Για τη δημιουργία του «Συμφώνου της Βαρσοβίας»

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Στις 14 Ιου­νί­ου 1955 στη Βαρ­σο­βία της Πολω­νί­ας, υπο­γρά­φε­ται ανά­με­σα στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και Αλβα­νί­ας , Βουλ­γα­ρί­ας, Ουγ­γα­ρί­ας, Πολω­νί­ας, Ρου­μα­νί­ας, Τσε­χο­σλο­βα­κία και Λ.Δ Γερ­μα­νί­ας το «Σύμ­φω­νο Φιλί­ας , Συνερ­γα­σί­ας και Αμοι­βαί­ας Βοή­θειας», γνω­στό ως «Σύμ­φω­νο της Βαρ­σο­βί­ας». Άρχι­σε να ισχύ­ει από τις 5 Ιου­νί­ου 1955, αφού παρα­δό­θη­καν για φύλα­ξη στην Πολω­νία που ήταν ο θεμα­το­φύ­λα­κας, τα επι­κυ­ρω­μέ­να έγρα­φα από όλους τους συμ­βαλ­λό­με­νους. Η Αλβα­νία το 1962 δεν πήρε μέρος στις εργα­σί­ες του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας και τον Σεπτέμ­βριο του 1968 μονο­με­ρώς το κατάγγειλε.

Η υπο­γρα­φή του Συμ­φώ­νου προ­κά­λε­σε η απει­λή που προ­έ­κυ­ψε για την ειρή­νη αλλά και το ίδιο το σοσια­λι­στι­κό στρα­τό­πε­δο η επι­κύ­ρω­ση από τις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες της «Δύσης» των Συμ­φω­νιών των Παρι­σί­ων το 1954 που προ­έ­βλε­πε το σχη­μα­τι­σμό της Δυτι­κο­ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης, η επα­να­στρα­τι­κο­ποι­η­ση της Δυτι­κής Γερ­μα­νί­ας και η έντα­ξή της στο ΝΑΤΟ (που επήλ­θε πράγ­μα­τι στις αρχές Μάη του 1955), αλλά και ενω­ρί­τε­ρα της Βορειο­α­τλα­ντι­κής Συμ­μα­χί­ας-NATO‑, που είχε συγκρο­τη­θεί το 1949 στην Ουά­σιγ­κτον μετα­ξύ των ΗΠΑ και 12 ευρω­παϊ­κών χωρών.

Να σημειώ­σου­με ότι η ΕΣΣΔ δικαιο­λο­γη­μέ­να ανη­συ­χού­σε από την ανα­βί­ω­ση του μιλι­τα­ρι­σμού στη Γερ­μα­νία και προ­κρί­νο­ντας ένα συλ­λο­γι­κό σύστη­μα ασφα­λεί­ας, όπως προ­βλε­πό­ταν από τη Χάρ­τα του ΟΗΕ, έκα­νε ό,τι μπο­ρού­σε διπλω­μα­τι­κά για να απο­τρέ­ψει αυτό το ενδε­χό­με­νο. Έτσι στα πλαί­σια διά­σκε­ψης ασφα­λεί­ας στη Μόσχα στα τέλη του 1954 όπου συμ­με­τεί­χαν η Αλβα­νία, η Βουλ­γα­ρία, η ΓΛΔ, η Πολω­νία, η Ρου­μα­νία, η Τσε­χο­σλο­βα­κία και η Ουγ­γα­ρία, τα σοσια­λι­στι­κά κρά­τη προει­δο­ποί­η­σαν πως σε περί­πτω­ση εφαρ­μο­γής των όρων των “Συμ­φω­νιών του Παρι­σιού”, θα προ­χω­ρού­σαν και τα ίδια σε στρα­τιω­τι­κή συμ­μα­χία. Δια­πι­στώ­νει κανείς δηλα­δή, πως η δημιουρ­γία του Συμ­φώ­νου ήταν ένα μέτρο καθα­ρά αμυ­ντι­κό, κι όχι κάποιου είδους μορ­φή “σοβιε­τι­κής επιθετικότητας”.

