Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Για το πρώτο Σύνταγμα της ΕΣΣΔ

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

«Τέτοιο Σύνταγ­μα σαν το δικό μας δεν ξανα­εί­δε ο κόσμος. Σ’αυτό είναι κατα­γε­γραμ­μέ­νη η πεί­ρα από την πάλη και την οργά­νω­ση των προ­λε­τα­ρια­κών μαζών ενά­ντια στους εκμε­ταλ­λευ­τές τόσο μέσα στη χώρα, όσο και σε όλο τον κόσμο» (Β.Ι Λένιν)

 Το σύνταγ­μα του πρώ­του στον κόσμο σοσια­λι­στι­κού πολυ­ε­θνι­κού κρά­τους είναι ένα ντο­κου­μέ­ντο που είχε τερά­στια σημα­σία αλλά και διε­θνή απή­χη­ση. Αντί­θε­τα από τα συντάγ­μα­τα των αστι­κών χωρών το σύνταγ­μα όχι μόνο παρα­χω­ρού­σε δικαιώ­μα­τα στους πολί­τες του κρά­τους αλλά και εξα­σφά­λι­ζε την πλή­ρη δυνα­τό­τη­τα για την άσκη­ση τους. Το σύνταγ­μα πατώ­ντας στο στέ­ρεο θεμέ­λιο της φιλί­ας των λαών καθρέ­πτι­ζε τις επι­τυ­χί­ες στην οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού. Το σύνταγ­μα ήταν ο θεμε­λιώ­δης νόμος, η βάση του σοβιε­τι­κού νομι­κού συστή­μα­τος οα κατα­στα­τι­κός χάρ­της της οργά­νω­σης του πολι­τι­κού συστή­μα­τος. Στις 31/1/1924 το 2ο συνέ­δριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ επι­κύ­ρω­σε ορι­στι­κά το κεί­με­νο του συντάγ­μα­τος ολο­κλη­ρώ­νο­ντας την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ.

 Τι προη­γή­θη­κε

Στην επε­ξερ­γα­σία του Συντάγ­μα­τος ενερ­γό μέρος πήραν μια σει­ρά επι­φα­νείς κομ­μα­τι­κοί και κρα­τι­κοί παρά­γο­ντες όπως Ι.Β. Στά­λιν,  Μ.Ι. Καλί­νιν, Β.Β. Κού­ι­μπι­σεφ, Μ.Β. Φρούν­ζε, Γ.Β Τσι­τσέ­ριν κ.α Τα σχέ­δια του Συντάγ­μα­τος συζη­τή­θη­καν στις κομ­μα­τι­κές οργα­νώ­σεις των δημο­κρα­τιών και στις συσκέ­ψεις των Κεντρι­κών Εκτε­λε­στι­κών Επι­τρο­πών. Οι αντι­πρό­σω­ποι των δημο­κρα­τιών έπαιρ­ναν μέρος στις επι­τρο­πές που είχε συγκρο­τή­σει η Κ.Ε του ΚΚΡ (μπ) και η ΚΕΕ της ΕΣΣΔ. Τερά­στια σημα­σία για την επε­ξερ­γα­σία του Συντάγ­μα­τος είχαν οι απο­φά­σεις του 12 συνε­δρί­ου του κόμ­μα­τος και της σύσκε­ψης της Κ.Ε τον Ιού­νη του 1923 με υπεύ­θυ­να στε­λέ­χη των εθνι­κών δημο­κρα­τιών και περιο­χών. Το σύνταγ­μα της ΕΣΣΔ ήταν απο­τέ­λε­σμα συλ­λο­γι­κής δημιουρ­γί­ας των αντι­προ­σώ­πων των ενω­σια­κών δημο­κρα­τιών, καρ­πός μεγά­λης εργα­σί­ας από κομ­μα­τι­κά και σοβιε­τι­κά όργα­να. Την προ­ε­τοι­μα­σία του σχε­δί­ου του συντάγ­μα­τος την καθο­δη­γού­σε άμε­σα η Κ.Ε του κόμ­μα­τος. Το κεί­με­νο του σχε­δί­ου θεω­ρή­θη­κε δύο φορές στις ολο­μέ­λειες της Κ.Ε, η πρώ­τη τον Φλε­βά­ρη και η τελι­κή τον Ιού­νη του 1923. Στις 6 Ιού­λη 1923 στη σύσκε­ψη της ΚΚΕ της ΕΣΔ επι­κυ­ρώ­θη­κε ομό­φω­να και μπή­κε σε ισχύ το πρώ­το σύνταγ­μα της Ένω­ση Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών. Στη σύσκε­ψη εκλέ­χτη­κε το Συμ­βού­λιο των Λαϊ­κών Επι­τρό­πων της ΕΣΣΔ με πρό­ε­δρο τον Β.Ι. Λένιν.

Το σύνταγ­μα της ΕΣΣΔ ενσάρ­κω­νε τις ιδέ­ες του Λένιν για την προ­αι­ρε­τι­κή ένω­ση ισό­τι­μων λαών. Το σύνταγ­μα κατο­χύ­ρω­νε τα κυριαρ­χι­κά δικαιώ­μα­τα κάθε μίας ενω­σια­σκής δημο­κρα­τί­ας και ήταν ο καθρέ­πτης της από­λυ­της ισο­τι­μί­ας των λαών της χώρας. Το σύνταγ­μα τόνι­ζε: «Τα κυριαρ­χι­κά δικαιώ­μα­τα των ενω­σια­κών δημο­κρα­τιών περιο­ρί­ζο­νται μόνο μέσα στα όρια που χαράσ­σει το παρόν σύνταγ­μα και μόνο για θέμα­τα που ανά­γο­νται στην αρμο­διό­τη­τα της Ένω­σης. Εξω από τα όρια αυτά η κάθε μία ενω­σια­κή δημο­κρα­τία ασκεί την κρα­τι­κή εξου­σία ανε­ξάρ­τη­τα. Η Ένω­ση των Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών περι­φρου­ρεί τα κυριαρ­χι­κά δικαιώ­μα­τα των ενω­σια­κών δημο­κρα­τιών.» Ανώ­τα­το κυρί­αρ­χο πολι­τι­κό όργα­νο ήταν το Πανε­νω­σια­κό συνέ­δριο των Σοβιέτ και ανώ­τα­το εκτε­λε­στι­κό και νομο­θε­τι­κό όργα­νο στα χρο­νιά δια­στή­μα­τα που μεσο­λα­βού­σαν ανά­με­σα στα συνέ­δρια των Σοβιέτ η Κεντρι­κή Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή (ΚΕΕ) της ΕΣΣΔ που την απο­τε­λού­σαν δύο σώμα­τα: Το σοβιέτ της Ένω­σης και το σοβιέτ των Εθνο­τή­των. Το Συμ­βού­λιο των Λαϊ­κών Επι­τρό­πων της ΕΣΣΔ εκλε­γό­ταν από την ΚΕΕ της ΕΣΣΔ και ήταν υπεύ­θυ­νο απέ­να­ντί της για την εργα­σία του. Η δικαιο­δο­σία της Ένω­σης περιε­λάμ­βα­νε τα πιο σπου­δαία γενι­κά κρα­τι­κά ζητή­μα­τα που αφο­ρού­σαν όλη την επι­κρά­τεια. Ανά­με­σα σ’αυτά ήταν: Οι σχέ­σεις με τις άλλες χώρες και η υπο­γρα­φή μ’αυτές συμ­φω­νιών. Η διοί­κη­ση των ενό­πλων δυνά­με­ων. Η μετα­βο­λή των εξω­τε­ρι­κών συνό­ρων και η εισ­δο­χή νέων δημο­κρα­τιών στην ΕΣΣΔ. Η κήρυ­ξη πολέ­μου και η υπο­γρα­φή ειρή­νης, η σύνα­ψη δανεί­ων, το εξω­τε­ρι­κό εμπό­ριο, η κύρω­ση του ενιαί­ου κρα­τι­κού προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού και του γενι­κού σχε­δί­ου της εθνι­κής οικο­νο­μί­ας στα θεμε­λειώ­δη σημεία τους. Η θέσπι­ση του συστή­μα­τος εσω­τε­ρι­κού εμπο­ρί­ου, γενι­κών αρχών εγγεί­ας νομο­θε­σί­ας και γαιο­χρη­σί­ας καθώς και της εκμε­τάλ­λευ­σης του υπε­δά­φους, των δασών, των υδά­των, η έκδο­ση θεμε­λιω­δών νόμων, η λύση επί­μα­χων ζητη­μά­των μετα­ξύ των ενω­σια­κών δημοκρατιών.

Τα Λαϊ­κά Επι­τρο­πά­τα της ΕΣΣΔ διαι­ρού­νταν σε πανε­νω­σια­κά και σε ενιαία. Εκτός από τα πανε­νω­σια­κά επι­τρο­πά­τα όργα­να της ΚΕΕ ήταν το Ανώ­τα­το Δικα­στή­ριο και η Εισαγ­γε­λία και όργα­νο του Συμ­βου­λί­ου των Επι­τρό­πων η Ενιαία Κρα­τι­κή Πολι­τι­κή Διεύ­θυν­ση που της είχε ανα­τε­θεί ο αγώ­νας ενα­ντί­ον της πολι­τι­κή και οικο­νο­μι­κής αντε­πα­νά­στα­σης της κατα­σκο­πί­ας και του ληστοσυμμοριτισμού.

Ύστε­ρα από την έγκρι­ση του συντάγ­μα­τος το Προ­ε­δρείο της ΚΕΕ δημο­σί­ευ­σε στις 14 Ιού­λη του 1923 ένα μήνυ­μα «προς όλους τους λαούς και τις κυβερ­νή­σεις του κόσμου» στο οποίο ανέ­πτυσ­σε τους σκο­πούς και τα ζητή­μα­τα της εξω­τε­ρι­κής πολι­τι­κής της ΕΣΣΔ. Σ’αυτό τονί­ζο­νταν τα εξής: « Το ενω­σια­κό κρά­τος που δημιουρ­γή­θη­κε με τον τρό­πο αυτό, με βάση την αδελ­φι­κή συνερ­γα­σία των λαών των σοβιε­τι­κών δημο­κρα­τιών, επι­διώ­κει τη δια­τή­ρη­ση της ειρή­νης με όλους τους λαούς. Η ΕΣΣΔ επι­ζη­τεί ειρη­νι­κές και φιλι­κές σχέ­σεις και οικο­νο­μι­κή συνερ­γα­σία με όλους ους λαούς. Η ΕΣΔ έχει σκο­πό να υπο­στη­ρί­ξει τα συμ­φέ­ρο­ντα των εργα­ζό­με­νων όλου του κόσμου. Στον απέ­ρα­ντο χώρο από τη Βαλ­τι­κή, τη Μαύ­ρη και τη Λευ­κή θάλασ­σα ως τον Ειρη­νι­κό ωκε­α­νό ενσαρ­κώ­νει την αδελ­φο­σύ­νη ανά­με­σα στους λαούς και πραγ­μα­το­ποιεί το βασί­λειο της εργα­σί­ας επι­διώ­κο­ντας ταυ­τό­χρο­να να συμ­βάλ­λει στη φιλι­κή συνερ­γα­σία των λαών όλου του κόσμου».

