Αρχαία τρόφιμα και ποτά στο φως μετά από χιλιάδες χρόνια

Η σκα­πά­νη των αρχαιο­λό­γων, αλλά και το «τυχαίο» μας δίνουν συνε­χώς «ζωντα­νές» πλη­ρο­φό­ριες για τις δια­τρο­φι­κές συνή­θεις των λαών απ’ άκρης σ’ άκρο της γης ‑να μιλή­σου­με για τα “κοντι­νά μας

Το 2019 δύτες εντό­πι­σαν ρωμαϊ­κό ναυά­γιο με αμφο­ρείς γεμά­τους κρα­σί, λάδι και αρχαία “κέτσαπ” 1.800 ετών τέλεια διατηρημένα.

Οι ρωμαϊ­κές λιχου­διές παρέ­μει­ναν για 1.800 χρό­νια στον βυθό της Μεσο­γεί­ου προ­τού φέρουν μια τερά­στια έκπλη­ξη στα πρό­σω­πα των αρχαιο­λό­γων που τις ανα­κά­λυ­ψαν. Όπως λένε οι ίδιοι, έχουν πέσει πάνω σε ένα από τα καλύ­τε­ρα δια­τη­ρη­μέ­να ναυά­για εκεί­νης της εποχής.

Το Ινστι­τού­το Μελε­τών Ναυ­τι­κής Αρχαιο­λο­γί­ας των Βαλε­α­ρί­δων δημο­σί­ευ­σε ένα βίντεο που απει­κο­νί­ζει το πλοίο και τα τεχνουρ­γή­μα­τα του, καθώς και τη σύν­θε­τη δου­λειά των δυτών προ­κει­μέ­νου να ανα­κτή­σουν τα μονα­δι­κά ευρή­μα­τα από τον πυθ­μέ­να, ανα­φέ­ρει το RT.

«Αυτό το ναυά­γιο από την επο­χή της  Ρωμαϊ­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας είναι ένα από τα καλύ­τε­ρα δια­τη­ρη­μέ­να σε ολό­κλη­ρη τη Μεσό­γειο», δήλω­σε το Τμή­μα Πολι­τι­σμού της Μαγιόρκα.

Το μικρό μετα­φο­ρι­κό πλοιά­ριο προ­φα­νώς βυθί­στη­κε κοντά στο νησί της Μαγιόρ­κα κάποια στιγ­μή τον 3ο αιώ­να μ.Χ., καθώς έπλεε από τη νότια Ιβη­ρι­κή  στη Ρώμη.

Οι επι­στή­μο­νες που πραγ­μα­το­ποί­η­σαν την ανα­κά­λυ­ψη πιστεύ­ουν ότι το πλοίο παρέ­μει­νε σχε­δόν άθι­κτο επει­δή βυθί­στη­κε από­το­μα και γέμι­σε με νερό πολύ γρή­γο­ρα. Αν είχε πέσει σε καται­γί­δα, τα συντρίμ­μια του και το φορ­τίο του θα είχαν δια­σκορ­πι­στεί προς πολ­λές  κατευθύνσεις.

Στο κου­φά­ρι του καρα­βιού βρέ­θη­καν 93 πήλι­νοι αμφο­ρείς, τέλεια σφρα­γι­σμέ­νοι. Οι κανά­τες, με τις δύο λαβές και τον στε­νό λαι­μό, που παρα­δο­σια­κά χρη­σι­μο­ποιού­σαν οι αρχαί­οι Ελλη­νες και οι Ρωμαί­οι, περιεί­χαν έναν μονα­δι­κό γαστρο­νο­μι­κό θησαυ­ρό: ήταν γεμά­τοι με κρα­σί, ελαιό­λα­δο και γάρο, που είναι ευρέ­ως γνω­στός ως «κέτσαπ των αρχαίων».

