Απελευθέρωση της αγοράς… για ποιους;

Γρά­φει ο Cogito Ergo Sum //

Ανά­με­σα στα διά­φο­ρα άλλα θέμα­τα που δια­πραγ­μα­τευό­μα­στε με τους «θεσμούς», προ­κει­μέ­νου να κλεί­σει επί τέλους αυτή η ρημά­δα η συμ­φω­νία, είναι και η συνέ­χι­ση της δια­δι­κα­σί­ας που λέγε­ται «απε­λευ­θέ­ρω­ση της αγο­ράς». Ως γνω­στόν, αυτή τη δια­δι­κα­σία την είχε ξεκι­νή­σει η προη­γού­με­νη, η κακή και μνη­μο­νια­κή κυβέρ­νη­ση, αλλά τώρα θα τη συνε­χί­σου­με και θα την ολο­κλη­ρώ­σου­με από αρι­στε­ρά, για πρώ­τη φορά.

Αλή­θεια, τi σημαί­νει «απε­λευ­θέ­ρω­ση της αγο­ράς»; Ρωτάω επει­δή ο όρος «απε­λευ­θέ­ρω­ση» φέρ­νει συνειρ­μι­κά στο μυα­λό κάτι καλό, οπό­τε φαί­νε­ται του­λά­χι­στον ακα­τα­λα­βί­στι­κη η επι­μο­νή κάποιων να αντι­μά­χο­νται κάθε προ­σπά­θεια για απε­λευ­θέ­ρω­ση της αγο­ράς. Ας πάρου­με, λοι­πόν, τα πράγ­μα­τα με τη σει­ρά, ξεκι­νώ­ντας από τον ίδιο τον όρο «απε­λευ­θέ­ρω­ση».

Για να νοεί­ται «απε­λευ­θέ­ρω­ση», πρέ­πει, προ­φα­νώς, να υπάρ­χει κάτι σκλα­βω­μέ­νο. Κάπο­τε, ας πού­με, για να ανοί­ξει κάποιος κομ­μω­τή­ριο, θα έπρε­πε να είχε προη­γη­θεί μαθη­τεία. Να έχει κάνει κάλ­φας δηλα­δή. Να έχει μάθει τη δου­λειά, βρε αδερ­φέ. Πώς το λένε; Δεν γινό­ταν να ανοί­ξεις κομ­μω­τή­ριο δίχως να έχεις κάνει προη­γου­μέ­νως βοη­θός πιστο­λά­κι. Με την απε­λευ­θέ­ρω­ση, η μαθη­τεία καταρ­γεί­ται, όποιος θέλει ανοί­γει κομ­μω­τή­ριο με μια δήλω­ση και… πού θα πάει;… σε κάποιου κασί­δη το κεφά­λι θα μάθει να κουρεύει.

Απε­λευ­θέ­ρω­ση σημαί­νει, επί­σης, ότι μπαί­νει τέλος στις διοι­κη­τι­κές αδειο­δο­τή­σεις. Στο παρελ­θόν, ας πού­με, ήθε­λες να ανοί­ξεις μπα­κά­λι­κο και έτρε­χες: έλεγ­χος από την πολε­ο­δο­μία για την ασφά­λεια του κτη­ρί­ου και σχε­τι­κή άδεια, έλεγ­χος από το υγειο­νο­μι­κό για την τήρη­ση κανό­νων υγεί­ας και ασφά­λειας τρο­φί­μων και σχε­τι­κή άδεια, έλεγ­χος από την Πυρο­σβε­στι­κή για σωστή πυρα­σφά­λεια και σχε­τι­κή άδεια, έλεγ­χος από το δήμο για ύπαρ­ξη χώρων απα­ραί­τη­των για φορ­το­εκ­φορ­τώ­σεις και απο­θη­κεύ­σεις και σχε­τι­κή άδεια… Με την απε­λευ­θέ­ρω­ση, όλα αυτά τελειώ­νουν. Όποιος θέλει να ανοί­ξει μπα­κά­λι­κο, απλώς ανοί­γει το μαγα­ζί και μετά ας πάει όποιος θέλει να τον ελέγ­ξει. Τώρα, αν μέχρι να γίνει έλεγ­χος (το πιθα­νό­τε­ρο είναι πως, με τις υπη­ρε­σί­ες σε διά­λυ­ση, ποτέ δεν θα γίνει οποιοσ­δή­πο­τε έλεγ­χος) τσα­κι­στεί ή καεί ή δηλη­τη­ρια­στεί κανέ­νας… ε, όλα μέσα στην ζωή είναι.

