Η μέρα της Απε­λευ­θέ­ρω­σης της Αθή­νας από τον γερ­μα­νι­κό ζυγό (12 Οκτώ­βρη 1944) απο­τε­λεί οπωσ­δή­πο­τε ένα σημα­ντι­κό γεγο­νός, συνάρ­τη­ση παρό­μοιων εξε­λί­ξε­ων σε σει­ρά από χώρες της Ανα­το­λι­κής Ευρώ­πης. Αυτές οι εξε­λί­ξεις, βεβαί­ως, δεν προ­έ­κυ­ψαν ξαφνικά.
Ηρθαν ως απο­τέ­λε­σμα πρω­ταρ­χι­κά της επο­ποι­ί­ας του Σοβιε­τι­κού Κόκ­κι­νου Στρα­τού, ο οποί­ος ήδη επέ­λαυ­νε κατα­διώ­κο­ντας τις γερ­μα­νι­κές στρα­τιές με προ­ο­ρι­σμό το Βερο­λί­νο. Είχε προη­γη­θεί ένας τρί­χρο­νος τιτά­νιος αγώ­νας της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης, με εκα­τομ­μύ­ρια νεκρούς στα πεδία των μαχών και στα στρα­τό­πε­δα συγκέντρωσης.
Ο ρόλος της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης στη συντρι­βή του φασι­σμού — ναζι­σμού υπήρ­ξε καθο­ρι­στι­κός.
Μεγά­λη ήταν και η συμ­βο­λή των αντάρ­τι­κων στρα­τών και γενι­κό­τε­ρα των απε­λευ­θε­ρω­τι­κών — αντι­φα­σι­στι­κών κινη­μά­των σει­ράς χωρών της Ευρώ­πης, στην Ελλά­δα του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ, με πρω­τα­γω­νι­στή το ΚΚΕ.

📍 Για την κατανόηση της όλης εξέλιξης, χρειάζονται δύο ακόμα επισημάνσεις 📌

✔️  Υστε­ρα από την κατά­κτη­ση της χώρας, το 1941, και τον χωρι­σμό της σε τρεις ζώνες κατο­χής (Ιτα­λι­κή, Γερ­μα­νι­κή, Βουλ­γα­ρι­κή), ένα τμή­μα της αστι­κής τάξης την «κοπά­νη­σε», κοι­νώς, στο Κάι­ρο (βασι­λιάς και κυβέρ­νη­ση Τσου­δε­ρού, μαζί με άλλους πολι­τι­κούς). Ενα άλλο τμή­μα συνερ­γά­στη­κε με τους κατα­κτη­τές (κυβερ­νή­σεις Τσο­λά­κο­γλου, Λογο­θε­τό­που­λου, Ράλ­λη, πανε­πι­στη­μια­κοί, ηγε­σία της Εκκλη­σί­ας, αστι­κός Τύπος). Ενα τρί­το λού­φα­ξε στην Αθή­να παίρ­νο­ντας μέρος στην υπο­νό­μευ­ση του λαϊ­κού αγώ­να (Σοφού­λης κ.λπ.). Ενα τέταρ­το προ­σπά­θη­σε να εμφα­νί­σει κάποια δρά­ση σε συνερ­γα­σία με τους Εγγλέ­ζους, έχο­ντας παράλ­λη­λα ανοι­χτούς διαύ­λους επι­κοι­νω­νί­ας με τους Γερ­μα­νούς για να χτυ­πή­σει το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, με στό­χο τη δια­τή­ρη­ση της αστι­κής εξου­σί­ας μετά τον πόλε­μο (ΕΔΕΣ κ.ά.).

12 Οκτώ­βρη 1944, η μεγά­λη συγκέ­ντρω­ση για την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθήνας

✔️  Ποιος αντιστάθηκε;

Χιλιά­δες εκτε­λέ­στη­καν ή έπε­σαν πολε­μώ­ντας. Χιλιά­δες βασα­νί­στη­καν στα κρα­τη­τή­ρια, στα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης, στις φυλα­κές και τις εξορίες.

📍 Ετσι έφτασε ο λαός μας στην απελευθέρωση. Ματωμένος, αλλά και περήφανος για το Κόμμα που μπήκε στην πρώτη γραμμή.

Τη μέρα της Απε­λευ­θέ­ρω­σης της Αθή­νας το τερά­στιο κύρος του ΚΚΕ αντη­χού­σε στα συν­θή­μα­τα του λαού που πανη­γύ­ρι­ζε, στα πανό και στις κόκ­κι­νες σημαί­ες που κυμά­τι­ζαν σε όλες τις εργα­το­γει­το­νιές. Ο «Ριζο­σπά­στης» κυκλο­φό­ρη­σε νόμι­μα για πρώ­τη φορά μετά από 8 χρό­νια και 2 μήνες παρανομίας.

✔️   Ας παρα­κο­λου­θή­σου­με την εξέ­λι­ξη εκεί­νων των ημε­ρών με βάση ορι­σμέ­να απο­σπά­σμα­τα από το  Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ, της περιό­δου 1918 — 1949.

📍 Τι είχε προηγηθεί στρατιωτικά

Στις 2 Σεπτέμ­βρη ο ΕΛΑΣ μπή­κε στην Καρ­δί­τσα και στις 3 Σεπτέμ­βρη στον Πολύ­γυ­ρο Χαλκιδικής.

Η Μάχη της Ηλε­κτρι­κής. Το εργο­στά­σιο και μπρο­στά ΕΛΑ­Σί­τες υπε­ρα­σπι­στές του

Στις 4 Σεπτέμ­βρη 1944 απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε από τον ΕΛΑΣ ο Εβρος. Στις 13 Σεπτέμ­βρη 1944 απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε η Καβά­λα, με την παρά­δο­ση του βουλ­γα­ρι­κού στρα­τού στο 26ο Σύνταγ­μα του ΕΛΑΣ. Στις 14 Σεπτέμ­βρη το 21ο Σύνταγ­μα του ΕΛΑΣ απε­λευ­θέ­ρω­σε τις Σέρ­ρες και ταυ­τό­χρο­να τμή­μα­τά του μπή­καν στην Κομο­τη­νή. Την ίδια μέρα, απε­λευ­θε­ρώ­θη­καν ο Αγιος Νικό­λα­ος Κρή­της, το Αγρί­νιο και η Πρέβεζα.Στις 23 του Σεπτέμ­βρη 1944 μετα­δό­θη­κε αιφ­νι­δια­στι­κά από τον γερ­μα­νο­κρα­τού­με­νο ραδιο­φω­νι­κό σταθ­μό Αθη­νών μήνυ­μα του ΕΑΜ που καλού­σε στον τελι­κό αγώ­να για την απε­λευ­θέ­ρω­ση. Το μήνυ­μα, που εκφώ­νη­σε ο δημο­σιο­γρά­φος Ντί­νος Τσα­λό­γλου, ανέ­φε­ρε: «Προ­σο­χή! Προ­σο­χή! Μετα­δί­δου­με το πρώ­το Εθνι­κό Δελ­τίο Ειδή­σε­ων από τη σκλα­βω­μέ­νη μας Αθή­να. Προ­σο­χή, σας μιλά­ει το ΕΑΜ — ΕΛΑΣ. Ολοι επί ποδός πολέ­μου. Ο ΕΛΑΣ λευ­τε­ρώ­νει την αγα­πη­μέ­νη μας πατρί­δα. Εμπρός να λυτρώ­σου­με και την Αθή­να μας! Εμπρός να λευ­τε­ρώ­σου­με τους σκλα­βω­μέ­νους αδερ­φούς μας. Φωτιά και τσε­κού­ρι στα προ­δο­τι­κά τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας, την αστυ­νο­μία, χωρο­φυ­λα­κή και τους μυστι­κούς αρχη­γούς τους. Μη δίνε­τε καμία προ­σο­χή στην προ­πα­γάν­δα του εχθρού. Ζήτω οι μεγά­λοι μας σύμ­μα­χοι. Ζήτω το ΕΑΜ — ΕΛΑΣ» («Ριζο­σπά­στης», 13-10-2004).

Την 1η Οκτώ­βρη, σε μάχη με τους Γερ­μα­νούς στην Κέρ­κυ­ρα, ο ΕΛΑΣ αιχ­μα­λώ­τι­σε 40 στρα­τιώ­τες. Στις 8 του μήνα, ο ΕΛΑΣ του νησιού κατέ­στρε­ψε τις καλω­διώ­σεις και έσω­σε από την κατα­στρο­φή το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος του λιμα­νιού και το εργο­στά­σιο της Ηλε­κτρι­κής που είχαν παγι­δεύ­σει οι ενα­πο­μεί­να­ντες 50 Γερμανοί.

Αντάρ­τες του ΕΛΑΣ στην Καισαριανή

Στις 11 Οκτώ­βρη απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε το Ηρά­κλειο Κρή­της.Το πρωί της 12ης Οκτώ­βρη ομά­δα του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ έκο­ψε τα φιτί­λια που είχαν τοπο­θε­τή­σει οι Γερ­μα­νοί στη στρα­τιω­τι­κή απο­θή­κη στους Αγί­ους Αναρ­γύ­ρους Αττι­κής (σημε­ρι­νό 301ΕΒ) και απέ­τρε­ψε την ανα­τί­να­ξη, που θα είχε ως συνέ­πεια μεγά­λες κατα­στρο­φές στις γύρω γει­το­νιές. Στη συνέ­χεια, η ομά­δα του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ πήγε στις εγκα­τα­στά­σεις της ραδιο­φω­νί­ας στα Νέα Λιό­σια, που είχαν παγι­δευ­τεί για να ανα­τι­να­χτούν. Οι εκρή­ξεις δεν απο­φεύ­χθη­καν, ωστό­σο σώθη­καν η μία από τις δυο κεραί­ες και ο κεντρι­κός πομπός.

