Αναφορές στην ανθρωπογεωγραφία Κωνσταντινουπολιτών σε πέντε ενδιαφέροντα βιβλία

Παρου­σιά­ζει ο Δρ. Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης //

Τρία πολύ ενδια­φέ­ρο­ντα βιβλία έχουν κυκλο­φο­ρή­σει πριν από μερι­κά χρό­νια και δύο  εκδό­θη­καν πριν από μια εικο­σα­ε­τία, περί­που, και αφο­ρούν σε προ­σω­πι­κό­τη­τες που γεν­νή­θη­καν και έζη­σαν στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη ή αργό­τε­ρα δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­καν στην Αθή­να και σε άλλες περιο­χές και χώρες, κατά τον 19ο και 20ό αιώνα.

Προ­σω­πο­γρα­φί­ες; Ανθρω­πο­γε­ω­γρα­φία; Ναι. Επι­στη­μο­νι­κές ή μη: δημο­σιο­γρα­φι­κές ή λογο­τε­χνι­κές προ­σεγ­γί­σεις, βιώ­μα­τα, δρα­στη­ριό­τη­τες, επι­τεύγ­μα­τα, συναι­σθή­μα­τα, ιδε­ο­λο­γία; Και πάλι, ναι.

Αυτή είναι η Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και οι ρωμιοί κων­στα­ντι­νου­πο­λί­τες. Τα πρό­σω­πα σκια­γρα­φού­νται, αυτο­συ­στή­νο­νται ή ετε­ρο­πα­ρου­σιά­ζο­νται. Κάποιοι συζη­τούν μαζί τους, τους θέτουν ερω­τή­μα­τα, ζητούν πλη­ρο­φο­ρί­ες για τη ζωή και το έργο τους, τους «ανα­κρί­νουν» με ευαι­σθη­σία, πραγ­μα­τι­κό ενδια­φέ­ρον, αγά­πη, σεβα­σμό και γνώ­ση. Άλλοι πάλι μελε­τούν τη ζωή και τις δρα­στη­ριό­τη­τες κάποιων άλλων και παρου­σιά­ζουν ενδια­φέ­ρο­ντα ενη­με­ρω­τι­κά κεί­με­να με πλη­ρο­φο­ρί­ες, αξιο­λο­γή­σεις και κρί­σεις, και προ­πα­ντός με υπευ­θυ­νό­τη­τα προς το ανα­γνω­στι­κό τους κοινό.

Όλοι τους επι­θυ­μούν να μας δια­φω­τί­σουν, να ακυ­ρώ­σουν την ιστο­ρι­κή λήθη, να κατα­θέ­σουν το ενδια­φέ­ρον τους για κάποιους συναν­θρώ­πους τους, των οποί­ων εκτι­μούν το έργο τους, την προ­σφο­ρά τους στην κοι­νω­νία, στην Ομο­γέ­νεια της Πόλης. Επι­διώ­κουν με τα γρα­φό­με­νά τους να γνω­στο­ποι­ή­σουν θέμα­τα, ζητή­μα­τα, προ­βλή­μα­τα ίσως, να τιμή­σουν κάποιους, να ανα­δεί­ξουν την αξία τους, δημιουρ­γώ­ντας πρό­τυ­πα για τις επερ­χό­με­νες γενιές των ενα­πο­μει­νά­ντων στην Πόλη Ρωμιών, τη νεο­λαία της, αλλά και στους νεό­τε­ρους Ελλα­δί­τες, απο­γό­νους πολ­λών Ρωμιών της Πόλης, που την εγκα­τέ­λει­ψαν εκό­ντες άκο­ντες κάπο­τε, που ζώντας εδώ –όσοι απο­μέ­νουν ακό­μη όρθιοι– προ­σπα­θούν να μετα­λα­μπα­δεύ­σουν στα παι­διά τους και στα εγγό­νια τους τις «αξί­ες» και τα «ιδα­νι­κά» μιας άλλης επο­χής στην παντο­τι­νή γι’ αυτούς πατρί­δα, στην πρώ­τη αγά­πη τους, στην ιδιαί­τε­ρη πατρί­δα τους…, με τον κίν­δυ­νο πάντο­τε που ελλο­χεύ­ει για την αγνό­η­ση της εξέ­λι­ξης της κοι­νω­νί­ας και της ανθρώ­πι­νης νόη­σης, της αλλα­γής, της επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας και μελέ­της, με βασι­κά κρι­τή­ρια και εργα­λεία την ιστο­ρι­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση με κρι­τι­κή και δια­λε­κτι­κή μεθοδολογία.

Ρωμιών, που ζουν με τη θλί­ψη στα μάτια, την πίκρα στη θύμη­σή τους, ίσως και την οργή (αυτή δια­χει­ρί­ζε­ται οπωσ­δή­πο­τε με την επι­στη­μο­νι­κή γνώ­ση, περισ­σό­τε­ρο, παρά με συναι­σθη­μα­τι­κές εξάρ­σεις και τυφλούς φανα­τι­σμούς), με την αγω­νία της επι­βί­ω­σης, τελι­κά, της Ρωμαί­ι­κης Πολί­τι­κης Ομο­γέ­νειας, της ανα­βί­ω­σής της ή του αφα­νι­σμού της.

Όλοι οι συγ­γρα­φείς των παρου­σια­ζό­με­νων βιβλί­ων είναι ή υπήρ­ξαν (αυτοί που «έφυ­γαν») αξιό­λο­γοι πνευ­μα­τι­κοί άνθρω­ποι και τους ευχα­ρι­στού­με για την προ­σφο­ρά τους σε μας, που δε ζήσα­με στις επο­χές εκεί­νες στην «Πόλη της καρ­διάς μας», δε γνω­ρί­ζα­με, αλλά τώρα ίσως μας δίνε­ται η ευκαι­ρία να μάθου­με αρκε­τά για τους Ρωμιούς της Πόλης και την προ­κο­πή τους, όπου και αν βρέ­θη­καν στη συνέ­χεια, να σκε­φτού­με, να μελε­τή­σου­με περισ­σό­τε­ρο, να κατα­λά­βου­με, ο καθέ­νας με το δικό του τρό­πο, να συμπε­ρά­νου­με, αν και η επι­στη­μο­νι­κή έρευ­να και μελέ­τη πρέ­πει να γίνε­ται περισ­σό­τε­ρο με τη λογι­κή και την επι­στή­μη και λιγό­τε­ρο με το συναί­σθη­μα, κατά τη γνώ­μη μας, ώστε να εξα­χθούν αντι­κει­με­νι­κό­τε­ρα και ασφα­λέ­στε­ρα συμπε­ρά­σμα­τα τοπο­θε­τη­μέ­να σε στέ­ρε­ες βάσεις και χρή­σι­μα στους σύγ­χρο­νους συναν­θρώ­πους μας, αλλά και στους επι­γό­νους μας, είτε κάποιοι συμ­φω­νούν είτε κάποιοι άλλοι δια­φω­νούν με ιδέ­ες, πρα­κτι­κές, νοο­τρο­πί­ες κ.ο.κ. των παλιό­τε­ρων ή νεό­τε­ρων Κων­στα­ντι­νου­πο­λι­τών που ανή­κουν στην πολί­τι­κη ή στην ελλα­δί­τι­κη ή στην οικου­με­νι­κή ρωμαί­ι­κη ομογένεια.

