Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Αλεξάντρ Ραντίστσεφ. Ρώσος συγγραφέας. Επαναστάτης πριν την Επανάσταση…

Γρά­φει η Τασ­σώ Γαΐ­λα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια

Ο Αλε­ξά­ντρ Νικο­λά­γε­βιτς Ραντί­στσεφ (Александр Николаевич Радищев) Ρώσος φιλό­σο­φος, συγ­γρα­φέ­ας και επα­να­στά­της, γεν­νή­θη­κε στη Μόσχα στις 31 Αυγού­στου 1749 και απε­βί­ω­σε (αυτο­κτό­νη­σε) στην Αγία Πετρού­πο­λη στις 24 Σεπτεμ­βρί­ου 1802.

Γιος πλού­σιου αρι­στο­κρά­τη του Николай Радищев και της Фекла Аргамакова απο­γό­νου μίας εκ των παλαιο­τέ­ρων αρι­στο­κρα­τι­κών Ρώσι­κων οικο­γε­νειών έλα­βε την πρώ­τη του μόρ­φω­ση στο κτή­μα του ευγε­νή πατέ­ρα του και κατό­πιν φοί­τη­σε στη Σχο­λή Ευγε­νών (1762–1766). Στο Πανε­πι­στή­μιο της Μόσχας σπού­δα­σε μαθη­μα­τι­κά, χημεία, θεω­ρη­τι­κές επι­στή­μες και φιλο­σο­φία. Μία υπο­τρο­φία για 12 γόνους αρι­στο­κρα­τι­κών οικο­γε­νειών από την Αυτο­κρά­τει­ρα Αικα­τε­ρί­νη ΙΙ υπήρ­ξε η αφορ­μή που ο νεα­ρός Αλε­ξά­ντρ μετέ­βη στο Πανε­πι­στή­μιο της Λει­ψί­ας όπου συνέ­χι­σε τις θεω­ρη­τι­κές σπου­δές του. Αμέ­σως μετά την επι­στρο­φή του από την Γερ­μα­νία συγ­γρά­φει και το πρώ­το του βιβλίο- μετά­φρα­ση με δικό του σχό­λιο, του έργου του Γ.Μαμπλί: Σκέ­ψεις για την Ελλη­νι­κή Ιστο­ρία-1773. (Размышления о греческой истории), διο­ρί­ζε­ται στην Γερου­σία και αρθρο­γρα­φεί σε 2 εφη­με­ρί­δες της επο­χής, «Живописец» και «Почта Духов».

«Η απο­λυ­ταρ­χία είναι κατά­στα­ση από τις πιο αντί­θε­τες με την ανθρώ­πι­νη φύση». 
Александр Радищев

Από το 1777 κι ενώ συνε­χί­ζει να γρά­φει και να αρθρο­γρα­φεί εργά­ζε­ται στο Υπουρ­γείο Εμπο­ρί­ου και στην θέση του διευ­θυ­ντή Τελω­νεί­ου της Μόσχας.

«Η ιστο­ρι­κή δια­δι­κα­σία είναι σπει­ροει­δής εξέ­λι­ξη στην οποία οι επο­χές της οπι­σθο­δρό­μι­σης δου­λεί­ας και πλά­νης εναλ­λάσ­σο­νται με τις επο­χές της προ­ό­δου, αλή­θειας, ελευ­θε­ρί­ας. Άρα η επα­νά­στα­ση είναι αναπόφευκτη»
Александр Радищев

Радищев Художник ВН Гаврилов 1954

А.Н. Радищев. Καλ­λι­τέ­χνης: В.Н. Гаврилов, 1954

Το 1782 ο Α.Ρ., κυκλο­φό­ρη­σε το δοκί­μιο-πρό­τυ­πο για τους επό­με­νους συγ­γρα­φείς: «Αφή­γη­ση για τον Λομο­νό­σοφ, Γράμ­μα­τα για τον φίλο, που ζει στο Τομπόλς». Ενώ το 1783 ακο­λου­θεί η Ωδή «Ελευ­θε­ρία» ‑το πρώ­το έργο της ρωσι­κής επα­να­στα­τι­κής ποί­η­σης όπου υπο­στη­ρί­ζει ότι:

«Η επα­νά­στα­ση στην Ρωσία είναι ανα­πό­φευ­κτη. Θα γίνει μετά από πολύ χρό­νο και η πορεία της θα είναι ιδιό­μορ­φη. Κατά την δια­δι­κα­σία της επα­νά­στα­σης και του εμφυ­λί­ου πολέ­μου , το τερά­στιο κρά­τος θα δια­σπα­στεί σε τμή­μα­τα τα οποία θα ενω­θούν σαν εκού­σια ένω­ση δημο­κρα­τιών και «τον λύκο τον αρπα­κτι­κό» ( δηλα­δή την απο­λυ­ταρ­χία) θα συντρίψουν…».