Παρέν­θε­ση. Αν νομί­ζε­τε ότι η κατάρ­γη­ση των αδειο­δο­τή­σε­ων είναι σωστή επει­δή είναι αμαρ­τία να τρα­βιέ­ται σαν λάστι­χο ένας φου­κα­ράς που θέλει να γίνει μπα­κά­λης, σας πλη­ρο­φο­ρώ ότι αυτοί που καταρ­γούν τις άδειες δεν σκέ­φτο­νται κανέ­ναν φου­κα­ρά. Στους φου­κα­ρά­δες θα στη­ρι­χτεί η ανά­πτυ­ξη; Τους μεγά­λους σου­περ­μαρ­κε­τά­δες και τα Μωλλ σκέ­φτο­νται. Συνεν­νοη­θή­κα­με τώρα; Κλεί­νει η παρένθεση.

Όμως, όταν μιλά­με για απε­λευ­θέ­ρω­ση αγο­ρών, κατά βάση εννο­ού­με το άνοιγ­μα κάποιων επαγ­γελ­μά­των, τα οποία θεω­ρού­νται κλει­στά. Στό­χος αυτής της «απε­λευ­θέ­ρω­σης» είναι να δοθεί η δυνα­τό­τη­τα σε όλους όσους θέλουν, να δρα­στη­ριο­ποι­η­θούν στα συγκε­κρι­μέ­να επαγ­γέλ­μα­τα. Τι σημαί­νει αυτό στην πρά­ξη; Ας δού­με ένα παρά­δειγ­μα από τον θαυ­μα­στό κόσμο των ταξιτζήδων:

Ας πού­με, ότι μέχρι σήμε­ρα το επάγ­γελ­μα του ταξι­τζή είναι κλει­στό, εφ’ όσον χρειά­ζε­ται σχε­τι­κή άδεια. Αλλά για ποιον είναι κλει­στό αφού, όποιος θέλει να γίνει ταξι­τζής, μπο­ρεί να βρει πανεύ­κο­λα μιαν άδεια στις περί­φη­μες «μάντρες»; Βέβαια, θα πρέ­πει να πλη­ρώ­σει κάποια φρά­γκα (ας πού­με εκα­τό χιλιά­ρι­κα) για να απο­κτή­σει αυτή την άδεια αλλά τα λεφτά του δεν θα πάνε στρά­φι. Μέχρι τώρα, η άδεια όχι μόνο δεν έχα­νε ποτέ την αξία της αλλά την αύξα­νε κιό­λας, οπό­τε εθε­ω­ρεί­το περιου­σια­κό στοι­χείο, το οποίο πολ­λές φορές δινό­ταν και ως προίκα.

Όμως, με βάση τον ισχύ­ο­ντα νόμο, το πρό­βλη­μα είναι αλλού: κανέ­νας δεν μπο­ρεί να έχει στην κατο­χή του περισ­σό­τε­ρες από δυο άδειες. Συνε­πώς, το επάγ­γελ­μα είναι «κλει­στό» υπό την έννοια ότι κανέ­νας δεν μπο­ρεί να απο­κτή­σει π.χ. 100 άδειες. Για βάλ­τε τώρα το μυα­λου­δά­κι σας να δου­λέ­ψει: εκα­τό άδειες επί εκα­τό η άδεια… ίσον δέκα εκα­τομ­μυ­ριά­κια. Δηλα­δή, για να στη­θεί (αν μπο­ρού­σε να στη­θεί) μια εται­ρεία ταξί, θα πρέ­πει να δια­θέ­τει δέκα ζεστά εκα­τομ­μυ­ριά­κια για να φτιά­ξει έναν στό­λο της προ­κο­πής. Άρα; Άρα με το να «ανοί­γω» το επάγ­γελ­μα του ταξι­τζή, καταρ­γώ τις άδειες και διευ­κο­λύ­νω το στή­σι­μο εται­ρειών ταξί απ’ αυτούς που έχουν τον τρό­πο να αγο­ρά­σουν 100 αυτοκίνητα.

Πάμε παρα­κά­τω. Λένε πως η «απε­λευ­θέ­ρω­ση της αγο­ράς» απο­τε­λεί προ­ϋ­πό­θε­ση για ανά­πτυ­ξη. Σε σχέ­ση με τα προη­γού­με­να, λοι­πόν, υπο­τί­θε­ται ότι «ανοί­γο­ντας» το επάγ­γελ­μα του ταξι­τζή, ανα­πτύσ­σω τον κλά­δο. Αλλά ποιον κλά­δο να ανα­πτύ­ξω, ρε γαμώ­το, όταν υπάρ­χουν π.χ. 35.000 ταξι­τζή­δες στην Αθή­να; Η πίτα είναι συγκε­κριμ­μέ­νη και σε κάθε ταξί ανα­λο­γεί ένα συγκε­κριμ­μέ­νο κομ­μά­τι. Συνε­πώς, αν αβγα­τί­σουν οι ταξι­τζή­δες, θα μικρύ­νει το κομ­μά­τι της πίτ­τας που ανα­λο­γεί στον κάθε έναν.