Η βιβλιο­γρα­φία για κάθε θέμα του επι­στη­τού, αφο­ρά, φυσι­κά, περισ­σό­τε­ρο όσους ασχο­λού­νται ερα­σι­τε­χνι­κά ή επαγ­γελ­μα­τι­κά με αυτό το θέμα. Όμως φωτί­ζει και χαρο­ποιεί και κάθε φιλο­μα­θή ανα­γνώ­στη. Πάντο­τε το διά­βα­σμα ποιο­τι­κών βιβλί­ων, που έχουν να μας προ­σφέ­ρουν πλη­ρο­φο­ρί­ες και γνώ­σεις, είτε ιστο­ρι­κές είτε σύγ­χρο­νες, φιλο­σο­φι­κές, κοι­νω­νιο­λο­γι­κές, πολι­τι­κές, αισθη­τι­κές κ.ο.κ. είναι ευχά­ρι­στο και επωφελές.

Ας πάρου­με, λοι­πόν, μια ιδέα, για τα πέντε παρου­σια­ζό­με­να βιβλία, κατά χρο­νο­λο­γι­κή σει­ρά έκδο­σής τους:

1. Οι δάσκαλοι της Πόλης. Πνευματικό Μνημόσυνο

Σει­ρά δεύτερη

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΜΕΓΑΛΟΣΧΟΛΙΤΩΝ
Αθή­να 1998, σχή­μα: 0,21 Χ 0,14 εκατ., σσ. 164

Η Συντα­κτι­κή Επι­τρο­πή της «Εται­ρεί­ας Μελέ­της της Καθ’ ημάς Ανα­το­λής»[1] διορ­γά­νω­σε και πραγ­μα­το­ποί­η­σε μια σει­ρά εκλαϊ­κευ­μέ­νων ομι­λιών για τη ζωή και το έργο προ­σω­πι­κο­τή­των της Πόλης, οι οποί­ες εκδό­θη­καν σε έξι τόμους [συν ένας τόμος, με τίτλο Τα Ελλη­νι­κά σχο­λεία της Πόλης, Αθή­να 1995, σσ. 184], από τον Σύν­δε­σμο των εν Αθή­ναις Μεγα­λο­σχο­λι­τών στα τέλη του 20ού αιώνα:

• Οι ψάλ­τες του Οικου­με­νι­κού Πατριαρ­χεί­ου, Αθή­να 1996, σσ. 302
• Οι λόγιοι της Πόλης, Αθή­να 1996, σσ. 158
• Οι δάσκα­λοι της Πόλης. Πνευ­μα­τι­κό Μνη­μό­συ­νο, Σει­ρά πρώ­τη, σσ. 64
• Οι Οικου­με­νι­κοί Πατριάρ­χες (1923–1991), Αθή­να 1997, σσ. 168
• Οι δάσκα­λοι της Πόλης. Πνευ­μα­τι­κό Μνη­μό­συ­νο, Σει­ρά δεύ­τε­ρη, Αθή­να 1998, σσ. 168
• Οι δάσκα­λοι της Πόλης. Πνευ­μα­τι­κό Μνη­μό­συ­νο, Σει­ρά τρί­τη, Αθή­να 1998,

σσ. 104

Δυστυ­χώς, έχου­με στα χέρια μας, μέχρι στιγ­μής, μόνο τον έναν από τους παρα­πά­νω  τόμους.

Το βιβλίο Οι δάσκα­λοι της Πόλης. Πνευ­μα­τι­κό Μνη­μό­συ­νο περιέ­χει έξι ομι­λί­ες για έξι αντί­στοι­χα εξαί­ρε­τους Δασκά­λους, με τίτλους: 1. Στέ­λιος Ροΐ­δης, «Ο Διευ­θυ­ντής του Ζωγρα­φεί­ου Λυκεί­ου Βασί­λειος Μού­τσο­γλου (1911–1958)» (σ. 11–41), 2. Βασι­λι­κή Κυρια­ζή-Πετρί­δου, «Η Καθη­γή­τρια Άννα Βασι­λειά­δου (1892–1980)» (σ. 43–58), 3. Αδα­μά­ντιος Στ. Ανε­στί­δης, «Ο Σπυ­ρί­δων Ζ. Ζαχα­ριά­δης (1880–1952) Γυμνα­σιάρ­χης της Μεγά­λης του Γένους Σχο­λής» (σ. 59–94), 4. Στέ­λιος Ροΐ­δης, «Ο Δημή­τρης Μάνος (1914–1998)» (σ. 95–119), 5. [Γ. Λεύ­κα­ρος, «Προ­σφώ­νη­ση», σ. 123–124] Νεο­κλής Σαρ­ρής, «Ο Δημή­τρης Παντε­λά­ρας (1919–1982) και η προ­σφο­ρά του» (από­σπα­σμα) (σ. 125–136), 6. [Λυσίπ­πη Καλ­φο­πού­λου, «Χαι­ρε­τι­σμός», σ. 135–136] Δέσποι­να Παπου­τσό­γλου, 3. «Ο Αλέ­ξαν­δρος Ιατρό­που­λος (1892–1970) ως Διευ­θυ­ντής του Ιωα­κει­μεί­ου Παρ­θε­να­γω­γεί­ου» (σ. 137–159).

Καλο­γραμ­μέ­νες μελέ­τες, οι οποί­ες αφού ανα­γνώ­στη­καν κατά τη διάρ­κεια του τρί­μη­νου «κύκλου εκλαϊ­κευ­μέ­νων ομι­λί­ων», στο Π. Φάλη­ρο (21.1.1998–30.3.1998), στη συνέ­χεια οι τέσ­σε­ρις απ’ αυτές συμπε­ρι­λή­φθη­σαν στον παρό­ντα τόμο. Η μία ομι­λία του Ελευθ. Θ. Κασιά­νη, «Μνή­μη Αιμι­λί­ου Καρού­σου», δεν παρα­χώ­ρη­σε για δημο­σί­ευ­ση στη Συντα­κτι­κή Επι­τρο­πή της «Εται­ρεί­ας Μελέ­της της Καθ’ ημάς Ανα­το­λής». Απο­φα­σί­στη­κε, όμως, να συμπε­ρι­λη­φθούν στον παρό­ντα τόμο, άλλα δύο κεί­με­να: για τον Δημή­τρη Παντε­λά­ρα και για τον Αλέ­ξαν­δρο Ιατρό­που­λο. Η ομι­λία για τον πρώ­το πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε από τον Σύλ­λο­γο Κων­στα­ντι­νου­πο­λι­τών Καλ­λι­θέ­ας, στις 30.3.1997 στην έδρα του και για τον δεύ­τε­ρο από τον Σύν­δε­σμο Ιωα­κει­μειά­δων της Αθή­νας, στις 15.3.1998 στο Πνευ­μα­τι­κό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών.

Όλα τα κεί­με­να ανα­πό­φευ­κτα ανα­κα­λούν ανα­μνή­σεις και προ­κα­λούν συγκι­νή­σεις στους παλιό­τε­ρους Κων­στα­ντ­νου­πο­λί­τες, αλλά και πολ­λές πλη­ρο­φο­ρί­ες και γνώ­σεις στους νεό­τε­ρους, γενι­κό­τε­ρα. Για­τί; Διό­τι, οι παρου­σια­ζό­με­νες προ­σω­πι­κό­τη­τες απο­τε­λούν για πολ­λούς θαυ­μα­σμό και πρό­τυ­πο, αφού εργά­στη­καν σκλη­ρά και με συνέ­πεια στον εκπαι­δευ­τι­κό χώρο, ως παι­δα­γω­γοί, εκπαι­δευ­τι­κοί ειδι­κο­τή­των, επι­στή­μο­νες, συγ­γρα­φείς με πολ­λές περ­γα­μη­νές από τη ζωή και τον κοι­νω­νι­κό στί­βο. Μόχθη­σαν, αγω­νί­στη­καν, αντι­με­τώ­πι­σαν δυσκο­λί­ες και ανυ­πέρ­βλη­τα εμπό­δια και πολε­μι­κή από το τουρ­κι­κό καθε­στώς, αλλά ιδιαί­τε­ρα από κάποιους ομο­ε­θνείς τους, παρά­γο­ντες του ντό­πιου κατε­στη­μέ­νου της επο­χής, όπως ήταν γ.π. οι Αγω­νι­στές Δημο­τι­κι­στές και Προ­ο­δευ­τι­κοί Εκπαι­δευ­τι­κοί Βασ. Μού­τσο­γλου και Δημ. Μάνος. Οι οποί­οι δεν ήταν Κομ­μου­νι­στές Εκπαι­δευ­τι­κοί, και δεν ανή­καν στον Κοι­νω­νι­κό Δημο­τι­κι­σμό, όπως οι Δημ. Γλη­νός, Κώστας Σωτη­ρί­ου, Ρόζα Ιμβριώ­τη κ.ά., αλλά Δημο­κρά­τες Εκπαι­δευ­τι­κοί, οπα­δοί του Γλωσ­σι­κού και Εκπαι­δευ­τι­κού Δημο­τι­κι­σμού, όπως οι Αλέξ. Δελ­μού­ζος, Μαν. Τρια­ντα­φυλ­λί­δης, Ευάγγ. Παπα­νού­τσος, Μίλ­τος Κου­ντου­ράς κ.ά., Δημο­τι­κι­στές και αυτοί, όμως θια­σώ­τες των αστι­κών γλωσ­σι­κών και εκπαι­δευ­τι­κών μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων και μόνο.

Για την περί­πτω­ση του Βασ. Μού­τσο­γλου, η Ιστο­ρία της Πολί­τι­κης Ρωμαί­ι­κης, αλλά και γενι­κό­τε­ρα της Ελλη­νι­κής Εκπαί­δευ­σης χρειά­ζε­ται περισ­σό­τε­ρα τεκ­μη­ριω­μέ­να ιστο­ρι­κά στοι­χεία για να του πλέ­ξει ένα στε­φά­νι, ανά­λο­γο της επι­στη­μο­νι­κής και εκπαι­δευ­τι­κής προ­σφο­ράς του, των αγώ­νων του και των διώ­ξε­ών του, που ασφα­λώς απο­τέ­λε­σαν την αιτία του πρό­ω­ρου θανά­του του (πέθα­νε 47 χρό­νων), πάντο­τε δε, η γεν­ναία, ελεύ­θε­ρη και ανι­διο­τε­λής δημο­σιο­γρα­φι­κή και επι­στη­μο­νι­κή ιστο­ρι­κή έρευ­να απο­κα­λύ­πτουν την αντι­κει­με­νι­κή αλήθεια…

Ο αεί­μνη­στος Στέ­λιος Ρ. Ροΐ­δης σύντα­ξε ένα πολύ αξιο­πρε­πές, μεστό και κατα­το­πι­στι­κό κεί­με­νο για τη ζωή και το έργο του Βασ. Μού­τσο­γλου, όπου μας δίνει πολ­λές πλη­ρο­φο­ρί­ες και εξη­γή­σεις για τις διώ­ξεις του αεί­μνη­στου Λυκειάρ­χη του Ζωγρά­φειου. Αυτή η μελέ­τη του απο­τε­λεί μια γερή βάση για περαι­τέ­ρω μελέ­τη ώστε κάπο­τε να συντα­χθεί μια πλή­ρης μονο­γρα­φία για τη ζωή και το έργο αυτού του αγω­νι­στή εκπαι­δευ­τι­κού και επιστήμονα.

Όλες οι υπό­λοι­πες μελέ­τες έχουν συντα­χθεί και αυτές με περίσ­σια επι­στη­μο­σύ­νη και συγ­γρα­φι­κή συνέ­πεια, ώστε ο ανα­γνώ­στης τους να χαρεί για τα όσα θα μάθει και να προ­βλη­μα­τι­στεί επι­στη­μο­νι­κά, κοι­νω­νι­κά και πολιτικά.

………

2. ΚΟΥΛΑ ΞΗΡΑΔΑΚΗ

Φαναριώτισσες
Η συμβολή τους στα Γράμματα, στις Τέχνες και στην Κοινωνική Πρόνοια

Εκδό­σεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ,
Αθή­να ²1999, σχή­μα: 0,21 Χ 0,14 εκατ., σσ. 174

Εξο­μο­λο­γού­μαι πως δε γνώ­ρι­ζα μέχρι πρό­σφα­τα τη συγ­γρα­φέα Κού­λα Ξηρα­δά­κη (1919–2005) και το σημα­ντι­κό ιστο­ρι­κό έργο της. Δεν είχα την τύχη και την τιμή να τη γνω­ρί­σω όσο ζού­σε ούτε να δια­βά­σω στο παρελ­θόν έστω και ένα από τα βιβλία της. Ευτυ­χώς, την «ανα­κα­λύ­πτω» και τη γνω­ρί­ζω τώρα, δια­βά­ζο­ντας στο δια­δί­κτυο διά­φο­ρα για τη ζωή και τα βιβλία της. Ήδη, απέ­κτη­σα και μελέ­τη­σα το παρου­σια­ζό­με­νο βιβλίο της, ανα­ζη­τώ­ντας και άλλα βιβλία της, φυσικά.

Η Κού­λα Ξηρα­δά­κη ήταν αυτο­δί­δα­κτη ιστο­ρι­κός. Επι­με­λής και ακού­ρα­στη ερευ­νή­τρια, η οποία με συνέ­πεια, εργα­τι­κό­τη­τα, υπο­μο­νή και επι­μο­νή έψα­ξε «και στου βοδιού το κέρα­το» για να βρει ό,τι αφο­ρού­σε τις γυναί­κες και το γυναι­κείο κίνη­μα. Ανέ­δει­ξε γυναί­κες επι­στη­μό­νισ­σες, εκπαι­δευ­τι­κούς, μετα­φρά­στριες, καλ­λι­τέ­χνι­δες και λόγιες (ποι­ή­τριες, πεζο­γρά­φοι, μου­σι­κοί, ), ηρω­ί­δες κ.ά., από διά­φο­ρες περιό­δους της ελλη­νι­κής ιστορίας

Η συγ­γρα­φέ­ας στον Πρό­λο­γό της μας επι­ση­μαί­νει ότι πριν να συντά­ξει τα κεί­με­να αυτού του βιβλί­ου της παρα­τή­ρη­σε την έλλει­ψη κει­μέ­νων για τις Φανα­ριώ­τισ­σες, ενώ αντι­θέ­τως υπήρ­χαν αρκε­τά κεί­με­να για τους Φανα­ριώ­τες. Έγρα­φε, μετα­ξύ άλλων, στην α΄ έκδο­ση του παρό­ντος βιβλί­ου της: «Η μελέ­τη μου αυτή ας θεω­ρη­θεί σαν μια πρώ­τη προ­σπά­θεια στη συγκέ­ντρω­ση του υλι­κού που υπάρ­χει για τις Φανα­ριώ­τισ­σες.» Άλλω­στε, όπως η ίδια γρά­φει: «Ένα ολο­κλη­ρω­μέ­νο βιβλίο γι’ αυτές δεν υπάρ­χει», δεν υπήρ­χε μέχρι το 1999.

Η συγ­γρα­φέ­ας στο «Πρό­λο­γό» της παρα­θέ­τει κάποιες από τις πηγές που άντλη­σε πλη­ρο­φο­ρί­ες για τις γυναί­κες Φανα­ριώ­τισ­σες και ορι­σμέ­να απο­σπά­σμα­τα, με σκο­πό να βάλει τον ανα­γνώ­στη της στο κλί­μα του πονή­μα­τός της.

