Αφιέρωμα στην Εποποιία του Στάλινγκραντ |>1|

Στις 2‑Φεβ-1943 τελειώ­νει με τη νίκη του Κόκ­κι­νου Στρα­τού της ΕΣΣΔ και την παρά­δο­ση των τελευ­ταί­ων θυλά­κων Γερ­μα­νών η μάχη του Στά­λιν­γκραντ (Сталинградская битва), την οποία, ο ηγέ­της της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, Ι. Β. Στά­λιν, χαρα­κτή­ρι­σε ως τη «μεγα­λύ­τε­ρη στην ιστο­ρία των πολέ­μων».

ℹ️  Ο Φον Πάου­λους παρα­δό­θη­κε μαζί με 22 στρα­τη­γούς και 91.000 στρα­τιώ­τες ‑υπο­λείμ­μα­τα της 6ης Στρα­τιάς, μετά από τιτά­νια μάχη, που έδω­σε την ορι­στι­κή υπε­ρο­χή στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό, ο οποί­ος την κρά­τη­σε μέχρι το τέλος του πολέμου
Τα πιο γνω­στά ηγε­τι­κά πρό­σω­πα ‑οι «επώ­νυ­μοι», εκτός από τον Στά­λιν ήταν (μετα­ξύ άλλων): Γκε­όρ­γκι Ζού­κοφ, Κον­στα­ντίν Ροκο­σόφ­σκι, Νικο­λάι Βατού­τιν, Βασί­λι Τσου­ϊ­κόφ (θαμ­μέ­νος σήμε­ρα στην περιο­χή του μνη­μεί­ου), Νικο­λάι Βόρο­νοφ, Αλε­ξά­ντερ Βασι­λέφ­σκι, Βασί­λι Γκόρ­ντοφ, Σιμιόν Τιμο­σέν­κο, Αντρέι Γιε­ρό­μιν­κο, Μιχα­ήλ Σου­μί­λοφ, Ροντιόν Μαλι­νόφ­σκι κά
Η μάχη ξεκί­νη­σε στις 17-Ιουλ-1942 και στα τέλη Αυγού­στου, η Λου­φτ­βά­φε είχε μετα­τρέ­ψει σε ερεί­πια το 80% της πόλης.

Το «Ατέ­χνως» έχει στα­θεί επα­νει­λημ­μέ­να σε πλευ­ρές της «μάχης των μαχών» (βλ. την ιστο­ρι­κή ανα­φο­ρά στη μάχη [ενο­ποι­η­μέ­νο] «Η Επο­ποι­ία του Στά­λιν­γκραντ», Фонтан «Бармалей» (Barmalei) [το ιστο­ρι­κό σιντρι­βά­νι του Στά­λιν­γκραντ] … η μάχη του Στά­λιν­γκραντ κά).

Το ορό­ση­μο Στά­λιν­γκραντ, απο­τε­λεί πηγή πολύ­πλευ­ρων επί­και­ρων συμπε­ρα­σμά­των, ιστο­ρι­κών και πολι­τι­κο­κοι­νω­νι­κών. Στο σημε­ρι­νό σημεί­ω­μα ‑77 χρό­νια σαν σήμε­ρα, 1^ο ενός σύντο­μου αφιε­ρώ­μα­τος και στα επό­με­να που θα ακο­λου­θή­σουν θα γίνει προ­σπά­θεια να ανα­δει­χτούν κάποια από αυτά, σε πολύ αδρές γραμμές.

Πριν απ’ τη δόξα ήρθεν ο ήλιος στις στέπες
και λιώ­σαν τα χιόνια
και ζεστα­θή­καν οι καρ­διές των ανθρώπων.
Ύστε­ρα
πήρε ο χάρος τον Τσάρο.
Κι ύστε­ρα οι λαοί απο­κτή­σα­νε Στάλινγκραντ!
[Φώτης Αγγουλές] 

Το Στάλινγκραντ, δεν ήταν απλά μια ακόμη μάχη στο θέατρο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Δεν ήταν καν μια από τις κρί­σι­μες μάχες. Ήταν η μάχη εκεί­νη που έκρι­νε όχι μόνο τα απο­τε­λέ­σμα­τα των μαχών του Ανα­το­λι­κού Μετώ­που, αλλά τη συνο­λι­κή έκβα­ση του Πολέ­μου.
Ήταν εκεί­νο το σημείο καμπής, που άλλα­ξε τη ροή του πολέ­μου. Δεν έδω­σε «φτε­ρά» μόνο στα συμ­μα­χι­κά στρα­τεύ­μα­τα, αλλά και στο σύνο­λο των εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κών κινη­μά­των που δρού­σαν στις κατε­χό­με­νες από τη χιτλε­ρι­κή Γερ­μα­νία χώρες.
Σε αυτό το διά­στη­μα, «κολ­λη­μέ­νος» στα ραδιό­φω­να ο κόσμος παρα­κο­λου­θού­σε με κομ­μέ­νη την ανά­σα τις μάχες που διε­ξά­γο­νταν στη στέ­πα, αλλά και για κάθε δρό­μο, κάθε τετρά­γω­νο, για κάθε σπί­τι, για κάθε όρο­φο πολυ­κα­τοι­κί­ας, για κάθε δωμά­τιο και σκαλοπάτι.
Το σύν­θη­μα του σοβιε­τι­κού λαού και στρα­τού «Ούτε ένα βήμα πίσω!», που περι­κλειό­ταν στη Δια­τα­γή 227 του Ι. Β. Στά­λιν ως Προ­έ­δρου της Κρα­τι­κής Επι­τρο­πής Άμυ­νας της ΕΣΣΔ (28 Ιού­λη 1942), έγι­νε πραγ­μα­τι­κό­τη­τα (Robert Geoffrey, «Stalin’s Wars: From World War to Cold War». 1939 — 1953, εκδ. Yale University Press, London, 2006, σελ. 132).
Στους δυό­μι­σι μήνες που διήρ­κε­σαν οι μάχες στο Βόλ­γα, τα γερ­μα­νι­κά και τα συμ­μα­χι­κά τους στρα­τεύ­μα­τα είχαν απώ­λειες πάνω από 800.000 άντρες, 2.000 άρμα­τα μάχης και αυτο­κι­νού­με­να πυρο­βό­λα, πάνω από 10.000 πυρο­βό­λα και όλμους, σχε­δόν 2.000 αερο­πλά­να και πάνω από 70.000 αυτο­κί­νη­τα (Ακα­δη­μία Επι­στη­μών ΕΣΣΔ, Παγκό­σμια Ιστο­ρία, τόμ. Ι1 — Ι2, εκδ. «Μέλισ­σα», Αθή­να, 1965, σελ. 296).

Ισχυ­ρό βοη­θη­τι­κό στή­ριγ­μα του Κόκ­κι­νου Στρα­τού ήταν σύσ­σω­μος ο σοβιε­τι­κός πλη­θυ­σμός  και οι Οργα­νώ­σεις του ΚΚ Μπολ­σε­βί­κων και της Κομ­σο­μόλ, οι κόκ­κι­νοι κομι­σά­ριοι.
Μαζί τους έδω­σαν τη μάχη πολ­λοί αλλο­ε­θνείς μαχη­τές που δια­κρί­θη­καν για την παρ­τι­ζά­νι­κη δρά­ση τους και παράλ­λη­λα, βοή­θη­σαν στον εφο­δια­σμό με τρό­φι­μα και άλλα εφό­δια, δού­λευαν στην κατα­σκευή αερο­δρο­μί­ων, πορ­θμεί­ων, δρό­μων, στη μετα­φο­ρά πυρο­μα­χι­κών και στην επι­διόρ­θω­ση φθαρ­μέ­νου πολε­μι­κού υλι­κού, μέσα στις φοβε­ρές συν­θή­κες του ρωσι­κού χειμώνα.

Η εργα­τι­κή τάξη της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, ταυ­τό­χρο­να με τη σκλη­ρή δου­λειά της για τον εφο­δια­σμό του Κόκ­κι­νου Στρα­τού, έλυ­σε σε μικρό χρο­νι­κό διά­στη­μα πολ­λά προ­βλή­μα­τα της παρα­γω­γής, όπως το πρό­βλη­μα της αύξη­σης των ενερ­γεια­κών δυνα­το­τή­των της ΕΣΣΔ.
Η στρο­φή που σημειώ­θη­κε στην πορεία του πολέ­μου, με τη μεγα­λειώ­δη νίκη του Κόκ­κι­νου Στρα­τού επί του γερ­μα­νι­κού στο Στά­λιν­γκραντ, έγι­νε αμε­τά­στρε­πτη μετά και από τη συντρι­βή των γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των στο Κουρσκ (5 Ιού­λη — 23 Αυγού­στου 1943), όπου διε­ξή­χθη η μεγα­λύ­τε­ρη στην ιστο­ρία μάχη τεθω­ρα­κι­σμέ­νων αρμά­των (Συλ­λο­γι­κό, «Ο μεγά­λος πατριω­τι­κός πόλε­μος», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1985, σελ. 155).

Η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπισε τις δυνάμεις του Άξονα στην ηπειρωτική Ευρώπη μόνη της επί 2 ολόκληρα χρόνια.

Στο Λένιν­γκραντ, λαός και στρα­τός παρέ­μει­ναν αλύ­γι­στοι υπε­ρα­σπι­στές της πόλης κατά την πλέ­ον αιμα­τη­ρή πολιορ­κία στην Ιστο­ρία, που κρά­τη­σε 872 μέρες και κόστι­σε τη ζωή σε πάνω από 1.000.000 Σοβιε­τι­κούς πολίτες.
Σε αυτό το διά­στη­μα ο γερ­μα­νι­κός στρα­τός έρι­ξε πάνω στο Λένιν­γκραντ περισ­σό­τε­ρες από 5.000 ωρο­λο­για­κές και 100.000 εμπρη­στι­κές βόμ­βες, καθώς και 150.000 περί­που βλή­μα­τα πυροβολικού.
Κατα­στρά­φη­καν πάνω από 3.000 κτί­ρια. Το πρώ­το ρήγ­μα στον απο­κλει­σμό του Λένιν­γκραντ έγι­νε στις 18 Γενά­ρη 1943, ενώ στις 27 Γενά­ρη 1944 ‑μετά από έναν ολό­κλη­ρο χρό­νο λύθη­κε η πολιορ­κία (Συλ­λο­γι­κό, Μεγά­λη Σοβιε­τι­κή Εγκυ­κλο­παί­δεια, τόμ. 19ος, εκδ. «Ακά­δη­μος», Αθή­να, 1980, σελ. 410).
Η απε­λευ­θέ­ρω­ση της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης συντε­λέ­στη­κε κυρί­ως με τη λαμπρή επι­τυ­χία των στρα­τευ­μά­των της στη χει­μω­νιά­τι­κη εκστρα­τεία του 1943 — 1944. Στη διάρ­κειά της σημειώ­θη­καν οι μεγά­λες νίκες της ΕΣΣΔ στην Κρι­μαία (9 Απρί­λη — 12 Μάη 1944), στη δεξιά όχθη του Δνεί­πε­ρου (24 Δεκέμ­βρη 1943 — 17 Απρί­λη 1944) και αλλού (Συλ­λο­γι­κό, «Ο μεγά­λος πατριω­τι­κός πόλε­μος», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1985, σελ. 182–183).

Οι θυσίες της ΕΣΣΔ — Οι βάσεις της μεγάλης νίκης

Η ΕΣΣΔ σήκω­σε το κύριο βάρος του πολέ­μου, τόσο από την άπο­ψη των θυσιών της σε έμψυ­χο δυνα­μι­κό και άψυ­χο υλι­κό, όσο και από την άπο­ψη της συμ­βο­λής της στη στρα­τιω­τι­κή συντρι­βή του Άξο­να. Ακό­μα και όταν ξεκί­νη­σε η εκστρα­τεία των ΗΠΑ — Βρε­τα­νί­ας κατά της Ιτα­λί­ας (τον Ιού­λη 1943 ‑έξη μήνες μετά το Στά­λιν­γκραντ), η κατα­νο­μή των γερ­μα­νι­κών δυνά­με­ων ήταν 257 μεραρ­χί­ες στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο και μόλις 26 στην Ιταλία.

Ακό­μα και μετά την από­βα­ση στη Νορ­μαν­δία ο Άξο­νας συνέ­χι­σε να δια­τη­ρεί στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο περί­που τετρα­πλά­σιες δυνά­μεις απ’ ό,τι στο δυτι­κό (5  75 μεραρ­χί­ες της Βέρ­μαχτ στο δυτι­κό μέτω­πο, ένα­ντι 190 — 270 Μεραρ­χιών που δια­τη­ρού­σε στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο) (ό.π. σελ. 430).

Στις 7 Απρί­λη 1945 ο Ι. Β. Στά­λιν έγρα­ψε προς τον Πρό­ε­δρο των ΗΠΑ Ρούζβελτ:

«Είναι δύσκο­λον να συμ­φω­νή­ση κανείς με την γνώ­μην ότι η μη προ­βο­λή αντι­στά­σε­ως από μέρους των Γερ­μα­νών εις το δυτι­κόν μέτω­πον εξη­γεί­ται μόνον από το γεγο­νός ότι ούτοι συνε­τρί­βη­σαν. Οι Γερ­μα­νοί έχουν εις το ανα­το­λι­κόν μέτω­πον 147 μεραρ­χί­ας. Θα ημπο­ρού­σαν χωρίς να ζημιώ­σουν την υπό­θε­σίν τους να απο­σπά­σουν από το ανα­το­λι­κόν μέτω­πον 15–20 μεραρ­χί­ας και να τας μετα­φέ­ρουν προς βοή­θειαν των στρα­τευ­μά­των τους εις το δυτι­κόν μέτω­πον. Εν τού­τοις οι Γερ­μα­νοί δεν το έκα­μαν. Συνε­χί­ζουν να μάχω­νται με λύσ­σαν ενα­ντί­ον των Ρώσων διά κάποιον πολύ ολί­γον γνω­στόν σιδη­ρο­δρο­μι­κόν σταθ­μόν Ζεμ­λιά­νι­τσα εις την Τσε­χο­σλο­βα­κί­αν, που τους χρειά­ζε­ται τόσον όσον και εις τον πεθα­μέ­νον τα κατα­πλά­σμα­τα, εξ άλλου όμως παρα­δί­δουν χωρίς καμ­μί­αν αντί­στα­σιν τόσον σπου­δαί­ας πόλεις εις το κέντρον της Γερ­μα­νί­ας όπως το Οσνα­μπρουκ, το Μαν­χάιμ, το Κάσ­σελ. Θα παρα­δε­χθή­τε ότι η συμπε­ρι­φο­ρά αυτή των Γερ­μα­νών είναι κάτι περισ­σό­τε­ρον από «περί­ερ­γος» και ακα­τα­νό­η­τος» (υπουρ­γείο Εξω­τε­ρι­κών της ΕΣΣΔ, «Ο Β’ Παγκό­σμιος Πόλε­μος. Η αλλη­λο­γρα­φία Στά­λιν — Τσώρ­τσιλ — Ρούζ­βελτ — Τρού­μαν», τόμ. Α΄, εκδ. «Μέλισ­σα», Αθή­να, 1957, σελ. 378–379).

Η ΕΣΣΔ είχε 20.000.000 νεκρούς σε μάχι­μο και άμα­χο πλη­θυ­σμό, ενώ συνο­λι­κά τα θύμα­τα υπο­λο­γί­ζο­νται σε περί­που 30 εκα­τομ­μύ­ρια μαζί με τους ανά­πη­ρους και τους τραυ­μα­τί­ες. Οι νεκροί της Βρε­τα­νί­ας έφτα­σαν τους 375.000 και των ΗΠΑ τους 405.000 (Συλ­λο­γι­κό, «60 χρό­νια από τη μεγά­λη Αντι­φα­σι­στι­κή Νίκη των Λαών. Έπος και Διδάγ­μα­τα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 2005, σελ. 23).

Την ίδια στιγ­μή, στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο η Βέρ­μαχτ είχε απώ­λειες περί­που 10.000.000 άντρες, δηλα­δή σχε­δόν το 77% των συνο­λι­κών απω­λειών της στο Β΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο (Συλ­λο­γι­κό, Μεγά­λη Σοβιε­τι­κή Εγκυ­κλο­παί­δεια, τόμ. 26ος, εκδ. «Ακά­δη­μος», Αθή­να, 1982, σελ. 430).

Από τα 260 δισ. δολά­ρια του συνο­λι­κού ύψους των ζημιών που υπέ­στη η ευρω­παϊ­κή ήπει­ρος στη διάρ­κεια του πολέ­μου, τα 128 δισ. δολά­ρια ανα­λο­γού­σαν στην ΕΣΣΔ: Σε σωρούς ερει­πί­ων μετα­τρά­πη­καν 1.710 πόλεις της ΕΣΣΔ. Ακό­μα, κάη­καν 70.000 χωριά και κεφα­λο­χώ­ρια. Κατα­στρά­φη­καν ολο­κλη­ρω­τι­κά ή εν μέρει 32.000 βιο­μη­χα­νι­κές επι­χει­ρή­σεις και 65.000 χιλιό­με­τρα σιδη­ρο­δρο­μι­κών γραμ­μών. Κατα­λη­στεύ­θη­καν 98.000 κολ­χόζ, 5.000 σοβ­χόζ και Μηχα­νο­τρα­κτε­ρι­κοί Σταθ­μοί, χιλιά­δες νοσο­κο­μεία, σχο­λεία, μου­σεία, ανώ­τε­ρα ιδρύ­μα­τα και βιβλιο­θή­κες (Συλ­λο­γι­κό, «60 χρό­νια από τη μεγά­λη Αντι­φα­σι­στι­κή Νίκη των Λαών. Έπος και Διδάγ­μα­τα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 2005, σελ. 23.)

(συνε­χί­ζε­ται ‑όλο το αφιέ­ρω­μα εδώ)

|>  Κύρια πηγή φωτο­γρα­φι­κού υλικού <|