«Ο άνθρω­πος είναι ύπαρ­ξη όχι μόνο κοι­νω­νι­κή αλλά και δρα­στή­ρια. Γι’ αυτό οι άνθρω­ποι είναι σε τελευ­ταία ανά­λυ­ση η κινη­τή­ρια δύνα­μη της ιστο­ρι­κής δια­δι­κα­σί­ας. Τα εγω­ι­στι­κά τους πάθη οδή­γη­σαν Κατά το παρελ­θόν στην απο­τυ­χία της ελευ­θε­ρί­ας και στον θρί­αμ­βο της δου­λεί­ας, αλλά όταν οι άνθρω­ποι γνω­ρί­σουν την κατα­στρο­φι­κό­τη­τα των εγω­ι­στι­κών παθών και μάθουν να τα δαμά­ζουν τότε στο μέλ­λον η επα­νά­στα­ση, ‘η ελευ­θε­ρία’ θα θριαμ­βεύ­σουν οριστικά».
Александр Радищев

Ιδρυ­τής του λογο­τε­χνι­κού ρεα­λι­σμού στη Ρώσι­κη λογο­τε­χνία, έθε­σε τις βάσεις της ρεα­λι­στι­κής μεθό­δου στο αρι­στούρ­γη­μα του: «Ταξί­δι από την Πετρού­πο­λη στην Μόσχα». Το έργο ξεκί­νη­σε να το γρά­φει το 1780 αλλά κυκλο­φό­ρη­σε- και στην συνέ­χεια θα δού­με πώς- το 1790. Ταξί­δι από την Πετρού­πο­λη στην Μόσχα — «Путешествие из Петербурга в Москву» (ο πρω­τό­τυ­πος τίτλος στην Ρωσική).

vivlio3

Σε αυτό το κορυ­φαίο του έργο ο Αλε­ξά­ντρ Ραντί­στσεφ ‑με αφή­γη­ση σε πρώ­το πρό­σω­πο- απει­κο­νί­ζει ρεα­λι­στι­κά τις διά­φο­ρες πλευ­ρές της ρώσι­κης ζωής, τα διά­φο­ρα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα, εξε­τά­ζει τα πολι­τι­κά, οικο­νο­μι­κά, νομι­κά, ηθι­κά, ιστο­ρι­κά, καθη­με­ρι­νά κλπ προ­βλή­μα­τα της Ρωσί­ας δεί­χνο­ντας την πλή­ρη αδι­κία και παρα­νο­μία που βασί­λευε σε όλα τα στρώ­μα­τα της ρώσι­κης κοι­νω­νί­ας και υπο­δει­κνύ­ο­ντας όλες τις πηγές του κακού που ήταν η δου­λο­πα­ροι­κία και η απο­λυ­ταρ­χία. Γενι­κό συμπέ­ρα­σμα για τον ανα­γνώ­στη είναι ότι ο μονα­δι­κός τρό­πος για την αλλα­γή της ζωής είναι η πλή­ρης κατα­στρο­φή των πολι­τι­κών και κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων, της απο­λυ­ταρ­χι­κής τάξης και της δου­λο­πα­ροι­κί­ας, με λαϊ­κή επα­νά­στα­ση. Γι’ αυτό και κατα­λα­βαί­νο­ντας ο μεγά­λος συγ­γρα­φέ­ας ότι συν­θή­κες για επα­νά­στα­ση στις μέρες του δεν υπήρ­χαν συνή­θι­ζε να δηλώ­νει: «Αυτά δεν είναι όνει­ρα… Βλέ­πω μέσα σε μία ολό­κλη­ρη εκα­το­ντα­ε­τία» ( Και είδε…)…