Για να μπο­ρέ­σει να συμ­με­τά­σχει η ΓΛΔ στο σχε­δια­ζό­με­νο σύμ­φω­νο μάλι­στα η ΕΣΣΔ προ­χώ­ρη­σε και σε επί­ση­μη άρση του εμπό­λε­μου μετα­ξύ των δύο χωρών στις 21 Γενά­ρη 1955. Στη διάρ­κεια της ιδρυ­τι­κής “Διά­σκε­ψης ευρω­παϊ­κών κρα­τών για τη δια­σφά­λι­σης της Ειρή­νης και της στα­θε­ρό­τη­τας στην Ευρώ­πη”, όπως ονο­μά­στη­κε η ιδρυ­τι­κή διά­σκε­ψη του συμ­φώ­νου συμ­με­τεί­χε ως παρα­τη­ρη­τής και η Κίνα, λίγα χρό­νια πριν το σινο­σο­βιε­τι­κό σχί­σμα. Η ΓΛΔ αρχι­κά εξαι­ρέ­θη­κε από το στρα­τιω­τι­κό σκέ­λος του συμ­φώ­νου, συμ­με­τέ­χο­ντας σε αυτό μετά τις 28 Γενά­ρη 1956, δέκα μέρες μετά την ίδρυ­ση του “Εθνι­κού Λαϊ­κού Στρα­τού” (Nationale Volksarmee), που επί­σης απο­τε­λού­σε απά­ντη­ση στη δυτι­κο­γερ­μα­νι­κή επα­να­φο­ρά της υπο­χρε­ω­τι­κής θητεί­ας ένα χρό­νο πριν.

Για τις δια­βου­λεύ­σεις σχε­τι­κά με την εφαρ­μο­γή του και για τις συζη­τή­σεις επί άλλων θεμά­των το Σύμ­φω­νο προ­έ­βλε­πε τη σύστα­ση Πολι­τι­κής Συμ­βου­λευ­τι­κής Επι­τρο­πής, όπου αντι­προ­σω­πεύ­ο­νταν όλα τα κρά­τη-μέλη σε ανώ­τα­το επίπεδο.

Στον στρα­τιω­τι­κό τομέα ιδρύ­θη­κε Ενω­μέ­νη Διοί­κη­ση Ενό­πλων Δυνά­με­ων, υπό τις δια­τα­γές της οποί­ας τέθη­καν τμή­μα­τα των εθνι­κών στρα­τών των χωρών-μελών. Επι­κε­φα­λής της στρα­τιω­τι­κής αυτής δύνα­μης ήταν ο αρχι­στρά­τη­γος των Ενω­μέ­νων Ενό­πλων Δυνά­με­ων. Ο πρώ­τος που τοπο­θε­τή­θη­κε σε αυτή τη θέση ήταν ο σοβιε­τι­κός στρα­τάρ­χης Ιβάν Κόνιεφ.

Από την πρώ­τη στιγ­μή έγι­νε ξεκά­θα­ρο ότι το Σύμ­φω­νο της Βαρ­σο­βί­ας είχα αυστη­ρά αμυ­ντι­κό χαρα­κτή­ρα. Απέ­βλε­πε στην λήψη των ανα­γκαί­ων μέτρων για την ασφά­λεια των χωρών που συμ­με­τεί­χαν σ’ αυτό και τη δια­τή­ρη­ση της ειρή­νης στην Ευρώ­πη. Στο κεί­με­νο τονί­ζε­ται ο αμυ­ντι­κός και φιλει­ρη­νι­κός χαρα­κτή­ρας του Συμ­φώ­νου και δηλώ­νε­ται ότι, εν και­ρώ, θα είναι ευπρόσ­δε­κτες σε αυτό και χώρες με δια­φο­ρε­τι­κά κρα­τι­κά και κοι­νω­νι­κά συστήματα.

