ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΦΕΚΑΣ: ΙΣΛΑΜ & Κομμουνιστικό κίνημα στην Τουρκία κατά τον 20ό αιώνα

Παρου­σιά­ζει ο Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης //

Ο συγ­γρα­φέ­ας του παρό­ντος βιβλί­ου, κ. Ανα­στά­σιος Φέκας, γεν­νή­θη­κε στη Λαμία, το 1992. Είναι πτυ­χιού­χος του Τμή­μα­τος Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας του Παντεί­ου Πανε­πι­στη­μί­ου Κοι­νω­νι­κών και Πολι­τι­κών Επι­στη­μών, στο οποίο πραγ­μα­το­ποί­η­σε και τις μετα­πτυ­χια­κές του σπουδές.

Εκδό­σεις ΕΝΤΟΣ, Αθή­να 2019, σελ. 207

Πρό­κει­ται για το πρώ­το βιβλίο αυτού του νέου επι­στή­μο­να, ο οποί­ος είχε το θάρ­ρος ν’ ασχο­λη­θεί και να περα­τώ­σει ένα δύσκο­λο μελε­τη­τι­κό εγχεί­ρη­μα και μάλι­στα με επι­τυ­χία, αν και η ξενό­γλωσ­ση βιβλιο­γρα­φία στην οποία στη­ρί­χτη­κε (δευ­τε­ρο­γε­νείς πηγές) ήταν αρκε­τά φτω­χή, η δε ελλη­νι­κή ήταν και παρα­μέ­νει ανύ­παρ­κτη. Έκα­νε, λοι­πόν, ένα σημα­ντι­κό βήμα, με απο­τέ­λε­σμα να φανεί η ανα­γκαιό­τη­τα της επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας σε πρω­το­γε­νείς πηγές, σε αρχεία της Τουρ­κί­ας και να εμπλου­τι­στεί η σχε­τι­κή με το θέμα βιβλιο­γρα­φία στην Ελλά­δα, αλλά και σε διε­θνές επί­πε­δο. Δε γνω­ρί­ζω στο κατά πόσο κάτο­χοι της τουρ­κι­κής γλώσ­σας, φοι­τη­τές και μελε­τη­τές, θα πάρουν την άδεια από τις τουρ­κι­κές αρχές να ερευ­νή­σουν τα ιστο­ρι­κά αρχεία κρα­τι­κών υπη­ρε­σιών (δικα­στι­κές απο­φά­σεις, νομο­θε­τή­μα­τα κ.ά.) και των γενι­κών αρχεί­ων του κρά­τους. Δηλα­δή, τίθε­ται το ερώ­τη­μα αν υπάρ­χει προ­σβα­σι­μό­τη­τα στις πηγές.

Το θέμα της μελέ­της αφο­ρά στην Ιστο­ρία της εμφά­νι­σης, δρά­σης και εξέ­λι­ξης του εργα­τι­κού κινή­μα­τος στην Τουρ­κία κατά τον 20ό αι. και τις αρχές του 21ου αι., συγκε­κρι­μέ­να από την εμφά­νι­ση των Νεο­τούρ­κων (1908), της αστι­κής Επα­νά­στα­σής τους με ηγέ­τη τον Κεμάλ Ατα­τούρκ και την ίδρυ­ση του πρώ­του αστι­κού κρά­τους στην Τουρ­κία (1922), μέχρι και τις πρώ­τες δεκα­ε­τί­ες του 21ου αι.