Μέχρι το μεσημέρι στις 12 Οκτώβρη, η Αθήνα ήταν ελεύθερη. Χιλιάδες λαού πλημμύρισαν τους δρόμους και την πλατεία Συντάγματος, πανηγυρίζοντας μετά από τριάμισι χρόνια κατοχής. Η κυβέρνηση Ι. Ράλλη εγκατέλειψε την εξουσία.

Στις 13 Οκτώ­βρη απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε το Ρέθυ­μνο, ενώ τμή­μα του 6ουΣυντάγματος του ΕΛΑΣ Πει­ραιά μαζί με τη βάρ­δια του εργο­στα­σί­ου Ηλε­κτρι­σμού, που ήταν ένο­πλο τμή­μα του ΕΛΑΣ, ύστε­ρα από σκλη­ρή μάχη με τμή­μα κατα­στρο­φών του γερ­μα­νι­κού στρα­τού, κατόρ­θω­σε να απο­τρέ­ψει την κατα­στρο­φή του εργο­στα­σί­ου της Ηλε­κτρι­κής, της Στά­νταρ και άλλων βιο­μη­χα­νι­κών επι­χει­ρή­σε­ων. Οι απώ­λειες της γερ­μα­νι­κής δύνα­μης ήταν 11 νεκροί, 21 τραυ­μα­τί­ες και 24 αιχ­μά­λω­τοι. Ο ΕΛΑΣ είχε 14 νεκρούς. Οι επι­χει­ρή­σεις αυτές, καθώς και οι επι­χει­ρή­σεις διά­σω­σης τμη­μά­των του λιμέ­να του Πει­ραιά, διε­ξή­χθη­καν ύστε­ρα από δια­τα­γή του Α’ Σώμα­τος Στρα­τού του ΕΛΑΣ και παρά την εντο­λή του στρα­τιω­τι­κού διοι­κη­τή Αττι­κής στρα­τη­γού Π. Σπη­λιω­τό­που­λου και των Αγγλων, να μην ανα­λά­βει καμιά επι­θε­τι­κή ενέρ­γεια ο ΕΛΑΣ κατά των Γερ­μα­νών, όταν θα απο­χω­ρού­σαν από την Αθή­να και τον Πειραιά.

Ακο­λού­θη­σε η απε­λευ­θέ­ρω­ση της μιας μετά την άλλη των υπό­λοι­πων πόλεων.

📍 Επαναστατική κατάσταση

Δεν έχει ανα­δει­χθεί όσο χρειά­ζε­ται ότι στη διάρ­κεια της Κατο­χής η ταξι­κή πάλη όχι μόνο δεν στα­μά­τη­σε, αλλά πήρε και δια­στά­σεις σκλη­ρής ένο­πλης σύγκρου­σης. Το γεγο­νός αυτό ήταν επό­με­νο, αφού η αντί­θε­ση κεφα­λαί­ου — εργα­σί­ας (καπι­τα­λι­στών — εργα­τι­κής τάξης) όχι μόνο δεν έπα­ψε να υπάρ­χει εξαι­τί­ας της κατο­χής, αλλά η τελευ­ταία απο­τέ­λε­σε και λόγο όξυν­σης των κοι­νω­νι­κών αντι­θέ­σε­ων. Οι θάνα­τοι από την πεί­να εκα­το­ντά­δων χιλιά­δων ανθρώ­πων, την ίδια ώρα που το καπι­τα­λι­στι­κό κέρ­δος (παρά τους κατο­χι­κούς περιο­ρι­σμούς) καλά κρα­τού­σε, απο­τε­λούν τον πιο αδιά­ψευ­στο μάρ­τυ­ρα της μεγά­λης όξυν­σης των κοι­νω­νι­κών αντιθέσεων.

Από την άλλη, οξύν­θη­καν και οι αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στις αστι­κές πολι­τι­κές δυνά­μεις. Ωστό­σο, παρά τις δια­φο­ρές και τις συγκρού­σεις τους, κοι­νός αντί­πα­λός τους ήταν το εργα­τι­κό — λαϊ­κό κίνη­μα, συγκε­κρι­μέ­να το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Αυτό είχε ως απο­τέ­λε­σμα να γίνουν πολ­λές συγκρού­σεις, τόσο ανά­με­σα στον ΕΛΑΣ και στα Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας (που αρχι­κά βρί­σκο­νταν υπό τις δια­τα­γές των Γερ­μα­νών και στη συνέ­χεια των Αγγλων και Ελλή­νων αστών πολι­τι­κών) όσο και με τον ΕΔΕΣ (Ν. Ζέρ­βας), το 5/42 Σύνταγ­μα (Δ. Ψαρ­ρός), την ΠΑΟ κ.ά. Μόλις η Αθή­να απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε, έδει­ξαν την ετοι­μό­τη­τά τους να πραγ­μα­το­ποι­ή­σουν αυτόν τον στό­χο, τη δια­τή­ρη­ση της αστι­κής εξουσίας.

Με δεδο­μέ­νο ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν ήδη εγκα­τα­λεί­ψει το σχέ­διο κατά­λη­ψης της Αθή­νας και είχαν προ­σχω­ρή­σει στην κυβέρ­νη­ση Γ. Παπαν­δρέ­ου (Συμ­φω­νία Λιβά­νου), ενώ ταυ­τό­χρο­να είχαν θέσει τον ΕΛΑΣ υπό τις δια­τα­γές του Αγγλου στρα­τη­γού Σκό­μπι (Συμ­φω­νία Καζέρ­τας), τις μέρες της Απε­λευ­θέ­ρω­σης μια σει­ρά χώροι στο κέντρο της Αθή­νας, που άφη­σαν οι Γερ­μα­νοί φεύ­γο­ντας, κατα­λαμ­βά­νο­νταν από χωρο­φύ­λα­κες και άλλους συνερ­γά­τες των Γερ­μα­νών που συνέρ­ρε­αν στην Αθή­να από την ύπαι­θρο.

Κατε­λή­φθη­σαν τα ξενο­δο­χεία γύρω από την Ομό­νοια, «Μητρό­πο­λις», «Ερμής», «Πάν­θε­ον» κ.ά. Στο Σύνταγ­μα Μακρυ­γιάν­νη κλεί­στη­καν οι χωρο­φύ­λα­κες και από την Ομό­νοια έως την πλα­τεία Συντάγ­μα­τος εγκα­τα­στά­θη­καν οι βρε­τα­νι­κές υπη­ρε­σί­ες, ενώ σε ολό­κλη­ρο τον συγκε­κρι­μέ­νο χώρο κυκλο­φο­ρού­σαν οι Μπου­ρα­ντά­δες και οι Χίτες, προ­κα­λώ­ντας τον ΕΑΜι­κό κόσμο.

Αυτό το διά­στη­μα, μόνος του ο ΕΛΑΣ Αθή­νας — Πει­ραιά «μπο­ρού­σε, αν έπαιρ­νε εντο­λή, να κατα­λά­βει σε μια ώρα το κέντρο και όλην την Αθή­να» (Σπύ­ρος Α. Κωτσά­κης (Νέστο­ρας), Εισφο­ρά, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1986, σελ. 238–239). Τέτοια εντο­λή, όπως είναι γνω­στό, δεν υπήρ­ξε.

Βασι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά της πολι­τι­κής κατά­στα­σης εκεί­νη την περί­ο­δο ήταν η απο­διάρ­θρω­ση των πιο σημα­ντι­κών λει­τουρ­γιών του αστι­κού κρά­τους, ενώ ο κατ’ εξο­χήν παρά­γο­ντας που προ­σέ­δι­δε στο ελλη­νι­κό αστι­κό κρά­τος ισχύ, ο γερ­μα­νι­κός στρα­τός, είχε φύγει ή βρι­σκό­ταν σε απο­χώ­ρη­ση. Ταυ­τό­χρο­να, ήταν ελά­χι­στες οι βρε­τα­νι­κές στρα­τιω­τι­κές δυνά­μεις που βρί­σκο­νταν τότε στην Ελλά­δα, επο­μέ­νως υπήρ­χε αδυ­να­μία τους να προσ­δώ­σουν ισχύ στην απο­δυ­να­μω­μέ­νη αστι­κή εξουσία.

Ουσια­στι­κά στην Ελλά­δα — όπως και σε άλλα κρά­τη — είχε δια­μορ­φω­θεί επα­να­στα­τι­κή κατά­στα­ση, που η κορύ­φω­σή της συντε­λέ­στη­κε τις μέρες της απελευθέρωσης.

Επι­πλέ­ον, σημα­ντι­κό στοι­χείο της κρί­σης του αστι­κού κρά­τους ήταν το πέρα­σμα με το μέρος του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ χιλιά­δων στρα­τιω­τι­κών στη Μ. Ανα­το­λή, χαρα­κτη­ρι­στι­κό και αυτό των στοι­χεί­ων που συν­θέ­τουν την ύπαρ­ξη επα­να­στα­τι­κής κατάστασης.Ταυτόχρονα, ουσια­στι­κά δεν υπήρ­χε στον ελλα­δι­κό χώρο κυβέρ­νη­ση, ενώ η κυβέρ­νη­ση Γ. Παπαν­δρέ­ου βρι­σκό­ταν στο Κάι­ρο και δεν μπο­ρού­σε να απο­βι­βα­στεί στον Πει­ραιά, δίχως την έγκρι­ση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Το ίδιο και οι στρα­τιω­τι­κές δυνά­μεις του αστι­κού στρα­τού (Ορει­νή Ταξιαρ­χία κ.λπ.) που είχαν απο­μεί­νει στη Μέση Ανα­το­λή, ενώ ο ΕΔΕΣ βρι­σκό­ταν στην Ηπει­ρο, εγκλω­βι­σμέ­νος από τον ΕΛΑΣ.

