Για το βιβλίο του Π. Παυλίδη «Ιστορία και κομμουνισμός»

Γρά­φει η Ευγε­νία Καβαλ­λά­ρη //
φιλό­λο­γος 

Κυκλο­φό­ρη­σε πρό­σφα­τα από τις εκδό­σεις ΚΨΜ το νέο βιβλίο του Περι­κλή Παυ­λί­δη «ιστο­ρία και κομ­μου­νι­σμός». Πρό­κει­ται σίγου­ρα για ένα βιβλίο που συμ­βά­λει θετι­κά στον ευρύ­τε­ρο διά­λο­γο που έχει ανοί­ξει με αφορ­μή την επέ­τειο των100 χρό­νων από την Οκτω­βρια­νή Επανάσταση.

Ο Περι­κλής Παυ­λί­δης Επί­κου­ρος καθη­γη­τής στο Παι­δα­γω­γι­κό Τμή­μα Δημο­τι­κής Εκπαί­δευ­σης του ΑΠΘ έχο­ντας βαθιές γνώ­σεις τόσο πάνω στην μαρ­ξι­στι­κή θεω­ρία όσο και άμε­σες εμπει­ρί­ες από την πρώ­ην ΕΣΣΔ (διδά­κτο­ρας της Σχο­λής Φιλο­σο­φί­ας του Κρα­τι­κού Πανε­πι­στη­μί­ου  Λομο­νό­σοφ της Μόσχας) κατα­θέ­τει με επι­στη­μο­νι­κή επάρ­κεια και ταυ­τό­χρο­να με εκλαϊ­κευ­τι­κό τρό­πο τις από­ψεις του για την σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση εκεί, τις αιτί­ες της καπι­τα­λι­στι­κής παλι­νόρ­θω­σης καθώς και διε­ρευ­νά τον τρό­πο «με τον οποίο μπο­ρεί σήμε­ρα να γίνει κατα­νοη­τή η θέση του κομ­μου­νι­σμού στη ιστο­ρία, η σχέ­ση μετα­ξύ ιστο­ρί­ας και κομ­μου­νι­στι­κής προοπτικής».

Δεν είναι η πρώ­τη φορά που ο συγ­γρα­φέ­ας κατα­πιά­νε­ται με παρό­μοια ζητή­μα­τα. Τόσο σε προη­γού­με­νο βιβλίο του «Το φαι­νό­με­νο της γρα­φειο­κρα­τί­ας στην ΕΣΣΔ» (ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ 2001),όσο και μέσω πυκνής αρθο­γρα­φί­ας του έχει με σαφή­νεια τοπο­θε­τη­θεί σε πλευ­ρές της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης πάντα με επι­στη­μο­νι­κό, δια­λε­κτι­κό τρό­πο μακριά από «λαθο­λο­γία» αλλά και περιτ­τές εξιδανικεύσεις. 

Στο συγκε­κρι­μέ­νο βιβλίο δεν στέ­κε­ται μόνο στο χτες φωτί­ζο­ντας πλευ­ρές του και εξά­γο­ντας τα ανα­γκαία συμπε­ρά­σμα­τα, αλλά και ανοί­γει δρό­μους- μέσω των θεμά­των που θίγει- για το αύριο στην κατεύ­θυν­ση πάντα της «κομου­νι­στι­κής ενο­ποί­η­σης της κοι­νω­νί­ας» που σύμ­φω­να με τον συγ­γρα­φέα «προ­βάλ­λει ως το πλέ­ον ανα­γκαίο και κρί­σι­μο εγχεί­ρη­μα της ιστο­ρί­ας, ως πρά­ξη ανά­λη­ψης από τους ανθρώ­πους του ελέγ­χου επί των όρων ύπαρ­ξης τους, απο­τε­λώ­ντας γι’αυτούς την πρώ­τη πρά­ξη αυθε­ντι­κής ελευθερίας».

Το βιβλίο χωρί­ζε­ται σε 4 μέρη, που το καθέ­να του απο­τε­λεί και ουσια­στι­κά, το πρώ­ι­μο για το επό­με­νο. Πρό­κει­ται για:

1 Μέρος. Οι θεμε­λιω­τές του μαρ­ξι­σμού για την κομ­μου­νι­στι­κή κοι­νω­νία και την προ­λε­τα­ρια­κή επανάσταση. 