Μέσα στις πρώ­τες σελί­δες του βιβλί­ου και μετά από τα Περιε­χό­με­να, περι­λαμ­βά­νε­ται ένας πίνα­κας με «Αρτι­κό­λε­ξα», όπου ουσια­στι­κά μαθαί­νου­με όλα τα εργα­τι­κά συν­δι­κά­τα και τα πολι­τι­κά κόμ­μα­τα, τα οποία εμφα­νί­στη­καν, έδρα­σαν, μετε­ξε­λί­χθη­καν και ορι­σμέ­να απορ­ρο­φή­θη­καν από άλλα και εξα­φα­νί­στη­καν. Με βάση τη θεα­μα­τι­κή της μελέ­της, εδώ ενδια­φέ­ρει ακό­μη περισ­σό­τε­ρο να δού­με την ίδρυ­ση των φιλο­λαϊ­κών εργα­τι­κών οργα­νώ­σε­ων και των σοσια­λι­στι­κών κομ­μά­των και ιδιαί­τε­ρα του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος Τουρ­κί­ας, το οποίο, όπως και στην Ελλά­δα το ΚΚΕ, θεω­ρη­τι­κά και πρα­κτι­κά είναι ένα εργα­τι­κό, μαρ­ξι­στι­κό λενι­νι­στι­κό επα­να­στα­τι­κό κόμ­μα, με στό­χο την ανα­τρο­πή του αστι­κού κρά­τους και του καπι­τα­λι­σμού και το κτί­σι­μο της εργα­τι­κής σοσια­λι­στι­κής ατα­ξι­κής κοι­νω­νί­ας, του σοσιαλισμού/κομμουνισμού.

Αντι­γρά­φω από τα «Αρτι­κό­λε­ξα» (μάλ­λον «Αρκτι­κό­λε­ξα», το ορθό) τα περισ­σό­τε­ρα αστι­κά, σοσιαλιστικά/σοσιαλδημοκρατικά και κομ­μου­νι­στι­κά ή εργα­τι­κά κόμ­μα­τα και τα εργα­τι­κά συν­δι­κά­τα του 20ού αι. στη γεί­το­να χώρα:

Διε­θνής Ένω­ση Εργα­τών, Κοι­νω­νία Εργα­τών Άσπρων και Μπλε Κολά­ρων των Ανα­το­λι­κών Σιδη­ρο­δρό­μων, Κοι­νω­νία Οθω­μα­νών Εργα­τών, Κοι­νω­νία Οθω­μα­νών Τεχνι­τών, Κοι­νω­νία Οθω­μα­νών Τυπο­γρά­φων, Συν­δι­κά­το Μεταλ­λουρ­γών, Ένω­ση Εργα­τών Τουρ­κί­ας, Συνο­μο­σπον­δία των Επα­να­στα­τι­κών Εργα­τι­κών Συνδικάτων,

Δημο­κρα­τι­κό Κόμ­μα, Εθνι­κή Δημο­κρα­τι­κή Επα­νά­στα­ση, Εθνι­κό Κόμ­μα, Ένω­ση Τουρ­κο-Ισλα­μι­κής Απε­λευ­θέ­ρω­σης, Κόμ­μα Εθνι­κι­στι­κής Δρά­σης, Κόμ­μα Ευη­με­ρί­ας, Κόμ­μα της Ένω­σης και της Προ­ό­δου, Κομ­μα­τι­κή Επι­τρο­πή για την Κατα­πο­λέ­μη­ση του Κομ­μου­νι­σμού, Κόμ­μα Εθνι­κής Σωτη­ρί­ας, Κόμ­μα Εθνι­κής Τάξης, Κόμ­μα Μητέ­ρας Πατρί­δας, Κόμ­μα Νέας Τουρ­κί­ας, Κόμ­μα Δικαιο­σύ­νης και Ανά­πτυ­ξης, Κόμ­μα Δημο­κρα­τι­κού Αγρο­τι­κού Έθνους, Κόμ­μα Δικαιο­σύ­νης, Κόμ­μα Σοσια­λι­στι­κής Ένω­σης, Μέτω­πο Τουρ­κο-Ισλα­μι­κής Απε­λευ­θέ­ρω­σης, Οθω­μα­νι­κό Σοσια­λι­στι­κό Κόμ­μα, Πρό­ο­δος Βιο­μη­χα­νι­κής Οθω­μα­νι­κής Κοι­νω­νί­ας, Ρεμπου­μπλι­κα­νι­κό Κόμ­μα του Λαού, Σοσια­λι­στι­κό Κόμ­μα Εργα­τών και Αγρο­τών, Σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό Κόμ­μα, Σοσια­λι­στι­κό Κόμ­μα Τουρ­κί­ας, Τουρ­κι­κό Εργα­τι­κό και Αγρο­τι­κό Κόμ­μα, Τουρ­κι­κό Σοσια­λι­στι­κό Κόμ­μα και