Από την άλλη, το κύρος των αστι­κών πολι­τι­κών δυνά­με­ων στο λαό βρι­σκό­ταν στο κατώ­τε­ρο σημείο, παράλ­λη­λα με την οργα­νω­τι­κή τους υπό­στα­ση, που περι­γρά­φε­ται μόνο με τη λέξη διά­λυ­ση. Επι­πλέ­ον, συνυ­πήρ­χαν οι οξύ­τα­τες αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στα αστι­κά τμή­μα­τα των αντι­βα­σι­λι­κών και των βασι­λο­φρό­νων, καθώς και των συνερ­γα­ζό­με­νων με τα στρα­τεύ­μα­τα κατο­χής και των άλλων της φιλο­βρε­τα­νι­κής γραμμής.

Ενδια­φέ­ρον — παράλ­λη­λα — παρου­σιά­ζει η κατά­στα­ση του υπο­κει­με­νι­κού παρά­γο­ντα, οι δια­θέ­σεις της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρωμάτων:

✔️   Κυρί­ως υπήρ­χε το ΚΚΕ, που η οργα­νω­μέ­νη του δύνα­μη ξεπερ­νού­σε τα 400.000 μέλη. Βέβαια, είναι αναμ­φι­σβή­τη­το ότι αυτή η γιγά­ντια πολι­τι­κή οντό­τη­τα περιέ­κλειε πολ­λές αδυ­να­μί­ες, παρά το γεγο­νός ότι χιλιά­δες ήταν δια­τε­θει­μέ­νοι να δώσουν και τη ζωή τους. Ομως η προ­σχώ­ρη­ση στο ΚΚΕ εν μέσω κατο­χής αντα­να­κλού­σε ανε­βα­σμέ­νες εργα­τι­κές και λαϊ­κές δια­θέ­σεις και τη δυνα­τό­τη­τα να περά­σουν στη λαϊ­κή πλειο­ψη­φία συν­θή­μα­τα επα­να­στα­τι­κής ανατροπής.

✔️   Η πλειο­ψη­φία της εργα­τι­κής τάξης είχε ταχθεί με το ΚΚΕ. Ακό­μα, κατά πολύ ευρύ­τε­ρες λαϊ­κές μάζες ανα­γνώ­ρι­ζαν τον καθο­δη­γη­τι­κό ρόλο του στον αγώ­να απε­λευ­θέ­ρω­σης της Ελλά­δας, καθώς και τον καθο­ρι­στι­κό ρόλο της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης στην ήττα του φασι­στι­κού άξο­να. Πολύ σημα­ντι­κό επί­σης ήταν ότι αυτές οι λαϊ­κές δυνά­μεις βρί­σκο­νταν σε οργά­νω­ση μάχης, έχο­ντας στην εμπρο­σθο­φυ­λα­κή δικό τους στρα­τό χιλιά­δων, υπό τη διοί­κη­ση στρα­τιω­τι­κά ειδι­κευ­μέ­νων ανθρώπων.

✔️  Αναμ­φι­σβή­τη­το είναι επί­σης ότι αυτή η πελώ­ρια λαϊ­κή δύνα­μη, ανε­ξάρ­τη­τα από τα προ­βλή­μα­τα στη στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ, αγω­νι­ζό­ταν για καλύ­τε­ρες μέρες, έστω κι αν αυτό γινό­ταν δίχως να συνει­δη­το­ποιεί­ται ότι αυτές οι μέρες δεν περι­κλεί­ο­νταν στο θολό όρα­μα της «λαο­κρα­τί­ας». Ωστό­σο, η τέτοια τάση με τις όποιες αυτα­πά­τες της ερχό­ταν σε σύγκρου­ση με τα αστι­κά κόμ­μα­τα, με το αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα. Εξάλ­λου, σε καμία επα­νά­στα­ση, ούτε προ­λε­τα­ρια­κή αλλά ούτε και αστι­κή (στο παρελ­θόν), οι πολύ πιο πλα­τιές εξε­γερ­μέ­νες λαϊ­κές δυνά­μεις είχαν πλή­ρως ώρι­μη πολι­τι­κή συνεί­δη­ση, του­λά­χι­στον από την αρχή.

✔️  Τις αγω­νι­στι­κές δια­θέ­σεις των εργα­τι­κών — λαϊ­κών μαζών υπο­βοη­θού­σαν οι εξε­λί­ξεις στις γει­το­νι­κές χώρες, συγκε­κρι­μέ­να στη Βουλ­γα­ρία, στη Γιου­γκο­σλα­βία και την Αλβα­νία, δια­μορ­φώ­νο­ντας ένα ευνοϊ­κό και προ­τρε­πτι­κό περίγυρο.

✔️  Σε τέτοιες συν­θή­κες επι­τα­χύ­νε­ται με πολύ γρή­γο­ρους ρυθ­μούς η επα­να­στα­τι­κο­ποί­ηση των εργα­τι­κών μαζών και άλλων συμ­μα­χι­κών λαϊ­κών στρω­μά­των, ουδε­τε­ρο­ποιού­νται ταλα­ντευό­με­να μικρο­α­στι­κά στοι­χεία, οξύ­νο­νται παρα­πέ­ρα οι ενδο­α­στι­κές αντι­θέ­σεις. Ολα αυτά, με την προ­ϋ­πό­θε­ση ότι το ΚΚ θέτει στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη το ζήτη­μα της επί­λυ­σης της αντί­θε­σης «ποιος — ποιον», παίρ­νο­ντας όλα τα απα­ραί­τη­τα μέτρα με βάση σχέ­διο και κατα­λαμ­βά­νο­ντας τα κέντρα του κρά­τους: Πρω­ταρ­χι­κά Αθή­να — Πει­ραιά — Θεσ­σα­λο­νί­κη, καθώς και άλλους σημα­ντι­κούς χώρους.

✔️  Ηταν δυνα­τές η είσο­δος μεγά­λων στρα­τιω­τι­κών δυνά­με­ων στην Αθή­να, η κατά­λη­ψη των εργο­στα­σί­ων και η δημιουρ­γία εργα­τι­κών συμ­βου­λί­ων, η συγκρό­τη­ση εργα­τι­κής κυβέρ­νη­σης, η γενι­κή επι­στρά­τευ­ση ολό­κλη­ρου του πλη­θυ­σμού 18–45 χρόνων.

✔️   Για­τί αυτό δεν συνέ­βη (…), είναι θέμα άλλου σημειώ­μα­τος. Ας επα­νέλ­θου­με στο χρο­νι­κό εκεί­νων των ημερών.

✴️ Οι αστικές δυνάμεις προετοιμάζονται για τη σύγκρουση

Μια μέρα μετά την Απε­λευ­θέ­ρω­ση, στις 13 Οκτώ­βρη 1944, το BBC ανα­κοί­νω­σε την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθή­νας από τον ΕΛΑΣ. Ο Γ. Παπαν­δρέ­ου, που ακό­μη βρι­σκό­ταν στην Καζέρ­τα της Ιτα­λί­ας, έσπευ­σε να δια­μαρ­τυ­ρη­θεί. «Ο Παπαν­δρέ­ου έχει ενο­χλη­θεί πολύ από τη χθε­σι­νο­βρα­δυ­νή εκπο­μπή του BBC», έγρα­ψε ο Λήπερ στον Ιντεν. «Αν επι­λή­φθη­κε οποια­δή­πο­τε δρά­ση κατά των Γερ­μα­νών στην Αθή­να, τού­το πρέ­πει να έγι­νε μόνο ύστε­ρα από δια­τα­γές του στρα­τη­γού Σπη­λιω­τό­που­λου. Αν δόθη­καν τέτοιες δια­τα­γές, το BBC θα έπρε­πε να τις ανα­φέ­ρει. Δια­φο­ρε­τι­κά οι αντάρ­τες ενήρ­γη­σαν σαν στα­σια­στές και θα αντι­με­τω­πι­στούν σαν στα­σια­στές από τον στρα­τη­γό Σκό­μπυ, όταν φτά­σει. Ετσι, η είδη­ση του BBC περιέ­πλε­ξε σοβα­ρά το έργο του στρα­τη­γού Σκό­μπυ. Ο Παπαν­δρέ­ου αντι­με­τω­πί­ζει με άκρα — επα­να­λαμ­βά­νω, με άκρα — σοβα­ρό­τη­τα αυτή την εκπο­μπή» (PREM 3/210, όπως παρα­τί­θε­ται στο: Γιάν­νης Ανδρι­κό­που­λος, «1944 Κρί­σι­μη χρο­νιά», τομ. Β’, εκδ. «Διο­γέ­νης», Αθή­να, 1974, σελ. 182).

Εξαρ­χής, βασι­κό μέλη­μα και επι­δί­ω­ξη των εγχώ­ριων αστι­κών και βρε­τα­νι­κών δυνά­με­ων υπήρ­ξε η υπο­νό­μευ­ση (έως και διά­λυ­ση) του ένο­πλου λαϊ­κού κινή­μα­τος (του ΕΛΑΣ), με την ταυ­τό­χρο­νη συγκρό­τη­ση, ως αντι­στάθ­μι­σμα, ενός βασι­κού αστι­κού κρα­τι­κού στρα­τιω­τι­κού κορ­μού, με απώ­τε­ρο σκο­πό την κατα­στρο­φή του λαϊ­κού στρατού.

«Κατά­στα­σις εν Ελλά­δι», έγρα­φε ο Αγνί­δης, Ελλη­νας πρέ­σβης στο Λον­δί­νο, στον βασι­λιά, «εξε­λίσ­σε­ται προς πλή­ρη κατο­χήν εκκε­νου­μέ­νων περι­φε­ρειών υπό ΕΑΜ. (…) Μόνον διά πραγ­μα­το­ποι­ή­σε­ως Εθνι­κού Στρα­τού θα δυνη­θεί Κυβέρ­νη­σις στη­ρι­χθή επί ιδί­ας δυνά­με­ως και θα δια­φύ­γει αιχ­μα­λω­σί­αν ΕΑΜ». «Πρέ­πει», πρό­σθε­τε ακό­μη, «διά πάσης θυσί­ας να ευρε­θούν βρε­τα­νι­καί δυνά­μεις προς απο­στο­λήν Ελλά­δα. Ολί­γον κατό­πιν θα είναι αργά» (Ιστο­ρι­κό και Διπλω­μα­τι­κό Αρχείο Υπουρ­γεί­ου Εξω­τε­ρι­κών, Φάκε­λος 13.1 του 1944 (Κυβέρ­νη­ση Καΐ­ρου), Επι­στο­λή Αγνί­δη προς ανα­κοί­νω­ση στον Βασι­λιά, 27–9‑1944).

