Αφιέρωμα στην ΕΠΟΝ (ένθετο πρωτότυπο ντοκιμαντέρ)

Επι­μέ­λεια Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Με αφορ­μή την επέ­τειο ίδρυ­σης τα ΕΠΟΝ, 23 Φλε­βά­ρη 1943 το περιο­δι­κό σήμε­ρα και τη Δευ­τέ­ρα κάνει ένα αφιέ­ρω­μα στην ΕΠΟΝ.

Το πρώ­το μέρος του σημε­ρι­νού αφιε­ρώ­μα­τος που αφο­ρά την ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ, είναι ένα ντο­κι­μα­ντέρ που έγι­νε πριν από αρκε­τά χρό­νια σε σενά­ριο και συλ­λο­γή υλι­κού Ηρα­κλή Κακα­βά­νη, τεχνι­κή επε­ξερ­γα­σία και μου­σι­κή επι­μέ­λεια Γιάν­νη Κυρά­νη και στην εκφώ­νη­ση Κώστας Τρακόσας.

Το Δεύ­τε­ρο μέρος ανα­φέ­ρε­ται στη δρά­ση της ΕΠΟΝ

Η δρά­ση της ΕΠΟΝ

Παλ­λαϊ­κές δια­δη­λώ­σεις στις πόλεις

Ενώ τα πρά­σι­να συν­θή­μα­τα είχαν καλύ­ψει τους τοί­χους της Αθή­νας και των άλλων πόλε­ων, με το γνω­στό εκεί­νο σύν­θη­μα, γνω­στό­τα­το, όλοι οι νέοι στην ΕΠΟΝ, οι ΕΠΟ­Νί­τες συμ­με­τέ­χουν στη μεγά­λη δια­δή­λω­ση που έγι­νε στην Αθή­να στις 5 του Μάρ­τη για τη ματαί­ω­ση της χιτλε­ρι­κής επι­στρά­τευ­σης. Οι δια­δη­λώ­σεις για τη ματαί­ω­ση της επι­στρά­τευ­σης αγκά­λια­σαν όλη την Ελλά­δα. Στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, στην Καλα­μά­τα, στην Λάρι­σα, στο Βόλο, στο Άργος, στην κόριν­θο, στα Χανιά και σε πολ­λές άλλες πόλεις. Ο γιορ­τα­σμός της εθνι­κής γιορ­τής της 25ης Μαρ­τί­ου τιμή­θη­κε στα χρό­νια της Κατο­χής από τα ελλη­νι­κά νιά­τα, με φλο­γε­ρό και μαχη­τι­κό τρό­πο. Ήταν ένα αξέ­χα­στο και πάντα ελπι­δο­φό­ρο μήνυ­μα για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της χώρας. Έτσι το 1942 με το ΕΑΜ νέων, όσο και τον επό­με­νο χρό­νο με την ΕΠΟΝ, έγι­ναν μεγά­λες εκδη­λώ­σεις τόσο στην πρω­τεύ­ου­σα όσο και στη Θεσ­σα­λο­νί­κη και στις άλλες πόλεις. Οι δια­δη­λώ­σεις, μεγά­λες και μαχη­τι­κές, θα συνε­χι­στούν, είναι η ηρω­ι­κή απά­ντη­ση του λαού μας και της νέας γενιάς στο έργο της τρο­μο­κρα­τί­ας και τις καθη­με­ρι­νές εκτε­λέ­σεις που είχαν βάλει σε εφαρ­μο­γή οι ξένοι κατα­κτη­τές. Η ΕΠΟΝ παίρ­νει μαχη­τι­κά μέρος στην αντι­τρο­μο­κρα­τι­κή δια­δή­λω­ση της 25ης Ιού­νη 1943. Κορυ­φαία ώρα στον αγώ­να που έγι­νε μέσα στις πόλεις στά­θη­καν οι δια­δη­λώ­σεις που έγι­ναν στην Αθή­να και σε δεκά­δες πόλεις της υπό­λοι­πης χώρας στις 22 Ιού­λη 1943 για τη ματαί­ω­ση της επέ­κτα­σης της βουλ­γα­ρι­κής κατοχής.

Ξεχω­ρι­στή σελί­δα για την ΕΠΟΝ η ξεχω­ρι­στή συμ­με­το­χή της και οι δεκά­δες ήρω­ες που πέσα­νε στην ανα­μέ­τρη­ση με τους χιτλε­ρι­κούς και τους Γερ­μα­νο­ντυ­μέ­νους συνερ­γά­τες τους. ΕΠΟ­Νί­τες και ΕΠΟ­Νί­τισ­σες ανα­με­τρή­θη­καν με τα τανκς. Ανα­μέ­τρη­ση με δεκά­δες νεκρούς, με κορυ­φαία την Πανα­γιώ­τα Στα­θο­πού­λου, την Κού­λα Λίλη, τον Θανά­ση Τεριά­κη, τον Βαγ­γέ­λη Στε­φα­νιώ­τη, το Θωμά Χατζη­θω­μά και άλλους. Τα σχέ­δια των κατα­κτη­τών δεν πέρα­σαν και η επέ­κτα­ση της βουλ­γα­ρι­κής κατο­χής ματαιώ­θη­κε. Οι αγώ­νες της ΕΠΟΝ μέσα στις πόλεις θα συνε­χι­στούν και τον επό­με­νο χρό­νο, το 1944, μέσα σε εξαι­ρε­τι­κά δύσκο­λες συν­θή­κες άγριας αιμα­τη­ρής τρο­μο­κρα­τί­ας. Οι οργα­νώ­σεις της ΕΠΟΝ θα στα­θούν ατα­λά­ντευ­τα στο πλευ­ρό του ΕΑΜ και θα πάρουν μέρος σε όλες τις κινη­το­ποι­ή­σεις αλλά και σε μάχες, αφού ένα μεγά­λο μέρος της ΕΠΟΝ και στις πόλεις πέρα­σε στον ΕΛΑΣ συγκρο­τώ­ντας τις Επο­νο­ε­λα­σί­τι­κες ομά­δες. Το ολο­καύ­τω­μα του Υμητ­τού, το δοξα­σμέ­νο κάστρο και ο άφτα­στος ηρω­ι­σμός των τριών ΕΠΟ­Νι­τών Μήτσου Αυγέ­ρη, Κώστα Φολ­τό­που­λου και Θάνου Τουκ­με­νί­δη στις 28 Απρί­λη 1944 είναι ένα μονα­δι­κό δείγ­μα λεβε­ντιάς και αρε­τής. Όπως επί­σης και η μάχη στο σπί­τι της οδού Μπι­ζα­νί­ου όπου στε­γα­ζό­ταν το φρου­ραρ­χείο του ΕΛΑΣ στις 24 Ιού­λη 1944.

Απερ­γί­ες — σαμπο­τάζ - κωλυ­σιερ­γία

Η ΕΠΟΝ καθο­δή­γη­σε τα εργα­ζό­με­να νιά­τα σε αστα­μά­τη­το ηρω­ι­κό σαμπο­τάζ στα εργο­στά­σια και στις εγκα­τα­στά­σεις των ναζί. Ξεσή­κω­σε τερά­στιες απερ­γί­ες στα πολε­μι­κά εργο­στά­σια του εχθρού, στα αερο­δρό­μια, στις συγκοι­νω­νί­ες του. Τα εργα­ζό­με­να νιά­τα ενω­μέ­να ολο­λη­ρω­τι­κά στην ΕΠΟΝ κωλυ­σιερ­γού­σαν συστη­μα­τι­κά στην παρα­γω­γι­κή μηχα­νή του εχθρού. Το καλο­καί­ρι του 1944οι ΕΠΟ­Νί­τες παί­ξαν απο­φα­σι­στι­κό ρόλο στην ορι­στι­κή εγκα­τά­λει­ψη των εργο­στα­σί­ων από τους εργά­τες και εκμη­δέ­νι­σαν τη γερ­μα­νι­κή παραγωγή.

Πολε­μά­με και τραγουδάμε

Σε όλα τα επί­πε­δα πλού­σια και πρω­το­πό­ρα η δρά­ση της ΕΠΟΝ, σε όλες τις πόλεις. Ολού­θε παρού­σα, μαχη­τι­κή η φωνή της, η δική της αγω­νι­στι­κή παρέμ­βα­ση. Με το χωνί στο χέρι για την ενη­μέ­ρω­ση του λαού, με τα συν­θή­μα­τα στους τοί­χους αλλά και σε όλα τα άλλα προ­βλή­μα­τα που ιδιαί­τε­ρα απα­σχο­λού­σαν τότε τους νέους. Ξαφ­νιά­ζει παρά­ξε­να ευχά­ρι­στα σήμε­ρα, ύστε­ρα από 60 χρό­νια, να σημειώ­νε­ται στη δρά­ση της ΕΠΟΝ και ο συστη­μα­τι­κός αγώ­νας της για την κατα­πο­λέ­μη­ση των ναρ­κω­τι­κών, το κλεί­σι­μο των τεκέ­δων και η μεγά­λη, η τερά­στια εκεί­νη προ­σπά­θεια της ΕΠΟΝ να ανοί­ξουν και να λει­τουρ­γή­σουν ολού­θε λέσχες πολι­τι­σμού για τα νιάτα.

Ανταρ­το­ε­πο­νί­τες

Τριά­ντα πέντε χιλιά­δες ΕΠΟ­Νί­τες και ΕΠΟ­Νί­τισ­σες κατα­τά­χτη­καν και πολέ­μη­σαν τον κατα­κτη­τή και τους συνερ­γά­τες του, μέσα από τις γραμ­μές του ΕΛΑΣ στα αντάρ­τι­κα τμή­μα­τά του, στο βου­νό, στα Ελα­σί­τι­κα τμή­μα­τα στις πόλεις, στον εφε­δρι­κό ΕΛΑΣ, στις βοη­θη­τι­κές υπη­ρε­σί­ες. Με δια­τα­γή του Γενι­κού αρχη­γεί­ου μορ­φο­ποι­ή­θη­κε το ανταρ­το­ε­πο­νί­τι­κο κίνη­μα σε ολό­κλη­ρη την Ελλά­δα, στα Τάγ­μα­τα και τις Μεραρ­χί­ες. Ως το τέλος του 1943 δημιουρ­γή­θη­καν ομά­δες και διμοι­ρί­ες της ΕΠΟΝ με περιε­χό­με­νο στα τρία μέτω­πα: πολε­μι­κό, δια­φω­τι­στι­κό, εκπο­λι­τι­στι­κό – ψυχα­γω­γι­κό. Συνο­λι­κά σε όλη την Ελλά­δα έχου­με πάνω από 200 τέτοιες υπο­δειγ­μα­τι­κές ομά­δες και σχη­μα­τι­σμούς με 8.000 επί­λε­κτους ΕΠΟΝίτες.

Η ένο­πλη δρά­ση της ΕΠΟΝ κορυ­φώ­νε­ται ιδιαί­τε­ρα το δεύ­τε­ρο εξά­μη­νο του 1944 ως την απε­λευ­θέ­ρω­ση. Αυτό το διά­στη­μα τα επο­νί­τι­κα νιά­τα πολε­μά­νε ηρω­ι­κά στο βου­νό. Ανα­τι­νά­ζουν με το Μηχα­νι­κό του ΕΛΑΣ αμα­ξο­στοι­χί­ες, γέφυ­ρες και απο­θή­κες του εχθρού στις πόλεις. Παίρ­νουν μέρος στις εφο­διο­πο­μπές του ΕΛΑΝ. Δια­κρί­νο­νται στις οδο­μα­χί­ες. Η συμ­βο­λή και ο ρόλος τους στον ένο­πλο αγώ­να σημειώ­νε­ται ιδιαί­τε­ρα με τις ημε­ρή­σιες δια­τα­γές των τμη­μά­των και αυτού ακό­μα του Γενι­κού Στρα­τη­γεί­ου του ΕΛΑΣ.

Οι ανταρ­το­ε­πο­νί­τες πήραν μέρος σε 430 μάχες και συγκρού­σεις. Σε αυτές 1.300 αγό­ρια και κορί­τσια έχα­σαν τη ζωή τους για την απε­λευ­θέ­ρω­ση. Και στις πόλεις, προ­πά­ντων στην Αθή­να, οι ΕΠΟ­Νί­τες μαχη­τές δώσα­νε αλη­θι­νές μάχες με τους Γερ­μα­νούς και τα προ­δο­τι­κά τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας. Οι ανταρ­το­ε­πο­νί­τες και οι Επο­νο­ε­λα­σί­τες δια­κρί­θη­καν στις μάχες Αμφι­λο­χί­ας Ναυ­πά­κτου, Στυμ­φα­λί­ας Καλα­μά­τας, Αχλα­δό­κα­μπο, Κακιά Σκά­λα Εύβοιας, στην Κρα­νιά, Νάου­σα, Έδεσ­σα, Φλώ­ρι­να και Κιλ­κίς. Σε όλες τις άκρες της πατρί­δας μας, από τον Έβρο έως το Ταί­να­ρο και την Κρή­τη. Έχουν περά­σει στην ιστο­ρία, η μάχη των Ασπραγ­γέ­λων στην Ήπει­ρο, η πρώ­τη μάχη της πρώ­της ομά­δας της ΕΠΟΝ ενά­ντια στους Γερ­μα­νούς, με διοι­κη­τές τους νεο­λαί­ους ήρω­ες Φρί­ξο και Καψά­λη. Η μάχη της Κρα­νιάς με τον Λαο­κρά­τη. Η μάχη στις Καρού­τες με τον Έκτω­ρα. Η μάχη στο Βελε­στί­νο με την υπο­δειγ­μα­τι­κή συμ­με­το­χή και ηρω­ι­σμό του έφιπ­που Επο­νί­τι­κου ουλα­μού. Η μάχη της σοδειάς στο θεσ­σα­λι­κό κάμπο με τους καβα­λά­ρη­δες του Μπου­κου­βά­λα. Οι μάχες των Επο­νο­ε­λα­σι­τών στην Αθή­να και στον Πει­ραιά που έδω­σαν το ανώ­τε­ρο μέτρο του ατο­μι­κού και ομα­δι­κού ηρω­ι­σμού. Ποτέ στρα­τευ­μέ­νη νεο­λαία στην Ελλά­δα δεν πολέ­μη­σε με τόσο ενθου­σια­σμό και αυτα­πάρ­νη­ση. Αλλά και ποτέ στρα­τός ελλη­νι­κός δεν έδω­σε τέτοια φτε­ρά στους νέους μαχη­τές, να ανα­πτυ­χθούν και να γίνουν τα φλο­γο­βό­λα του αγώ­να όπως ονό­μα­σαν τους ΕΠΟ­Νί­τες, όπως ο δοξα­σμέ­νος στρα­τός της απε­λευ­θέ­ρω­σης ο ΕΛΑΣ. Και ποτέ η νεο­λαία της Ελλά­δας δεν αγά­πη­σε, δεν πίστε­ψε και δεν αφο­σιώ­θη­κε σε στρα­τό όσο αγά­πη­σε, πίστε­ψε και αφο­σιώ­θη­κε η ΕΠΟΝ στον ΕΛΑΣ.

Πολι­τι­σμός

Μέσα στα ζοφε­ρά σκο­τά­δια της Κατο­χής και μαζί με την κλαγ­γή των όπλων, η ΕΠΟΝ συνταί­ρια­ξε το τρα­γού­δι, το χορό το θέα­τρο, τη μόρ­φω­ση με το μεγά­λο έρω­τα της νέας γενιάς για τη ζωή και τη λευ­τε­ριά. Τα ΕΠΟ­Νί­τι­κα νιά­τα, οι 600 χιλιά­δες νέοι και νέες της χώρας μας, δεν άφη­σαν ούτε στιγ­μή που να μην αγω­νί­στη­καν για την ανά­πτυ­ξη του δυνα­μι­σμού της ηλι­κί­ας τους στη μεγά­λη προ­σφο­ρά της πάλης τους για το διώ­ξι­μο του κατα­κτη­τή και την παράλ­λη­λη προ­ε­τοι­μα­σία ενός καλύ­τε­ρου μέλ­λο­ντος. Με τη συμπα­ρά­στα­ση και βοή­θεια των πιο φωτι­σμέ­νων δασκά­λων της επο­χής εκεί­νης, όπως οι Γλη­νός, Σωτη­ρί­ου, Γεωρ­γα­λάς, Βάρ­να­λης, Μαυ­ροει­δή-Παπα­δά­κη, Ιμβριώ­τη, Παπα­μαύ­ρου και του για­τρού Κόκ­κα­λη, πέτυ­χαν να δώσουν ζωντα­νά δείγ­μα­τα της αξί­ας και της ευρύ­τη­τας μιας νεο­λαί­ας με ιδα­νι­κά, νεο­λαί­ας με προ­ο­πτι­κή, νεο­λαί­ας που ξέρει, που απαι­τεί, νικά. Χιλιά­δες οι νέοι και οι νέες που μέσα από τις γραμ­μές της ΕΠΟΝ δια­μόρ­φω­σαν δημιουρ­γι­κό χαρα­κτή­ρα που τους οδή­γη­σε στην ανά­πτυ­ξη των ικα­νο­τή­των τους σε όλες της βαθ­μί­δες των γραμ­μά­των και της Τέχνης. Εκα­το­ντά­δες επώ­νυ­μοι που έλαμ­ψαν στα κατο­πι­νά χρό­νια βρή­καν μέσα στις γραμ­μές της ΕΠΟΝ το γόνι­μο έδα­φος της καλ­λιέρ­γειας και ανά­πτυ­ξης του ταλέ­ντου τους.

Τα ΕΠΟ­Νί­τι­κα νιά­τα έδω­σαν ζωή στην απο­ξη­ρα­μέ­νη πνευ­μα­τι­κή κίνη­ση των χωριών μας. Οι λέσχες, οι βιβλιο­θή­κες, οι χορω­δί­ες, οι λαϊ­κές ορχή­στρες, το θέα­τρο, το κου­κλο­θέ­α­τρο για πρώ­τη φορά συγκέ­ντρω­σαν τους νέους και τις νέες και όλους τους κατοί­κους της υπαί­θρου σε μια πρω­τό­γνω­ρη σχέ­ση με πολι­τι­στι­κές εκδη­λώ­σεις. Και όχι μόνο σαν θεα­τές, αλλά σαν συντε­λε­στές δημιουρ­γί­ας όταν δεν είχαν καν φαντα­στεί την ύπαρ­ξη αυτή της μορ­φής ζωής της νεο­λαί­ας μας. Αλλά και στις σκλα­βω­μέ­νες μας πόλεις τα ΕΠΟ­Νί­τι­κα νιά­τα δεν άφη­σαν ούτε στιγ­μή που να μην εφαρ­μό­σουν στην πρά­ξη το βασι­κό τους σύν­θη­μα ΠΟΛΕΜΑΜΕ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΑΜΕ με το χωνί, με τα σκί­τσα, με τα τρυκ, με τις φιλο­λο­γι­κές βρα­διές αλλά και τη νόμι­μη δρά­ση μέσα από τους εκα­το­ντά­δες συλ­λό­γους, ομί­λους και ομά­δες αθλη­τι­κές και καλ­λι­τε­χνι­κές, έδω­σαν παντού και πάντα το μαχη­τι­κό παρών. Έτσι έζη­σε και ανα­πτύ­χθη­κε η γενιά της Εθνι­κής Αντί­στα­σης, η νέα γενιά της ΕΠΟΝ που απο­τε­λεί αστεί­ρευ­τη πηγή παρα­δειγ­μα­τι­σμού και πρω­το­πο­ρί­ας. Και σήμε­ρα η ΕΠΟΝ συνε­χί­ζει να ακτι­νο­βο­λεί το φως που άνα­ψε η ιστο­ρι­κή εκεί­νη μέρα της 23ης Φλε­βά­ρη 1943. Και δεν έσβη­σε η λάμ­ψη της και δε θα σβή­σει όσο υπάρ­χουν νέοι που ξέρουν να αντι­με­τω­πί­ζουν τη ζωή και να παλεύ­ουν έχο­ντας για μπού­σου­λα τα παντο­τι­νά επί­και­ρα ιδα­νι­κά της

Μόρφωση

Η ΕΠΟΝ αγω­νί­στη­κε σκλη­ρά για τη μόρ­φω­ση της νεο­λαί­ας. Πραγ­μα­το­ποί­η­σε σει­ρά από μεγά­λους αγώ­νες για το άνοιγ­μα και τη λει­τουρ­γία των σχο­λεί­ων που οι κατα­κτη­τές είχαν μετα­τρέ­ψει σε στρα­τώ­νες, αχού­ρια και φυλα­κές. Για το άνοιγ­μα των Ανώ­τε­ρων Εκπαι­δευ­τι­κών Ιδρυ­μά­των πετυ­χαί­νο­ντας να λει­τουρ­γή­σουν, όσο ήταν δυνα­τό. Στην ύπαι­θρο με πρω­το­βου­λία της ΕΠΟΝ και των λαϊ­κών αρχών άνοι­ξαν τα περισ­σό­τε­ρα σχο­λεία. Σε αρκε­τές περι­πτώ­σεις χτί­στη­καν από τους ΕΠΟ­Νί­τες πρό­χει­ρα σχο­λεία. Στην Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα λει­τούρ­γη­σε το 80% περί­που των δημο­τι­κών σχο­λεί­ων που στε­λε­χώ­θη­καν από παλιούς δασκά­λους αλλά και 200 ΕΠΟ­Νί­τες που απο­φοί­τη­σαν από τα Παι­δα­γω­γι­κά φρο­ντι­στή­ρια που είχαν ιδρυ­θεί στην Τύρ­να και στο Καρ­πε­νή­σι όπου δίδα­ξαν δια­πρε­πείς εκπαι­δευ­τι­κοί. Γρά­φτη­καν σχο­λι­κά βιβλία με σύγ­χρο­νο προ­ο­δευ­τι­κό πνεύ­μα. Δύο ανα­γνω­στι­κά για το δημο­τι­κό, το ένα με τίτλο «Τα Αετό­που­λα» για τη Γ’ και Δ’ τάξη και το άλλο με τίτλο «Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα» για την Ε’ και ΣΤ’ τάξη. Τα βιβλία αυτά τυπώ­θη­καν σε 100 χιλιά­δες αντί­τυ­πα και μοι­ρά­στη­καν για πρώ­τη φορά στην ιστο­ρία του ελλη­νι­κού κρά­τους δωρε­άν σε όλους τους μαθη­τές της Ελεύ­θε­ρης Ελλά­δας. Επί­σης δημιούρ­γη­σε γεωρ­γι­κές σχο­λές, τρεις στη Ρού­με­λη, δύο στη Θεσ­σα­λία κλπ.

Αντι­στα­σια­κός Τύπος

Πολύ σημα­ντι­κό είναι το μερί­διο της ΕΠΟΝ μέσα στον αντι­στα­σια­κό τύπο. Σε όλες εκεί­νες τις μεγά­λες, μικρές εφη­με­ρί­δες και έντυ­πα που κυκλο­φό­ρη­σαν παρά­νο­μα στα χρό­νια της χιτλε­ρο­φα­σι­στι­κής κατο­χής. Χρειά­ζε­ται να ειπω­θεί πως οι ΕΠΟ­Νί­τες σε εκεί­να τα χρό­νια έπαι­ξαν ένα εξαι­ρε­τι­κά δρα­στή­ριο ρόλο στον τομέα της ενη­μέ­ρω­σης του λαού και της νέας μας γενιάς.

Οι νέοι και οι νέες που δια­δο­χι­κά αγω­νί­στη­καν στις γραμ­μές της ΟΚΝΕ, το ΕΑΜ Νέων, της Λεύ­τε­ρης Νέας οι κοπέ­λες και έπει­τα βασι­κά μέσα στην ΕΠΟΝ. Με φαντα­σία αλλά και ηρω­ι­σμό πρό­σφε­ραν μεγά­λες υπη­ρε­σί­ες στην ενη­μέ­ρω­ση που ήταν ανα­γκαία με όλα τα μέσα. Με συν­θή­μα­τα στους τοί­χους, με εφη­με­ρί­δες, προ­κη­ρύ­ξεις, τρικ, πανό και τα θρυ­λι­κά εκεί­να χωνιά που σε κάθε σημείο της Ελλά­δας ενη­μέ­ρω­ναν το λαό πάω στα γεγο­νό­τα και τον κρα­τού­σαν σε αγω­νι­στι­κή εγρή­γορ­ση. Παράλ­λη­λα με τα κεντρι­κά δημο­σιο­γρα­φι­κά όργα­να του απε­λευ­θε­ρω­τι­κού μας αγώ­να, το «Ριζο­σπά­στη», την «Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα», τον «Απε­λευ­θε­ρω­τή», την «Ελευ­θε­ρία» της Θεσ­σα­λο­νί­κης, το «Ρήγα» και αμέ­τρη­τα άλλα. Κυκλο­φό­ρη­σαν τότε και τα έντυ­πα της ΕΠΟΝ και αμέ­τρη­τες εφη­με­ρι­δού­λες που έβγαι­ναν συχνά χει­ρό­γρα­φες και στο τελευ­ταίο χωριου­δά­κι. Με πρώ­τη τη «Νεο­λαία» της ΟΚΝΕ, το «Μαχη­τή», τη «Νίκη» και άλλα παρά­νο­μα έντυ­πα και με την πλού­σια εμπει­ρία του ΕΑΜ νέων ο ΕΠΟ­Νί­τι­κος τύπος γνώ­ρι­σε μια πρω­το­φα­νή άνθιση.

Δεν ήταν μόνο το ΚΣ της ΕΠΟΝ, ακό­μα και τα Αετό­που­λα παρου­σί­α­σαν τα δικά τους παρά­νο­μα έντυ­πα. Στις 22 Μάρ­τη 1943 κυκλο­φό­ρη­σε η «Νέα Γενιά», δημο­σιο­γρα­φι­κό όργα­νο του Κεντρι­κού Συμ­βου­λί­ου της ΕΠΟΝ και κλεί­νει τον Οκτώ­βριο του 1947 στο πλαί­σιο των διώ­ξε­ων του δημο­κρα­τι­κού τύπου. Δεν μπο­ρεί να γίνει λεπτο­με­ρής ανα­φο­ρά σε όλα τα παρά­νο­μα έντυ­πα της ΕΠΟΝ. Μερι­κά από αυτά: «Η Φλό­γα» της ΕΠΟΝ Σπου­δά­ζου­σας, τα «Εργα­ζό­με­να νιά­τα», η «Φωνή του Φεραί­ου», ο «Ιερο­λο­χί­της», ο «Επο­νί­της» του Συμ­βου­λί­ου Περιο­χής Πελο­πον­νή­σου, τα «Λεύ­τε­ρα νιά­τα», τα «Αντάρ­τι­κα νιά­τα», τα «Νιά­τα» της ΕΠΟΝ Αθή­νας και πολ­λά άλλα, σε άλλες περιο­χές, νομούς, πόλεις και χωριά.

Μέσα στα παρά­νο­μα έντυ­πα της ΕΠΟΝ έχει κατα­γρα­φεί ο επι­κός εκεί­νος αγώ­νας του λαού και της νέας γενιάς. Οι θυσί­ες και οι ελπί­δες του για το αύριο. Έχουν κατα­γρα­φεί ηρω­ι­σμοί και ολο­καυ­τώ­μα­τα που τυπώ­θη­καν στα κατά­βα­θα της γης από τους νεα­ρούς ΕΠΟ­Νί­τες τυπο­γρά­φους και τα κυκλο­φό­ρη­σαν με ηρω­ι­σμό και με θυσί­ες. Τα έντυ­πα της ΕΠΟΝ στά­θη­καν επί­σης και τα σχο­λεία που ανέ­δει­ξαν μια νέα γενιά αντι­στα­σια­κών δημο­σιο­γρά­φων, που αργό­τε­ρα δού­λε­ψαν για πολ­λά χρό­νια στο «Ριζο­σπά­στη», στην «Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα» και σε άλλα έντυπα.