Συνε­χί­ζου­με τη σκέ­ψη μας. Λένε πως, αν απε­λευ­θε­ρω­θεί η αγο­ρά, θα βελ­τιω­θούν οι υπη­ρε­σί­ες και θα πέσουν οι τιμές. Παπα­ριές. Σήμε­ρα τα κόμι­στρα των ταξί ορί­ζο­νται από κρά­τος αλλά με το άνοιγ­μα της αγο­ράς, οι τιμές θα δια­μορ­φώ­νο­νται με βάση τον αντα­γω­νι­σμό. Ποιος αντα­γω­νι­σμός είναι προ­τι­μό­τε­ρος; Αυτός ανά­με­σα σε 30–35 χιλιά­δες ταξι­τζή­δες ή αυτός ανά­με­σα σε 4–5 μεγά­λες εται­ρεί­ες ταξί, οι οποί­ες μπο­ρούν άνε­τα να στή­σουν ένα άτυ­πο τραστ, όπως έχουν στή­σει οι μεγά­λες εται­ρεί­ες εκμε­τάλ­λευ­σης γάλα­κτος; Η απά­ντη­ση είναι προφανής.

Πάμε και στην ποιό­τη­τα των υπη­ρε­σιών. Είναι δεδο­μέ­νο ότι υψη­λό­τε­ρη ποιό­τη­τα συνε­πά­γε­ται υψη­λό­τε­ρες τιμές. Με τη δεδο­μέ­νη κόντρα ανά­με­σα σε 4–5 μεγά­λες εται­ρεί­ες, ποια εται­ρεία θα ρισκά­ρει τα κέρ­δη της προ­σφέ­ρο­ντας υψη­λό­τε­ρη ποιό­τη­τα υπη­ρε­σιών; Κι αν κάποια εται­ρεία απο­φα­σί­σει να ακο­λου­θή­σει αυτόν το δρό­μο, είναι απο­λύ­τως σίγου­ρο ότι θα συνο­δέ­ψει τις βελ­τιω­μέ­νες υπη­ρε­σί­ες της με αντί­στοι­χη αύξη­ση τιμών. Επο­μέ­νως, πάλι ο κατα­να­λω­τής θα πλη­ρώ­σει το μάρ­μα­ρο. Δεί­τε τι έγι­νε στην Αγγλία με τα διά­ση­μα cabs (τα παρα­δο­σια­κά «μαύ­ρα ταξί») και θα κατα­λά­βε­τε τι εννοώ.

Αλλά ακό­μη κι αν μερι­κές εται­ρεί­ες, μόλις πάρουν την δου­λειά στα χέρια τους, αβγα­τί­σουν το στό­λο τους, το όνει­ρο της δημιουρ­γί­ας νέων θέσε­ων εργα­σί­ας θα παρα­μεί­νει όνει­ρο. Όνει­ρο για τους απελ­πι­σμέ­νους, οι οποί­οι ελπί­ζουν πως θα κατα­φέ­ρουν να βρουν δου­λειά. Όνει­ρο για όσους δεν εννο­ούν να κατα­λά­βουν πως η συγκέ­ντρω­ση της ιδιο­κτη­σί­ας στα χέρια ολί­γων δεν ανοί­γει δου­λειές αλλά εντα­τι­κο­ποιεί τις δου­λειές: δου­λεύ­ουν περισ­σό­τε­ρο λιγότεροι.

Πάμε παρα­κά­τω. Οι εθι­σμέ­νοι στην «πρέ­ζα των 8» πολί­τες, επη­ρε­α­σμέ­νοι από τις βαθυ­στό­χα­στες ανα­λύ­σεις των Πρε­τε­ντέ­ρη­δων και των Μπά­μπη­δων, συνη­θί­ζουν να μιλά­νε για «προ­νο­μιού­χα κάστα» όταν ανα­φέ­ρο­νται στους ταξι­τζή­δες, για μια κάστα που κονο­μά­ει, που δεν πλη­ρώ­νει φόρους κλπ. Προ­νο­μιού­χα κάστα οι ταξι­τζή­δες… Κι όμως, κανέ­νας δεν μπο­ρεί να δεί­ξει έναν (έστω, έναν!) ταξι­τζή που να έχτι­σε μια βίλα από το προ­ϊ­όν τής δου­λειάς του ή έναν (έστω, έναν!) ταξι­τζή που να έβγα­λε στην Ελβε­τία περισ­σευού­με­να λεφτά από την δου­λειά του.