Στη συνέ­χεια, στο «ΜΕΡΟΣ Α΄. ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΙΣΣΕΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΕΣ ΣΤΑ ΞΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΚΑΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ», παρου­σιά­ζει 18 σύντο­μες μονο­γρα­φί­ες Φανα­ριω­τισ­σών, οι οποί­ες έζη­σαν και δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­καν στην Πόλη και σε άλλες περιο­χές της τότε οθω­μα­νι­κής αυτοκρατορίας.

Στο «ΜΕΡΟΣ Β΄. ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΙΣΣΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ», παρου­σιά­ζει με σύντο­μα κεί­με­να τη ζωή και το έργο 25 Φανα­ριω­τισ­σών, οι οποί­ες δημιούρ­γη­σαν στον ελλα­δι­κό χώρο και, επί­σης, μας δίνει πλη­ρο­φο­ρί­ες μέσα από τα εξής υπο­κε­φά­λαια: «Οι Φανα­ριώ­τισ­σες ενι­σχύ­ουν το έργο της Φιλεκ­παι­δευ­τι­κής Εται­ρί­ας», «Οι Φανα­ριώ­τισ­σες πλαι­σιώ­νουν τον Σύλ­λο­γο Κυριών υπέρ της Γυναι­κεί­ας Παι­δεύ­σε­ως», «Οι Φανα­ριώ­τισ­σες μέλη της Εται­ρί­ας των Φίλων του Λαού», «Φανα­ριώ­τισ­σες επί­τι­μα μέλη του Συλ­λό­γου “Ο Παρ­νασ­σός”» και «Οι Φανα­ριώ­τισ­σες ενι­σχύ­ουν το έργο του Ελλη­νι­κού Ερυ­θρού Σταυ­ρού».

Στο «ΜΕΡΟΣ Γ΄. ΤΟ ΦΑΝΑΡΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ», παρου­σιά­ζει 12 προ­σω­πο­γρα­φί­ες εξε­χου­σών Φανα­ριω­τισ­σών που έδρα­σαν μετά την Επα­νά­στα­ση του 1821. Ενδει­κτι­κά, ανα­φέ­ρω την Λου­κία Μυα­ρο­κορ­δά­του-Καρα­θε­ο­δω­ρή, κόρη του Αλέξ. Μαυ­ρο­κορ­δά­του, τη Σμα­ρά­γδα Βικέ­λα-Μελά, μητέ­ρα του Δημ. Βικέ­λα και αδελ­φή του Λέο­ντος Μελά, την Άννα Γαβρι­η­λί­δου, μητέ­ρα του Βλά­ση Γαβρι­η­λί­δη, την Ευθα­λία Μελά-Ξενο­πού­λου, μητέ­ρα του Γρη­γο­ρί­ου Ξενό­που­λου, τη Χαρί­κλεια Πέτρου Καβά­φη, μητέ­ρα του Κων/νου Καβά­φη κ.ά.

Φυσι­κά, η αστι­κή αυτή αντί­λη­ψη περί οικο­νο­μι­κής ενί­σχυ­σης εκπαι­δευ­τι­κών, πνευ­μα­τι­κών ή φιλαν­θρω­πι­κών ιδρυ­μά­των (ήτοι ο λόγος περί εθνι­κών ευερ­γε­τών και περί φιλαν­θρω­πί­ας) είναι παλιά πρα­κτι­κή και η οποία δυστυ­χώς συνε­χί­ζε­ται μέχρι σήμε­ρα από πλού­σιους αστούς επι­χει­ρη­μα­τί­ες, οι οποί­οι βοη­θούν και στη­ρί­ζουν έμμε­σα το αστι­κό κρά­τος, το οποίο ούτως ή άλλως έχει θεσμι­κά την υπο­χρέ­ω­ση να ιδρύ­σει, να λει­τουρ­γή­σει και να χρη­μα­το­δο­τή­σει οργα­νι­σμούς και ιδρύ­μα­τα για κοι­νω­φε­λείς εκπαι­δευ­τι­κούς, πνευ­μα­τι­κούς και κοι­νω­νι­κούς σκο­πούς, αλλά δε θέλει ό,τι δεν απο­τε­λεί κερ­δο­φό­ρα επέν­δυ­ση για το ίδιο, αλλά και μια που μεγά­λα κεφά­λαια θα μπο­ρού­σαν να δια­τε­θούν, όπως επι­βάλ­λε­ται δεο­ντο­λο­γι­κά, σε κοι­νω­νι­κές και κοι­νω­φε­λείς ανά­γκες, οδη­γού­νται προς εξυ­πη­ρέ­τη­ση των συμ­φε­ρό­ντων ιδιω­τι­κών επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων του εγχώ­ριου και διε­θνούς κεφα­λαί­ου (χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού και βιο­μη­χα­νι­κού), καθώς και του πολι­τι­κού «υπη­ρε­τι­κού» προ­σω­πι­κού τους.

Σε όλο το βιβλίο είναι εμφα­νής η μεγά­λη θέλη­ση, προ­σπά­θεια και προ­σφο­ρά των Φανα­ριω­τισ­σών αστών γυναι­κών για την Εκπαί­δευ­ση, τις Τέχνες, τις Επι­στή­μες, καθώς και το Φιλαν­θρω­πι­κό έργο της. Με τις περιου­σί­ες που διέ­θε­ταν, λοι­πόν, και με τις προ­ο­δευ­τι­κές αντι­λή­ψεις της ανερ­χό­με­νης αστι­κής τάξης στον 19ο αιώ­να και στις αρχές του 20ού, βοή­θη­σαν στην πνευ­μα­τι­κή ανα­γέν­νη­ση της περιό­δου του Νεο­ελ­λη­νι­κού Δια­φω­τι­σμού και της επο­χής που ακο­λού­θη­σε μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση και την ίδρυ­ση του πρώ­του ελλη­νι­κού κράτους.

Η αγά­πη στα γράμ­μα­τα και στις τέχνες, το πάθος, η εργα­τι­κό­τη­τα και η δημιουρ­γι­κό­τη­τα όλων των παρου­σια­ζό­με­νων Φανα­ριω­τισ­σών, στά­θη­καν η αιτία από μέρους τους για συγ­γρα­φή βιβλί­ων, επι­δό­σεις στις τέχνες, μετα­φρά­σεις από διά­φο­ρες γλώσ­σες λογο­τε­χνι­κών έργων κ.ο.κ. Η προ­σφο­ρά τους αναμ­φι­σβή­τη­τα ήταν σημαντική.

Η συγ­γρα­φέ­ας μάς προ­τεί­νει να μάθου­με για έναν άλλο κόσμο, που η εργα­τι­κή τάξη και τα σύμ­μα­χά της κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα, με τις δικές τους αξί­ες και την προ­ά­σπι­ση των ταξι­κών συμ­φε­ρό­ντων τους, δεν υιο­θε­τούν αυτές τις πατρο­πα­ρά­δο­τες και καθιε­ρω­μέ­νες αστι­κές πρα­κτι­κές, αφού πιστεύ­ουν και παλεύ­ουν για μια άλλη ατα­ξι­κή κοι­νω­νία, η οποία οργα­νω­μέ­νη αφε­αυ­τού δε θα έχει την ανά­γκη καμιάς πλέ­ον δήθεν «φιλο­λαϊ­κής και φιλάν­θρω­πης» βοή­θειας από την εκμε­ταλ­λεύ­τρια τάξη κατά την πάλαι ποτέ περί­ο­δο του Καπιταλισμού.

Είναι αξιέ­παι­νη η προ­σπά­θειά της να μας ενη­με­ρώ­σει ιστο­ρι­κά, για­τί πάντο­τε η γνώ­ση βοη­θά την εξέ­λι­ξη των κοινωνιών.