Φτιαγ­μέ­νος από ζυμω­μέ­να εντό­σθια ψαριών και ντο­μά­τες, ο γάρος ήταν μία από τις πιο δημο­φι­λείς σάλ­τσες στη Ρώμη και έμπαι­νε στα περισ­σό­τε­ρα πιά­τα. Η λιχου­διά αυτή παρά­χθη­κε στην Ισπα­νία σε μεγά­λες ποσό­τη­τες και εστά­λη με φορ­τίο στην πρω­τεύ­ου­σα και σε άλλα μέρη της αυτοκρατορίας.

Αλλά η συντα­γή δεν ήταν ακίν­δυ­νη, καθώς μερι­κές μελέ­τες θεω­ρούν πως η σάλ­τσα ευθυ­νό­ταν για πολ­λές μολύν­σεις που είχαν υπο­στεί οι αρχαί­οι Ρωμαί­οι εξαι­τί­ας παρα­σι­τι­κών σκου­λη­κιών, τα οποία προ­έρ­χο­νταν από τα ψάρια.

Οι επι­στή­μο­νες, πάντως, που κατα­γρά­φουν και μελε­τούν τα βάζα αυτά δεν θα έχουν την δυνα­τό­τη­τα να δοκι­μά­σουν το περιε­χό­με­νό τους.

Εντυπωσιακά ευρήματα από την υποβρύχια ανασκαφή στον Μαζωτό 

Εβδο­μή­ντα πλή­ρως ή μερι­κώς σωζό­με­νοι Χια­κοί αμφο­ρείς ανελ­κύ­στη­καν κατά τη φετι­νή επι­τυ­χη­μέ­νη ανα­σκα­φι­κή περί­ο­δο στο ναυά­γιο Μαζω­τού  οι οποί­οι ανε­βά­ζουν στους 99 τον αριθ­μό των αμφο­ρέ­ων που ήταν στοι­βαγ­μέ­νοι κάτω από το πρω­ραίο κατά­στρω­μα. Στό­χος της έρευ­νας ήταν η ολο­κλή­ρω­ση της ανα­σκα­φής της πλώ­ρης του αρχαί­ου σκάφους. 

Οι περισ­σό­τε­ροι από τους αμφο­ρείς περιεί­χαν κρα­σί αλλά του­λά­χι­στον ένας ήταν γεμά­τος ελιές, ίσως για κατα­νά­λω­ση από το πλή­ρω­μα. Επι­πλέ­ον, βρέ­θη­καν δύο αλιευ­τι­κά βάρη, από τα οποία μπο­ρούν να εξα­χθούν συμπε­ρά­σμα­τα για τη δια­βί­ω­ση στα εμπο­ρι­κά πλοία της εποχής.

Η έρευ­να διε­ξά­γε­ται από το Εργα­στή­ριο Ενα­λί­ων Αρχαιο­λο­γι­κών Ερευ­νών (ERENAE), της Ερευ­νη­τι­κής Μονά­δας Αρχαιο­λο­γί­ας του Πανε­πι­στη­μί­ου Κύπρου, σε συνερ­γα­σία με το Τμή­μα Αρχαιο­τή­των, υπό τη διεύ­θυν­ση της Ανα­πλη­ρώ­τριας Καθη­γή­τριας του Τμή­μα­τος Ιστο­ρί­ας Αρχαιο­λο­γί­ας, Στέλ­λας Δεμέστιχα.

Την ολο­κλή­ρω­ση της έβδο­μης ανα­σκα­φι­κής περιό­δου στο ναυά­γιο Μαζω­τού ανα­κοί­νω­σε το Τμή­μα Αρχαιο­τή­των, μετά από τέσ­σε­ρις εβδο­μά­δες εντα­τι­κής εργα­σί­ας πεδί­ου (20-Σεπ | 20 Οκτ 2018).