Εδώ με εβρι­θή τρό­πο- — δείγ­μα ουσια­στι­κής γνώ­σης των κλα­σι­κών- ανα­φέ­ρε­ται στις υλι­κές προ­ϋ­πο­θέ­σεις και το περιε­χό­με­νο του κομ­μου­νι­σμού, καθώς και στον χαρα­κτή­ρα της προ­λε­τα­ρια­κής επα­νά­στα­σης.  Σημειώ­νει χαρα­κτη­ρι­στι­κά: « ..Τα σοσια­λι­στι­κά εγχει­ρή­μα­τα του 20^ου αιώ­να λει­τούρ­γη­σαν ως ευρύ­τα­το πεδίο δοκι­μα­σί­ας της μαρ­ξι­στι­κής θεω­ρία. Τν ίδια στιγ­μή εξαι­ρε­τι­κά κρί­σι­μο υπήρ­ξε το γεγο­νός ότι οι κοι­νω­νί­ες που προ­έ­κυ­ψαν παρου­σί­α­σαν φαι­νό­με­να και προ­βλή­μα­τα για τα οποία τα κεί­με­να των θεμε­λιω­τών του μαρ­ξι­σμού δεν υπήρ­χε (ούτε άλλω­στε θα μπο­ρού­σε να υπάρ­ξει) καμιά έτοι­μη ερμη­νεία». Ενώ δια­πι­στώ­νει: «…Η δια­δι­κα­σία οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στη Ρωσία δεν μπο­ρού­σε σε καμία περί­πτω­ση να είναι ομα­λή, να μην προ­σκρού­ει σε οξύ­τα­τα προ­βλή­μα­τα, δυσκο­λί­ες και κιν­δύ­νους, που καθι­στού­σαν το όλο εγχεί­ρη­μα αστα­θές και ευά­λω­το στην πιθα­νό­τη­τα απο­τυ­χί­ας και ήττας» .

2ο Μέρος: Η ιστο­ρι­κή πορεία της πρώ­της σοσια­λι­στι­κής – κομ­μου­νι­στι­κής κοι­νω­νί­ας. Εδώ γίνε­ται ουσια­στι­κά μια προ­σπά­θεια απο­λο­γι­σμού με βασι­κό στό­χο τη μελέ­τη τόσων των στα­δί­ων ανά­πτυ­ξης των πλού­σιων απο­τε­λε­σμά­των τους, όσο και των αντι­φά­σε­ων στην πορεία αυτή κάτι που οδή­γη­σε στην τελι­κή ήττα της. Είναι το μεγα­λύ­τε­ρο τμή­μα του βιβλί­ου και δίνει πλή­θος στοι­χεί­ων στη­ριγ­μέ­νων σε ντο­κου­μέ­ντα, δημιουρ­γώ­ντας παράλ­λη­λα την απα­ραί­τη­τη βάση για ουσια­στι­κό διά­λο­γο και κυρί­ως προ­βλη­μα­τι­σμό. Κρί­σι­μη η επι­σή­μαν­ση  του: «…Σε όλη τη δια­δι­κα­σία δια­μόρ­φω­σης της σοσια­λι­στι­κή – κομ­μου­νι­στι­κής κοι­νω­νί­ας στην ΕΣΣΔ ο ρόλος της κρα­τι­κής εξου­σί­ας και της πολι­τι­κής ηγε­σί­ας παρέ­με­νε ισχυ­ρός ακρι­βώς για­τί η νέα κοι­νω­νία δεν ολο­κλή­ρω­σε τη δημιουρ­γία υλι­κής βάσης που θα καθι­στού­σε εφι­κτή την ωρί­μαν­ση των κομ­μου­νι­στι­κών σχέ­σε­ων. Αυτό δεν σημαί­νει ότι η ηγε­σία της ΕΣΣΔ μπο­ρού­σε να κάνει ό,τι ήθε­λε. Αντι­θέ­τως ο ρόλος της περιο­ρι­ζό­ταν πάντα από αντι­κει­με­νι­κές συν­θή­κες και αντι­θέ­σεις οι οποί­ες δια­μόρ­φω­ναν ένα φάσμα δυνα­το­τή­των λήψης αποφάσεων…»