Το «Ταξί­δι από την Πετρού­πο­λη στην Μόσχα» («Путешествие из Петербурга в Москву), ταξί­δι «δια­φω­τι­στι­κό», ανα­πα­ρι­στά ρεα­λι­στι­κά την ρώσι­κη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα με επα­να­στα­τι­κή τάση, συναι­σθη­μα­τι­κή αυτο­α­νά­λυ­ση, σάτι­ρα, χιού­μορ, δρα­μα­τι­κές σκη­νές. Η ποι­κι­λία των σκη­νών της καθη­με­ρι­νό­τη­τας κατά την διάρ­κεια του ταξι­διού και το συνα­πά­ντη­μα του ήρωα με άτο­μα δια­φό­ρων τάξε­ων μοι­ραία τον κάνει να χρη­σι­μο­ποιεί και στο έργο του ποι­κι­λία γλωσ­σι­κών μέσων, απλό χωριά­τι­κο λόγο, καθη­με­ρι­νή μικρο­α­στι­κή γλώσ­σα, λογο­τε­χνι­κή γλώσ­σα, αρχαϊ­σμοί και σλαβινισμοί.

Λόγω της τολ­μη­ρό­τη­τας του περιε­χο­μέ­νου του βιβλί­ου και πράγ­μα­τι χρεια­ζό­ταν μεγά­λη τόλ­μη για να προ­βείς σε αυτού του είδους τις καταγ­γε­λί­ες, κανείς εκδό­της δεν ανα­λάμ­βα­νε την έκδο­ση του και γι’ αυτό το λόγο ο Ραντί­στσεφ απο­φά­σι­σε να το εκδώ­σει μόνος του! Αγό­ρα­σε τα απα­ραί­τη­τα και δου­λεύ­ο­ντας στο σπί­τι του έβγα­λε 650 αντί­τυ­πα. Το «Ταξί­δι» κυκλο­φο­ρού­σε από χέρι σε χέρι στα χει­ρό­γρα­φα αυτά αντί­τυ­πα από τα οποία έχουν δια­σω­θεί 80 με το ένα από αυτά να φιγου­ρά­ρει ‑τότε- στην βιβλιο­θή­κη του Αλε­ξά­ντρ Πού­σκιν μεγά­λου θαυ­μα­στή του Ρ. Το «Ταξί­δι από την Πετρού­πο­λη στην Μόσχα» ήταν απα­γο­ρευ­μέ­νο στην Ρωσία μέχρι το 1905.

Μόλις τρείς εβδο­μά­δες λοι­πόν μετά την έκδο­ση του βιβλί­ου αρχί­ζουν με εντο­λή της πολύ γνω­στής και στη χώρα μας και παρα­δό­ξως δημο­φι­λούς τσα­ρί­νας Αικα­τε­ρί­νης ΙΙ της Μεγά­λης έρευ­νες για το βιβλίο με απο­τέ­λε­σμα την φυλά­κι­ση του αρι­στο­κρά­τη επα­να­στά­τη συγ­γρα­φέα στο Φρού­ριο Πετρο­πα­βλόφσκ. Ακο­λού­θη­σε η δίκη και η κατα­δί­κη του εις θάνα­τον. Εδώ επεμ­βαί­νει η τσα­ρί­να Αικα­τε­ρί­νη και απο­φα­σί­ζει αντί της θανα­τι­κής κατα­δί­κης να του στε­ρή­σει τους τίτλους ευγε­νεί­ας και να τον στεί­λει εξο­ρία στο Ιλίμσκ (Илимск) στα βάθη της Σιβη­ρί­ας για 10 χρόνια.

spti ekklisia

Το σπί­τι των Radishchevs και η εκκλη­σία στο χωριό Verkhny Ablyazovo (E. B. Bernshtein, 1979)

Η Αικα­τε­ρί­νη κάπο­τε… πεθαί­νει, στο θρό­νο την δια­δέ­χε­ται ο γιος της Παύ­λος Ι’ που κατό­πιν πιέ­σε­ων των αρι­στο­κρα­τών φίλων του Ραντί­στσεφ δια­τά­ζει την μετα­φο­ρά και εγκα­τά­στα­ση του Ρ. στο κτή­μα του πατέ­ρα του συγ­γρα­φέα στο χωριό Νέμ­στο­βο φυσι­κά υπό αστυ­νο­μι­κή επί­βλε­ψη. Σε αυτό το διά­στη­μα της εξο­ρί­ας του στην παγω­μέ­νη Σιβη­ρία ο Α.Ρ θα συγ­γρά­ψει την εξαι­ρε­τι­κή φιλο­σο­φι­κή πραγ­μα­τεία: « Για τον άνθρω­πο, για τον θάνα­το και την Αθα­να­σία του» 1792–95 («О человеке, его смертности и бессмертии») καθώς και διά­φο­ρες άλλες εργασίες.