………

3. Προσωπογραφία Κωνσταντινούπολης

19ος – 20ός αιώνας 

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Αθή­να 2005, σχή­μα: 0,21 Χ 0,14 εκατ., σσ. 247

«Εκλαϊ­κευ­μέ­νες ομι­λί­ες για όλους. Σει­ρά Έβδο­μη». «Επτά ομι­λί­ες για Πολί­τες λόγιους, ιστο­ρι­κούς, ποι­η­τές και ψάλ­τες. Σει­ρά δεύ­τε­ρη», οι οποί­ες πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν στην Αίθου­σα της Εστί­ας Κων­στα­ντι­νου­πο­λι­τών, Αχιλ­λέ­ως 47, Π. Φάλη­ρο και τον Ι, Ναό Κοι­μή­σε­ως της Θεο­τό­κου Παλαιού Φαλήρου.

Μια ακό­μη από­δει­ξη για τιμη­τι­κές εκδη­λώ­σεις που πραγ­μα­το­ποιούν οι ελλα­δί­τες ρωμιοί της Πόλης σε εξέ­χου­σες προ­σω­πι­κό­τη­τες που έζη­σαν και δημιούρ­γη­σαν στην Πόλη και που αξί­ζουν τη μνη­μο­σύ­νη μας για το έργο και την κοι­νω­νι­κή προ­σφο­ρά τους.

Να ποιοι περι­λαμ­βά­νο­νται στον παρό­ντα τόμο και ποιοι έγρα­ψαν γι’ αυτούς:

Αδα­μά­ντιος Στ. Ανε­στί­δης, «Ο Ειρή­ναρ­χος Κόβας (1894–1972). Ο τελευ­ταί­ος Φανα­ριώ­της» (με προ­σω­πο­γρα­φία σε σκί­τσο του Αντώ­νη Πρω­το­πά­τση, 1945) (σ. 12–32),

Σταύ­ρος Θ. Ανε­στί­δης, «Ο Μανου­ήλ Ι. Γεδε­ών (1851–1943) και η Παι­δεία του Γένους. Ένας γόνι­μος προ­βλη­μα­τι­σμός» (σ. 33–45),

Θεο­χά­ρης Στ. Ανε­στί­δης, «Μιχα­ήλ Χατζηα­θα­να­σί­ου (1881–1948). Μου­σι­κο­δι­δά­σκα­λος. Η μαρ­τυ­ρία ενός μαθη­τού του» (σ. 47–83),

Γιάν­νης Μπα­σλής, «Στέ­φα­νος Δέλ­τας (1863–1947). Ο αστός, ο πατριώ­της, ο δια­νο­ού­με­νος, ο δημο­τι­κι­στής, ο ευερ­γέ­της» (με ελαιο­γρα­φία του Κ. Μαλά­μου) (σ. 85–114),

Μ. Γ. Μερα­κλής, «Ο ποι­η­τής Αλέ­ξαν­δρος Μπά­ρας (1906–1990)» (με προ­σω­πο­γρα­φία σε σκί­τσο του Αντώ­νη Πρω­το­πά­τση, 1945) (σ. 115–138),

Πηνε­λό­πη Στά­θη, «Ο Ξ. Α. Σιδε­ρί­δης (1851–1929) και η ιδιαί­τε­ρη πατρί­δα του» (σ. 139–171),

Ανδρέ­ας Ι. Σιτα­ράς, «Ιωάν­νης Παλά­σης (1891–1942). Πρω­το­ψάλ­της και Μελο­ποιός» (σ. 174–206),

Ιωάν­να Ψαρο­πού­λου-Δόκου, «Μενέ­λα­ος Μαυ­ρί­δης (1910–2000). Ο Δάσκα­λος και ο Λογο­τέ­χνης» (σ. 207–245).

Πρό­κει­ται για αξιό­λο­γα κεί­με­να σύγ­χρο­νων λόγιων Κων­στα­ντι­νου­πο­λι­τών και μη, οι οποί­οι με ενάρ­γεια σκια­γρα­φούν με σύντο­μες σχε­τι­κά μονο­γρα­φί­ες τους τη ζωή και το έργο σημα­ντι­κών προ­σω­πι­κο­τή­των της Πόλης, που γεν­νή­θη­καν και έζη­σαν ορι­σμέ­νοι από τα μέσα του 19ου και άλλοι αργό­τε­ρα μέχρι τα τέλη του 20ού αιώ­να. Ορι­σμέ­νοι δε απ’ αυτούς γεν­νή­θη­καν εκτός Πόλης, αλλά ήρθαν οικο­γε­νεια­κά σ’ αυτή κατά τη νηπια­κή ή παι­δι­κή ηλι­κία τους, λογι­ζό­με­νοι ως ρωμιοί πολίτες.

Πολ­λά από τα θέμα­τα που δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται στο κεί­με­νό του ο κάθε συγ­γρα­φέ­ας περιέ­χουν πρω­τό­τυ­πα στοι­χεία και πλη­ρο­φο­ρί­ες, διά­φο­ρες αξιο­λο­γι­κές κρί­σεις για το έργο των παρου­σια­ζό­με­νων με επι­στη­μο­νι­κό ύφος και γλώσ­σα,   ενί­ο­τε δε με συναι­σθη­μα­τι­κή φόρτιση.

Στα ενλό­γω κεί­με­να περιέ­χο­νται, επί­σης, απο­σπά­σμα­τα από αρθρο­γρα­φία και κρι­τι­κές του ημε­ρή­σιου πολί­τι­κου τύπου της επο­χής, παρ­τι­τού­ρες βυζα­ντι­νής μου­σι­κής, φωτο­γρα­φί­ες και προ­σω­πο­γρα­φί­ες, προ­φο­ρι­κές μαρ­τυ­ρί­ες τρί­των, παρα­πο­μπές με υπο­ση­μειώ­σεις, αλλά και βιβλιο­γρα­φι­κές ανα­φο­ρές, πολ­λές πλη­ρο­φο­ρί­ες, ιστο­ρι­κές, κοι­νω­νι­κές, εκπαι­δευ­τι­κές, πολι­τι­στι­κές, οικο­νο­μι­κού και εμπο­ρι­κού ενδια­φέ­ρο­ντος κ.ά.

Οι συγ­γρα­φείς των κει­μέ­νων έχουν μελε­τή­σει επι­στα­μέ­να το θέμα τους, ανα­τρέ­χο­ντας σε πλού­σια βιβλιο­γρα­φία και αρθρο­γρα­φία από τον τύπο, αλλά και σε πρω­το­γε­νείς πηγές (αρχεία κ.ο.κ.). Αρκε­τοί απ’ αυτούς είχαν γνω­ρί­σει τους τιμώ­με­νους, άρα έχουν μνή­μες, ιδία αντί­λη­ψη και εμπει­ρί­ες, συμπλη­ρώ­νο­ντας αυτές με μαρ­τυ­ρί­ες άλλων ή βιβλιο­γρα­φι­κές κ.α. ανα­φο­ρές, όπως έχου­με ήδη γράψει.