Ενω­μέ­νο Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα Τουρ­κί­ας, Εργα­τι­κό Κόμ­μα Τουρ­κί­ας, Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα του Λαού, Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα Τουρ­κί­ας, Μαρ­ξι­στι­κό Λενι­νι­στι­κό Κόμ­μα Τουρ­κί­ας, Μαοϊ­κός Προ­λε­τα­ρια­κός Επα­να­στα­τι­κός Δια­φω­τι­σμός, Προ­λε­τα­ρια­κοί Επαναστάτες.

Ο συγ­γρα­φέ­ας έβα­λε κάποιους στό­χους για τη συγ­γρα­φή της μελέ­της του και ενπολ­λοίς τους έπιασε:

α) Να μελε­τή­σει το εργα­τι­κό και κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα στην Τουρ­κία του 20ού αι.

β) Να ερευ­νή­σει «την πορεία ανά­πτυ­ξης του καπι­τα­λι­στι­κού τρό­που παρα­γω­γής και τους εργα­τι­κούς αγώ­νες που υπήρ­ξαν στην τουρ­κι­κή κοι­νω­νία»,

γ) Να επι­ση­μά­νει τις δια­φο­ρές που υπήρ­χαν «στην αντι­πα­ρά­θε­ση εργα­τι­κής και αστι­κής τάξης» μετα­ξύ των δυτι­κών κοι­νω­νιών και της Τουρ­κί­ας, όπου εδώ «Παρεμ­βαί­νουν δυνα­μι­κά και άλλοι παρά­γο­ντες και κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις στις ταξι­κές, κοι­νω­νι­κές συγκρού­σεις, τμή­μα­τα του κρα­τι­κού μηχα­νι­σμού, όπως οι Ένο­πλες Δυνά­μεις, η γρα­φειο­κρα­τία, αλλά και το ίδιο το Ισλάμ μέσω οργα­νώ­σε­ων αλλά και πολι­τι­κών ισλα­μι­κών κομ­μά­των, κυρί­ως από το 1980 και στη συνέ­χεια.»

δ) Να μελε­τη­θούν οι επι­δρά­σεις που δέχτη­κε το εργα­τι­κό και κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα μέσα σε μια μου­σουλ­μα­νι­κή κοι­νω­νία με ένα κοσμι­κό κράτος.

ε) Να μελε­τη­θούν «η πορεία συγκέ­ντρω­σης της τουρ­κι­κής εργα­τι­κής τάξης σε βιο­μη­χα­νι­κούς και μη κλά­δους της παρα­γω­γής, στις μετα­φο­ρές, τα λιμά­νια, τις μονά­δες εξό­ρυ­ξης ορυ­κτού πλού­του και αλλού, κυρί­ως στα μεγά­λα αστι­κά κέντρα της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης, της Άγκυ­ρας και της Σμύρ­νης, η επί­πο­νη δια­δι­κα­σία δια­μόρ­φω­σης ταξι­κής της συνεί­δη­σης, αρχι­κά μέσω της δημιουρ­γί­ας συν­δι­κα­λι­στι­κών οργά­νων, μέσων προ­πα­γάν­δας, όπως οι εφη­με­ρί­δες, μέσω της ίδρυ­σης σοσια­λι­στι­κών κομ­μά­των και της ανώ­τα­της μορ­φής πολι­τι­κής συνεί­δη­σης, της δημιουρ­γί­ας του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος Τουρ­κί­ας.»

στ) Να μελε­τη­θούν οι τρό­ποι και τα μέσα που οι πολι­τι­κοί οργα­νι­σμοί επη­ρε­ά­ζουν την εργα­τι­κή τάξη.