3^ο Μέρος: Οι αντι­φά­σεις της σοβιε­τι­κής κοι­νω­νί­ας ως καθε­στώ­τος «πρώ­ι­μου σοσια­λι­σμού». Εδώ γίνε­ται μια επι­στα­μέ­νη και δια­λε­κτι­κή ανα­σκό­πη­ση των βασι­κών αντι­θέ­σε­ων της κοι­νω­νί­ας που προ­ήλ­θε από την Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση και που η μη επί­λυ­ση τους οδή­γη­σε στην τελι­κή ήττα και ανα­τρο­πή. Χαρα­κτη­ρί­ζει το καθε­στώς ως «πρώ­ι­μο σοσια­λι­σμό» (σύμ­φω­να και με τον σοβιε­τι­κό στο­χα­στή Β. Βαζιού­λιν) σημειώ­νο­ντας ότι «η νέα κοι­νω­νία εμφα­νί­ζε­ται και ανα­πτύσ­σε­ται επί υλι­κής βάσε­ως κλη­ρο­νο­μη­μέ­νης από το παρελ­θόν, η οποία μόνο σε περιο­ρι­σμέ­νο βαθ­μό αντι­στοι­χού­σε στις νέες σχέ­σεις παρα­γω­γής, ενώ στο μεγα­λύ­τε­ρο μέρος της ήταν ακό­μη ακα­τάλ­λη­λη για την εγκα­θί­δρυ­ση αυτών των σχέσεων».Ενώ για τα αίτια της ανα­τρο­πής υπο­γραμ­μί­ζει: «Μπο­ρού­με να συμπε­ρά­νου­με ότι η τελι­κή ανα­τρο­πή των πρώ­των σοσια­λι­στι­κών καθε­στώ­των προ­κλή­θη­κε από τη δρά­ση κοι­νω­νι­κών δυνά­με­νων ‚δημιουρ­γη­μέ­νων από τις εσω­τε­ρι­κές τους αντι­φά­σεις σε συν­θή­κες όπου οι πολι­τι­κές ηγε­σί­ες τους ήταν παντε­λώς ανί­κα­νε (για λόγους αντι­κει­με­νι­κού ‚δηλω­τι­κούς των ορί­ων της επο­χής) να εκπο­νή­σουν την απα­ραί­τη­τη στρα­τη­γι­κή επί­λυ­σης αυτών των αντι­θέ­σε­ων σε κατεύ­θυν­ση κομμουνιστική»

4^ο Μέρος: Ο  κομ­μου­νι­σμός ως ιστο­ρι­κή προ­ο­πτι­κή. Είναι το τελευ­ταίο και εξαι­ρε­τι­κά  ενδια­φέ­ρον, ανα­στο­χα­στι­κό μέρος του βιβλί­ου στο οποίο κατα­θέ­τει και την δική του άπο­ψη σχε­τι­κά με τις προ­ο­πτι­κές χει­ρα­φέ­τη­σης της ανθρω­πό­τη­τας υπό το πρί­σμα τόσο του ιστο­ρι­κού υλι­σμού όσο και υπό το πρί­σμα της θεω­ρί­ας της ιστο­ρί­ας του Βαζιού­λιν. Ιδιαί­τε­ρα ανα­φο­ρά εδώ γίνε­ται στη σοσια­λι­στι­κή αλλα­γή της εργα­σί­ας, ενώ ανα­πτύσ­σε­ται εκτε­νέ­στε­ρα και η «Λογι­κή της Ιστορίας».

Συνο­ψί­ζο­ντας: Πρό­κει­ται για ένα βιβλίο, που ανε­ξάρ­τη­τα από τις επι­μέ­ρους εκτι­μή­σεις για πλευ­ρές του ‑που μπο­ρεί να έχει ο  καθέ­νας- συμ­βάλ­λει δημιουρ­γι­κά στη σκέ­ψη (αλλά και στη συνέ­χεια στην απα­ραί­τη­τη δρά­ση)  όλων όσων θέλουν να βάλουν  το δικό τους λιθα­ρά­κι για να «ανθρω­πεύ­σει ο άνθρω­πος». Δίνει εφό­δια ακό­μη και σε όσους θεω­ρούν «χαμέ­νη υπό­θε­ση τον κομ­μου­νι­σμό»  μετά την ήττα και την ανα­τρο­πή της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης. Και τελι­κά είναι ένα βιβλίο που αξί­ζει να σκύ­ψει κανείς επά­νω του και να εντρυ­φή­σει για­τί «το παι­χνί­δι παί­ζε­ται ακόμη»,γιατί ο δρό­μος που άνοι­ξε η μεγά­λη Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση ήταν μόνο η αρχή!