Επί­σης ο Γ. Παπαν­δρέ­ου, έκδη­λα ανή­συ­χος, έγρα­ψε στον Αγνίδη:

«Είναι άπει­ρος η στε­νο­χώ­ρια μου εκ τοιαύ­της κατα­στά­σε­ως οποί­αν δεν ανε­κοί­νω­σα Υπουρ­γι­κόν Συμ­βού­λιον ίνα μη ενσπεί­ρω απο­γο­ή­τευ­σιν. Συνε­πεία τοιαύ­της κατα­στά­σε­ως πρό­κει­ται να είναι:

• Πρώ­τον: ότι απε­λευ­θέ­ρω­σις θα θεω­ρη­θεί περί­που έργον ΕΑΜ οποί­ον κατα­λαμ­βά­νει αμέ­σως περι­φέ­ρειας εκκε­νού­με­νας υπό Γερμανών.
• Δεύ­τε­ρον: ότι Κυβέρ­νη­σις μετα­βαί­νου­σα Αθή­νας και στε­ρού­με­νη και ιδί­ας και συμ­μα­χι­κής δυνά­με­ως θα είναι ουσια­στι­κώς αιχ­μά­λω­τος ΕΑΜ.
• Τρί­τον: ότι Βρε­τα­νι­κόν γόη­τρον θα υπο­στεί σοβα­ράν ελάτ­τω­σιν, και
• Τέταρ­τον: ότι Βρε­τα­νι­καί δυνά­μεις όταν βρα­δύ­τε­ρον κατα­στούν δια­θέ­σι­μοι ουδε­μί­αν δικαιο­λο­γί­αν θα έχουν όπως έλθουν Ελλά­δα εφό­σον απε­λευ­θέ­ρω­σις έχει συντελεστεί.
• (…) Θεω­ρώ εθνι­κόν καθή­κον μου όπως εκ μέρους μαρ­τυ­ρι­κού Ελλη­νι­κού Εθνους πιστού και αφο­σιω­μέ­νου φίλου Μ. Βρε­τα­νί­ας εκφρά­σω βαθυ­τά­την πικρί­αν μου και προς την Βρε­τα­νι­κή Κυβέρ­νη­σιν και προ­σω­πι­κώς προς Πρω­θυ­πουρ­γόν κ. Τσώρ­τσιλ και να παρα­κα­λέ­σω θερ­μό­τα­τα όπως διά πάσης θυσί­ας ευρε­θούν αι ολί­γαι απαι­τού­με­ναι συμ­μα­χι­καί δυνά­μεις προς άμε­σον απε­λευ­θέ­ρω­σιν Ελλά­δος υπό συμ­μα­χι­κών στρα­τευ­μά­των» (Ιστο­ρι­κό και Διπλω­μα­τι­κό Αρχείο Υπουρ­γεί­ου Εξω­τε­ρι­κών, Φάκε­λος 13.6 του 1944 (Κυβέρ­νη­ση Καΐ­ρου), Επι­στο­λή Παπαν­δρέ­ου προς Αγνί­δη, 14–9‑1944).

📍 Επίκεντρο η Αθήνα

Τα «υλι­κά», βεβαί­ως, για τη δημιουρ­γία του απα­ραί­τη­του για την αστι­κή τάξη στρα­τιω­τι­κού μηχα­νι­σμού ήταν επί­σης πολύ συγκε­κρι­μέ­να. Υπήρ­χαν οι αστι­κές ένο­πλες ομά­δες που έδρα­σαν στην Κατο­χή (είτε είχαν σύν­δε­ση με τις δυνά­μεις κατο­χής, είτε με την Κυβέρ­νη­ση του Καΐ­ρου, είτε και με τις δύο), ο ήδη υπάρ­χων κατο­χι­κός κρα­τι­κός μηχα­νι­σμός κατα­στο­λής και όσες βρε­τα­νι­κές δυνά­μεις απο­σπού­νταν προς αυτόν το σκο­πό από τα μέτω­πα του πολέ­μου. Ετσι, δια­τη­ρή­θη­καν και ενι­σχύ­θη­καν τα Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας, (παρά τις όποιες «επί­ση­μες» δια­τα­γές της κυβέρνησης)

Ηδη από τις 19-Σεπ-1944, είχε διο­ρι­στεί στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής Αττι­κής ο Π. Σπη­λιω­τό­που­λος, υπό τις άμε­σες δια­τα­γές του Σκό­μπι, με κύριο καθή­κον αυτό της «δια­τη­ρή­σε­ως της τάξε­ως» («Κρυ­πτο­γρ. Τηλ/μα αρ. 59980, 19–9‑1944» στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949), τομ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 88).

Ο Σκό­μπι είχε ήδη τηλε­γρα­φή­σει στον Σαρά­φη, ζητώ­ντας από τον ΕΛΑΣ να μην ανα­λά­βει καμία δρά­ση κατά των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας στην Αττι­κή «για να απο­φευ­χθεί σύγ­χυ­ση» (!) και να διευ­κο­λύ­νει την άφι­ξη των Βρε­τα­νών συν­δέ­σμων που θα επι­φορ­τι­στούν με το καθή­κον του «περιο­ρι­σμού» τους στους στρα­τώ­νες τους (συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης και της υπο­χρε­ω­τι­κής παρά­δο­σης αιχ­μα­λώ­των ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών στις ελλη­νι­κές και βρε­τα­νι­κές Αρχές).

Επί­σης, δια­τά­χθη­κε η διά­λυ­ση των «φρου­ραρ­χεί­ων» «εις τας πόλεις Αθη­νών και Πει­ραιώς» («Κατά­στα­ση εμφαί­νου­σα τα οική­μα­τα κατα­λη­φθέ­ντα υπό των οργα­νώ­σε­ων ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, ΚΚΕ, Πολι­το­φυ­λα­κής και ΕΛΑΣ» στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949), τόμ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 163) και η απο­μά­κρυν­ση των δυνά­με­ων του ΕΛΑΣ, στα όρια που καθό­ρι­ζε η Συμ­φω­νία της Καζέρτας.

Δύο μέρες μετά την άφι­ξη της κυβέρ­νη­σης «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» στην Αθή­να, ο Κ. Βεντή­ρης, τέως αρχη­γός της ΡΑΝ, διο­ρί­στη­κε αρχη­γός ΓΕΣ («Ελευ­θε­ρία», 21-10-1944).

Έτσι δημιουρ­γή­θη­καν οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την παρα­λα­βή οπλι­σμού που στελ­νό­ταν από τη Μ. Ανα­το­λή (Αύγου­στο — Σεπτέμ­βρη και Οκτώ­βρη 1944) και παρα­λαμ­βα­νό­ταν στα Μεσό­γεια από μέλη της «Χ», του ΕΔΕΣ Αθή­νας και άλλων αστι­κών οργα­νώ­σε­ων («Εκθε­ση Σχου Ζαγκλή Δημ. Επί των πεπραγ­μέ­νων του απο­σπά­σμα­τος που παρέ­λα­βε τον οπλι­σμό της 2ης Απο­στο­λής εξ Αιγύ­πτου», στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949)», τόμ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 124–126. Σχε­τι­κά με παρα­λα­βή οπλι­σμού στις 22 Σεπτέμ­βρη 1944, «Εκθε­ση παρα­λα­βής και μετα­φο­ράς Οπλι­σμού» (2–10-1944) στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949)», τομ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 110–115).

Ταυ­τό­χρο­να, δια­τά­χθη­κε ο περιο­ρι­σμός (όχι η διά­λυ­ση) των ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών στους στρα­τώ­νες τους («Το Τάγ­μα Φρου­ράς Αγνώ­στου Στρα­τιώ­του τίθε­ται σε αυστη­ρή επι­φυ­λα­κή», στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949)», τόμ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 131), ή στη Σχο­λή Χωρο­φυ­λα­κής στου Γου­δή («Λήψη μέτρων για την διά­λυ­ση των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας», στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949)», τόμ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998 , σελ. 132).

Στην πορεία απο­δεί­χτη­κε ότι η «φυλά­κι­ση» των ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών ήταν μέτρο προ­στα­σί­ας τους και δια­φύ­λα­ξης εφε­δρειών. Παράλ­λη­λα, πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν η στα­δια­κή συγκέ­ντρω­ση των μελών δια­φό­ρων «εθνι­κών οργα­νώ­σε­ων» σε ξενο­δο­χεία της Ομό­νοιας μαζί με τον δοσι­λο­γι­κό ΕΔΕΣ Αθή­νας και ο «περιο­ρι­σμός» της «Χ» (πλή­ρως οπλι­σμέ­νης) στο Αρχη­γείο της στο Θησείο («Παρά­δο­ση οπλι­σμού των οπα­δών οργα­νώ­σε­ως ΕΔΕΣ δια­με­νό­ντων στα ξενο­δο­χεία Μαζέ­στικ, Μέγα Εθνι­κόν, Παλ­λά­διον, Ερμής και Μητρό­πο­λις», στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949)», τομ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 171–172, «Περί Οργα­νώ­σε­ων Χ Θησεί­ου» στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Αρχεία Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου (1944–1949)», τομ. 1ος, εκδ. ΔΙΣ, Αθή­να, 1998, σελ. 172–173).