ζ) Να ερευ­νη­θούν οι υλι­κές συν­θή­κες όπου το εργα­τι­κό κίνη­μα δρα, «το επί­πε­δο ζωής της εργα­τι­κής τάξης της Τουρ­κί­ας, οι όροι εργα­σί­ας, τα ωρά­ρια, τα επί­πε­δα μισθών και ημε­ρο­μι­σθί­ων, το ποσο­στό παρα­γω­γής υπε­ρα­ξί­ας που παρά­γουν οι εργά­τες και οι εργά­τριες, οι πολι­τι­κές συν­θή­κες και άλλες»

η) Να μελε­τη­θεί  «η σύγκρου­ση μετα­ξύ του Ισλάμ και του Κεμα­λι­σμού», καθώς και «η σχέ­ση και συμ­βο­λή του Ισλάμ στη συντρι­βή του κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος σε συνερ­γα­σία με τον Κεμα­λι­σμό και το κατά πόσο αυτή η από κοι­νού νίκη, που σφρα­γί­ζε­ται με το πρα­ξι­κό­πη­μα του 1980, που είχε ως απο­τέ­λε­σμα αλλα­γές στην οικο­νο­μι­κή ζωή της Τουρ­κί­ας κατά τις δεκα­ε­τί­ες του 1980 και 1990.»

θ) Να διε­ρευ­νη­θούν οι «αλλη­λε­πι­δρά­σεις ανά­με­σα στο εργα­τι­κό και κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα, τον Κεμα­λι­σμό και το πολι­τι­κό Ισλάμ, το αν και το πώς η ήττα και η υπο­χώ­ρη­ση του πρώ­του οφεί­λε­ται όχι μόνο στην κεμα­λι­κή γρα­φειο­κρα­τία και τις Ένο­πλες Δυνά­μεις, αλλά και στις ισλα­μι­κές οργα­νώ­σεις, ενώ η άνο­δος των τελευ­ταί­ων στην κρα­τι­κή εξου­σία, μέσω των ισλα­μι­κών πολι­τι­κών κομ­μά­των, που παρα­τη­ρεί­ται τη δεκα­ε­τία του 1990 ορι­στι­κά πλέ­ον, προ­ϋ­πέ­θε­τε την ήττα αυτή.»

ι) Να ανι­χνευ­τούν και να διευ­κρι­νι­σθούν «κάποια ποιο­τι­κά στοι­χεία σχε­τι­κά με την πορεία ανά­πτυ­ξης αλλά και οπι­σθο­χώ­ρη­σης, συχνά, της ταξι­κής συνεί­δη­σης της εργα­τι­κής τάξης –η οποία εκδη­λω­νό­ταν με τη μεγα­λύ­τε­ρη ή μικρό­τε­ρη συμ­με­το­χή της στους κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες, τις θεω­ρη­τι­κές επε­ξερ­γα­σί­ες και τη στρα­τη­γι­κή που ακο­λου­θού­σαν τα κόμ­μα­τα που παρεμ­βαί­ναν στο κίνη­μα, όπως το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα και το Κόμ­μα Εργα­τών Τουρ­κί­ας– αλλά και τη δρά­ση κοι­νω­νι­κών στρω­μά­των με συγκε­κρι­μέ­νη κοσμο­θε­ω­ρία και θρη­σκευ­τι­κή συνεί­δη­ση, που ανέ­δει­ξαν το Ισλάμ στην πολι­τι­κή εξου­σία της δεκα­ε­τί­ας του 1980 και 1990.»

ια) Άρα, σε τελευ­ταία ανά­λυ­ση, θέτει ως στό­χο του να μελε­τη­θούν «οι δια­δι­κα­σί­ες μέσα από τις οποί­ες δημιουρ­γή­θη­κε στην τουρ­κι­κή κοι­νω­νία, κυρί­ως κατά τον 20ό αιώ­να, το εργα­τι­κό και κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα, οι συν­θή­κες μέσα στις οποί­ες έδρα­σε, τα ιδιαί­τε­ρα χαρα­κτη­ρι­στι­κά του και η αντι­πα­ρά­θε­σή του με τον Κεμα­λι­σμό αφε­νός αλλά και με το πολι­τι­κό Ισλάμ αφε­τέ­ρου, η κατά­λη­ξη αυτής της σύγκρου­σης και τα οικο­νο­μι­κά, κοι­νω­νι­κά και πολι­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα αυτής της κατά­λη­ξης.»