Κάτω από το φορ­τίο, το ξύλι­νο σκα­ρί βρέ­θη­κε σε κακή κατά­στα­ση δια­τή­ρη­σης, πιθα­νό­τα­τα ως απο­τέ­λε­σμα του επει­σο­δί­ου του ναυα­γί­ου και των δια­δι­κα­σιών δια­μόρ­φω­σης θέσης που ακολούθησαν.

Μόλις δύο μέρες πριν το κλεί­σι­μο της ανα­σκα­φής , ένα πολύ καλύ­τε­ρα δια­τη­ρη­μέ­νο τμή­μα του σκά­φους ήρθε στο φως. Παρό­λο που η ανα­σκα­φή του δεν προ­χώ­ρη­σε, απο­τε­λεί πολύ αισιό­δο­ξη ένδει­ξη για τα απο­τε­λέ­σμα­τα της επό­με­νης ερευ­νη­τι­κής περιό­δου, όσον αφο­ρά τη ναυπηγική.

Εντού­τοις, μετά από προ­σε­κτι­κή μελέ­τη, ένα πολύ σημα­ντι­κό στοι­χείο ήρθε ήδη στο φως: για τη σύν­δε­ση της πρώ­της σανί­δας του πετσώ­μα­τος με την καρί­να και το ποδό­στη­μα είχαν χρη­σι­μο­ποι­η­θεί δύο τεχνι­κές, η ραφτή τεχνι­κή και η τεχνι­κή της εντόρ­μω­σης, οι οποί­ες συν­δέ­ο­νται αντι­στοί­χως με τις παρα­δό­σεις δύο κατε­ξο­χήν ναυ­τι­κών λαών, των Ελλή­νων και των Φοινίκων.

Το γεγο­νός ότι χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν στο ίδιο πλοίο επι­βε­βαιώ­νει την υπό­θε­ση ότι η Κλα­σι­κή περί­ο­δος απο­τε­λεί μετα­βα­τι­κή φάση στην εξέ­λι­ξη της ναυ­πη­γι­κής στην ανα­το­λι­κή Μεσόγειο.

Η εξέ­λι­ξη αυτή είχε μέχρι στιγ­μής τεκ­μη­ριω­θεί από δύο μόνο ανα­σκαμ­μέ­να ναυά­για: το Ma’ agan Michael στο Ισρα­ήλ (τέλος του 5ου αιώ­να π.Χ.) και το ναυά­γιο της Κερύ­νειας (αρχές του 3ου αιώ­να π.Χ.). Το ναυά­γιο του Μαζω­τού χρο­νο­λο­γεί­ται μετα­ξύ των δύο, στις αρχές του 4ου αιώ­να π.Χ. και συμπλη­ρώ­νει ένα σημα­ντι­κό κενό στην ιστο­ρία της ναυ­πη­γι­κής τεχνο­λο­γί­ας στην αρχαιότητα.

Η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα απο­τε­λεί­το από 43 μέλη, αρχαιο­λό­γους, δύτες και φοι­τη­τές αρχαιο­λο­γί­ας. Οι περισ­σό­τε­ροι ήταν εθε­λο­ντές από την Κύπρο και οκτώ δια­φο­ρε­τι­κές χώρες του εξω­τε­ρι­κού: Ελλά­δα, Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο, Ισπα­νία, Ιτα­λία, Σλο­βε­νία, Πολω­νία, Γερ­μα­νία και ΗΠΑ.