📍Τα γεγονότα που ακολούθησαν στο επόμενο δίμηνο έδειξαν ότι ο ταξικός αντίπαλος επέδειξε ιδιαίτερη μεθοδικότητα και συστηματικότητα στην προετοιμασία της σύγκρουσης. Υπήρξε αδίστακτος, αλλά ταυτόχρονα και «ευέλικτος», στο να αξιοποιεί τις όποιες υποχωρήσεις ή ταλαντεύσεις της άλλης πλευράς (του ΚΚΕ, του λαϊκού κινήματος), ώστε την κατάλληλη στιγμή (που τελικά ήρθε με τον Δεκέμβρη), να επιτεθεί με σκοπό τη συντριβή του λαϊκού κινήματος, κύρια της επαναστατικής πρωτοπορίας του.📍

Σκί­τσο του Κ. Μητρό­που­λου με τίτλο «Εργα­τι­κή Αμυ­να», εμπνευ­σμέ­νο από τη Μάχη της Ηλε­κτρι­κής, δημο­σιεύ­τη­κε στον «Ρίζο της Δευ­τέ­ρας», στη στή­λη Νέοι καλ­λι­τέ­χνες, 30 Ιού­νη 1947 (Αρχείο ΚΚΕ)

Μέχρι τώρα, ανα­λύ­θη­καν τα στοι­χεία που συνέ­θε­ταν τις συν­θή­κες επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης οι οποί­ες είχαν δια­μορ­φω­θεί στην Ελλά­δα τις μέρες της Απε­λευ­θέ­ρω­σης από την Κατοχή.

Τεκ­μη­ριώ­νε­ται η μεγά­λη όξυν­ση της αντί­θε­σης κεφα­λαί­ου — εργα­σί­ας, σε βαθ­μό που την καθι­στού­σε παρά­γο­ντα εμφά­νι­σης συν­θη­κών επα­να­στα­τι­κής κατάστασης.Είναι γεγο­νός ότι, αν και η Κατο­χή βρή­κε το ΚΚΕ με ελά­χι­στες κομ­μα­τι­κές δυνά­μεις και απο­διορ­γα­νω­μέ­νο, το Κόμ­μα μπό­ρε­σε μέσα σε ελά­χι­στο χρο­νι­κό διά­στη­μα να ανα­συ­γκρο­τη­θεί και να δημιουρ­γή­σει νέες Κομ­μα­τι­κές Οργα­νώ­σεις στην εργα­τι­κή τάξη, στη φτω­χή αγρο­τιά, στα λαϊ­κά στρώ­μα­τα των αυτο­α­πα­σχο­λού­με­νων και στη σπου­δά­ζου­σα νεολαία.

Πρω­το­στά­τη­σε και ηγή­θη­κε στο μαζι­κό πολι­τι­κό και στον ένο­πλο απε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και των άλλων ΕΑΜι­κών οργα­νώ­σε­ων, προ­σφέ­ρο­ντας αιμα­τη­ρές θυσί­ες. Αυτή η ανι­διο­τε­λής στά­ση του, σε συν­δυα­σμό με το ρόλο του σοβιε­τι­κού λαού και στρα­τού, ιδιαί­τε­ρα μετά τη νίκη του στο Στά­λιν­γκραντ, έδω­σε στο ΚΚΕ κύρος και επιρ­ροή, το κατέ­στη­σε πολι­τι­κά και οργα­νω­τι­κά τη δύνα­μη με την ισχυ­ρό­τε­ρη επιρ­ροή στις λαϊ­κές δυνά­μεις στην Ελλάδα.

✔️   Στην ανά­δει­ξη του ΚΚΕ σε κόμ­μα τέτοιας πολι­τι­κής εμβέ­λειας συντέ­λε­σαν οι συν­θή­κες πρω­το­φα­νούς ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης (σε λίγες χώρες παρα­τη­ρή­θη­καν στον ίδιο βαθ­μό π.χ. οι μαζι­κοί θάνα­τοι από την πεί­να), βαθιάς πολι­τι­κής κρί­σης και διά­σπα­σης της αστι­κής τάξης και των κομ­μά­των της, αλλά και διά­λυ­σης του αστι­κού στρα­τού μέσα στη χώρα. Επι­πλέ­ον, ως ιδιαί­τε­ρα ευνοϊ­κός παρά­γο­ντας για τη μεγά­λη ανά­πτυ­ξη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ πρέ­πει να εκτι­μη­θεί η απου­σία παρα­δο­σια­κά μαζι­κού σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κού κόμ­μα­τος στην Ελλάδα.

Ο Γεώρ­γιος Παπαν­δρέ­ου με τον Βρε­τα­νό στρα­τη­γό Σκόμπι

Στην 11η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Απρί­λης 1945) ο Γ. Σιά­ντος υπο­στή­ρι­ξε στην εισή­γη­ση ότι η πολι­τι­κή του ΚΚΕ στην Κατο­χή ήταν σωστή, «για­τί εσφαλ­μέ­νη πολι­τι­κή ήταν αδύ­να­το να δημιουρ­γή­σει τέτοια κινή­μα­τα».Χρειά­ζε­ται ιδιαί­τε­ρη μελέ­τη για κάθε χώρα, ωστό­σο είναι αναμ­φι­σβή­τη­το ότι στην Ευρώ­πη τα εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κά κινή­μα­τα στις κατε­χό­με­νες χώρες ή τα αντι­φα­σι­στι­κά στις μη κατε­χό­με­νες πήραν μεγά­λες δια­στά­σεις μόνο σε μια σει­ρά από αυτές (Ελλά­δα, Γιου­γκο­σλα­βία, Γαλ­λία, Ιτα­λία, Αλβα­νία κ.α.), ενώ δεν πήραν ανά­λο­γες δια­στά­σεις σε σημα­ντι­κά κρά­τη του καπι­τα­λι­σμού, όπως η Σου­η­δία, η Νορ­βη­γία, η Φιν­λαν­δία, η Δανία, η Αυστρία, η Ολλαν­δία κ.α., παρά το γεγο­νός ότι η στρα­τη­γι­κή των ΚΚ ήταν παντού ίδια με του ΚΚΕ, ενώ το εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό πλαί­σιο προ­σέλ­κυε στις γραμ­μές και λαϊ­κές μάζες που οι πολι­τι­κές επι­διώ­ξεις τους δεν έβγαι­ναν έξω από αυτό.

Τελι­κά, το στοι­χείο της μαζι­κό­τη­τας του εργα­τι­κού και λαϊ­κού κινή­μα­τος δεν μπο­ρεί να εκτι­μη­θεί βρα­χυ­πρό­θε­σμα και απο­σπα­σμέ­να από τα ποιο­τι­κά του στοι­χεία, δηλα­δή τους στό­χους για τους οποί­ους αυτό το κίνη­μα μαχόταν.

Το θεμε­λια­κό ζήτη­μα, που απο­τε­λεί και το πραγ­μα­τι­κό κρι­τή­ριο της επι­τυ­χί­ας ή μη της πολι­τι­κής του ΚΚΕ σε κάθε περί­ο­δο, είναι ακρι­βώς το κατά πόσο η πολι­τι­κή του συσπει­ρώ­νει τις απα­ραί­τη­τες δυνά­μεις για την κατά­κτη­ση της εργα­τι­κής εξου­σί­ας σε συν­θή­κες επα­να­στα­τι­κής κατάστασης.

«Ξερο­νή­σια, φυλα­κές, Ακρο­ναυ­πλία, Κέρ­κυ­ρα, Χαϊ­δά­ρι, Σκο­πευ­τή­ριο είναι τίτλοι τιμής για το ΚΚΕ και τον ελλη­νι­κό λαό», ένα από τα συν­θή­μα­τα που είχαν πλημ­μυ­ρί­σει τους τοί­χους στις γει­το­νιές της Αθή­νας και των άλλων πόλεων

Η δια­μόρ­φω­ση συν­θη­κών επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης δεν βρή­κε το ΚΚΕ σε αντι­στοι­χία με τα καθή­κο­ντα που έβα­ζε μπρο­στά του η ταξι­κή πάλη εκεί­νη την περί­ο­δο. Λίγο και­ρό πριν την Απε­λευ­θέ­ρω­ση (2 Σεπτέμ­βρη 1944) είχαν ορκι­στεί υπουρ­γοί της λεγό­με­νης κυβέρ­νη­σης Εθνι­κής Ενό­τη­τας, με πρω­θυ­πουρ­γό τον Γ. Παπαν­δρέ­ου, οι Γ. Ζεύ­γος και Μιλτ. Πορ­φυ­ρο­γέ­νης (στε­λέ­χη του ΚΚΕ) και οι Αλ. Σβώ­λος, Αγγ. Αγγε­λό­που­λος, Ηλ. Τσι­ρι­μώ­κος και Ν. Ασκού­τσης (στε­λέ­χη του ΕΑΜ και της Πολι­τι­κής Επι­τρο­πής Εθνι­κής Απε­λευ­θέ­ρω­σης — ΠΕΕΑ). Η συμ­με­το­χή τους στην κυβέρ­νη­ση ήρθε ως απο­τέ­λε­σμα της γνω­στής Συμ­φω­νί­ας του Λιβάνου.

Η Συμ­φω­νία του Λιβά­νου έπρε­πε να απορ­ρι­φθεί από την ΚΕ του ΚΚΕ, ανε­ξάρ­τη­τα από τους όρους της. Με αυτήν επι­βε­βαιώ­θη­κε ότι ανά­με­σα σε αντί­πα­λες τάξεις δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει «ισορ­ρο­πία». Γι’ αυτό και καμιά συμ­φω­νία μετα­ξύ τους δεν μπο­ρού­σε να έχει αμοι­βαία επω­φε­λή χαρα­κτή­ρα, να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί για φιλο­λαϊ­κές εξε­λί­ξεις από το ΚΚΕ, ως πρω­το­πο­ρία του εργα­τι­κού κινή­μα­τος, καθώς και από το ΕΑΜ. Στον Λίβα­νο οι αντι­προ­σω­πευό­με­νες αστι­κές πολι­τι­κές δυνά­μεις, με τη στή­ρι­ξη της Βρε­τα­νί­ας, υπε­ρα­σπί­ζο­νταν την αστι­κή εξου­σία στην Ελλά­δα που είχε κλο­νι­στεί και που γι’ αυτό δεν μπο­ρού­σαν ούτε να επι­στρέ­ψουν δίχως τη συμ­φω­νία του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ. Οι αστι­κές πολι­τι­κές δυνά­μεις έκα­ναν αγώ­να ταξι­κό, ενώ η πολι­τι­κή του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ, παρά τις προ­θέ­σεις τους, οδη­γού­σε στην ταξι­κή συνθηκολόγηση.

