Επιμέλεια Ηρακλής Κακαβάνης //
Ο Αζίζ Νεσίν (Νουσμέτ Νεσίν το πραγματικό του όνομα) γεννήθηκε στην Πόλη στις 20 Δεκεμβρίου 1915 από φτωχή μικροαστική οικογένεια. «Οι δύσκολες μες στην παιδική μου ηλικία ήταν πολλές. Ούτε μια στιγμή στα παιδικά μου χρόνια δεν ήμουν παιδί».
Οι γονείς του ήθελαν να μορφωθεί ο γιος τους, να γίνει σπουδαίος. Η μόρφωση συνδυάστηκε με ένα θρησκευτικό σχολείο όπου οι μαθητές μαθαίναν να διαβάζουν το Κοράνι και στη συνέχεια να το αποστηθίζουν. Έτσι ο Ισλαμισμός κάλυψε τη βασική του εκπαίδευση.
«Πάλεψα πολύ για να ξεπεράσω τη θρησκευτική επίδραση πάνω μου, χαίρομαι να βλέπω σήμερα νέους να σκέφτονται προοδευτικά, πράγματα που εγώ πέτυχα πολύ αργά, 32 χρόνων».
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αφιερώθηκε στη μάχη κατά του θρησκευτικού φανατισμού και αναδείχθηκε ένας από τους ασυμβίβαστους επικριτές του Ισλάμ. Στις 2 Ιουλίου 1993, ενώ παρακολουθούσε μια πολιτιστική εκδήλωση των Αλεβιτών στην πόλη Σιβάς (Σεβάστεια), ένα εξαγριωμένο πλήθος φανατικών μουσουλμάνων πολιόρκησε το ξενοδοχείο και στη συνέχεια το πυρπόλησε. Ο Αζίζ Νεσίν επέζησε, αλλά 37 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η κυβέρνηση κατηγόρησε δια στόματος της πρωθυπουργού Τανσού Τσιλέρ τον ίδιο τον Νεσίν, επειδή είχε «προκαλέσει το πλήθος».
***
Η λαχτάρα του για μάθηση τον κάνει να μπει στη σχολή αξιωματικών του τουρκικού στρατού. Εκεί μπόρεσε να βρει βιβλία. Το 1935 αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων και ονομάστηκε αξιωματικός του τουρκικού στρατού. Το 1937 τελείωσε τη Σχολή Πολέμου. Σαν αξιωματικός παρακολούθησε τη Φυσικομαθηματική Σχολή απ’ όπου αποφοίτησε το 1939. Φοίτησε επίσης και δύο χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών.
Δεν είναι παράξενο που ο μαρξιστής Αζίζ Νεσίν πέρασε 6 χρόνια στο στρατό. Το 1944 απομακρύνθηκε από το στράτευμα και ακολούθησε διάφορα επαγγέλματα, ώσπου να καταλήξει στη δημοσιογραφία και στη λογοτεχνία.
«Στην Τουρκία μάθαμε το σοσιαλισμό συναισθηματικά. Πρώτα είδαμε την αδικία, τη φτώχεια. Αυτά μας δημιούργησαν τα ερωτηματικά. Αυτό δεν ήταν μόνο σε εμένα, αλλά και για πολλούς άλλους διανοούμενους».
Για τις προοδευτικές ιδέες του και για τους αγώνες του για τη δημοκρατία και τη δημοκρατική αναγέννηση της Τουρκίας διώχτηκε από το ανελεύθερο καθεστώς της χώρας του και στάλθηκε επανειλημμένα στη φυλακή και στην εξορία.
«Εγώ δεν έκανα πολλά χρόνια στη φυλακή. Μόνο 5,5 χρόνια ανάμεσα στα έτη 1946–1960. Εμένα τουλάχιστον με πιάνανε αλλά και με άφηναν για λίγο. Όμως ο Ναζίμ Χικμέτ ήταν 15 χρόνια φυλακή συνέχεια. Φυσικά, αποτέλεσμα αυτού του κατατρεγμού, ήταν ότι δεν μπορούσα να δουλέψω, δεν μπορούσα να αποδώσω στο έργο μου»
Τη δεκαετία του ’80, όταν την Τουρκία κυβερνούσε η χούντα του στρατηγού Εβρέν, ο Νεσίν ύψωσε φωνή διαμαρτυρίας και ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη γνωστή «Επιστολή των Διανοουμένων» («Aydünlar Dilekçeci»), που ασκούσε κριτική στο καθεστώς και ζητούσε την επαναφορά της Δημοκρατίας. Ακολούθησε φυσικά δίκη και καταδίκη.
***
Πολυγραφότατος, έχει εκδώσει πολλούς τόμους με διηγήματα και θεατρικά έργα. Πολλά διηγήματά του και έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες, 23 συνολικά.
