Για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου

 Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

(Με αφορ­μή τα γρα­φό­με­να στο βιβλίο του DAVID BREWER «Ελλά­δα 1940–1949»)

Κυκλο­φό­ρη­σε το 2018 (εκδό­σεις ΠΑΤΑΚΗ) το βιβλί­ου του David Brewer «Ελλά­δα 1940–1949». Από τα πολ­λά σημεία του βιβλί­ου που απο­τε­λούν ουσια­στι­κή παρα­χά­ρα­ξη-ανα­θε­ώ­ρη­ση της ιστο­ρι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, πάντα σε βάρος του λαϊ­κού κινή­μα­τος και των κομ­μου­νι­στών, (βγά­ζο­ντας παράλ­λη­λα «λάδι» την ιμπε­ρια­λι­στι­κή πολι­τι­κή της Μ. Βρε­τα­νί­ας) παρου­σιά­ζου­με ένα κομ­μά­τι που αφο­ρά την ανα­τί­να­ξη της γέφυ­ρας του Γοργοποτάμου.

Ανα­φέ­ρει χαρα­κτη­ρι­στι­κά το βιβλίο ως συμπέ­ρα­σμα: «…Αργό­τε­ρα δια­δό­θη­καν δύο μύθοι, σε μια προ­σπά­θεια δυσφή­μι­σης των Βρε­τα­νών. Ο πρώ­τος είναι πως ο Αρης ήταν αυτός που σχε­δί­α­σε και διηύ­θυ­νε την επι­χεί­ρη­ση πράγ­μα απο­λύ­τως αναληθές‑ο Μαγερς τα έκα­νε και τα δύο. Ο δεύ­τε­ρος είναι πως το BBC, μετα­δί­δο­ντας τα νέα της επι­τυ­χούς επι­χεί­ρη­σης ανέ­φε­ρε τον ΕΔΕΣ αλλά όχι τον ΕΛΑΣ. Αν και δεν υπάρ­χει ηχο­γρά­φη­ση της μετά­δο­σης είναι σχε­δόν βέβαιο ότι το BBC θα ανα­φέρ­θη­κε απροσ­διο­ρί­στως σε «εθνι­κές ομά­δες» καθώς είχε οδη­γία να μην ανα­φέ­ρει ποτέ τα ονό­μα­τα των αντι­στα­σια­κών ηγε­τών και των ομά­δων τους. Οι μύθοι αυτοί απο­τέ­λε­σαν μέρος του λεκτι­κού πολέ­μου των κομ­μου­νι­στών ένα­ντι στους Βρε­τα­νούς, ο οποί­ος αργό­τε­ρα εξε­λί­χθη­κε σε πραγ­μα­τι­κό πόλεμο…»

Τι λένε τα ντοκουμέντα

Η προ­σπά­θεια παρα­χά­ρα­ξης του σημα­ντι­κού αυτού γεγο­νό­τος Γορ­γο­πό­τα­μου δεν …περί­με­νε τα πρώ­τα μετα­πο­λε­μι­κά χρό­νια, όπως συνέ­βη συνο­λι­κά με την Εθνι­κή Αντί­στα­ση, ξεκί­νη­σε τις επό­με­νες ώρες μετά την ανα­τί­να­ξη και φυσι­κά συνε­χί­ζε­ται μέχρι σήμε­ρα, όπως γίνε­ται και με το συγκε­κρι­μέ­νο βιβλίο. Να σημειώ­σου­με ακό­μη ότι κατά τη διάρ­κεια του εμφυ­λί­ου πολέ­μου και αργό­τε­ρα, ΕΛΑ­Σί­τες αντάρ­τες που πήραν μέρος στην ανα­τί­να­ξη της γέφυ­ρας σύρ­θη­καν στα δικα­στή­ρια από τους εθνι­κό­φρο­νες με την κατη­γο­ρία της «φθο­ράς ξένης περιουσίας»…

Ας γίνου­με συγκεκριμένοι:

1. Χαρα­κτη­ρι­στι­κή του ρόλου των Εγγλέ­ζων (από την πρώ­τη στιγ­μή)  ήταν ανα­κοί­νω­ση που μετα­δό­θη­κε από το ραδιό­φω­νο του Λον­δί­νου και δημο­σιεύ­τη­κε στις αγγλι­κές εφη­με­ρί­δες, στην οποία απο­σιω­πό­ταν ο ρόλος του ΕΛΑΣ και ανα­φε­ρό­ταν ότι τη γέφυ­ρα ανα­τί­να­ξαν “τμή­μα Βρε­τα­νών σαμπο­τέρ σε συνερ­γα­σία με αντάρ­τι­κο τμή­μα του ΕΔΕΣ”.

Χρό­νια μετά, ο Γου­ντ­χά­ουζ παρα­δέ­χτη­κε: «Άρης για εμάς δεν έπρε­πε να υπάρ­χει που­θε­νά. Το BBC είχε εντο­λές να ανα­φέ­ρει μόνο τον Ζέρ­βα». Βέβαια ο ίδιος δεν μπο­ρού­σε να κρύ­ψει την ιστο­ρι­κή αλή­θεια και παρα­δέ­χθη­κε αργό­τε­ρα: «Ο Γορ­γο­πό­τα­μος χωρίς τον Ζέρ­βα δεν θα γινό­ταν και χωρίς τον Άρη δεν θα πετύ­χαι­νε».

Ο έτε­ρος βρε­τα­νός αξιω­μα­τι­κός Μάγερς στο βιβλίο του «Report on SOE activities in Greece ανα­φέ­ρει: «Ο ΕΛΑΣ πολέ­μη­σε πολύ καλύ­τε­ρα από τους άνδρες του Ζέρ­βα. Κατά τη διάρ­κεια της επι­χεί­ρη­σης ο Άρης ήταν κατά πολύ ψυχραιμότερος».

2. Τον καί­ριο ρόλο που δια­δρα­μά­τι­σε ο ΕΛΑΣ θα παρα­δε­χθεί ανοι­χτά και ο ιδρυ­τής του Ε∆ΕΣ. Σε γρά­µµα του προς τον Βελου­χιώ­τη στις 22 Απρι­λί­ου 1943 θα του πει:

«Αγα­πη­τέ µου Αρη, είναι, ας µου επι­τρα­πή η έκφρα­σις, ψευ­δέ­στα­τον το λεγό­µε­νον ότι κατά την επι­στρο­φήν µου προ­σε­πά­θη­σα να δηµιουρ­γή­σω ψευ­δή εντύ­πω­ση ότι η ανα­τί­να­ξις εγέ­νε­το µε τας ιδι­κάς µου δυνά­µεις και µόνον. Παντού έπλε­ξα το εγκώ­µιό σας, όπως και των ανδρών σας και παντού εζη­τω­κραύ­γα­σα υπέρ του Αρη και υπέρ του ΕΑΜ. Εις τας Αθή­νας µια µόνον εφη­µε­ρίς εκδί­δε­ται υπευ­θύ­νως από ηµάς. Και εις την εφη­µε­ρί­δα αυτήν, όχι µόνον δεν παρε­σιω­πή­σα­µεν την ιδι­κήν σας συµµε­το­χήν και συµβο­λήν εις τον Γορ­γο­πό­τα­µον, αλλά του­να­ντί­ον εξή­ρα­µεν τη συµβο­λήν ταύ­την και απο­δώ­σα­µε το απο­τέ­λε­σµα εις την αδελ­φι­κήν σύµπρα­ξιν των ανδρών των δύο οργα­νώ­σε­ών µας και κυρί­ως εις υµάς προ­σω­πι­κώς. Εις τους εκα­τόν περί­που, νοµί­ζω, ιδι­κούς σας άνδρας, είχα­µε εξή­ντα πέντε ιδι­κούς µας».

3. Τις τελευ­ταί­ες δεκα­ε­τί­ες έχει γίνει αρκε­τή συζή­τη­ση ανα­φο­ρι­κά µε το εάν το σχέ­διο της επι­χεί­ρη­σης Harling κατα­στρώ­θη­κε από τον αρχι­κα­πε­τά­νιο του ΕΛΑΣ, «ταγµα­τάρ­χη πυρο­βο­λι­κού» Άρη Βελου­χιώ­τη, ή από τον ιδρυ­τή του Ε∆ΕΣ, «στρα­τη­γό» Ναπο­λέ­ο­ντα Ζέρ­βα. Ο Θέµης Μαρί­νος, ωστό­σο, που µετεί­χε στην επι­χεί­ρη­ση µε την ιδιό­τη­τα του µέλους της Συµµα­χι­κής Στρα­τιω­τι­κής Απο­στο­λής (µετέ­πει­τα έγρα­ψε και το βιβλίο «Απο­στο­λή Harling 1942 — Η επι­χεί­ρη­ση Γορ­γο­πο­τά­µου») σηµειώ­νει σχε­τι­κά τα εξής:«Το σχέ­διο, ο µεν Ε∆ΕΣ λέει ότι το έκα­νε ο Ζέρ­βας, ο µεν ΕΛΑΣ λέει ότι το έκα­νε ο Βελου­χιώ­της. Η πρα­γµα­τι­κό­της δεν είναι αυτή. Όλοι συµβά­λα­νε κάπως, αλλά η πρα­γµα­τι­κό­της είναι η εξής: ότι µετά το τελευ­ταίο πολε­µι­κό συµβού­λιο που έγι­νε, ο Ζέρ­βας επει­δή βρι­σκό­τα­νε και στο µέρος του ΕΛΑΣ, φερό­µε­νος ιππο­τι­κά, είπε στον Άρη να ανα­κοι­νώ­σει εκεί­νος το σχέ­διο στους αντάρ­τες. Είχε προη­γη­θεί η ιππο­τι­κή κίνη­ση του Αρη που όταν συνα­ντή­θη­καν είχε πει ότι αρχη­γός θα είναι ο Ζέρ­βας, ως στρα­τη­γός που ήταν. Ο δε Ζέρ­βας είχε πει τότε: και οι δύο µαζί. Και λέει ο Mayers (σ.σ. επι­κε­φα­λής της απο­στο­λής), δεν µπο­ρεί να είναι δύο οι αρχη­γοί…».

4. Φυσι­κά η προ­σπά­θεια δια­στρέ­βλω­σης της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας ξεκί­νη­σε όπως γρά­ψα­με νωρί­τε­ρα από την πρώ­τη στιγ­μή. Στις 2 ∆εκε­µβρί­ου του 1942, ο Ελλη­νας πρω­θυ­πουρ­γός της εξό­ρι­στης κυβέρ­νη­σης του Καΐ­ρου, Εµµα­νου­ήλ Τσου­δε­ρός, λαµβά­νει στα χέρια του µια ολι­γό­λο­γη ανα­φο­ρά από τις αγγλι­κές υπη­ρε­σί­ες για τα όσα συνέ­βη­σαν στον Γορ­γο­πό­τα­µο µια βδο­µά­δα νωρί­τε­ρα. Το κεί­µε­νο φέρει την υπο­γρα­φή του J. S. Pearson, αρµό­διου της Βρε­τα­νι­κής Υπη­ρε­σί­ας Ειδι­κών Επι­χει­ρή­σε­ων (SOE), και ανα­µφι­σβή­τη­τα απο­τε­λεί ιστο­ρι­κό ντο­κου­µέ­ντο. Παρου­σιά­ζει βέβαια την αγγλι­κή οπτι­κή των γεγο­νό­των, κάνει µια απλή και µόνο ανα­φο­ρά στον Ναπο­λέ­ο­ντα Ζέρ­βα, ενώ δεν υπάρ­χει καµία µνεία προς  το πρό­σω­πο του Άρη Βελου­χιώ­τη. Ανα­φέ­ρει χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «Μία ομάς Βρετ­τα­νών … και μια ανταρ­τών των οποί­ων ηγεί­το ο συνταγ­μα­τάρ­χης Ζέρ­βας… επι­τυ­χώς κατέ­στρε­ψε το μήκους ενε­νή­κο­ντα ποδών κεντρι­κόν τόξον της επι­στή­λου γέφυ­ρας του Γορ­γο­πο­τά­μου. Επί­σης επέ­τυ­χον να εκτρο­χιά­σουν εν ιτα­λι­κόν τραί­νον μετα­φέ­ρον καύ­σι­μα. Υπο­λο­γί­ζε­ται ότι αυτή θα απο­κό­ψη όλας τας σιδη­ρο­δρο­μι­κάς μετα­φο­ράς προς Νότιον Ελλά­δα μίαν περί­ο­δον τεσ­σά­ρων ή εξ μηνών …»

Αν στο Κάι­ρο η στρα­τιω­τι­κή επι­χεί­ρη­ση παρου­σιά­ζε­ται ως αγγλι­κή, στην κατε­χό­με­νη Αθή­να επι­χει­ρεί­ται να εμφα­νι­στεί ως κατόρ­θω­μα του Ζέρ­βα προ­σω­πι­κά και των ανδρών του. Στο πρώ­το φύλ­λο της εφη­με­ρί­δας του ΕΔΕΣ («Εθνι­κός Αγών») η ανα­τί­να­ξη περι­γρά­φε­ται ως έργο μιας ομά­δας 60 ανδρών των «εθνι­κών ανταρ­τι­κών ομάδων»…

5. Όλα τα μυθεύ­μα­τα κωδι­κο­ποι­ή­θη­καν το 1945 σε μια πανη­γυ­ρι­κή έκδο­ση της εφη­με­ρί­δας του Ζέρ­βα («Εθνι­κή Φλό­γα») και σε πολύ­χρω­μες αφί­σες για την τρί­τη επέ­τειο του Γορ­γο­πό­τα­μου. Η γέφυ­ρα ανα­τι­να­ζό­ταν στον αέρα από φοβε­ρή έκρη­ξη. Ψηλό­τε­ρα πάνω σε βρά­χο Ζέρ­βας με σηκω­μέ­νη τη γρο­θιά φαι­νό­ταν να κραυγάζει!Τα ίδια επα­να­λή­φθη­καν τον επό­με­νο χρό­νο και ακού­στη­καν στη Βου­λή. Μάταια ο Κ. Πυρο­μά­γλου, γραμ­μα­τέ­ας του ΕΔΕΣ, που είχε πάρει μέρος στην ανα­τί­να­ξη, προ­σπα­θού­σε εκεί­νη την επο­χή να θυμί­σει πως ο Γορ­γο­πό­τα­μος ήταν κοι­νό κατόρ­θω­μα. Η «αγία Λαύ­ρα» της αντί­στα­σης όπως τον ονόμαζε…

Και κάτι τελευ­ταίο. Το πρώ­το ανε­πί­ση­μο ντο­κου­μέ­ντο του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ για τον Γορ­γο­πό­τα­μο χρο­νο­λο­γεί­ται το Νοέμ­βριο του 1944.Συγγραφέας του ο Κωστού­λας (Κώστας Καβρέν­τζος), υπα­σπι­στής του Άρη. Το συνέ­τα­ξε από μνή­μης και το παρέ­δω­σε στον πρω­το­κα­πε­τά­νιο στη Λαμία (έδρα του Γενι­κού Στρα­τη­γεί­ου του ΕΛΑΣ). Ο Βελου­χιώ­της το διόρ­θω­σε και έδω­σε την έγκρι­σή του. Αυτή η πρώ­τη αφή­γη­ση απο­τε­λεί προ­φα­νώς και απά­ντη­ση στα όσα θολά δια­κι­νού­νταν τότε από το Ζέρ­βα. Η αξιο­πι­στία του είναι αδιαμ­φι­σβή­τη­τη, καθώς γρά­φτη­κε πριν από τα απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα των Βρε­τα­νών, του Ζέρ­βα και άλλων που προ­στέ­θη­καν αργό­τε­ρα. Στα περισ­σό­τε­ρα σημεία της συμ­φω­νεί με την κλα­σι­κή περι­γρα­φή του Δημή­τρη Δημη­τρί­ου (Νικη­φό­ρου), που θεω­ρεί­ται από τις πιο πιστές. Μπο­ρεί κανείς να το μελετήσει!

Αλέκος Χατζηκώστας

Δημο­σιο­γρά­φος και εκδό­της της εφη­με­ρί­δας «Η Άλλη Άπο­ψη της Ημα­θί­ας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημο­σιευ­τεί σε εφη­με­ρί­δες, περιο­δι­κά και site εδώ και δεκα­ε­τί­ες, ενώ έχει συμ­με­τά­σχει με ειση­γή­σεις σε μια σει­ρά ιστο­ρι­κά συνέ­δρια και ημε­ρί­δες. Έχει εκδώ­σει 9 βιβλία και συμ­με­τέ­χει σε συλ­λο­γι­κούς τόμους.