Η «ομαλή δημοκρατική εξέλιξη»

Σελί­δες από το Λεύ­κω­μα 100 χρό­νια ΚΚΕ

Στις 18 Οκτώ­βρη απο­βι­βά­στη­καν στο Κερα­τσί­νι ο Γ. Παπαν­δρέ­ου και μια σει­ρά υπουρ­γοί. Περί­που ένα μήνα πριν, είχαν απο­βι­βα­στεί στην Ελλά­δα οι πρώ­τες αγγλι­κές στρα­τιω­τι­κές δυνάμεις.Στις 16 Οκτώ­βρη είχε φτά­σει στην Αθή­να από τα βου­νά της Ελεύ­θε­ρης Ελλά­δας ο Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του ΚΚΕ, Γ. Σιά­ντος, με μια σει­ρά μέλη της ΚΕ του Κόμ­μα­τος, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ. Την επό­με­νη μέρα συνήλ­θε το ΠΓ της ΚΕ, το οποίο εξέ­δω­σε Από­φα­ση «πάνω στην απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθή­νας». Η Από­φα­ση εκτι­μού­σε ότι με την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της πρω­τεύ­ου­σας και της υπό­λοι­πης Ελλά­δας «ανοί­γει νέο στά­διο αγώ­νων για την κατο­χύ­ρω­ση της λαϊ­κής κυριαρ­χί­ας και για την ανα­γέν­νη­ση της νέας δημο­κρα­τι­κής Ελλά­δας». Τονι­ζό­ταν επί­σης η σημα­σία της «περι­φρού­ρη­σης της τάξης και της ασφά­λειας κατά την ώρα της απε­λευ­θέ­ρω­σης» που «ανέ­τρε­ψαν τις προ­σπά­θειες των εχθρών της εθνι­κής ενό­τη­τας να συκο­φα­ντή­σουν το Κόμ­μα και το ΕΑΜ στα μάτια των συμ­μά­χων μας».

Ανέ­φε­ρε:
✔️   «Ο λαός μας, κάτω από τις σημαί­ες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ μ’ ενθου­σια­σμό χαι­ρέ­τη­σε και φιλο­ξε­νεί τμή­μα­τα ενό­πλων δυνά­με­ων των συμ­μά­χων, που ήρθαν εδώ για να συνε­χί­σουν τον αγώ­να ενα­ντί­ον του εχθρού που υπο­χω­ρεί. Τα γεν­ναία τέκνα της φιλε­λεύ­θε­ρης και συμ­μά­χου Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας θα βρουν την πιο θερ­μή υπο­δο­χή και υπο­στή­ρι­ξη από το σύμ­μα­χο, φιλε­λεύ­θε­ρο και φιλο­πρό­ο­δο ελλη­νι­κό λαό» («Το ΚΚΕ — Επί­ση­μα Κεί­με­να», τόμ. 5ος, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1981, σελ. 231–232).
Ακόμα:
✔️   «Υπο­στη­ρί­ζου­με την κυβέρ­νη­ση εθνι­κής ενό­τη­τας για­τί οι προ­γραμ­μα­τι­κοί της σκο­ποί συμπί­πτουν με τους άμε­σους σκο­πούς του αγώ­να μας. Την υπο­στη­ρί­ζου­με υπό την προ­ϋ­πό­θε­ση ότι θα πάρει όλα τα μέτρα πρα­χτι­κής εφαρ­μο­γής των προ­γραμ­μα­τι­κών δια­κη­ρύ­ξε­ών της».

Τέλος, το ΠΓ καλού­σε «ολό­κλη­ρο το Κόμ­μα και τον ελλη­νι­κό λαό να περι­φρου­ρή­σουν την εθνι­κή ενό­τη­τα, να κατο­χυ­ρώ­σουν τη λαϊ­κή κυριαρ­χία και ν’ αγω­νι­στούν θαρ­ρε­τά για μιαν Ελλά­δα καθα­ρι­σμέ­νη από το φασι­σμό, ανα­γεν­νη­μέ­νη, λαο­κρα­τού­με­νη, ευτυ­χι­σμέ­νη».

✔️   Στην παρα­πά­νω θέση απο­τυ­πώ­νε­ται, με το χαρα­κτη­ρι­σμό «λαο­κρα­τού­με­νη» Ελλά­δα, η μεταρ­ρυθ­μι­στι­κή, κοι­νο­βου­λευ­τι­κή αντί­λη­ψη για το πέρα­σμα από την καπι­τα­λι­στι­κή στη σοσια­λι­στι­κή εξου­σία, η οποία δεν κατο­νο­μά­ζε­ται, αλλά υπονοείται.Εξάλλου, ο Σιά­ντος είχε δηλώ­σει ότι στις εκλο­γές που θα γίνουν, το ΚΚΕ «όχι μόνο θα κατέ­βει σε ενιαίο συνα­σπι­σμό με όλα τα Κόμ­μα­τα του ΕΑΜ, αλλά και επι­διώ­κει να συμπρά­ξει σε έναν ευρύ­τα­το συνα­σπι­σμό όλων των δημο­κρα­τι­κών δυνά­με­ων της Χώρας. Το ΚΚΕ θεω­ρεί ότι προς το συμ­φέ­ρον του Ελλη­νι­κού Λαού επι­βάλ­λε­ται η συσπεί­ρω­ση όλων των προ­ο­δευ­τι­κών δυνά­με­ων — και αυτών που βρί­σκο­νται έξω από το ΕΑΜ — σε ένα παν­δη­μο­κρα­τι­κό Μέτω­πο» («Ριζο­σπά­στης», 16-11-1944).

✔️   Μέσα από αυτήν τη στρα­τη­γι­κή αντί­λη­ψη της «ομα­λής δημο­κρα­τι­κής εξέ­λι­ξης» το Κόμ­μα έβλε­πε ως αντί­πα­λο μόνο το τμή­μα της αστι­κής τάξης που είχε ανοι­χτά συνερ­γα­στεί με τις δυνά­μεις κατο­χής, τους βασι­λό­φρο­νες, τους μετα­ξι­κούς κ.ά.

Τα προ­βλή­μα­τα στην πολι­τι­κή του Κόμ­μα­τος εκφρά­ζο­νταν και στο κεντρι­κό ζήτη­μα της ταξι­κής πάλης αμέ­σως μετά την Απε­λευ­θέ­ρω­ση, το ζήτη­μα της απο­στρά­τευ­σης των ένο­πλων λαϊ­κών σωμά­των (ΕΛΑΣ — Εθνι­κή Πολι­το­φυ­λα­κή) και της συγκρό­τη­σης «εθνι­κού στρα­τού». Η θέση του ΚΚΕ σε αυτό ήταν ότι διά­λυ­ση του ΕΛΑΣ και της Εθνι­κής Πολι­το­φυ­λα­κής θα μπο­ρού­σε να γίνει μόνο με την προ­ϋ­πό­θε­ση της εκκα­θά­ρι­σης του κρα­τι­κού μηχα­νι­σμού από δοσι­λο­γι­κά και τεταρ­το­αυ­γου­στια­νά στοι­χεία καθώς επί­σης και της ταυ­τό­χρο­νης διά­λυ­σης των Χιτών, της Χωρο­φυ­λα­κής, του Ιερού Λόχου και της Ορει­νής Ταξιαρχίας.

✔️   Κεντρι­κό αίτη­μα των ΚΚΕ και ΕΑΜ υπήρ­ξε επί­σης η σύλ­λη­ψη, δίκη και τιμω­ρία όλων όσοι συνερ­γά­στη­καν με τις δυνά­μεις Κατο­χής εγκλη­μα­τώ­ντας κατά του λαού.

Στις 25 Νοέμ­βρη το πρω­το­σέ­λι­δο του «Ριζο­σπά­στη» εκτιμούσε:

«Σαρα­ντα­τρείς μέρες έκλει­σαν από την απε­λευ­θέ­ρω­ση… Και η πέμ­πτη φάλαγ­γα κρα­τά­ει όλες τις θέσεις της… Να ξερι­ζω­θεί απο­φα­σι­στι­κά κάθε κίν­δυ­νος για αντι­λαϊ­κή τυραν­νία. Και να ξέρουν, μια και καλή, όλοι οι ανοι­χτοί ή κρυ­φοί ερα­στές της διχτα­το­ρί­ας ότι ισχύ­ει στις μέρες μας πιο πολύ από κάθε άλλη φορά ο μεγά­λος λόγος που μας κλη­ρο­δό­τη­σε η Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση: “ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ ΔΕΝ ΤΟΥ ΜΕΝΕΙ ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΕΙ ΠΑΡΑ ‘Η ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ ‘Η ΤΑ ΟΠΛΑ!”».

Βεβαί­ως, στο τι έπρε­πε να «ξερι­ζω­θεί» το Κόμ­μα υπο­τι­μού­σε το γεγο­νός ότι η κρα­τι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση δημιουρ­γού­σε, έτσι κι αλλιώς, νέους αστι­κούς θεσμούς, που από τη φύση τους είναι θεσμοί καταστολής.