Στον Τσα­ρι­κό θρό­νο βρί­σκε­ται τώρα ο τσά­ρος Αλέ­ξαν­δρος Ι κι ο Ραντί­στσεφ θα λάβει επι­τέ­λους την πολυ­πό­θη­τη χάρη κι επι­πλέ­ον θα διο­ρι­στεί στην Υπη­ρε­σία της Επι­τρο­πής Νομο­θε­σί­ας. Εδώ κι στο διά­στη­μα 1801–2 και μένο­ντας πιστός στην ιδε­ο­λο­γία του μέσω νομι­κών εργα­σιών του και νομο­θε­τι­κών σχε­δί­ων του ζητά­ει διαρ­κώς την κατάρ­γη­ση της δου­λο­κτη­σί­ας και των ταξι­κών προνομίων.

Radishchev

Radishchev υπό ανά­κρι­ση (N. Baranov, 1949)

Οι απει­λές κατά του συγ­γρα­φέα για νέα εξο­ρία αρχί­ζουν στα­δια­κά να πυκνώ­νουν και λίγο πριν γίνουν πρά­ξη ο Αλε­ξά­ντρ Ραντί­στσεφ θέτει σε εφαρ­μο­γή αυτό που έγρα­φε στο «Ταξί­δι» αλλά και σε άλλα βιβλία του, το δικαί­ω­μα του ανθρώ­που να αυτο­κτο­νεί σαν δια­μαρ­τυ­ρία. Αυτο­κτό­νη­σε στο σπί­τι του στις 24 Σεπτεμ­βρί­ου 1802.

Η επί­δρα­ση των ιδε­ών του Αλε­ξά­ντρ Νικο­λά­γιε­βιτς Ραντί­στσεφ ήταν μεγά­λη κι όχι μόνο στον Πού­σκιν και τους λογο­τέ­χνες. Βαθιά επη­ρε­ά­στη­καν από τις ιδέ­ες του οι Δεκεμ­βρι­στές κι όλες οι επό­με­νες γενιές επα­να­στα­τών και σαφώς η ρωσι­κή ποί­η­ση κι η ρεα­λι­στι­κή ρώσι­κη λογο­τε­χνία της οποί­ας υπήρ­ξε ιδρυτής.

Στο χωριό Βέρ­χνεε Αμπλιά­ζο­βο (νυν Ραντί­στσε­βο Κουζ­νιέ­τσκο­βο της περιο­χής Πέν­ζα — Радищево Кузнецкого района Пензенской области) όπου ο συγ­γρα­φέ­ας έζη­σε τα παι­δι­κά του χρό­νια και στο Σαρά­τοφ υπάρ­χουν μου­σεία του Αλε­ξά­ντρ Ραντίστσεφ.

Ο Александр Радищев απέ­κτη­σε 7 παι­διά, 4 από την πρώ­τη του σύζυ­γο Άννα (Анна Рубановская) και 3 από την δεύ­τε­ρη σύζυ­γο του Ελι­σά­βετ (Елизавета Рубановская), η οποία ήταν αδελ­φή της Άννας και την παντρεύ­τη­κε μετά τον θάνα­το της συζύ­γου του.

Πереулок Радищева-Λεω­φό­ρος Ραντί­στσεφ ονο­μά­στη­κε κεντρι­κή λεω­φό­ρος της Αγί­ας Πετρού­πο­λης το 1923 ενώ το όνο­μα του επα­να­στά­τη συγ­γρα­φέα Αλε­ξά­ντρ Νικο­λά­γε­βιτς Ραντί­στσεφ δόθη­κε τιμη­τι­κά σε αστε­ροει­δή το 1984. Πολ­λές πλα­τεί­ες και δρό­μοι της Ρωσί­ας φέρουν το όνο­μα του.

Υλι­κό: РИА Новости /www.vokrusveta.ru/encyclopedia index.php/www.culture.ru/persons/8619.

Φωτο­γρα­φί­ες από την ρωσι­κή λογο­τε­χνι­κή ομά­δα CCCP Literature και την εικο­νο­γρα­φη­μέ­νη δια­σκευή του αρι­στουρ­γή­μα­τος του Αλε­ξά­ντρ Ραντί­στσεφ «Ταξί­δι από την Πετρού­πο­λη στην Μόσχα».
vivlio mpelogiannis

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο