«Βιογραφία ενός δραπέτη σκλάβου» του Μιγέλ Μπαρνέτ

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

«Βιο­γρα­φία ενός δρα­πέ­τη σκλά­βου»
 Μιγέλ Μπαρνέτ
Εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Εποχή»
Μετά­φρα­ση: Δέσποι­να Μάρκου

Το μυθι­στό­ρη­μα-μαρ­τυ­ρία «Βιο­γρα­φία ενός δρα­πέ­τη σκλά­βου» του Κου­βα­νού συγ­γρα­φέα Μιγέλ Μπαρ­νέτ, απο­τέ­λε­σε από τη στιγ­μή που πρω­το­εκ­δό­θη­κε το 1966 σταθ­μό στη λατι­νο­α­με­ρι­κα­νι­κή λογο­τε­χνία. Κυκλο­φό­ρη­σε το 1991 στα ελλη­νι­κά από τις εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Επο­χή». Ηταν το πρώ­το βιβλίο που πραγ­μα­τευό­ταν τη ζωή των νέγρων σκλά­βων που είχαν μετα­φερ­θεί με τη βία από την Αφρι­κή στη Νότια Αμε­ρι­κή, καθώς και τους αγώ­νες τους για την ανε­ξαρ­τη­σία της νέας τους πατρί­δας. Η αφή­γη­ση του «πρω­τα­γω­νι­στή» ξεχω­ρί­ζει με τη σχε­δόν αμεί­λι­κτη αμε­σό­τη­τά της του απλού ανθρώ­που που τρά­βη­ξε πολ­λά, χωρίς να γίνει μελο­δρα­μα­τι­κός. Η ωμό­τη­τα της κατα­πί­ε­σης κερ­δί­ζει εκφρα­στι­κή δύνα­μη ακρι­βώς λόγω της απλό­τη­τας της γλώσ­σας, που σχε­δόν λακω­νι­κά περι­γρά­φει τα πιο απάν­θρω­πα πράγματα.

«Τα έζησα και πρέπει να τα λέω»

Στην εισα­γω­γή του ο Μπαρ­νέτ αφη­γεί­ται το πώς και το για­τί του βιβλί­ου του. Στα μέσα του 1963, στον τύπο της Κού­βας, υπήρ­ξε ένα αφιέ­ρω­μα σε ηλι­κιω­μέ­νους άντρες και γυναί­κες, που είχαν περά­σει τα 100. Ανά­με­σα σ’ αυτούς ήταν μια γυναί­κα 100 και ένας άντρας 104 χρο­νών. Είχαν ζήσει τη δου­λεία και τον πόλε­μο της Ανε­ξαρ­τη­σί­ας του τέλους του 19^ου αιώ­να. Αυτά που έλε­γαν τρά­βη­ξαν την προ­σο­χή του Μπαρ­νέτ. Ο άντρας έλε­γε, ότι υπήρ­ξε κάπο­τε σκλά­βος που δρα­πέ­τευ­σε στα βου­νά της επαρ­χί­ας Λας Βίγιας. Ο συγρα­φέ­ας πήγε στο σπί­τι του και συζή­τη­σαν ώρες ολό­κλη­ρες. Το απο­τέ­λε­σμα ήταν το παρόν βιβλίο.

Τα κεφά­λαια του βιβλί­ου μιλούν στο πρώ­το μέρος με τίτλο «Η δου­λεία» για τις πρώ­τες μνή­μες, για τη ζωή στα παρα­πήγ­μα­τα, τη ζωή στο βου­νό. Στο δεύ­τε­ρο μέρος με τίτλο «Η κατάρ­γη­ση της δου­λεί­ας» για τη ζωή στα εργο­στά­σια ζάχα­ρης και το τρί­το μέρος μιλά­ει για τον πόλε­μο της Ανε­ξαρ­τη­σί­ας και τη ζωή στον πόλε­μο αυτό του δρα­πέ­τη σκλά­βου. Ο λεγό­με­νος Νόμος για την Κατάρ­γη­ση της Δου­λεί­ας, που κήρυτ­τε την κατάρ­γη­ση της δου­λεί­ας στην Κού­βα,  χρο­νο­λο­γεί­ται από τις 13 του Φλε­βά­ρη 1880. Ομως, οι δού­λοι παρέ­μει­ναν στη δικαιο­δο­σία των αφε­ντι­κών τους και έτσι συνε­χί­στη­κε ουσια­στι­κά η δου­λεία, που ήθε­λε ακό­μα 60 χρό­νια να καταργηθεί.

Ο δρα­πέ­της πρω­τα­γω­νι­στής του βιβλί­ου δεν γνώ­ρι­σε ποτέ τους γονείς του. Γεν­νή­θη­κε σ’ ένα για­τρείο, όπου πήγαι­ναν τις έγκους νέγρες για να γεν­νή­σουν. Στη δική του περί­πτω­ση ήταν κάποιο εργο­στά­σιο: «Οι νέγροι που­λιό­ντα­νε σαν καλο­θρεμ­μέ­να γου­ρου­νά­κια κι έτσι με πού­λη­σαν κι εμέ­να αμέ­σως, γι’αυτό και δε θυμά­μαι τίπο­τα από εκεί­νο το μέρος. .……Αυτό πάντως που ξέρω σίγου­ρα είναι ότι μια φορά  δρα­πέ­τευ­σα από εκεί. Επα­να­στά­τη­σα, διά­βο­λε, και δρα­πέ­τευ­σα. Για­τί ποια­νού του άρε­σε να δου­λεύ­ει! Με πιά­σαν στα πρά­σα, όμως, κι έφα­γα τις χρο­νιάς μου. Ακό­μα τις νοιώ­θω τις ξυλιές. Με έδε­σαν γερά και με ξανά­στρω­σαν στη δου­λειά, με αλυ­σί­δες κι όλα τα υπό­λοι­πα. Τα λες σήμε­ρα και κανείς δε σε πιστεύ­ει. Εγώ όμως τα έζη­σα και πρέ­πει να τα λέω.» (σελ. 24).

«Δεν ξέρω πώς οι θεοί επέτρεψαν τη δουλεία»

Πάντα οι αποι­κιο­κρά­τες μελε­τού­σαν τα έθι­μα, τα ήθη και τις αδυ­να­μί­ες των λαών που αλυ­σό­δε­σαν για να τις εκμε­ταλ­λευ­τούν. Η αφή­γη­ση του νέγρου σκλά­βου για το πώς «την πάτη­σαν» οι λαοί της Αφρι­κής και τους έπια­ναν σκλά­βους οι δου­λέ­μπο­ροι μπο­ρεί να είναι μόνο μια πλευ­ρά, αλλά σημα­ντι­κό είναι, ότι από τη ρωγ­μή της προ­σω­πι­κής μνή­μης κατα­λα­βαί­νου­με πολ­λά. Προ­λή­ψεις, θρη­σκεί­ες, δει­σι­δαι­μο­νί­ες έπαι­ξαν το δόλιο ρόλο τους, όπως πάντα για να σκλα­βώ­νε­ται η ανθρω­πό­τη­τα: «Οι πιο δυνα­τοί θεοί είναι οι θεοί της Αφρι­κής. Εγώ πιστεύω ότι είναι βέβαιο πως πετού­σαν. Και με τις μαγεί­ες έκα­ναν ό, τι τους κάπνι­ζε. Δεν ξέρω πώς επέ­τρε­ψαν τη δου­λεία. Η αλή­θεια είναι ότι κάθο­μαι και σκέ­φτο­μαι και άκρη δεν βγά­ζω. Για μένα, όλα ξεκί­νη­σαν με τα κατα­κόκ­κι­να μαντι­λά­κια. Τη μέρα που πέρα­σαν το τεί­χος. Το τεί­χος στην Αφρι­κή ήταν παλαιό, σ’ όλο το μήκος της όχθης. Ηταν ένα τεί­χος από φοί­νι­κες και κάτι παρα­πλα­νη­τι­κά ζωύ­φια που τσι­μπού­σαν σαν δια­βό­λοι. Για πολ­λά χρό­νια προ­κα­λού­σαν τρο­μά­ρα στους λευ­κούς που προ­σπα­θού­σαν να βάλουν πόδι στην Αφρι­κή. Ομως, τα κατα­κόκ­κι­να μαντι­λά­κια τους διέ­λυ­σαν όλους. Και οι βασι­λιά­δες κι όλοι οι υπό­λοι­ποι παρα­δό­θη­καν με μεγά­λη ευκο­λία. Οταν οι βασι­λιά­δες έβλε­παν τους λευ­κούς – νομί­ζω πως πρώ­τοι ήρθαν οι Πορ­το­γά­λοι – να βγά­ζουν τα κατα­κόκ­κι­να μαντι­λά­κια σαν να ‘θελαν να χαι­ρε­τή­σουν, έλε­γαν στους νέγρους: «Αντε, τρά­βα να βρεις ένα κατα­κόκ­κι­νο μαντι­λά­κι, τρέ­χα.» Και οι νέγροι, κατα­μα­γε­μέ­νοι από το κατα­κόκ­κι­νο χρώ­μα, έτρε­χαν σαν τα πρό­βα­τα στα πλοία κι εκεί ακρι­βώς τους βού­τα­γαν. Στο νέγρο πάντα άρε­σε ιδιαί­τε­ρα το κόκ­κι­νο χρώ­μα. Χάρη σ’ αυτό το χρώ­μα τους αλυ­σό­δε­σαν και τους έστει­λαν στην Κού­βα. Κι ύστε­ρα δεν μπό­ρε­σαν να ξανα­γυ­ρί­σουν στη γη τους. Γι’ αυτό υπάρ­χουν σκλά­βοι στην Κού­βα (σελ. 22).

Ο Μιγέλ Μπαρ­νέτ ανα­φέ­ρει το θέμα των θρη­σκευ­τι­κών τελε­τουρ­γιών, των μαντεί­ων, των θεο­τή­των παρο­τρυ­μέ­νος από εθνο­λο­γι­κά ενδια­φέ­ρο­ντα σχε­τι­κά με τις θρη­σκεί­ες αφρι­κα­νι­κής προ­έ­λευ­σης που δια­τη­ρού­νται ακό­μα στην Κού­βα. Οι Μαρξ-Ενγκελς στην αρθρο­γρα­φία τους για το ρόλο των καπι­τα­λι­στι­κών δυνά­με­ων στην Ασία μιλούν και για το στοι­χείο της λατρεί­ας των δυνά­με­ων της Φύσης ή των ζώων (πχ της αγε­λά­δας στην Ινδία ή και του πίθη­κου) και πώς μπό­ρε­σαν να το εκμε­ταλ­λευ­τούν οι Ευρω­παί­οι κατα­κτη­τές. Αλλο χτυ­πη­τό παρά­δειγ­μα εκμε­τάλ­λευ­σης τοπι­κής κουλ­τού­ρας είναι αυτό του Ερνά­ντο Κορ­τές στο Μεξι­κό το 1519, όπου άρχι­κά τον πέρα­σαν για το λευ­κό θεό με γένεια, που θαρ­χό­ταν από Ανα­το­λάς σύμ­φω­να με κάποια μυθο­λο­γία των Αζτέ­κων. Οι Ισπα­νοι το ήξε­ραν αυτό.

Το διαρκές έγκλημα

Σ’ αυτό το σημείο να κάνου­με μια δια­δρο­μή σε κεί­με­να του Μαρξ, που δένουν όλες τις προ­σω­πι­κές ιστο­ρί­ες βασά­νων των θυμά­των του διαρ­κούς καπι­τα­λι­στι­κού εγκλή­μα­τος σε βάρος των λαών της γης. Τα κεί­με­να που ακο­λου­θούν μπο­ρεί να τα βρει ο ανα­γνώ­στης στην άκρως επί­και­ρη αρθρο­γρα­φία των Μαρξ-Ενγκελς του 1853 στο «Η αποι­κιο­κρα­τία στην Ασία, Ινδία/Περσία/Αφγανιστάν» των Μαρξ-Ενγκελς, εκδό­σεις «Αγρα».

Ο καπι­τα­λι­σμός ήταν παγκο­σμιο­ποι­η­μέ­νος εδώ και 500 χρό­νια και η πορεία του στη γη συνο­δεύ­τη­κε από ένα διαρ­κές έγκλη­μα για την από­κτη­ση πρώ­των υλών για τη βιο­μη­χα­νία του. Ηταν ανα­πό­φευ­κτο, ιστο­ρι­κά νομο­τε­λεια­κό, αυτοί που έχουν τα πιο εξε­λιγ­μέ­να μέσα παρα­γω­γής να επι­βλη­θούν σε άλλους που βρί­σκο­νται σε «χαμη­λώ­τε­ρη» βαθ­μί­δα ανά­πτυ­ξης. Εδώ δεν μπαί­νει άλλη ηθι­κή παρά αυτή της αστι­κής, εμπο­ρι­κής τάξης στην ξέφρε­νη εξά­πλω­σή της στα πέρα­τα της γης. «Ηταν ο Βρε­τα­νός εισβο­λέ­ας εκεί­νος που έσπα­σε τον ινδι­κό αργα­λειό και κατέ­στρε­ψε τα αδρά­χτια. Η Αγγλία άρχι­σε με το να εκτο­πί­ζει τα ινδι­κά βαμ­βα­κε­ρά από την ευρω­παϊ­κή αγο­ρά, κατό­πιν εισά­γα­γε τις κλω­στές στο Ινδο­στάν και στο τέλος πλημ­μύ­ρι­σε την ίδια την πατρί­δα του βαμ­βα­κιού με βαμ­βα­κε­ρά»,  θα πει ο Μαρξ στο «Η βρε­τα­νι­κή κυριαρ­χία στην Ινδία», που γρά­φτη­κε το 1853 στο ως άνω βιβλίο. Σε άλλο σημείο θα γρά­φει: «Σε κάθε περί­πτω­ση, δεν μπο­ρεί να υπάρ­χει αμφι­βο­λία ότι η αθλιό­τη­τα που προ­κά­λε­σαν οι Βρε­τα­νοί στο Ινδο­στάν είναι ουσια­στι­κά δια­φο­ρε­τι­κού είδους και πιο έντο­νη από όλα όσα είχε υπο­στεί το Ινδο­στάν στο παρελ­θόν. Δεν ανα­φέ­ρο­μαι απλώς στον ευρω­παϊ­κό δεσπο­τι­σμό που φυτεύ­τη­κε πάνω στον ασια­τι­κό δεσπο­τι­σμό από τη βρε­τα­νι­κή Εται­ρεία των Ανα­το­λι­κών Ινδιών, σχη­μα­τί­ζο­ντας έναν συν­δυα­σμό πιο τερα­τώ­δη από οποιο­δή­πο­τε θεί­ον τέρας στο Ναό της Σάλ­σεττ (νήσος της Σάλ­σεττ, βορεί­ως της Βομ­βά­ης με 109 βου­δι­στι­κούς ναούς). Αυτό δεν είναι ιδιαί­τε­ρο χαρα­κτη­ρι­στι­κό της βρε­τα­νι­κής αποι­κια­κής κυριαρ­χί­ας, αλλά μόνο μίμη­ση της ολλαν­δι­κής και μάλι­στα σε τέτοιο βαθ­μό που να αρκεί, για να περι­γρά­ψου­με το χαρα­κτη­ρι­στι­κό τρό­πο δρά­σης της βρε­τα­νι­κής Εται­ρεί­ας των Ανα­το­λι­κών Ινδιών, να επα­να­λά­βου­με κατά λέξη αυτά που είπε για την παλαιά ολλαν­δι­κή Εται­ρεία των Ανα­το­λι­κών Ινδιών ο Sir Stamford Raffles, ο Εγγλέ­ζος Κυβερ­νή­της της [ολλαν­δι­κής αποι­κί­ας της] Ιάβας:

«Η Ολλαν­δι­κή Εται­ρεία έδρα­σε μόνο με το πνεύ­μα του κέρδους

      και έβλε­πε τους [Ιαβα­νέ­ζους] υπη­κό­ους με λιγό­τε­ρη φρο­ντί­δα ή 

     προ­σο­χή από εκεί­νη με την οποία αντι­με­τώ­πι­ζε, πρω­τύ­τε­ρα, ένας

       ιδιο­κτή­της φυτεί­ας στις Δυτι­κές Ινδί­ες μια συμ­μο­ρία που έμπαινε

      μέσα στα κτή­μα­τά του, μια κι ο τελευ­ταί­ος είχε πλη­ρώ­σει για να 

     αγο­ρά­σει με λεφτά ανθρώ­πι­νη ιδιο­κτη­σία, πράγ­μα που ο άλλος δεν

     το είχε κάνει, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας όλους τους υπαρ­κτούς μηχανισμούς

    δεσπο­τι­σμού για να απο­στραγ­γί­ζει από το λαό και την παρα­μι­κρή ικμάδα

     που μπο­ρού­σε να συνει­σφέ­ρει και την τελευ­ταία στα­γό­να εργα­σί­ας, κι

     έτσι επι­δεί­νω­νε τα ελατ­τώ­μα­τα μιας ιδιό­τρο­πης και μισο­βάρ­βα­ρης διοίκησης, 

    με το να τη χει­ρί­ζε­ται με όλη την έμπει­ρη πονη­ριά των πολιτικάντηδων

     και όλο τον συμ­φε­ρο­ντο­λό­γο εγω­ι­σμό των εμπό­ρων που ζητούν να έχουν

    το μονο­πώ­λιο στα πάντα».

Και σχο­λιά­ζει ο Μαρξ: «Ολοι οι εμφύ­λιοι πόλε­μοι, οι εισβο­λές, οι επα­να­στά­σεις, οι κατα­κτή­σεις, οι λιμοί, που η επα­να­λαμ­βα­νό­με­νη δρά­ση τους στο Ινδο­στάν μπο­ρεί να φανεί τόσο παρά­ξε­να πολύ­πλο­κη, γορ­γή και κατα­στρο­φι­κή, δεν προ­χώ­ρη­σαν πιο βαθιά από την επι­φά­νεια. Ηταν η Αγγλία εκεί­νη που γκρέ­μι­σε ολό­κλη­ρη τη διάρ­θρω­ση της ινδι­κής κοι­νω­νί­ας, χωρίς να φανεί μέχρι τώρα κανέ­να σημείο απο­κα­τά­στα­σης. Αυτή η απώ­λεια του παλιού του κόσμου χωρίς την από­κτη­ση ενός και­νούρ­γιου, προσ­δί­δει ένα ιδιαί­τε­ρο είδος μελαγ­χο­λί­ας στην παρού­σα αθλιό­τη­τα του Ινδού και δια­χω­ρί­ζει το Ινδο­στάν, κάτω από την κυριαρ­χία της Βρε­τα­νί­ας, από όλες τις αρχαί­ες παρα­δό­σεις του και από όλη την περα­σμέ­νη ιστο­ρία του» (σελ. 29, 30, 31).

Μιλώ­ντας για τη διά­λυ­ση των μικρών ινδι­κών κοι­νο­τή­των, που βασί­ζο­νταν στην οικο­τε­χνία, βλέ­που­με την αμεί­λι­κτη επέμ­βα­ση της ιστο­ρί­ας, στην οποία όποιος δια­θέ­τει πιο ανα­πτυγ­μέ­να μέσα παρα­γω­γής εκτο­πί­ζει τους άλλους. Ετσι συνε­χί­ζει ο Μαρξ: «Η εγγλέ­ζι­κη  παρέμ­βα­ση έβα­λε το κλω­στή­ριο στο Λαν­κα­σάιαρ και τον αργα­λειό στη Βεγ­γά­λη ή σάρω­νε τον Ινδό κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γό, δια­λύ­ο­ντας αυτές τις μικρές μισο­βάρ­βα­ρες-μισο­πο­λι­τι­σμέ­νες κοι­νό­τη­τες, ανα­τι­νά­ζο­ντας την οικο­νο­μι­κή τους βάση και παρά­γο­ντας έτσι τη μεγα­λύ­τε­ρη και, για να πού­με την αλή­θεια, τη μονα­δι­κή κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση που συντε­λέ­στη­κε ποτέ στην Ασία» (σελ. 36, 37).

Υπάρ­χει λοι­πόν και η θετι­κή πλευ­ρά. Οι συν­θή­κες αυτές τρά­βη­ξαν τους λαούς αυτούς έξω από έναν αιώ­νιο κοι­νω­νι­κό λήθαρ­γο ετοι­μά­ζο­ντας το έδα­φος για τη σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση. Αν δεν γίνει αυτή, όμως, οι συνέ­πειες για τους λαούς θα είναι πάντα κακές, όπως το ζού­με σήμε­ρα με τους ιμπε­ρια­λι­στι­κούς πολέ­μους. Ο Μαρξ δεν είναι συναι­σθη­μα­τί­ας και η ιστο­ρία είναι μια αμεί­λι­κτη θεά που ακο­λου­θεί τους- καμιά φορά – ανε­ξι­χνί­α­στους δρό­μους της. Ετσι, παρα­κά­τω, ο Μαρξ τονί­ζει, παρ’ όλο που «το ανθρώ­πι­νο αίσθη­μα αρρω­σταί­νει όταν γίνε­ται μάρ­τυ­ρας της απο­διορ­γά­νω­σης και διά­λυ­σης .…..αυτών των μυριά­δων εργα­τι­κών πατριαρ­χι­κών και ακίν­δυ­νων κοι­νω­νι­κών οργα­νώ­σε­ων», που τα μέλη τους βασα­νί­ζο­νται και χάνουν τον αρχαίο πολι­τι­σμό τους, «…δεν πρέ­πει να ξεχνού­με ότι αυτές οι ειδυλ­λια­κές χωριά­τι­κες κοι­νό­τη­τες, όσο ακίν­δυ­νες κι αν φαί­νο­νταν, υπήρ­ξαν πάντο­τε το στέ­ρεο θεμέ­λιο του ανα­το­λι­κού δεσπο­τι­σμού, περιό­ρι­ζαν το ανθρώ­πι­νο πνεύ­μα μέσα στη στε­νό­τε­ρη δυνα­τή περί­με­τρο, μετα­τρέ­πο­ντάς το σε ένα χωρίς αντι­στά­σεις εργα­λείο της πρό­λη­ψης, υπο­δου­λώ­νο­ντάς το σε παρα­δο­σια­κούς κανό­νες, στε­ρώ­ντας του κάθε μεγα­λείο και ιστο­ρι­κή ενερ­γη­τι­κό­τη­τα. Δεν πρέ­πει να ξεχνού­με τον βάρ­βα­ρο εγω­ι­σμό που, προ­ση­λω­μέ­νος σε κάποιο άθλιο κομ­μα­τά­κι γης, παρέ­με­νε ατά­ρα­χος θεα­τής μπρο­στά στην ερεί­πω­ση ολό­κλη­ρων αυτο­κρα­το­ριών, μπρο­στά στην εκτέ­λε­ση ανεί­πω­των βιαιο­πρα­γιών, τη σφα­γή του πλη­θυ­σμόυ των μεγά­λων πόλε­ων, ενδια­φε­ρό­με­νος απο­κλει­στι­κά για τα δει­νά της Φύσης και μένο­ντας ο ίδιος αβο­ή­θη­τη λεία οποιου­δή­πο­τε επι­δρο­μέα τον έβα­ζε στό­χο. Δεν πρέ­πει να ξεχνού­με, ότι αυτή η ανά­ξια, τελ­μα­τω­μέ­νη και φυτο­ζω­ού­σα ζωή, αυτό το παθη­τι­κό είδος ύπαρ­ξης προ­κα­λού­σε από την άλλη μεριά, σαν αντί­βα­ρο, άγριες, άσκο­πες, αχα­λί­νω­τες δυνά­μεις κατα­στρο­φής και μετέ­τρε­πε τον ίδιο το φόνο σε θρη­σκευ­τι­κή τελε­τουρ­γία στο Ινδο­στάν. Δεν πρέ­πει να ξεχνού­με ότι αυτές οι μικρές κοι­νό­τη­τες ήταν μολυ­σμέ­νες με δια­κρί­σεις κάστας και με δου­λεία.….…. ότι μετα­μόρ­φω­ναν μια αυτο­α­να­πτυσ­σό­με­νη κοι­νω­νι­κή κατά­στα­ση σε μια αιώ­νια φυσι­κή μοί­ρα φέρ­νο­ντας έτσι μια απο­κτη­νω­τι­κή λατρεία της Φύσης.……» (σελ. 37/38).

Ακό­μα και σήμε­ρα συνα­ντού­με στην πολι­τι­κή ζωή νοσταλ­γι­κές αναρ­χο­πρά­σι­νες τάσεις επι­στρο­φής στην παλαιά «ρομα­ντι­κή» κατά­στα­ση της μικρο­πα­ρα­γω­γής. Τάσεις, που είναι ιστο­ρι­κά αντι­δρα­στι­κές. Η νομο­τε­λεια­κή εξέ­λι­ξη της ιστο­ρί­ας πρέ­πει να αξιο­ποι­η­θεί. Η με τα λόγια του Μαρξ «μια μεγά­λη κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση να δια­φε­ντεύ­ει τα επι­τεύγ­μα­τα της αστι­κής επο­χής» και η ανθρώ­πι­νη πρό­ο­δος να μη μοιά­ζει «μ’ αυτό το απο­τρό­παιο ειδω­λο­λα­τρι­κό ξόα­νο που δεν πίνει νέκταρ παρά μόνο μέσα από τα κρα­νία των σφαγιασμένων». 

Δεν χρειά­ζε­ται λοι­πόν μοι­ρο­λα­τρεία και νοσταλ­γία περα­σμέ­νων και ξεπε­ρα­σμέ­νων κατα­στά­σε­ων. Η Αγγλία και οι άλλες αποι­κιο­κρα­τι­κές δυνά­μεις έγι­ναν, θέλο­ντας και μη, το ασυ­νεί­δη­το εργα­λείο της ιστο­ρι­κής προ­ό­δου: «Η Αγγλία, είναι αλή­θεια, προ­κα­λώ­ντας μια κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση στο Ινδο­στάν, έδρα­σε μονά­χα προς όφε­λος των πιο βρο­με­ρών συμ­φε­ρό­ντων της και τα επέ­βα­λε με τον πιο βλα­κώ­δη τρό­πο. Δεν είναι, όμως, αυτό το ζήτη­μα. Το ζήτη­μα είναι άλλο: μπο­ρεί η ανθρω­πό­τη­τα να εκπλη­ρώ­σει το πεπρω­μέ­νο της χωρίς μια ριζι­κή επα­νά­στα­ση στην κοι­νω­νι­κή κατά­στα­ση της Ασί­ας; Αν όχι, τότε, όποια κι αν είναι τα εγκλή­μα­τα της Αγγλί­ας, αυτή ήταν το ασυ­νεί­δη­το όργα­νο της Ιστο­ρί­ας για να επέλ­θει η εν λόγω επα­νά­στα­ση. Τότε, όποια κι αν είναι η πικρία και τα προ­σω­πι­κά μας αισθή­μα­τα μπρο­στά στο θέα­μα του κατα­πο­ντι­σμού ενός αρχαί­ου κόσμου, έχου­με το δικαί­ω­μα, από τη σκο­πιά της Ιστο­ρί­ας, να φωνά­ξου­με μαζί με τον Γκαίτε: 

                   «Για­τί το βάσα­νο αυτό εμάς να βασανίζει

                    αφού στη μέγι­στη χαρά μας οδηγεί

                   μήπως ψυχές μυριά­δες δεν χαθήκαν

                   απ’ του Τιμούρ το σκή­πτρο το βαρύ;»

(σελ. 38/39)

Ζήτη­μα λοι­πόν η ανθρω­πό­τη­τα να πίνει νέκταρ, αλλά όχι από κρα­νία σφαγιασμένων!

Οι προσωπικές ιστορίες σαν συστατικά μέρη μιας μεγάλης σύνθεσης

Επι­στρέ­φου­με στο βιβλίο του Μιγέλ Μπαρ­νέτ. Η πλέ­ον πιο ακραία εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο είναι η δου­λεία, όπου ο σκλά­βος είναι ιδιο­κτη­σία του αφέ­ντη. Δηλα­δή, όπου ο ένας άνθρω­πος είναι ιδιο­κτη­σία του άλλου. Η κάθε δια­μαρ­τυ­ρία τιμω­ρεί­ται βάναυ­σα, με βασα­νι­στή­ρια. Ο γέρος πρώ­ην δού­λος αφη­γεί­ται: «Είδα πολ­λές φρι­κια­στι­κές τιμω­ρί­ες στη διάρ­κεια της δου­λεί­ας. Γι’ αυτό δε μ’άρεσε αυτή η ζωή. Στο σπί­τι με τη χύτρα ήταν το ξύλο, που ήταν η χει­ρό­τε­ρη τιμω­ρία. Υπήρ­χαν ξύλα όρθια ή ξαπλω­τά. Γίνο­νταν από φαρ­διές σανί­δες με τρύ­πες, απ’ όπου υπο­χρέ­ω­ναν το σκλά­βο να περ­νά­ει τα πόδια του, τα χέρια του και το κεφά­λι. Τους άφη­ναν έτσι κλει­δα­μπα­ρω­μέ­νους για δυο-τρεις μήνες σαν τιμω­ρία για οτι­δή­πο­τε ασή­μα­ντο είχαν κάνει. Μαστί­γω­ναν και τις έγκυους, αλλά ξαπλω­μέ­νες μπρού­μυ­τα και αφού έκα­ναν ένα λάκ­κο στο χώμα για να προ­φυ­λάσ­σουν την κοι­λιά τους.

Τους έδι­ναν κάτι καμ­τσι­κιές! Βέβαια, πρό­σε­χαν να μη χτυ­πή­σουν το μωρό, για­τί τα χρειά­ζο­νταν, φυσι­κά. Η πιο συνη­θι­σμέ­νη τιμω­ρία ήταν το μαστί­γιο. Μαστί­γω­νε ο ίδιος ο επι­στά­της μ’ ένα λου­ρί από δέρ­μα αγε­λά­δας που χάρα­ζε το δέρ­μα. Το καμ­τσί­κι το έφτια­χναν από καν­νά­βι, απ’ οποιο­δή­πο­τε κλα­δί που έβρι­σκαν στο βου­νό. Εκαι­γε σαν διά­βο­λος κι έκο­βε το δέρ­μα σε λου­ρί­δες. Εχω δει πολ­λούς νέγρους ομορ­φά­ντρες με κατα­κόκ­κι­νες πλά­τες. Κατό­πιν έβα­ζαν πάνω στις πλη­γές φύλ­λα καπνού βου­τηγ­μέ­να σε κάτου­ρο και αλά­τι» (σελ. 47/48).

Μην ξεχνά­με ωστό­σο, ότι και στις μητρό­πο­λεις η τερά­στια πλειο­ψη­φία των λαών περ­νού­σε μια άθλια ζωή και ότι στις αποι­κί­ες οι ντό­πιοι άρχο­ντες κατα­πί­ε­ζαν στυ­γνά τους δικούς τους λαούς. Δεν είναι μόνο φυλε­τι­κό το θέμα, αλλά και ταξικό.

Το βιβλίο δίνει μια γλα­φυ­ρή εικό­να της ζωής των μαύ­ρων στην Κού­βα πριν την Επα­νά­στα­ση, βιω­μα­τι­κά αφη­γη­μέ­νη. Μας δίνει τις απα­ραί­τη­τες πλη­ρο­φο­ρί­ες για να κατα­λά­βου­με τί παει να πει αισχρή εκμε­τάλ­λευ­ση, τί παει να πει ξεζού­μι­σμα. Οι επί μέρους «βιο­γρα­φί­ες» μύριων ανθρώ­πων απο­τε­λούν την πολύ­τι­μη ύλη για να μαθευ­τεί η ιστο­ρι­κή αλή­θεια. Απ’ αυτή την άπο­ψη επι­βάλ­λε­ται το διά­βα­σμά του. Είναι ένα βιβλίο, για το οποίο λίγα μπο­ρεί να πει κανείς, διό­τι μιλά­ει από μόνο του. Δεν χρειά­ζε­ται συστά­σεις. Στο τέλος του βιβλί­ου ο πρω­τα­γω­νι­στής συγκρί­νει Ισπα­νούς και Αμε­ρι­κά­νους. Ζυγί­ζει τη συμπε­ρι­φο­ρά τους με το δικό του απλό τρό­πο στη­ρι­ζό­με­νος στην βιω­μα­τι­κή εμπει­ρία και κατα­λή­γει, ότι δεν θέλει να πεθά­νει, αλλά να πολε­μή­σει σ’ όλες τις μάχες που θα έρθουν, αλλά με.…..ματσέτα, διό­τι «…δεν μπαί­νω τώρα σε χαρά­κω­μα, ούτε πιά­νω στο χέρι μου αυτά τα όπλα που υπάρ­χουν σήμε­ρα. Μου φτά­νει η ματσέ­τα» (σελ. 217).

Άννεκε Ιωανάτου

Doctoral κλασικής φιλολογίας, νεοελληνικής και συγκριτικής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.