις που έφτα­ναν στο εξω­τε­ρι­κό έπαι­ζαν μεγά­λο ρόλο. Πολ­λές φορές αξιο­ποιού­σαν και τις αντι­θέ­σεις και τις φαγω­μά­ρες μετα­ξύ των κρα­τι­κών υπευ­θύ­νων του κάτερ­γου. Αλλο­τε πάλι την καλή πρό­θε­ση και κατα­νό­η­ση ορι­σμέ­νων από τους φύλα­κες και άλλους υπεύ­θυ­νους. Η συνω­μο­τι­κό­τη­τα και η προ­φύ­λα­ξη προ­ε­τοί­μα­ζαν μορ­φές μαζι­κής αντί­στα­σης. Πολ­λές φορές αξιο­ποι­ή­θη­καν οι όποιες ευκαι­ρί­ες, όπως διά­φο­ρες γιορ­τές για να δοθεί ανάταση.

Χαρα­κτη­ρι­στι­κά, στις 6 Δεκέμ­βρη 1948, γιορ­τή του Αϊ-Νικό­λα, οι πολι­τι­κοί κρα­τού­με­νοι στον Α’ Ορμο άρχι­σαν δει­λά — δει­λά να εύχο­νται στους Νικό­λη­δες από σκη­νή σε σκη­νή, να βρί­σκο­νται οι συντο­πί­τες μετα­ξύ τους, ενώ δεν άργη­σαν να έρθουν τα τρα­γού­δια. Και οι ευχές να ζήσουν όλοι οι Νικό­λη­δες δεν αφο­ρού­σαν μόνο τους παρό­ντες, καθώς Νίκος ήταν και ο Γενι­κός Γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚΕ, ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης. Ετσι το άκα­κο «να ζήσουν οι Νικό­λη­δες», «να ζήσουν όσοι γιορ­τά­ζουν σήμε­ρα» γινό­ταν ξέσπα­σμα ανά­τα­σης από σκη­νή σε σκηνή.

Το σύν­θη­μα «πήγαι­νε πρό­θυ­μα, δού­λευε απρό­θυ­μα» εφαρ­μο­ζό­ταν ως μαζι­κή δια­μαρ­τυ­ρία στις αγγα­ρεί­ες και την κατα­να­γκα­στι­κή εργα­σία. Από την άλλη, οι κρα­τού­με­νοι κομ­μου­νι­στές έδι­ναν με ανι­διο­τέ­λεια τον καλύ­τε­ρό τους εαυ­τό για να αλλη­λο­βοη­θη­θούν με τα χαρί­σμα­τά τους, τις τέχνες που κατεί­χαν, τη γενι­κό­τε­ρη προ­σφο­ρά τους στον δεσμώ­τη σύντροφο.

Τα λιγο­στά βιβλία και άλλα έντυ­πα που γινό­ταν κατορ­θω­τό να μπουν στη Γυά­ρο δια­βά­ζο­νταν στις σκη­νές, προ­κα­λού­σαν συζη­τή­σεις. Ολοι φρό­ντι­ζαν για την καλ­λιέρ­γεια του μορ­φω­τι­κού τους επι­πέ­δου. Το να σκέ­φτε­σαι τον σκο­πό του αγώ­να, το δίκαιο της υπό­θε­σης της εργα­τι­κής τάξης ήταν στή­ριγ­μα στις δυσκολίες.

Η στρα­τιω­τι­κή ήττα του ΔΣΕ το 1949 αντι­με­τω­πί­στη­κε ως η απώ­λεια μιας μάχης σ’ έναν μεγά­λο αγώ­να. Οι δυσκο­λί­ες δεν αντι­με­τω­πί­ζο­νταν δίχως τα χωρα­τά, τα αστεία, τα πει­ράγ­μα­τα, τη δια­κω­μώ­δη­ση των δυσκο­λιών. Το τρα­γού­δι, πότε σιγα­νό, πότε από μέσα ήταν ένα μέσο εσω­τε­ρι­κής αντί­στα­σης, κόντρα στα καψώ­νια και τις σκλη­ρές συν­θή­κες. Η απο­φα­σι­στι­κή, η αλύ­γι­στη στά­ση των αγω­νι­στών, σε συν­δυα­σμό με τις δια­μαρ­τυ­ρί­ες, έφε­ρε μικρές κατα­κτή­σεις μέσα στο κάτερ­γο. Οπως και από­σπα­ση της επι­κοι­νω­νί­ας ανά­με­σα στους όρμους σε κάποιες περιό­δους και περιστάσεις.

Οι κρα­τού­με­νοι κομ­μου­νι­στές και άλλοι αγω­νι­στές του λαού και στις τρεις περιό­δους λει­τουρ­γί­ας της φυλα­κής στη Γυά­ρο πέρα­σαν σκλη­ρά μαρ­τύ­ρια και βασα­νι­στή­ρια, πιε­ζό­με­νοι να υπο­γρά­ψουν δήλω­ση μετα­νοί­ας — απο­κή­ρυ­ξης του ΚΚΕ. Χιλιά­δες είναι εκεί­νοι που παρέ­μει­ναν αλύ­γι­στοι. Η στά­ση τους αυτή απο­τε­λεί προ­σφο­ρά πρώ­του μεγέ­θους στην πάλη για καλύ­τε­ρη κοι­νω­νία, στην πάλη για το σοσια­λι­σμό — κομμουνισμό.

Οι χιλιά­δες αλύ­γι­στοι της ταξι­κής πάλης απέ­δει­ξαν πως η κοι­νω­νι­κή πρό­ο­δος δεν μπο­ρεί να ανα­κο­πεί, να κατα­στα­λεί, παρά τα πισω­γυ­ρί­σμα­τα και τις προ­σω­ρι­νές ήττες. Η κοι­νω­νι­κή πρό­ο­δος δεν μπο­ρεί να εγκλω­βι­στεί στο σκου­ρια­σμέ­νο περί­βλη­μα της εκμε­τάλ­λευ­σης, της αδι­κί­ας, της καταστολής.