Το παλαιότερο βρετανικό ψωμί

Κάποιοι είπαν ότι η πλημ­μυ­ρι­σμέ­νη τρύ­πα στο Oxfordshire του Ηνω­μέ­νου Βασι­λεί­ου ήταν ένας λάκ­κος σκου­πι­διών, ενώ άλλοι πίστευαν ότι ήταν τόπος θρη­σκευ­τι­κής προ­σφο­ράς. Όποιος κι αν ήταν ο αρχι­κός σκο­πός της, μέχρι τα τέλη του 20ού αιώ­να η τρύ­πα είχε μικρά κομ­μά­τια απαν­θρα­κω­μέ­νου ψωμιού και άλλα νεο­λι­θι­κά, πιθα­νό­τα­τα, πράγ­μα­τα να επι­πλέ­ουν μέσα της, ανα­φέ­ρει το mentalfloss.com

Υπο­λο­γί­ζε­ται ότι είναι 5.500 ετών, ενώ το παρα­ψη­μέ­νο ψωμί θεω­ρή­θη­κε λαν­θα­σμέ­να με κάρ­βου­νο στην αρχή. Τότε ένας από τους αρχαιο­λό­γους παρα­τή­ρη­σε θρυμ­μα­τι­σμέ­νους κόκ­κους κρι­θα­ριού σε αυτό. Εάν η ηλι­κία είναι σωστή, θα είχε γίνει από μερι­κούς από τους πρώ­τους ανθρώ­πους που μετα­νά­στευ­σαν στη Βρε­τα­νία από την Ευρώπη.

Το παλαιό­τε­ρο προ­ϊ­όν δημη­τρια­κών που μοιά­ζει με ψωμί στον κόσμο, που περι­γρά­φε­ται σε ένα έγγρα­φο του 2018, παρα­σκευά­στη­κε περί­που 4.000 χρό­νια νωρί­τε­ρα από ό,τι η ανθρω­πό­τη­τα άρχι­σε να ασκεί τη γεωρ­γία.

7 από τα παλαιό­τε­ρα τρό­φι­μα του κόσμου που ανα­κα­λύ­φθη­καν από αρχαιο­λό­γους …Ρωμαϊ­κό κρα­σί σε σφρα­γι­σμέ­νο μπου­κά­λι, Το παλαιό­τε­ρο ψωμί της Βρε­τα­νί­ας, Αρχαί­ος κινέ­ζι­κος ζωμός οστών, Bog Butter Ιρλαν­δί­ας ‑μια αρχαία κηρώ­δης ουσία που βρέ­θη­κε θαμ­μέ­νη σε τύρ­φη, πιθα­νώς μια παλιά μέθο­δος παρα­σκευ­ής και συντή­ρη­σης βου­τύ­ρου, μερι­κά κομ­μά­τια από γαλα­κτο­κο­μι­κά, ενώ άλλα με βάση το κρέ­ας, τα αρχαία Noodles, Το παλαιό­τε­ρο μοσχά­ρι της Κίνας και εξαι­ρε­τι­κά παλιές συλ­λε­κτι­κές σοκολάτες).

Αρχαίος κινέζικος ζωμός

Κινέ­ζοι εργά­τες ενώ έσκα­βαν έδα­φος για να ανοί­ξει ο δρό­μος για ένα νέο αερο­δρό­μιο ανα­κά­λυ­ψαν μια σφρα­γι­σμέ­νη χάλ­κι­νη κατσα­ρό­λα που περιεί­χε υγρό ζωμό και οστά που εκτι­μά­ται ότι είναι περί­που 2.400 ετών. Η ανα­κά­λυ­ψη έγι­νε σε έναν τάφο κοντά στην πρώ­ην πρω­τεύ­ου­σα κοντά στο Xian, όχι μακριά από το σημείο όπου βρέ­θη­κε ο περί­φη­μος Πήλι­νος Στρα­τός στον τόπο ταφής του πρώ­του αυτο­κρά­το­ρα της Κίνας, ανα­φέ­ρει το mentalfloss.com.

Το 1974, αγρό­τες ανα­κά­λυ­ψαν 8.000 πήλι­νους στρα­τιώ­τες θαμ­μέ­νους σε από­στα­ση λιγό­τε­ρη από ένα μίλι μακριά από τον τάφο του πρώ­του αυτο­κρά­το­ρα της Κίνας, Τσιν Σι Χουάνγκ, που έζη­σε τον 3ο αιώ­να π. Χ. Ωστό­σο, όπως ανα­φέ­ρει το τηλε­γρά­φη­μα του BBC, δεν υπήρ­χε καμία παρά­δο­ση κατα­σκευ­ής αγαλ­μά­των ανθρώ­πι­νου μεγέ­θους πριν την κατα­σκευή του τάφου, ενώ παλαιό­τε­ρα γλυ­πτά ήταν αγαλ­μα­τί­δια ύψους περί­που 20εκ. Για να εξη­γή­σει τον λόγο της τερά­στιας αυτής αλλα­γής στην τέχνη και στο στυλ, η Δρ. Xiuzhen θεω­ρεί ότι πρό­κει­ται για επιρ­ρο­ές που προ­ήλ­θαν από χώρες εκτός Κίνας. «Πιστεύ­ου­με ότι ο Πήλι­νος Στρα­τός, οι Ακρο­βά­τες και τα χάλ­κι­να γλυ­πτά που βρέ­θη­καν στη θέση αυτή, θα πρέ­πει να επη­ρε­ά­στη­καν από τα αρχαιο­ελ­λη­νι­κά γλυ­πτά και έργα τέχνης», δηλώνει.

Εξαι­ρε­τι­κά παλιές ισπα­νι­κές σοκολάτες

Ισπα­νοί εξε­ρευ­νη­τές έφε­ραν τη σοκο­λά­τα, ένα τρό­φι­μο που προ­έρ­χε­ται από την Κεντρι­κή και Νότια Αμε­ρι­κή, στην Ευρώ­πη τον 16ο αιώ­να. Είναι πιθα­νό ότι δεν σώζε­ται μεγά­λο μέρος του αρχι­κού δείγ­μα­τος σήμε­ρα, αλλά μια πλά­κα σοκο­λά­τας Cadbury’s που παρα­σκευά­στη­κε το 1902 μπο­ρεί να έχει την καλύ­τε­ρη προ­έ­λευ­ση. Το γλύ­κι­σμα που­λή­θη­κε σε ένα κου­τί από κασ­σί­τε­ρο ως ανα­μνη­στι­κό για τη στέ­ψη του Εδουάρ­δου Ζ‘ και στο καπά­κι της υπήρ­χαν πορ­τρέ­τα του νέου Βρε­τα­νού βασι­λιά και της συζύ­γου του, Αλε­ξάν­δρας. Τώρα βρί­σκε­ται στη συλ­λο­γή του Μου­σεί­ου Ανάν στη Σκω­τία.

Ρωμαϊ­κό κρα­σί σε σφρα­γι­σμέ­νο μπουκάλι

Το 1867 οι αρχαιο­λό­γοι βρή­καν ένα μπου­κά­λι ρωμαϊ­κού κρα­σιού που χρο­νο­λο­γεί­ται περί­που το 325 π. Χ. κοντά στο Speyer της Γερ­μα­νί­ας, το οποίο έκτο­τε έχει επι­κυ­ρω­θεί ως το παλαιό­τε­ρο γνω­στό κρα­σί παγκο­σμί­ως που βρί­σκε­ται ακό­μα σε υγρή κατά­στα­ση. Βρέ­θη­κε σε μία από τις δύο σαρ­κο­φά­γους με πολ­λά άλλα μπου­κά­λια που είχαν προ πολ­λού στε­γνώ­σει. Αυτό το μπου­κά­λι παρέ­μει­νε πόσι­μο για­τί το ελαιό­λα­δο που χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε για την προ­στα­σία του κρα­σιού από την οξεί­δω­ση έκα­νε πολύ καλά τη δου­λειά του. Μετά από 1600 χρό­νια, το περιε­χό­με­νο είναι και κηρώ­δες και ιλυώ­δες, ενώ η περιε­κτι­κό­τη­τα σε αλκο­όλ έχει εξα­φα­νι­στεί προ πολλού.