Από την Αλταμίρα στο Βυζάντιο — Η λαϊκή και έντεχνη εικονογραφία

Γρά­φει η Κων­στα­ντί­να Λυμπέ­ρη //

Ο άνθρω­πος στην εξε­λι­κτι­κή πορεία του πάνω στη γη είχε ανά­γκη να ικα­νο­ποι­ή­σει εκτός από τα βασι­κά του ένστι­κτα, της επι­βί­ω­σης και της ανα­πα­ρα­γω­γής και τις ανά­γκες της ψυχής του. Από πολύ νωρίς από την προϊ­στο­ρία ακό­μη έχου­με δείγ­μα­τα αυτής της έκφρα­σης με την μορ­φή της τέχνης. Έχουν έρθει στο φως θαυ­μα­στές βρα­χο­γρα­φί­ες, ζωγρα­φι­κή σε σπή­λαια, όπως στην Αλτα­μί­ρα στην Ισπα­νία, το σπή­λαιο του Λασκώ στην Γαλ­λία και αλλού. Ο άνθρω­πος ζωγρά­φι­σε με χρώ­μα­τα παρ­μέ­να από την φύση, πετρώ­μα­τα κατά κύριο λόγο και πινέ­λα από τρί­χες, κυρί­ως φιγού­ρες ζώων, το θέμα δηλα­δή που τον απα­σχο­λού­σε καθημερινά.

Στον Ελλα­δι­κό χώρο έχου­με γύρω στον 17ο αιώ­να π.Χ. την ανά­πτυ­ξη του Μινω­ι­κού πολι­τι­σμού στην Κρή­τη. Εκει παρα­τη­ρού­με δείγ­μα­τα ζωγρα­φι­κής υψη­λής τέχνης στις τοι­χο­γρα­φί­ες στο παλά­τι της Κνω­σού. Οι περισ­σό­τε­ροι ξέρου­με τον πρί­γκη­πα με τα κρί­να, τις γαλά­ζιες κυρί­ες κλπ. Την ίδια περί­που επο­χή ανα­πτύσ­σε­ται και ο πολι­τι­σμός της Θήρας (της Σαντο­ρί­νης), ο οποί­ος ετά­φη κάτω από την λάβα του ηφαι­στεί­ου μετά την μεγά­λη του έκρη­ξη, που είχε σαν απο­τέ­λε­σμα μετα­ξύ των άλλων να βυθι­στεί το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος του νησιού. Στις ανα­σκα­φές του Ακρω­τη­ρί­ου ευρέ­θη­σαν θαυ­μα­στές τοι­χο­γρα­φίς με θέμα­τα της καθη­με­ρι­νής ζωής σε αρί­στη κατάσταση.
Στους κλασ­σι­κούς χρό­νους δεν διε­σώ­θη­σαν τοι­χο­γρα­φί­ες, έχου­με όμως υπέ­ρο­χες ζωγρα­φι­κές παρα­στά­σεις σε πλη­θώ­ρα αγγεί­ων που έχουν βρε­θεί σε ανα­σκα­φές, ερυ­θρό­μορ­φα και μελανόμορφα.

Το επό­με­νο σημείο που θα στα­θού­με είναι η Αίγυ­πτος των απο­γό­νων του μεγά­λου Αλε­ξάν­δρου και τα πορ­τραί­τα Φαγιούμ.Τα πορ­τραί­τα Φαγιούμ είναι προ­σω­πο­γρα­φί­ες τις οποί­ες φιλο­τε­χνού­σαν Έλλη­νες ζωγρά­φοι της ελλη­νι­στι­κής επο­χής από τον 1ο έως τον 3ο π.Χ. αιώ­να, τα οποία απο­τε­λούν τον συν­δε­τι­κό κρί­κο μετα­ξύ της αρχαιό­τε­ρης ζωγρα­φι­κής και της Βυζα­ντι­νής τέχνης. Τα πορ­τραί­τα Φαγιούμ ήταν προ­ο­ρι­σμέ­να για ταφι­κή χρή­ση και ετο­πο­θε­τού­ντο στην μού­μια του νεκρού στην θέση του προ­σώ­που. Ήταν ζωγρα­φι­σμέ­να με την τέχνη της εγκαυ­στι­κής είτε με την τεχνι­κή της αυγοτέμπερας.Κάποια ήταν ζωγρα­φι­σμέ­να μετά τον θάνα­το, αλλά τα περισ­σό­τε­ρα ήταν ζωγρα­φι­σμέ­να όταν τα άτο­μα ήταν εν ζωή και παρέ­με­ναν κρε­μα­σμέ­να στο σπί­τι μέχρι τον θάνα­το τους. Αυτή είναι η πρώ­τη ιδέα της φορη­τής εικόνας.

Στην πρω­το­χρι­στια­νι­κή περί­ο­δο, την περί­ο­δο των κατα­κομ­βών, συνα­ντά­με προ­σπά­θειες έκφρα­σης με διά­φο­ρα μοτί­βα, σύμ­βο­λα, όπως η ναυς, ο ιχθύς, η άμπε­λος, κ.ά. Στην παλαιο­χρι­στια­νι­κή επο­χή μετά την παύ­ση των διωγ­μών, αρχί­ζουν οι απει­κο­νί­σεις αγί­ων μορ­φών καθώς και παρα­στά­σεις από την Και­νή και Παλαιά Διαθήκη.

Κατά την περί­ο­δο της εικο­νο­μα­χί­ας ανε­κό­πη η πορεία της βυζα­ντι­νής ζωγρα­φι­κής. Στην Σύνο­δο του 843μ.Χ. η οποία έγι­νε στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη την επο­χή που βασί­λευε η Θοδώ­ρα, η ανα­στή­λω­ση των εικό­νων αποκαταστάθηκε.

Αυτό επέ­φε­ρε ουσια­στι­κή μετα­βο­λή σε όλη την Βυζα­ντι­νή τέχνη. Στην περί­ο­δο των Μακε­δό­νων και των Κομνη­νών (867‑1204μΧ) η Βυζα­ντι­νή αγιο­γρα­φία αναγεννάται.

Εφ’ εξής η Εκκλη­σία ανα­λαμ­βά­νει και κατευ­θύ­νει τον διά­κο­σμο των ναών.Τα θέμα­τα της αγιο­γρά­φι­σης ιστο­ρού­νται πλέ­ον με καθο­ρι­σμέ­νο τρό­πο, κάτι το οποίο θα απο­βεί κανό­νας στην Βυζα­ντι­νή αγιογραφία.

_________________________________________________________________________________________

Κωνσταντίνα Λυμπέρη Γεννήθηκε στην Αθήνα. Φοίτησε στο τμήμα διακόσμησης εσωτερικών χώρων του Α.Τ.Ο. (Σχολές Δοξιάδη), από όπου πήρε το πτυχίο της το 1979. Παρακολούθησε μαθήματα αγιογραφίας στο Ιωνικό Κέντρο με δάσκαλο τον Γιάννη Τσαρούχη. Διετέλεσε καλλιτεχνική σύμβουλος χειροτεχνικών συνεταιρισμών και δίδαξε αισθητική αγωγή σε σχολεία. Σήμερα διδάσκει Αγιογραφία και εργάζεται ως διακοσμήτρια και αγιογράφος. Το καλλιτεχνικό της έργο σε αγιογραφίες και άλλους τομείς έχει εκτεθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αγιογραφίες της και φορητές εικόνες βρίσκονται σε εκκλησίες της χώρας και εκτός, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές.