Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Η 24η Οκτώβρη γιορτάζεται ως η Ήμερα των Ηνωμένων Εθνών. Το 1945, εκπρόσωποι 50 χωρών συναντήθηκαν στο Άγιο Φραγκίσκο, στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη Διεθνή Οργάνωση με στόχο την σύνταξη του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Οι εκπρόσωποι διαπραγματεύτηκαν με βάση τις προτάσεις που είχαν εκπονήσει οι εκπρόσωποι της Κίνας, της Σοβιετικής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών στο Dumbarton Oaks των Ηνωμένων Πολιτειών, τον Αύγουστο-Οκτώβριο του 1944.
Τα Ηνωμένα Έθνη ιδρύθηκαν επίσημα στις 24 Οκτωβρίου 1945, όταν ο Χάρτης επικυρώθηκε από την Κίνα, τη Γαλλία, τη Σοβιετική Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη πλειοψηφία των άλλων υπογραφόντων κρατών. Σήμερα ο Ο.Η.Ε. αριθμεί 193 κράτη μέλη, δηλαδή σχεδόν όλα τα διεθνώς αναγνωρισμένα ανεξάρτητα έθνη
Τι προηγήθηκε
Οι βάσεις της δραστηριότητας αυτού του οργανισμού και η διάρθρωσή του εκπονήθηκαν στα χρόνια του Β‘ Παγκοσμίου Πολέμου 1939 ‑1945 από τα ηγετικά στελέχη του αντιχιτλερικού συνασπισμού. Η απόφαση για τη σύσταση νέου οργανισμού ελήφθη από τις μεγάλες δυνάμεις στη διάσκεψη του Κεμπέκ, τον Αύγουστο του 1943, και επικυρώθηκε λίγους μήνες αργότερα με τη δήλωση της Μόσχας, την οποία υπέγραψαν οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Σοβιετική Ένωση και η Κίνα.
Τον Αύγουστο του 1944, αντιπρόσωποι από τις παραπάνω χώρες συγκεντρώθηκαν στο Νταμπάρτον Οουκς της Ουάσιγκτον, και κατάρτισαν ένα σχέδιο με τις κύριες πτυχές τού υπό ίδρυση οργανισμού. Η οργανωτική δομή θα βασιζόταν στο πρότυπο της Κοινωνίας των Εθνών, με σημαντικές αλλαγές στις αρμοδιότητες και στον τρόπο λειτουργίας των οργάνων, για να αποφευχθούν οι αδυναμίες του προηγούμενου σχήματος. Η Γενική Συνέλευση θα συγκέντρωνε όλα τα κράτη-μέλη με μία ψήφο το καθένα, στη βάση της αρχής της κυρίαρχης ισότητας. Το κυριότερο όργανο θα ήταν το Συμβούλιο Ασφαλείας, ένα ολιγομελές όργανο, στο οποίο θα μετείχαν οπωσδήποτε οι μεγάλες δυνάμεις. Θα ήταν το μόνο αρμόδιο όργανο για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, και θα είχε εκτεταμένες πολιτικές αρμοδιότητες και πραγματική εξουσία. Ετσι, ενώ η Κοινωνία των Εθνών θεμελιωνόταν στην ιδέα του δικαίου, ο νέος οργανισμός θα επικεντρωνόταν στη διατήρηση της ασφάλειας, καθιστώντας παράνομη τη χρήση βίας.
Η διάσκεψη στη Γιάλτα, τον Φεβρουάριο του 1945, έδωσε την ευκαιρία στον Ρούσβελτ, τον Τσώρτσιλ και τον Στάλιν να αποφασίσουν για ορισμένα ζητήματα, που δεν επιλύθηκαν στο Νταμπάρτον Οουκς. Το πιο κρίσιμο ήταν εκείνο που αφορούσε τον τρόπο ψηφοφορίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Οι τρεις ηγέτες συμφώνησαν να αναγνωριστεί δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) στις μεγάλες δυνάμεις για όλες τις αποφάσεις, εκτός από εκείνες που αφορούν σε διαδικαστικά θέματα. Στη Γιάλτα, οι τρεις δυνάμεις αποφάσισαν να συγκαλέσουν διάσκεψη, στις 25 Απριλίου του ίδιου έτους, στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ, για την επεξεργασία του τελικού κειμένου του Χάρτη του νέου οργανισμού στη βάση των προτάσεων του Νταμπάρτον Οουκς.
Στη διάσκεψη συμμετείχαν αντιπροσωπείες πενήντα κρατών, άνισα κατανεμημένες από γεωγραφικής απόψεως. Η αμερικανική ήπειρος εκπροσωπείτο στο σύνολό της, από είκοσι δύο κράτη. Η Ευρώπη, λόγω του πολέμου που δεν είχε ακόμη τερματιστεί, εκπροσωπείτο από δεκατρία κράτη. Απουσίαζαν οι δυνάμεις του Αξονα και οι δορυφόροι τους, καθώς και οι ουδέτερες χώρες. Η πολωνική κυβέρνηση, επειδή καθυστέρησε να κοινοποιήσει τη σύνθεσή της, δεν έλαβε μέρος στη διάσκεψη, αλλά υπέγραψε τον Χάρτη και, έτσι, θεωρήθηκε το πεντηκοστό πρώτο ιδρυτικό μέλος των Ηνωμένων Εθνών. Επίσης, συμμετείχαν εννέα ασιατικές χώρες και δύο χώρες από την Ωκεανία. Από την αφρικανική ήπειρο, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της τελούσε υπό αποικιακό καθεστώς, συμμετείχαν μόνο οι τέσσερις ανεξάρτητες χώρες.
Ο ξαφνικός θάνατος του Ρούσβελτ, λίγες ημέρες πριν ξεκινήσει η διάσκεψη, δεν διέλυσε την ατμόσφαιρα αισιοδοξίας: η νίκη των συμμαχικών δυνάμεων στην Ευρώπη ήταν βέβαιη και απέμενε να εξουδετερωθεί η Ιαπωνία. Εντονο, όμως, ήταν το κλίμα καχυποψίας μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης, πρώιμη εκδήλωση του Ψυχρού Πολέμου.
Πρωταρχικό μέλημα της διάσκεψης ήταν να συζητήσει τις προτάσεις του Νταμπάρτον Οουκς και να επιδιώξει τη διαμόρφωση κοινώς αποδεκτών θέσεων για τα ζητήματα που δεν είχαν επιλυθεί κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο. Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν δύο μήνες, ήταν δε έντονες και εξαντλητικές. Αρκετά θέματα συζητήθηκαν και πολλές νέες διατάξεις προστέθηκαν στο Σαν Φρανσίσκο, όπως π.χ. εκείνες που αφορούν στα εδάφη υπό κηδεμονία, στο δικαίωμα νόμιμης άμυνας, στις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες, στην υπεροχή του Χάρτη έναντι άλλων διεθνών συμφωνιών. Παρά ταύτα, οι επίμονες προσπάθειες ορισμένων χωρών να τροποποιήσουν κατ’ ουσίαν τις προτάσεις του Νταμπάρτον Οουκς και τις ειλημμένες αποφάσεις των μεγάλων δυνάμεων, δεν ευοδώθηκαν. Η Γαλλία, που δεν συμμετείχε στο προπαρασκευαστικό στάδιο, απέφυγε να εκφέρει αντιρρήσεις έναντι του αρχικού σχεδίου, αφού εξασφάλισε μια θέση ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις. Εν τέλει, οι μεγάλες δυνάμεις επέβαλαν την προνομιακή τους θέση στο σύστημα χωρίς να υπάρξει καμία τροποποίηση.
Το οριστικό κείμενο του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών υιοθετήθηκε με ομοφωνία στις 25 Ιουνίου και υπογράφτηκε την επόμενη μέρα, παρουσία του νέου Αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν
Στο Καταστατικό του ΟΗΕ, με τις προσπάθειες της ΕΣΣΔ και όλων των προοδευτικών δυνάμεων κατοχυρώθηκαν οι δημοκρατικές αρχές της διεθνούς συνεργασίας όπως η κυρίαρχη ισότητα όλων των μελών του ΟΗΕ, η λύση των διεθνών διαφορών αποκλειστικά με ειρηνικά μέσα, η παραίτηση στις διεθνείς σχέσεις από την απειλή βίας, ή από την άσκηση βίας με οποιαδήποτε μορφή που είναι ασυμβίβαστη με τους σκοπούς του ΟΗΕ, η μη ανάμειξη του ΟΗΕ σε υποθέσεις που είναι ουσιαστικά της εσωτερικής αρμοδιότητας οποιουδήποτε κράτους κ.ά.
Οι αποφάσεις και η δράση του ΟΗΕ εξέφραζαν και συνεχίζουν να εκφράζουν τον εκάστοτε διαμορφούμενο συσχετισμό των δυνάμεων μεταξύ των κρατών του κόσμου και τις κυρίαρχες τάσεις της διεθνούς ζωής. Θα μπορούσε κανείς, από αυτή την άποψη, να χωρίσει τη μέχρι σήμερα πορεία του ΟΗΕ σε δύο περιόδους. Στην πρώτη που διήρκεσε από την ίδρυσή του μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80 ο αγώνας στο διεθνές πεδίο μεταξύ των δυνάμεων του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας από τη μια και των δυνάμεων της επίθεσης και της ιμπεριαλιστικής αντίδρασης από την άλλη διαμόρφωνε το χαρακτήρα του ΟΗΕ και των αποφάσεών του. Στη δεύτερη περίοδο, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων ο ΟΗΕ άρχισε βαθμιαία να μετατρέπεται σε όργανο νομιμοποίησης των επεμβάσεων και της πολιτικής της νέας ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων. Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της εξέλιξης ήταν η στάση του ΟΗΕ στον Πόλεμο του Κόλπου και την επιδρομή του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία.
Ο Καταστατικός Χάρτης
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών υπογράφηκε στις 26 Ιουνίου 1945, στον Άγιο Φραγκίσκο, στο τέλος της Συνδιασκέψεως των Ηνωμένων Εθνών για τη Διεθνή Οργάνωση, και άρχισε να ισχύει στις 24 Οκτωβρίου 1945. Το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του Χάρτη.
Τροποποιήσεις στα Άρθρα 23, 27 και 61 του Χάρτη υιοθετήθηκαν από τη Γενική Συνέλευση στις 17 Δεκεμβρίου 1963 και άρχισαν να ισχύουν στις 31 Αυγούστου 1965.
Μια ακόμη τροποποίηση του Άρθρου 61 υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση στις 20 Δεκεμβρίου 1965 και άρχισε να ισχύει στις 24 Σεπτεμβρίου 1973. Μια τροποποίηση στο Άρθρο 109, που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση στις 20 Δεκεμβρίου 1965, άρχισε να ισχύει στις 12 Ιουνίου 1968.
Η τροποποίηση στο Άρθρο 23 αυξάνει τον αριθμό των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας από έντεκα σε δεκαπέντε. Η τροποποίηση του Άρθρου 27 ορίζει ότι οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας για θέματα διαδικασίας θα παίρνονται με θετική ψήφο εννέα μελών (προηγουμένως εφτά), και για όλα τα άλλα θέματα με θετική ψήφο εννέα μελών (προηγουμένως εφτά) στα οποία θα περιλαμβάνονται και τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Signing of the UN Charter Με την τροποποίηση του Άρθρου 61, που άρχισε να ισχύει στις 31 Αυγούστου 1965, αυξήθηκε ο αριθμός των μελών του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου από δεκαοχτώ σε είκοσι εφτά. Η μεταγενέστερη τροποποίηση, του Άρθρου αυτού, που άρχισε να ισχύει στις 24 Σεπτεμβρίου 1973, αύξησε ακόμη περισσότερο τον αριθμό των μελών του Συμβουλίου, που από είκοσι εφτά έγιναν πενήντα τέσσερα.
Η τροποποίηση του Άρθρου 109, που αφορά την πρώτη παράγραφο του Άρθρου αυτού, ορίζει ότι Γενική Διάσκεψη των Κρατών-Μελών για την αναθεώρηση του Χάρτη μπορεί να γίνει σε χρόνο και τόπο που θα οριστούν με ψήφο των δύο τρίτων των μελών της Γενικής Συνελεύσεως και με την ψήφο εννέα (προηγουμένως εφτά) οποιωνδήποτε μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η παράγραφος 3 του Άρθρου 109, που εξετάζει την ενδεχόμενη σύγκληση αναθεωρητικής διασκέψεως κατά τη δέκατη τακτική συνεδρίαση της Γενικής Συνελεύσεως, κρατήθηκε στην αρχική της μορφή σε ότι αφορά την ´ψήφο οποιωνδήποτε εφτά μελών του Συμβουλίου Ασφάλειας, επειδή η παράγραφος αυτή εφαρμόστηκε το 1955 από τη Γενική Συνέλευση στη δέκατη τακτική συνεδρίασή της, καθώς και από το Συμβούλιο Ασφαλείας.
Ο Πρόλογος του Καταστατικού Χάρτη
“ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΛΑΟΙ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ
Να σώσουμε τις ερχόμενες γενεές από τη μάστιγα του πολέμου, που δύο φορές στα χρόνια μας έφερε στην ανθρωπότητα ανείπωτη θλίψη,
Να διακηρύξουμε και πάλι την πίστη μας στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στην αξιοπρέπεια και στην αξία του ανθρώπου, στα ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών και μεγάλων και μικρών εθνών,
Να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη και σεβασμός προς τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις συνθήκες και από άλλες πηγές διεθνούς δικαίου,
Να συμβάλουμε στην κοινωνική πρόοδο και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μέσα σε μεγαλύτερη ελευθερία,
ΚΑΙ ΓΙ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ
Να δείχνουμε ανεκτικότητα και να ζούμε ειρηνικά ο ένας με τον άλλο σαν καλοί γείτονες,
Να ενώνουμε τις δυνάμεις μας για να διατηρούμε τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, και να εξασφαλίζουμε, με την παραδοχή αρχών και την καθιέρωση μεθόδων, ότι δε θα χρησιμοποιείται ένοπλη βία παρά μόνο για το κοινό συμφέρον,
Να χρησιμοποιούμε τους διεθνείς οργανισμούς για να συμβάλλουμε στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο όλων των λαών,
ΑΠΟΦΑΣΙΣΑΜΕ ΝΑ ΕΝΩΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΟΥΜΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ.
Έτσι, οι Κυβερνήσεις μας, μέσον αντιπροσώπων τους, που συγκεντρώθηκαν στην πόλη του Αγίου Φραγκίσκου και ήταν εφοδιασμένοι με πληρεξούσια τα οποία αναγνωρίστηκαν ως έγκυρα και νομότυπα, αποδέχτηκαν αυτόν τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και ίδρυσαν ένα Διεθνή Οργανισμό, που θα ονομάζεται Ηνωμένα Έθνη.”