Είναι αξιό­λο­γη και πολύ ενδια­φέ­ρου­σα η διάρ­θρω­ση της παρού­σας μελέ­της, η μεθο­δο­λο­γία που ανα­πτύ­χθη­κε, η πλη­θώ­ρα στοι­χεί­ων που ανι­χνεύ­τη­καν μέσα από μια πλού­σια βιβλιο­γρα­φία, κυρί­ως ξενό­γλωσ­ση, οι ερμη­νεί­ες που δόθη­καν, οι προ­βλη­μα­τι­σμοί που τέθη­καν κ.ο.κ.

Νομί­ζου­με ότι ο επί­δο­ξος ανα­γνώ­στης του βιβλί­ου θα πρέ­πει να γνω­ρί­ζει ότι το περιε­χό­με­νό του χωρί­ζε­ται σε τέσ­σε­ρα κεφάλαια:

• Από την Επα­νά­στα­ση των Νεο­τούρ­κων έως την ίδρυ­ση του Τουρ­κι­κού Κρά­τους (σσ. 1908–1922)
• Η περί­ο­δος από το 1923 έως το 1950 – Το Εργα­τι­κό και Κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα στα χρό­νια του μονο­κομ­μα­τι­κού κεμα­λι­κού καθεστώτος
• Η ανά­πτυ­ξη του Εργα­τι­κού και Κομ­μου­νι­στι­κού Κινή­μα­τος εντός του πολυ­κομ­μα­τι­κού συστή­μα­τος, του οικο­νο­μι­κού φιλε­λευ­θε­ρι­σμού και των στρα­τιω­τι­κών πρα­ξι­κο­πη­μά­των κατά τις δεκα­ε­τί­ες 1950–1960-1970
• Η άνο­δος του Πολι­τι­κού Ισλάμ στην Τουρ­κία με έμφα­ση την περί­ο­δο από το 1980 έως το 2002.

Ακο­λου­θούν οι «Πηγές-Βιβλιο­γρα­φία (Ελλη­νό­γλωσ­ση και Ξενό­γλωσ­ση)» και φωτο­γρα­φι­κό υλι­κό με τους εκ των ιδρυτών/ηγετών του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος Τουρ­κί­ας, Μου­στα­φά Σου­φί (1883–1921) και του Εργα­τι­κού Κόμ­μα­τος Τουρ­κί­ας, Μεχ­μέτ Αλί Αϊμπάρ (1908–1965) και από συγκε­ντρώ­σεις και συγκρού­σεις με την αστυ­νο­μία κ.λπ.

Ένα καλο­δου­λε­μέ­νο επι­στη­μο­νι­κό βιβλίο με πλή­θος από ιστο­ρι­κά και κοι­νω­νιο­λο­γι­κά στοι­χεία δια­λε­κτι­κής και υλι­στι­κής προ­σέγ­γι­σης, το οποίο θα χρη­σι­μεύ­σει σε φοι­τη­τές, σε πτυ­χια­κούς και μετα­πτυ­χια­κούς, σε ερευ­νη­τές και μελε­τη­τές ως βιβλίο ανα­φο­ράς και θα ικα­νο­ποι­ή­σει κάθε φιλο­μα­θή αναγνώστη.

Το βιβλίο προ­λο­γί­ζει με συνο­πτι­κό και ουσια­στι­κό τρό­πο ο Καθη­γη­τής Παντεί­ου Πανε­πι­στη­μί­ου, κ. Γερά­σι­μος Ν. Καραμπελιάς.

Οι εκδό­σεις ΕΝΤΟΣ επι­με­λή­θη­καν επι­τυ­χώς την έκδο­ση και αυτό είναι τιμη­τι­κό γι’ αυτές.