………

4. ΣΤΕΦΑΝΟΣ Α. ΔΕΚΑΒΑΛΛΑΣ

Λογοτεχνικά σκίτσα Κωνσταντινουπολιτών

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΣΟΥΚΑΤΟΥ
Αθή­να 2010, σχή­μα: 0,22 Χ 0,23 εκατ., σσ. 400

Κεί­με­να που έγρα­ψε με μερά­κι και υπευ­θυ­νό­τη­τα ο πολί­της Στέ­φα­νος Α. Δεκα­βάλ­λας (1929–2012) για σημα­ντι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες των γραμ­μά­των, των τεχνών, της τοπι­κής διοί­κη­σης, του εμπο­ρί­ου και της επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας, της εκκλη­σί­ας Ήτοι: για  επαγ­γελ­μα­τί­ες, επι­στή­μο­νες (βυζα­ντι­νο­λό­γους, για­τρούς, ιστο­ρι­κούς, ερευ­νη­τές, γλωσ­σο­λό­γους, αρχι­τέ­κτο­νες), καθη­γη­τές πανε­πι­στη­μί­ου, παι­δα­γω­γούς, συντο­νι­στές εκπαί­δευ­σης, διευ­θυ­ντές ομο­γε­νεια­κών ιστο­ρι­κών εκπαι­δευ­τη­ρί­ων της Πόλης και της Ίμβρου, εκπαι­δευ­τι­κούς, επι­χει­ρη­μα­τί­ες, καλ­λι­τέ­χνες (μου­σι­κούς, ιερο­ψάλ­τες, ζωγρά­φους, γλύ­πτες), εκδότες/βιβλιοπώλες, δημο­σιο­γρά­φους και εκδό­τες πολί­τι­κων εφη­με­ρί­δων και περιο­δι­κών, μετα­φρα­στές,  λογοτέχνες/συγγραφείς, ιερω­μέ­νους (από τον πατριάρ­χη κ.κ. Βαρ­θο­λο­μαίο, από μητρο­πο­λί­τες κ.ο.κ.), πρέ­σβεις, κοι­νο­τάρ­χες της Πόλης κ. ά. ομο­γε­νεια­κούς παρά­γο­ντες της ρωμαί­ι­κης μειο­νό­τη­τας, προ­έ­δρους συλ­λό­γων,  ξενα­γούς, φιλέλ­λη­νες τούρ­κους λόγιους κ.ά.

Πρω­το­πο­ρια­κό το βιβλίο του αεί­μνη­στου Στέ­φα­νου Α. Δεκα­βάλ­λα, άνοι­ξε το δρό­μο για περαι­τέ­ρω άρθρα, δοκί­μια, μελέ­τες και συνε­ντεύ­ξεις. Ο συγ­γρα­φέ­ας έχει συντά­ξει με λογο­τε­χνι­κό ύφος και απλή γλώσ­σα, ενδια­φέ­ρο­ντα  κεί­με­να για σημα­ντι­κούς Κων­στα­ντι­νου­πο­λί­τες. Τα κεί­με­νά του δια­θέ­τουν δημο­σιο­γρα­φι­κά και δοκι­μια­κά στοι­χεία, ορι­σμέ­να μάλι­στα είναι αρκε­τά εμπε­ρι­στα­τω­μέ­να, ώστε να μπο­ρούν να χαρα­κτη­ρι­στούν και ως μελέ­τες. Ο ίδιος, βέβαια, γνω­ρί­ζο­ντας ότι τα κεί­με­νά του δεν έχουν επι­στη­μο­νι­κή δομή και ενγέ­νει επι­στη­μο­νι­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση, έσπευ­σε να τα χαρα­κτη­ρί­σει ως «λογο­τε­χνι­κά σκί­τσα», διό­τι όντως η δομή, το ύφος και η γλώσ­σα που χρη­σι­μο­ποιεί είναι ικα­νά να τα κατα­τά­ξουν στη δημο­σιο­γρα­φι­κή λογο­τε­χνία και μάλι­στα με επιτυχία.

Πρέ­πει εδώ να σημειώ­σου­με ότι ο Δεκα­βάλ­λας είχε κυκλο­φο­ρή­σει στα 2005, κι ένα άλλο βιβλίο του, όπου κι εκεί μέσα από ενδε­λε­χή έρευ­να και μελέ­τη συγκέ­ντρω­σε πολ­λά στοι­χεία για το ρωμαί­ι­κο ερα­σι­τε­χνι­κό θέα­τρο της Πόλης (κοί­τα βιβλιο­πα­ρου­σί­α­σή μας στο «Ατέ­χνως» (28.3.2018), για το βιβλίο του: Το Ελλη­νι­κό Ερα­σι­τε­χνι­κό Θέα­τρο στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη τον 20ό αιώ­να) και τώρα στο βιβλίο μου: Θεα­τρι­κές δια­δρο­μές σε κεί­με­να, βιβλία και παρα­στά­σεις για παι­διά και ενή­λι­κες, εκδ. Πάρα­λος, Αθή­να 2021, σσ. 352.

Τα 26 κεί­με­νά του είχαν ήδη δημο­σιευ­θεί σε δυο πολί­τι­κες εφη­με­ρί­δες της Αθή­νας: 20 στην εφ. «Επτά­λο­φος» (1991–1999) και 6 στην εφ. «ο Πολί­της» (2001–2007).

Γέν­νη­μα-θρέμ­μα Κων­στα­ντι­νου­πο­λί­της ο Δεκα­βάλ­λας, είχε εμπει­ρί­ες από την ιδιαί­τε­ρη πατρί­δα του και πολ­λές γνω­ρι­μί­ες, αλλά και γνώ­σεις κάθε είδους (ιστο­ρι­κές, πολι­τι­κές, κοι­νω­νι­κές, εκπαι­δευ­τι­κές, καλ­λι­τε­χνι­κές κ.ο.κ.), τις οποί­ες ξεδί­πλω­σε με ικα­νό­τη­τα στα κεί­με­νά του. Είχε το χάρι­σμα της αφη­γη­μα­τι­κής γρα­φής, αλλά και της συγκέ­ντρω­σης ιστο­ρι­κού φωτο­γρα­φι­κού υλι­κού. Στο παρόν βιβλίο δημο­σιεύ­ο­νται 200 φωτογραφίες.

Κατά τη γνώ­μη μου, πρό­κει­ται για ένα πλού­σιο και ενδια­φέ­ρον από κάθε άπο­ψη υλι­κό, το οποίο φωτί­ζει πολ­λές πτυ­χές της ζωής και των δρα­στη­ριο­τή­των της Ρωμιο­σύ­νης στην Πόλη και «σκι­τσά­ρει» Ρωμιούς, πρω­τα­γω­νι­στές ή μη, προ­σθέ­το­ντας στοι­χεία σε μελ­λο­ντι­κές μελέ­τες και άκρως χρή­σι­μα σε μελ­λο­ντι­κούς ερευ­νη­τές και μελετητές.

Η εργα­σία του Δεκα­βάλ­λα στη­ρί­ζε­ται ως επί το πλεί­στον σε συνε­ντεύ­ξεις και προ­σω­πι­κές του εμπει­ρί­ες και ανα­μνή­σεις. Αρκε­τές μαρ­τυ­ρί­ες άλλων βοη­θούν το συγ­γρα­φέα να συμπλη­ρώ­σει κάποια ελλι­πή στοι­χεία που ήδη κατεί­χε. Τα ιστο­ρι­κά τεκ­μή­ρια και ντο­κου­μέ­ντα της κάθε επο­χής στην οποία έζη­σαν και έδρα­σαν τα παρου­σια­ζό­με­να στο παρόν βιβλίο πρό­σω­πα, οπωσ­δή­πο­τε αρω­γά στο εγχεί­ρη­μά του, είναι ελά­χι­στα και ασθε­νή από επι­στη­μο­νι­κή άπο­ψη: αρχι­τε­κτο­νι­κά σχέ­δια και προ­σχέ­δια, αλλά και διά­φο­ρα σκί­τσα προ­σω­πο­γρα­φιών, τιμη­τι­κές πλα­κέ­τες, πιστο­ποι­η­τι­κά, εμπο­ρι­κά δια­φη­μι­στι­κά, κάρ­τες, αγγελ­τή­ρια, προ­σκλη­τή­ρια, εξώ­φυλ­λα παλιών βιβλί­ων και περιο­δι­κών κ.ά.