📍 Το κρίσιμο ζήτημα

Η συμ­με­το­χή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην κυβέρ­νη­ση «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» (2 Σεπτέμ­βρη — 1 Δεκέμ­βρη 1944), παρό­τι σύντο­μη, εμπε­ριέ­χει σημα­ντι­κά διδάγ­μα­τα γύρω από το κρί­σι­μο ζήτη­μα της συμ­με­το­χής ή μη των Κομ­μου­νι­στι­κών Κομ­μά­των σε αστι­κές κυβερνήσεις.

Το φαι­νό­με­νο δεν ήταν μονα­δι­κό. Στο αμέ­σως επό­με­νο διά­στη­μα (1945–1947) ΚΚ πήραν μέρος σε αστι­κές κυβερ­νή­σεις 9 ακό­μα χωρών της Δυτι­κής Ευρώ­πης (Ιτα­λία, Γαλ­λία, Βέλ­γιο, Δανία, Νορ­βη­γία, Ισλαν­δία, Αυστρία, Φιν­λαν­δία, Λου­ξεμ­βούρ­γο), σε δυο κυβερ­νή­σεις της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής (Χιλή, Κού­βα) και σε δυο της Ασί­ας (Ινδο­νη­σία, Ιράν).

Καταρ­χάς, με τη συμ­με­το­χή, το ΚΚΕ συνέ­βα­λε στην επα­να­φο­ρά και νομι­μο­ποί­η­ση μιας αστι­κής κυβέρ­νη­σης και ενός αστι­κού πολι­τι­κού συστή­μα­τος χρε­ο­κο­πη­μέ­νου στη συνεί­δη­ση της λαϊ­κής πλειο­ψη­φί­ας. Οπως υπο­γράμ­μι­σε αργό­τε­ρα ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου:

✔️   «Μόνον η συμ­με­το­χή του ΚΚΕ εις την Κυβέρ­νη­σιν μας ήνοι­γε τας πύλας της Ελλά­δος. Και διά τού­το την επε­δί­ω­ξα — και ευτυ­χώς κατορ­θώ­θη» («Καθη­με­ρι­νή», 2–3‑1948).

Ο ρόλος των ΕΑΜι­τών υπουρ­γών και υφυ­πουρ­γών στην κυβέρ­νη­ση ήταν ρόλος αστι­κής δια­χεί­ρι­σης. Αυτό δια­φά­νη­κε πιο κατη­γο­ρη­μα­τι­κά στο κρί­σι­μο υπουρ­γείο των Οικο­νο­μι­κών (υπουρ­γός Α. Σβώ­λος, υφυ­πουρ­γός Αγγ. Αγγε­λό­που­λος). Τα πρώ­τα μέτρα της μετα­πο­λε­μι­κής ανοι­κο­δό­μη­σης σχε­διά­στη­καν από κοι­νού με τα στε­λέ­χη του Βρε­τα­νι­κού Θησαυ­ρο­φυ­λα­κί­ου Μπάι­λι και κατό­πιν από τους Γουάι­λι και Λόιντ, όπως και με τον συν­διοι­κη­τή της Τρά­πε­ζας της Ελλά­δας, Ξενο­φώ­ντα Ζολώ­τα. Βασι­κά ζητή­μα­τα υπήρ­ξαν το νομι­σμα­τι­κό, το επι­σι­τι­στι­κό, καθώς και η σύντα­ξη του προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού, που σύμ­φω­να με τον «Ριζο­σπά­στη», επρό­κει­το να «είναι από­λυ­τα ισο­σκε­λι­σμέ­νος» και βασι­σμέ­νος «πάνω σε υγιές νόμι­σμα» («Ριζο­σπά­στης», 2-11-1944).

Στις 9 Νοέμ­βρη 1944 απο­φα­σί­στη­κε η κυκλο­φο­ρία της νέας δραχ­μής, η οποία ισο­δυ­να­μού­σε με 50 δισ. παλιές, ενώ η ισο­τι­μία της με τη χάρ­τι­νη λίρα ορί­στη­κε στις 600 νέες δραχμές.

«Ενας από τους κυριό­τε­ρους σκο­πούς της κυβέρ­νη­σης», δήλω­σε ο Α. Σβώ­λος, ήταν «να κινή­σου­με ξανά τον παρα­γω­γι­κό μηχα­νι­σμό της χώρας. Η στα­θε­ρο­ποί­η­ση ήταν η απα­ραί­τη­τη αφε­τη­ρία. Θ’ απαι­τη­θεί όμως σκλη­ρή εργα­σία για να ζωο­γο­νη­θεί η οικο­νο­μία και να αυξη­θεί η παραγωγή».

📍Ποια τάξη είχε τα κλειδιά της οικονομίας — την εξουσία

Παρό­τι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ κατεί­χαν όλα τα οικο­νο­μι­κά υπουρ­γεία, ανα­γκά­στη­καν συχνά να συναι­νέ­σουν σε μέτρα που μόνο φιλο­λαϊ­κό χαρα­κτή­ρα δεν είχαν.

Στο επί­πε­δο των μισθών, π.χ., ορί­στη­κε μέσος μισθός για τους εργά­τες και τους υπαλ­λή­λους, ο οποί­ος, όπως τόνι­σε ο Α. Σβώ­λος στη σχε­τι­κή εισή­γη­σή του, θα κρα­τού­νταν χαμη­λά προ­κει­μέ­νου να δοθεί ώθη­ση στην οικο­νο­μία — τη μετα­πο­λε­μι­κή καπι­τα­λι­στι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση. «Η εργα­τι­κή τάξη», υπο­γράμ­μι­σε, «έδω­σε τόσες θυσί­ες για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της χώρας και κάνει τώρα επί­σης μεγά­λη θυσία για την ανοι­κο­δό­μη­ση του τόπου, αφού δέχε­ται χαμη­λό επί­πε­δο ημε­ρο­μι­σθί­ων για τους δύο μήνες, Νοέμ­βρη και Δεκέμ­βρη και τού­το για να συμ­βάλ­λει με όλες της τις δυνά­μεις στην κίνη­ση της παρα­γω­γι­κής μηχα­νής» («Ριζο­σπά­στης», 14-11-1944).

«…Οι βιο­μή­χα­νοι και οι διά­φο­ροι μεγα­λο­ε­πι­χει­ρη­μα­τί­ες - γρά­φει ο Β. Μπαρ­τζιώ­τας - χρη­σι­μο­ποί­η­σαν τη νομι­σμα­τι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση, για να κατε­βά­σουν τα μερο­κά­μα­τα και τους μισθούς (…). Οι εργά­τες της Αθή­νας — Πει­ραιά έκα­ναν αυστη­ρή κρι­τι­κή στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ (…). Δια­δή­λω­ναν καθη­με­ρι­νά έξω από το Πολι­τι­κό Γρα­φείο του πρω­θυ­πουρ­γού και τα άλλα υπουρ­γεία και απαι­τού­σαν να αυξη­θούν τα μερο­κά­μα­τα και οι μισθοί, να πλη­ρώ­σουν τα σπα­σμέ­να της στα­θε­ρο­ποί­η­σης — μεταρ­ρύθ­μι­σης όχι οι εργα­ζό­με­νοι, αλλά η πλου­το­κρα­τι­κή ολι­γαρ­χία, η οποία θησαύ­ρι­σε στον πόλε­μο» (Βασί­λης Μπαρ­τζιώ­τας, «Η Εθνι­κή Αντί­στα­ση στην Αδού­λω­τη Αθή­να», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1984, σελ. 345).

✔️   Ο αστι­κός Τύπος έγρα­φε: «Τι θα γίνη λοι­πόν; Το ΚΚΕ θα είναι ταυ­το­χρό­νως Κυβέρ­νη­σις και πεζο­δρό­μιον; Συμπο­λί­τευ­σις και αντι­πο­λί­τευ­σις; Δεν γίνε­ται αυτό» («Ελευ­θε­ρία», 2-11-1944).

(sic!) «Θα πρέ­πει όμως κι οι βιο­μή­χα­νοι απ’ τη μεριά τους», έγρα­φε ο Π. Δελ­μής (του Οικο­νο­μο­λο­γι­κού Τμή­μα­τος Μελε­τών του ΕΑΜ), «Πρώ­το: να πάψουν να απο­κρύ­βουν πρώ­τες ύλες όπως απο­κα­λύ­φθη­κε σε ορι­σμέ­νες τυπι­κές περι­πτώ­σεις (εργο­στά­σιο Λανα­ρά). Δεύ­τε­ρο, να βοη­θή­σουν το Υπουρ­γείο και τις αρμό­διες αρχές για την κίνη­ση των επι­χει­ρή­σε­ών τους σπεύ­δο­ντας πρό­θυ­μα να δώσουν ειλι­κρι­νή στοι­χεία για τις δυνα­τό­τη­τες κίνη­σης της βιο­μη­χα­νί­ας τους. Τρί­το, να μην κρα­τά­νε στά­ση αντερ­γα­τι­κή (ο τύπος έγρα­ψε για ένα γνω­στό βιο­μή­χα­νο που κυνη­γού­σε μια εργά­τρια μεσ’ το εργο­στά­σιό του). Τέταρ­το, να δεί­ξουν ότι κατα­νο­ούν την ανά­γκη να συνει­σφέ­ρουν στον κοι­νό αγώ­να του λαού ένα μέρος του­λά­χι­στο απ’ το επι­χει­ρη­μα­τι­κό τους κέρ­δος, παρά­γο­ντας γρή­γο­ρα, φτη­νά και σε μεγά­λη ποσό­τη­τα τα είδη που χρειά­ζε­ται ο λαός» («Νέα Ελλά­δα», 20-11-1944 ).