Το ιδρυ­τι­κό κεί­με­νο είχε την εισα­γω­γή και 11 άρθρα. Σύμ­φω­να με τους όρους του Συμ­φώ­νου και του Κατα­στα­τι­κού του ΟΗΕ τα κρά­τη- μέλη του Συμ­φώ­νου ανα­λαμ­βά­νουν την υπο­χρέ­ω­ση να μην κατα­φεύ­γουν στις διε­θνείς σχέ­σεις τους σε απει­λές βίας ή σε χρη­σι­μο­ποί­η­ση βίας και σε περί­πτω­ση ένο­πλης επί­θε­σης ενα­ντί­ον οποιου­δή­πο­τε από αυτά να παρέ­χουν στα κρά­τη που υπέ­στη­σαν την επί­θε­ση αμέ­σως βοή­θεια με όλα τα απα­ραί­τη­τα μέσα μαζί και τη χρη­σι­μο­ποί­η­ση στρα­τιω­τι­κής δύνα­μη. Τα μέλη του Συμ­φώ­νου ανά­λα­βαν την υπο­χρέ­ω­ση να δρουν φιλι­κά και να συνερ­γά­ζο­νται με σκο­πό την ανά­πτυ­ξη και την ενί­σχυ­ση των οικο­νο­μι­κών και πολι­τι­σμι­κών σχέ­σε­ων τους, τηρώ­ντας τις αρχές του αμοι­βαί­ου σεβα­σμού, της ανε­ξαρ­τη­σί­ας, της κυριαρ­χί­ας και της μη επέμ­βα­σης στα εσω­τε­ρι­κά ζητή­μα­τα των κρα­τών-μελών. Προ­βλέ­πο­νταν αμοι­βαί­ες δια­βου­λεύ­σεις των μελών για όλα τα βασι­κά διε­θνή προ­βλή­μα­τα που έθι­γαν τα κοι­νά τους συμ­φέ­ρο­ντα. Για τη διε­ξα­γω­γή των δια­βου­λεύ­σε­ων και την εξέ­τα­ση των προ­βλη­μά­των που προ­έ­κυ­πταν δημιουρ­γή­θη­κε Πολι­τι­κή Συμ­βου­λευ­τι­κή Επι­τρο­πή και καθιε­ρώ­θη­κε σε αυτή να αντι­προ­σω­πεύ­ο­νται όλα τα μέλη σε ανώ­τα­το επίπεδο.

Να σημειώ­σου­με ότι η ισχύς της ήταν για 20 χρό­νια και παρα­τεί­νο­νταν αυτό­μα­τα για 10 χρό­νια για εκεί­να τα κρά­τη-μέλη που ένα χρό­νο πριν από τη λήξη της προ­θε­σμί­ας ισχύ­ος δεν θα είχαν υπο­βά­λει στην κυβέρ­νη­ση της Πολω­νί­ας δήλω­ση καταγ­γε­λί­ας της Συμ­φω­νί­ας. Το Σύμ­φω­νο ήταν ανοι­κτό για προ­σχώ­ρη­ση και άλλων κρα­τών, ανε­ξάρ­τη­τα από το κοι­νω­νι­κό και κρα­τι­κό τους σύστη­μα και θα έπαυε να ισχύ­ει όταν στην Ευρώ­πη θα δημιουρ­γεί­το σύστη­μα  συλ­λο­γι­κής ασφά­λειας θα υπο­γρά­φο­νταν για το σκο­πό αυτό πανευ­ρω­παϊ­κό σύμφωνο.

Όλα τα χρό­νια ύπαρ­ξης του Συμ­φώ­νου έγι­να πλή­θος προ­τά­σεις για την ειρή­νη στην Ευρώ­πη που έμει­ναν όμως ανα­πά­ντη­τες από τη Δύση…

Τον Σεπτέμ­βριο του 1990, μόλις λίγες ημέ­ρες πριν από τη γερ­μα­νι­κή επα­νέ­νω­ση, απο­χώ­ρη­σε από το Σύμ­φω­νο της Βαρ­σο­βί­ας η Λαο­κρα­τι­κή Δημο­κρα­τία της Γερ­μα­νί­ας. Την 1η Ιου­λί­ου 1991 μία ιστο­ρι­κή συνά­ντη­ση στην Πρά­γα άλλα­ξε τις ισορ­ρο­πί­ες στην Ευρώ­πη. Το Σύμ­φω­νο της Βαρ­σο­βί­ας περ­νού­σε στην ιστο­ρία, ενώ λίγα χρό­νια μετά το ΝΑΤΟ διεύ­ρυ­νε τα σύνο­ρά του προς την ανατολή…

Αλέκος Χατζηκώστας

Δημο­σιο­γρά­φος και εκδό­της της εφη­με­ρί­δας «Η Άλλη Άπο­ψη της Ημα­θί­ας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημο­σιευ­τεί σε εφη­με­ρί­δες, περιο­δι­κά και site εδώ και δεκα­ε­τί­ες, ενώ έχει συμ­με­τά­σχει με ειση­γή­σεις σε μια σει­ρά ιστο­ρι­κά συνέ­δρια και ημε­ρί­δες. Έχει εκδώ­σει 9 βιβλία και συμ­με­τέ­χει σε συλ­λο­γι­κούς τόμους.