Γνωστός και στην Ελλάδα από τις ιστορίες του «Ο Σίσυφος με τα 8 πόδια», «Οι ιστορίες ενός εξόριστου», και «Ο καφές και η δημοκρατία» (το πιο αντιπροσωπευτικό του έργο).
«Για μένα το χιούμορ είναι ένα θέμα πολύ σοβαρό», λέει ο ίδιος. «Δεν είναι εύκολο να απαντήσω στο ερώτημα γιατί χρησιμοποιώ τόσο συχνά τη σάτιρα. Εγώ προσπαθώ να συνταιριάσω ανόμοια πράγματα και παίρνω από το ένα μέρος τον Σοφοκλή και από το άλλο τον Ναστραντίν Χότζα.
Οι τότε Αθηναϊκές ιμπεριαλιστικές βλέψεις, η προετοιμασία του αθηναϊκού λαού για πόλεμο και η άσχημη οικονομική κατάσταση του λαού αυτού, είναι που ανέδειξαν τον Σοφοκλή σαν ένα μεγάλο συγγραφέα.
Και εγώ γράφω για τον τουρκικό λαό, μια και έζησα στην Τουρκία στις πιο δύσκολες οικονομικές συνθήκες, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι είμαι Σοφοκλής.
Στην τουρκική παράδοση υπάρχουν δύο ρίζες της φιλοσοφίας από παλιά. Είναι μια πλούσια παράδοση 800–900 χρόνων. Η μια ρίζα είναι η σατιρική πεζογραφία και η άλλη η ποίηση. Από αυτό το μαντέμι, εγώ παίρνω πολλά στοιχεία και τα συντεριάζω στα έργα μου».
Στις μικρές ιστορίες του σατιρίζει με καυστικότητα όλα τα κακώς κείμενα της τουρκικής κοινωνίας Τη σάτιρα τη μεταχειρίζεται σαν καρφί για να τσιγκλίσει το ανθρώπινο μυαλό. Χτυπάει ό,τι είναι κοντόφθαλμο και βρίσκει χώρο για σάτιρα ακόμη και στις «Ιστορίες ενός εξόριστου» ή όταν γράφει για τη φυλακή. Τιμημένος με 4 διεθνή βραβεία για την καλύτερη χιουμοριστική ιστορία, το 1956 και το 1957 στην Ιταλία, το 1966 στη Βουλγαρία, το 1969 στη Σοβιετική Ένωση. Τιμημένος και με το πρώτο βραβείο αφρικανοασιατικής λογοτεχνίας το 1974.
***
Φεύγοντας από το στρατό το 1944 δουλεύει μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες της εποχής σαν δημοσιογράφος. Η σάτιρά του και η ανοιχτή πολεμική του στάση κατά των ΗΠΑ του χάρισε 5,5 χρόνια φυλακής και εξορίας, τα 2,5 απ’ αυτά κρατούμενος. Χωρίς να παραπεμφθεί σε δίκη. Ένα άρθρο του κατά της στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ στην Τουρκία του στοιχίζει 10 μήνες φυλακή και 4 εξορία, ενώ η συνεργασία του με τον Σαμπατίν Αλή (γνωστό συγγραφέα δολοφονημένο το 1963) στο χιουμοριστικό περιοδικό «Μάρκο Ρόζα» το 1946, είχε σαν αποτέλεσμα διώξεις, χάσιμο δουλειάς, σύλληψη κλπ.
Στις φτωχογειτονιές της Κωνσταντινούπολης, μικρός ο Νεσίν, θυμάται ότι τα τουυρκόπουλα ποτέ δε φόραγαν μπλε – άσπρες φανέλες, τα χρώματα της ελληνικής σημαίας. Και τα ελληνόπουλα ποτέ δε φόραγαν κόκκινες άσπρες φανέλες, χρώματα της τουρκικής σημαίας. Έτσι τα μαθαίνανε.
Αυτή του την ανάμνηση χρησιμοποιεί ο Αζίζ Νεσίν στον πρόλογό του στην ελληνική επανέκδοση του έργου του «Ο καφές και η δημοκρατία».
***
«Η θέση του διανοούμενου είναι ασφαλώς δίπλα στο λαό, και είναι χρέος του να αγωνίζεται συνέχεια γι’ αυτόν είτε μέσα από τις οργανώσεις των διανοουμένων ή μέσα από τις γραμμές του κόμματος της εργατικής τάξης».
***
Ο Αζίζ Νεσίν με πολλά προβλήματα υγείας άφησε την τελευταία του πνοή στις 6 Ιουλίου 1995. Υπέστη καρδιακή προσβολή την ώρα που υπέγραφε βιβλία του σε βιβλιοπωλείο της Σμύρνης.
(Αξιοποιήθηκαν δημοσιεύματα και συνεντεύξεις του Αζίζ Νεσίν στον Ριζοσπάστη)