Μέτρα, όπως η επι­βο­λή «έκτα­κτης φορο­λο­γί­ας» στους 1.000 πλου­σιό­τε­ρους Ελλη­νες (που υπο­λο­γι­ζό­ταν να απο­φέ­ρει συνο­λι­κά περί­που 1.500.000 λίρες και θα κατα­βαλ­λό­ταν σε χρυ­σό σε 4 τρι­μη­νιαί­ες δόσεις — άγνω­στο τελι­κά αν υλο­ποι­ή­θη­κε), δεν έθι­γαν στο ελά­χι­στο την ουσία του προ­βλή­μα­τος:

✔️   Ποια τάξη κατεί­χε τα κλει­διά της οικο­νο­μί­ας και — βεβαί­ως — την εξου­σία. Οι βιο­μή­χα­νοι κρά­τη­σαν κλει­στά τα εργο­στά­σια, παρά τις σχε­τι­κές οικο­νο­μι­κές ενι­σχύ­σεις που έλα­βαν («Ριζο­σπά­στης», 1-11-1944), ενώ υπήρ­ξαν και περι­πτώ­σεις όπου οι ίδιοι οι εργά­τες έπαιρ­ναν στα χέρια τους την παρα­γω­γή, όπως π.χ. στα λιγνι­τω­ρυ­χεία Καλο­γρέ­ζας — Νέου Ηρα­κλεί­ου και στα Ναυ­πη­γεία Σαλαμίνας.

Οσον αφο­ρού­σε το υπουρ­γείο Εργα­σί­ας (υπουρ­γός Μ. Πορ­φυ­ρο­γέ­νης), απο­φα­σί­στη­καν η ίδρυ­ση Ταμεί­ου Ανερ­γί­ας και επί­δο­μα ανερ­γί­ας στο 40% του μισθού, η επέ­κτα­ση του 8ωρου στους κλά­δους όπου δεν ίσχυε έως τότε κ.ά. («Ριζο­σπά­στης», 21-11-1944, 24-11-1944).

Ωστό­σο, θεσπί­στη­καν και μια σει­ρά άλλα μέτρα, όπως π.χ. η δυνα­τό­τη­τα των επι­χει­ρή­σε­ων «να θέτουν το πλε­ο­νά­ζον τμή­μα» των εργα­ζο­μέ­νων τους «εις κατά­στα­σιν δια­θε­σι­μό­τη­τος, συνε­πα­γο­μέ­νην με ανα­στο­λήν της μισθο­δο­σί­ας, άνευ λύσε­ως της εργα­σια­κής σχέ­σε­ως»(«Εφη­με­ρίς της Κυβερ­νή­σε­ως», 25-11-1944, (ΦΕΚ 26)).

📍 Η πείρα διδάσκει

Η συμ­με­το­χή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην αστι­κή κυβέρ­νη­ση του 1944 απο­τε­λεί απτό παρά­δειγ­μα για το πόσο ουτο­πι­κός είναι ο ισχυ­ρι­σμός ότι χάρη στη μαχη­τι­κό­τη­τα και τη συνέ­πεια του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος είναι δυνα­τό μία τέτοια κυβέρ­νη­ση να ακο­λου­θή­σει φιλο­λαϊ­κό δρό­μο ή — σε κάθε περί­πτω­ση — να πάρει του­λά­χι­στον κάποια μέτρα υπέρ του λαού και ν’ ανοί­ξει σιγά — σιγά τον δρό­μο για έναν ευνοϊ­κό­τε­ρο συσχε­τι­σμό στην πάλη για το σοσια­λι­σμό. Αντί­θε­τα με αυτήν την ανε­δα­φι­κή προ­σμο­νή, η πεί­ρα και εκεί­νης της περιό­δου διδά­σκει ότι η συμ­με­το­χή στις αστι­κές κυβερ­νή­σεις — σε πεί­σμα των πιο καλών προ­θέ­σε­ων — γίνε­ται φραγ­μός στη λαϊ­κή πάλη και οδη­γεί σε πισω­γύ­ρι­σμα με αρνη­τι­κές επι­πτώ­σεις και για πολ­λά χρόνια.

Στο πλαί­σιο της συμ­με­το­χής σε αστι­κή κυβέρ­νη­ση, δεν είναι δυνα­τό να υπάρ­ξουν επω­φε­λείς για το λαό συμ­βι­βα­σμοί, από τη στιγ­μή που το ΚΚ έχει κάνει ήδη την πρώ­τη και θεμε­λιώ­δη υπο­χώ­ρη­ση, προ­κει­μέ­νου να συμ­με­τά­σχει σε αυτήν την κυβέρ­νη­ση: Εχει παραι­τη­θεί από την πάλη για την εργα­τι­κή εξου­σία και συνε­πώς από τον στό­χο της κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης των μέσων παραγωγής.

Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ χρε­ώ­θη­καν σε μεγά­λο βαθ­μό τα μη φιλο­λαϊ­κά μέτρα που πάρ­θη­καν αυτήν την περί­ο­δο, χάριν των ανα­γκών της καπι­τα­λι­στι­κής ανα­συ­γκρό­τη­σης, όπως επί­σης και την απο­τυ­χία άλλων μέτρων, για παρά­δειγ­μα στο μέτω­πο της κατα­πο­λέ­μη­σης της ανερ­γί­ας, του πλη­θω­ρι­σμού. Ταυ­τό­χρο­να, εφό­σον οι ΕΑΜι­κοί υπουρ­γοί αντι­με­τώ­πι­ζαν τα ζητή­μα­τα «από τα πάνω», ο λαϊ­κός παρά­γο­ντας υπο­τι­μή­θη­κε ή ακό­μα και τέθη­κε στο περιθώριο.

Στις 15-Οκτ-1944, η ΚΕ του Εργα­τι­κού ΕΑΜ ανέ­λα­βε καθή­κο­ντα προ­σω­ρι­νής διοί­κη­σης της ΓΣΕΕ, με σκο­πό την απο­κα­τά­στα­ση των συν­δι­κα­λι­στι­κών ελευ­θε­ριών, τη διε­νέρ­γεια αρχαι­ρε­σιών στα συν­δι­κά­τα και τη σύγκλη­ση ενός πραγ­μα­τι­κού συνε­δρί­ου της ΓΣΕΕ. Σημειώ­νε­ται ότι στις 18 Αυγού­στου 1944 η ΚΕ του ΕΕΑΜ απο­φά­σι­σε το ΕΕΑΜ να χρη­σι­μο­ποιεί «από δω και στο εξής τον τίτλο Γενι­κή Συνο­μο­σπον­δία των Εργα­τών της Ελλά­δας» με 16μελή Διοί­κη­ση («Κεί­με­να της Εθνι­κής Αντί­στα­σης», τόμ. Α’, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1981, σελ. 200).

Αυτήν την περί­ο­δο η ΓΣΕΕ δια­κή­ρυτ­τε πως «η εργα­το­ϋ­παλ­λη­λι­κή τάξη θα υπο­στη­ρί­ξει την Κυβέρ­νη­ση στην πραγ­μα­το­ποί­η­ση των σκο­πών της» («Ριζο­σπά­στης», 5-11-1944 ).

Από τη μεριά του, ο Παπαν­δρέ­ου δια­βε­βαί­ω­νε τους εκπρο­σώ­πους των εργα­ζο­μέ­νων «ότι η κυβέρ­νη­ση πιστεύ­ει στα­θε­ρά στη λαο­κρα­τία και απο­βλέ­πει στη δημιουρ­γία του λαϊ­κού σοσια­λι­στι­κού κρά­τους» («Ριζο­σπά­στης», 7-11-1944).

Οπως ήταν επό­με­νο, το γενι­κό­τε­ρο πρό­βλη­μα της στρα­τη­γι­κής του ΚΚΕ είχε άμε­σο αντί­κτυ­πο στην κατεύ­θυν­ση της πάλης του συν­δι­κα­λι­στι­κού κινή­μα­τος. Σε σύσκε­ψη μετα­ξύ των εκπρο­σώ­πων της ΓΣΕΕ, των βιο­μη­χά­νων και των αρμό­διων υπουρ­γών, υπό την προ­ε­δρία του Γ. Παπαν­δρέ­ου (7 Νοέμ­βρη 1944), με αντι­κεί­με­νο τη λει­τουρ­γία των εργο­στα­σί­ων, ο Κ. Θέος, μιλώ­ντας εξ ονό­μα­τος της ΓΣΕΕ, τόνι­σε μετα­ξύ άλλων:

«Ο αγώ­νας των εργα­τών που έφε­ρε εθνι­κή ένω­ση δεν είχε σαν επι­δί­ω­ξη να κάμει προ­νο­μιού­χο τάξη την εργα­τι­κή. Ο εργα­τι­κός κόσμος είναι έτοι­μος με αυτα­πάρ­νη­ση να συμ­βά­λει με όλες του τις δυνά­μεις στην προ­σπά­θεια της ανα­συ­γκρό­τη­σης».

Δια­βε­βαί­ω­σε ακό­μη ότι και  «οι εργά­τες ανα­γνω­ρί­ζουν ότι και μεγά­λο μέρος των βιο­μη­χά­νων έδει­ξε κατά το διά­στη­μα της σκλα­βιάς πατριω­τι­κή στά­ση». Ο υπουρ­γός Εργα­σί­ας Μ. Πορ­φυ­ρο­γέ­νης, με τη σει­ρά του, τόνι­σε ότι «πρέ­πει να μην έχου­με προ­κα­τα­λή­ψεις (…) και πρέ­πει να κατα­νο­ή­σου­με ότι όλοι αγω­νι­ζό­μα­στε με όλες μας τις δυνά­μεις για να μπού­με από την ανω­μα­λία στην ομα­λό­τη­τα» («Ριζο­σπά­στης», 8-11-1944).

✔️   Τελι­κό συμπέ­ρα­σμα και επί­και­ρο δίδαγ­μα:
🚩  Ο λαός, ακό­μα και ένο­πλος, θα παρα­μέ­νει εγκλω­βι­σμέ­νος στο αστι­κό πλαί­σιο, από τη στιγ­μή που το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα συμ­με­τέ­χει σε αστι­κή κυβέρ­νη­ση και δεν οργα­νώ­νει την αυτο­τε­λή δρά­ση της εργα­τι­κής τάξης για την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σίας📌