Τα κεί­με­να ναι μεν είναι δημο­σιο­γρα­φι­κά και λογο­τε­χνι­κά, άπτο­νται δε ιστο­ρι­κών θεμά­των. Ο ανα­γνώ­στης ενδέ­χε­ται να απο­κτή­σει κου­τσου­ρε­μέ­νη και δια­στρε­βλω­μέ­νη αντί­λη­ψη για διά­φο­ρα ζητή­μα­τα, τα οποία χρή­ζουν ιδιαί­τε­ρης και διε­ξο­δι­κό­τε­ρης μελέ­της. Ασφα­λώς, δεν ήταν στις προ­θέ­σεις του συγ­γρα­φέα να γρά­ψει τεκ­μη­ριω­μέ­να από επι­στη­μο­νι­κή και ιστο­ρι­κή άπο­ψη κεί­με­να. Επι­ση­μαί­νου­με, όμως και αυτή τη διάσταση.

Το «δυνα­τό του χαρ­τί» είναι το πλού­σιο φωτο­γρα­φι­κό υλι­κό, ζωντα­νό και απο­δει­κτι­κό τεκ­μή­ριο για την ιστο­ρι­κή έρευ­να. Οι μαρ­τυ­ρί­ες απαι­τούν δια­σταυ­ρώ­σεις με άλλες μαρ­τυ­ρί­ες και με μια πλού­σια βιβλιο­γρα­φία, η οποία δυστυ­χώς απου­σιά­ζει. Οι προ­σω­πι­κές μαρ­τυ­ρί­ες, όμως, που δεν εντάσ­σο­νται στο ευρύ­τε­ρο ιστο­ρι­κό πλαί­σιο, ενέ­χουν υπο­κει­με­νι­κό­τη­τα και λαν­θα­σμέ­να συμπε­ρά­σμα­τα. Οι όποιες ανα­φο­ρές του συγ­γρα­φέα στον ημε­ρή­σιο τύπο και σε ελά­χι­στα βιβλία δεν ανα­πλη­ρώ­νουν το κενό.

Απα­ραί­τη­το, χρή­σι­μο και χρη­στι­κό θα ήταν, αν υπήρ­χε, ένα Ευρε­τή­ριο Ονο­μά­των, του­λά­χι­στο ή ακό­μη και Ευρε­τή­ριο όρων, τόπων κ.ο.κ.

………

5. ΚΟΡΝΗΛΙΑ ΤΣΕΒΙΚ ΜΠΑΪΒΕΡΤΙΑΝ

Κωνσταντινουπολίτικη Προσωπογραφία

Προ­οί­μιο: Σταύ­ρος Θ. Ανεστίδης
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΣΟΥΚΑΤΟΥ
Αθή­να 2018, σχή­μα: 0,23 Χ 0,16 εκατ., σσ. 487

Η Κορ­νη­λία Τσε­βίκ Μπαϊ­βερ­τιάν είναι Κων­στα­ντι­νου­πο­λί­τισ­σα φιλό­λο­γος καθη­γή­τρια στο Ζάπ­πειο της Πόλης και συγ­γρα­φέ­ας. Είναι διδά­κτο­ρας του Α.Π.Θ., όπου εκπό­νη­σε τη διδα­κτο­ρι­κή της δια­τρι­βή (2008) με θέμα: «Το ζήτη­μα της γλώσ­σας στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Λόγος και αντί­λο­γος στην εφη­με­ρί­δα ο Ταχυ­δρό­μος (1898–1908)», εκδ. Τσου­κά­του, Αθή­να 2012, σελ. 622. Ένα πολύ ενδια­φέ­ρον βιβλίο, το οποίο θα παρου­σιά­σου­με στο μέλλον.

Η κ. Τσε­βίκ έχει μια αξιό­λο­γη δρα­στη­ριό­τη­τα εδώ και χρό­νια: παίρ­νει συνε­ντεύ­ξεις από σημα­ντι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες που γεν­νή­θη­καν και εργά­στη­καν στην Πόλη ή σήμε­ρα δρα­στη­ριο­ποιού­νται στην Αθή­να ή σε άλλες χώρες. Αυτές τις συνε­ντεύ­ξεις δημο­σιεύ­ει τα τελευ­ταία χρό­νια με μεθο­δι­κό­τη­τα και συνέ­πεια στο μηνιαίο περιο­δι­κό της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης «PAROS-ΦΑΡΟΣ» και στη φιλό­ξε­νη μηνιαία εφη­με­ρί­δα «ο Πολί­της», η οποία εκδί­δε­ται σε μηνιαία βάση από το 1977 στην Αθή­να, με πλού­σια ύλη για θέμα­τα της ομο­γέ­νειας στην Πόλη, αλλά και όλης της Τουρ­κί­ας, καθώς και των Κων­στα­ντι­νου­πο­λι­τών της Αθή­νας και της Ελλά­δας, γενικότερα.

Στον παρό­ντα πολυ­σέ­λι­δο και αξιό­λο­γο εκδο­τι­κά τόμο δημο­σιεύ­ο­νται 55 συνε­ντεύ­ξεις, που πάρ­θη­καν από τη συγ­γρα­φέα από το 2012 έως το 2018. Ανα­φέ­ρω τα ονο­μα­τε­πώ­νυ­μα των συνε­ντευ­ξια­ζό­με­νων για τους ενδια­φε­ρό­με­νους ανα­γνώ­στες, κατά χρο­νο­λο­γι­κή σειρά:

2012: Στέ­φα­νος Δεκα­βάλ­λας, Δημή­τρης Φραγκόπουλος,

2013: Μιχά­λης Βασι­λειά­δης, Μαριάν­να Γερα­σί­μου, Ήβη Δερ­μαν­τζή, Ασπα­σία Καρα­σάβ­βα Θεο­φα­νεί­δου – Ελέ­νη Γιαγ­τζί­ο­γλου Ταχιν­τζή, Ιωάν­να Κου­τσου­ρά­δη, Στέ­φα­νος Μπαϊ­ρά­μο­γλου, Στέ­λιος Μπερ­μπέ­ρης, Ανδρέ­ας Ρομπό­που­λος,  Ελέ­νη Γιαγ­τζί­ο­γλου Ταχιντζή,

2014: Σουλ­τά­να Αμπα­τζή, Τζου­λιέτ­τα Βίγκα, Έλε­να Δαρ­μή, Ελπι­δο­φό­ρος Λαμπρι­νιά­δης, Γιάν­νης Καλα­μά­ρης, Βαγ­γέ­λης Κεχριώ­της, Χρή­στος Κλαί­ρης, Ρού­λα – Πάν­τσος (Παρα­σκευού­λα – Παντε­λής Ντου­βαρ­τζής), Ήβη Σακ­κου­λί­δου, Γεώρ­γιος Τσέ­τσης, Ιώ Τσο­κώ­να, Αντώ­νης Χατζό­που­λος, Μαρί­κα Χάτσου,

2015: Δοσί­θε­ος Ανα­γνω­στό­που­λος, Σταύ­ρος Ανε­στί­δης, Ιωα­κείμ Καμπου­ρό­που­λος, Ιζα­μπέλ­λα Μπερ­ναρ­ντί­νη Οζτα­στσιάν, Γιώρ­γος Παπα­λιά­ρης, Αντώ­νης Παρι­ζιά­νος, Κατε­ρί­να Πρό­κου Τουρ­κέρ, Ευάγ­γε­λος Σέκε­ρης, Ορχάν Τουρ­κέρ, Άρης Τσοκώνας,

2016: Θεο­χά­ρης Ανε­στί­δης, Λεω­νί­δας Αστέ­ρης, Δανάη Βασι­λά­κη – Ευαγ­γε­λία Αχλά­δη – Αγγε­λι­κή Δού­ρη – Ιωάν­νης Παΐ­σιος, Παντε­λής (Λάκης) Βίγκας, Αρι­στεί­δης Βικέ­ντος, Σταύ­ρος Γιωλ­τζό­γλου, Ειρή­νη Δημη­τριά­δου, Δόμνα Ερκέκ Κιλ­τσικ­σίζ, Ευαγ­γε­λία Κανά­ρη, Λάζα­ρος και Κοσμάς Κοσμά­ο­γλου, Ελέ­νη Φίλη Νιό­τη, Νταμ­λά Ντε­μί­ρο­ζου, Μάι­ντα Σαρ­ρή, Σάβ­βας Τσι­λέ­νης, Πηνε­λό­πη (Πέπη) Τσουκάτου,

2017: Οικου­με­νι­κός Πατριάρ­χης κ.κ. Βαρ­θο­λο­μαί­ος, Στά­θης Αρβα­νί­της, Γιάν­νης Δεμιρ­τζό­γλου, Ευάγ­γε­λος Γαλά­νης, Αντώ­νης Ηλιάδης,

2018: Αλέ­ξης Αλεξανδρής.