Λεπτο­μέ­ρεια: κανέ­νας Πρε­τε­ντέ­ρης και κανέ­νας Μπά­μπης δεν απο­κά­λυ­ψε ποτέ ότι το πρώ­ην ΤΣΑ (Ταμείο Συντά­ξε­ως Αυτο­κι­νη­τι­στών, τώρα τμή­μα τού ΟΑΕΕ) είναι το Ταμείο που χορη­γεί περισ­σό­τε­ρες συντά­ξεις σε χήρες συντα­ξιού­χων παρά σε κανο­νι­κούς συντα­ξιού­χους. Τόσο προ­νο­μιού­χοι είναι οι ταξι­τζή­δες ώστε πεθαί­νουν πριν προ­λά­βουν να απο­λαύ­σουν τη σύντα­ξή τους. Τελι­κά, μάλ­λον οι χήρες τους είναι προ­νο­μιού­χες (συγ­γνώ­μη για το απρε­πές μπλακ χιούμορ).

Η ίδια «πρέ­ζα των 8» έχει αφιο­νί­σει τους ανυ­πο­ψί­α­στους τηλε­ναρ­κο­μα­νείς πολί­τες με το επι­χεί­ρη­μα ότι οι ταξι­τζή­δες βγά­ζουν εκα­τό χιλιά­ρι­κα που­λώ­ντας μιαν άδεια που απέ­κτη­σαν με ένα χαρ­τό­ση­μο. Όμως οι «πρε­ζέ­μπο­ροι των 8» απο­κρύ­πτουν και παρα­ποιούν την αλή­θεια. Η αλή­θεια είναι ότι το εμπό­ριο των αδειών ταξί θεσμο­θε­τή­θη­κε με τον νόμο 588/1977 και, συνε­πώς, όποιος που­λά­ει την άδεια του ταξί του δεν κάνει τίπο­τε παρά­νο­μο. Επί­σης, η αλή­θεια είναι ότι έχει πολ­λά χρό­νια να χορη­γη­θεί άδεια ταξί «με ένα χαρ­τό­ση­μο», οπό­τε σχε­δόν όλοι όσοι έχουν σήμε­ρα τέτοια άδεια, την έχουν απο­κτή­σει πλη­ρώ­νο­ντας αδρά τον προ­κά­το­χό της. Συνε­πώς, ο εκμη­δε­νι­σμός τής αξί­ας αυτών των αδειών δεν απο­τε­λεί παρά οιο­νεί απα­ξί­ω­ση περιου­σια­κών στοι­χεί­ων που κάποιοι πλή­ρω­σαν για να απο­κτή­σουν, ενδε­χο­μέ­νως παίρ­νο­ντας δάνειο ή που­λώ­ντας κάποιο χωρά­φι στο χωριό. Στρέ­βλω­ση, θα μου πεί­τε. Άντε, να συμ­φω­νή­σω. Αλλά το ζήτη­μα είναι ποιος πλη­ρώ­νει τα σπα­σμέ­να για τη διόρ­θω­σή της και ποιοι θα ωφε­λη­θούν απ’ αυτή την διόρθωση.

Το τελι­κό ερώ­τη­μα είναι απλό: πού απο­σκο­πεί το άνοιγ­μα του επαγ­γέλ­μα­τος του ταξι­τζή; Προ­φα­νώς, στη διευ­κό­λυν­ση κάποιων λεφτά­δων να κονο­μή­σουν απ’ αυτό. Κι αν επι­μέ­νε­τε να μη το κατα­λα­βαί­νε­τε, σκε­φτεί­τε άλλα παρεμ­φε­ρή ερω­τή­μα­τα, όπως π.χ. πού απο­σκο­πεί η απε­λευ­θέ­ρω­ση της αγο­ράς προ­ϊ­ό­ντων καπνού και ποια είναι τα οφέ­λη για τον κατα­να­λω­τή από την δυνα­τό­τη­τα να που­λά­νε τσι­γά­ρα ή εφη­με­ρί­δες τα σού­περ μάρκετ.

Και μια άσκη­ση για το τέλος. Στην παρα­πά­νω ανά­λυ­ση χρη­σι­μο­ποί­η­σα ως παρά­δειγ­μα τους ταξι­τζή­δες. Σκε­φτεί­τε ποια μορ­φή θα είχε το ίδιο κεί­με­νο αν επέ­λε­γα να χρη­σι­μο­ποι­ή­σω ως παρά­δειγ­μα τους φορ­τη­γα­τζή­δες, τους περι­πτε­ρά­δες ή τους φαρ­μα­κο­ποιούς. Θα δια­πι­στώ­σε­τε ότι το τελι­κό ερώ­τη­μα παρα­μέ­νει ίδιο: πού απο­σκο­πεί το άνοιγ­μα του συγκε­κρι­μέ­νου επαγ­γέλ­μα­τος; Όπως ίδια παρα­μέ­νει και η απά­ντη­ση: στην διευ­κό­λυν­ση κάποιων λεφτά­δων να κονο­μή­σουν απ’ αυτό. Τελεία και παύλα.