Σχε­τι­κά με τις συνε­ντεύ­ξεις αυτές, γρά­φει, μετα­ξύ άλλων, στο Πρό­λο­γο του βιβλί­ου ο Σταύ­ρος Θ. Ανε­στί­δης: «Η Κορ­νη­λία Τσε­βίκ ερευ­νά την σύγ­χρο­νη φυσιο­γνω­μία της ρωμαί­ι­κης κοι­νό­τη­τας με τα μεθο­δο­λο­γι­κά εφό­δια της προ­φο­ρι­κής ιστο­ρί­ας. Δια­βά­ζο­ντας αυτόν τον αμη­τό (σσ. σοδειά) των συνε­ντεύ­ξε­ων συνει­δη­το­ποί­η­σα πολύ περισ­σό­τε­ρο ότι η προ­φο­ρι­κή ιστο­ρία δεν είναι μια ιστο­ρία των γεγο­νό­των αλλά μια ιστο­ρία της υπο­κει­με­νι­κό­τη­τας. Η γνώ­ση των εμπει­ριών των άλλων μας οδη­γεί να ανα­θε­ω­ρή­σου­με το περιε­χό­με­νο των προ­σω­πι­κών μας ιστο­ριών και να αντι­κρί­σου­με το είδω­λό μας στον καθρέ­πτη. Πρό­κει­ται για μια διερ­γα­σία στο­χα­σμού επί του ατο­μι­κού και συλ­λο­γι­κού και περι­συλ­λο­γής για τον εαυ­τό μας», και για το συλ­λο­γι­κό, το κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κό, θα προ­σθέ­τα­με, αφού βέβαια δια­σταυ­ρώ­σου­με ιστο­ρι­κά, με επι­στη­μο­νι­κό τρό­πο, για όσους ενδια­φε­ρό­μα­στε περισ­σό­τε­ρο, τα στοι­χεία που παρέ­χο­νται στα κεί­με­να των συνε­ντεύ­ξε­ων και εξε­τά­σου­με την αξιο­πι­στία τους από την αντι­κει­με­νι­κή τους πλευ­ρά και με δια­λε­κτι­κό τρό­πο. Πολύ χρή­σι­μες οι συνε­ντεύ­ξεις και οι προ­σω­πι­κές μαρ­τυ­ρί­ες μεν, χρη­σι­μό­τε­ρες δε οι ιστο­ρι­κές πηγές και τα ιστο­ρι­κά τεκ­μή­ρια για να επι­βε­βαιώ­σουν ή μη τα όσα ο κάθε συνε­ντευ­ξια­ζό­με­νος γενι­κά παρα­θέ­τει. Η ιστο­ρι­κή επι­στη­μο­νι­κή έρευ­να και μελέ­τη, φυσι­κά, λαμ­βά­νει υπό­ψη της τις προ­σω­πι­κές μαρ­τυ­ρί­ες για  το κοι­νω­νι­κό, ιστο­ρι­κό, πολι­τι­στι­κό και πολι­τι­κό γίγνεσθαι.

Όπως γρά­φει στα «Προ­λε­γό­με­να» του βιβλί­ου η συγ­γρα­φέ­ας του: «Οι προ­φο­ρι­κές μαρ­τυ­ρί­ες απο­τε­λούν ιστο­ρι­κό τεκ­μή­ριο, συμπλη­ρώ­νουν δε και εμπλου­τί­ζουν την ιστο­ρία ενός τόπου και μιας κοι­νό­τη­τας. Μάλι­στα σε περι­πτώ­σεις κατά τις οποί­ες τα ελεγ­χό­με­να από το κρά­τος αρχεία δεν παρέ­χουν πάντο­τε αντι­κει­με­νι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες »

Από τις ενλό­γω συνε­ντεύ­ξεις παίρ­νου­με αρκε­τές πλη­ρο­φο­ρί­ες για την Ιστο­ρία της Πόλης, τις  δρα­στη­ριό­τη­τες σημα­ντι­κών τέκνων της: επι­στη­μό­νων, ακα­δη­μαϊ­κών, εκπαι­δευ­τι­κών, συγ­γρα­φέ­ων, κοι­νο­τι­κών αρχό­ντων, δημο­σιο­γρά­φων, μου­σι­κών, επι­χει­ρη­μα­τι­κών, επαγ­γελ­μα­τιών, κλη­ρι­κών κ.ά.

Η συγ­γρα­φέ­ας μάς πλη­ρο­φο­ρεί ότι παρα­κο­λού­θη­σε σει­ρά σεμι­να­ρί­ων στο Πανε­πι­στή­μιο Σαμπαν­τζί, που αφο­ρού­σαν στην Προ­φο­ρι­κή Ιστο­ρία, «με σύγ­χρο­νες μεθό­δους και τεχνι­κές». Γρά­φει: «Ενστερ­νί­στη­κα την άπο­ψη ότι η προ­φο­ρι­κή μαρ­τυ­ρία, μαζί με την επί­γνω­ση του παρελ­θό­ντος, αφο­ρά και το μέλ­λον μας.» Ο τρό­πος δια­τύ­πω­σης των ερω­τή­σε­ών της και η μεθο­δο­λο­γία που ακο­λού­θη­σε, τα θέμα­τα που δια­πραγ­μα­τεύ­τη­κε και οι τεχνι­κές της συνέ­ντευ­ξης που ακο­λού­θη­σε, απο­δει­κνύ­ουν ότι η πολύ­χρο­νη εργα­σία της στο συγκε­κρι­μέ­νο τομέα είναι λίαν επι­τυ­χής. Της ευχό­μα­στε δε ολό­ψυ­χα να συνε­χί­σει με τον ίδιο ζήλο και με την ίδια υπευ­θυ­νό­τη­τα τις συνε­ντεύ­ξεις της, ώστε στο μέλ­λον να εκδο­θούν δια­δο­χι­κά και άλλοι τόμοι με τις συνε­ντεύ­ξεις που κάθε μήνα δημο­σιεύ­ο­νται στο περιο­δι­κό και στην  εφη­με­ρί­δα, που προ­α­να­φέ­ρα­με, μετά τον Γενά­ρη του 2018.

[1].   Η Εται­ρεία Μελέ­της της Καθ’ ημάς Ανα­το­λής εκδί­δει και κυκλο­φο­ρεί το θαυ­μά­σιο Περιο­δι­κό Λόγου και Τέχνης «Η Κιν­στέρ­να» από το 2002 έως σήμε­ρα, με ποι­κί­λη ύλη. Αρχι­κά εξέ­δι­δε το περιο­δι­κό «Δεξα­με­νή».

Ακο­λου­θή­στε το Ατέ­χνως στο Google News, στο Facebook και στο Twitter

Ν. Μπε­λο­γιάν­νης Ν. Πλου­μπί­δης – Στο σπί­τι των ηρώων