Το 1ο σύνταγ­μα της Ρώσι­κης Σοβιε­τι­κής Ομοσπονδίας

Αξί­ζει τον κόπο όμως να δού­με σύντο­μα του το προη­γή­θη­κε τόσο της δημιουρ­γί­ας της ΕΣΣΔ όσο και του πρώ­του συντάγ­μα­τος της. Κάνου­με λόγο για το πρώ­τη σύνταγ­μα της Ρώσι­κης Σοβιε­τι­κής Ομο­σπον­δί­ας (10/7/1918) στο οποίο αφε­νός απο­τυ­πώ­νε­ται η Λενι­νι­στι­κή σκέ­ψη γι’αυτό και αφε­τέ­ρου απο­τέ­λε­σε τη βάση και για το πρώ­το σύνταγ­μα της ΕΣΣΔ. Αυτό ψηφί­στη­κε από το 5ο συνέ­δριο των σοβιέτ (4–10/7). Η ψήφι­ση του σήμαι­νε τη στε­ρέ­ω­ση της επα­να­στα­τι­κής νομι­κής τάξης και τη δημιουρ­γία ενός ομοιό­μορ­φου συστή­μα­τος οργά­νων εξου­σί­ας στο κέντρο και τις επαρ­χί­ες. Το σύνταγ­μα ουσια­στι­κά ήταν η απο­κρυ­στάλ­λω­ση όλη της συσ­σω­ρευ­μέ­νης από τους εργα­ζό­με­νους πεί­ρας της οικο­δό­μη­σης της νέας σοσια­λι­στι­κής εξου­σί­ας. Ο Β.Ι Λένιν μιλώ­ντας στο συνέ­δριο τόνι­σε χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «Αν τώρα στο συνέ­δριο αυτό μπο­ρού­με να προ­τεί­νου­με το σοβιε­τι­κό σύνταγ­μα αυτό γίνε­ται μόνο χάρη στο ότι τα σοβιέτ δημιουρ­γή­θη­καν και δοκι­μά­στη­καν σε όλα τα πέρα­τα της χώρας, χάρη στο ότι εσείς τα δημιουρ­γή­σα­τε εσείς τα δοκι­μά­σα­τε σε όλα τα πέρα­τα της χώρας έξι μήνες μόλις ύστε­ρα από την Οκτω­βρια­νή επα­νά­στα­ση, ένα χρό­νο σχε­δόν ύστε­ρα από το 1ο παν­ρω­σι­κό συνέ­δριο των σοβιέτ, μπο­ρού­σα­με να πού­με ότι υπάρ­χει στην πράξη».

Το σύνταγ­μα του 1918 όρι­ζε πως το σοβιε­τι­κό κρά­τος διοι­κεί­ται από την εργα­τι­κή τάξη που ασκεί την εξου­σία σε συμ­μα­χία με τα εκα­τομ­μύ­ρια της φτω­χής αγρο­τιάς. Το σύνταγ­μα επι­κύ­ρω­νε νομο­θε­τι­κά την κρα­τι­κή ιδιο­κτη­σία της γης, την εθνι­κο­ποί­η­ση των εργο­στα­σί­ων, των τρα­πε­ζών, των σιδη­ρο­δρο­μι­κών και υδά­τι­νων μετα­φο­ρών, το μονο­πώ­λιο του εξω­τε­ρι­κού εμπο­ρί­ου, καθώς και τη σοσια­λι­στι­κή αρχή οργά­νω­σης της εργα­σί­ας. Με το σύνταγ­μα κατο­χυ­ρώ­θη­καν τα μεγά­λα δημο­κρα­τι­κά δικαιώ­μα­τα και οι ελευ­θε­ρί­ες που κατέ­κτη­σαν οι εργα­ζό­με­νοι όπως της εργα­σί­ας, της μόρ­φω­σης, της ελευ­θε­ρί­ας λόγου και συνεί­δη­σης, του τύπου, των δια­δη­λώ­σε­ων κ.α Η ισο­τι­μία των πολι­τών ανε­ξάρ­τη­τα από τη φυλε­τι­κή ή την εθνι­κή τους κατα­γω­γής, τη ισο­νο­μία αντρών και γυναι­κών. Σε όλους τους πολί­τες πάνω από τα 18 δινό­ταν το εκλο­γι­κό δικαί­ω­μα εκτός από τους ανή­κο­ντες στις εκμε­ταλ­λευ­τι­κές τάξεις (αφο­ρού­σε περί­που το 3%υ ενώ υπο­γραμ­μί­ζο­ντας για το ζήτμα αυτό ο Β.Ι Λενιν τόνι­ζε ότι κάτι τέτοιο ήταν καθα­ρά ρώσι­κο και όχι ζήτη­μα της δικτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του γενι­κά). Πιο συγκε­κρι­μέ­να εξαι­τί­ας της συνε­χι­ζό­με­νης οξύ­τα­της ταξι­κή πάλης υπήρ­χε στέ­ρη­ση των εκλο­γι­κών δικαιω­μά­των σε καπι­τα­λι­στές, κου­λά­κους, ιερείς, πρώ­ην αστυ­νο­μι­κούς κ.α. Σε όλες τις εθνι­κό­τη­τες παρα­χω­ρού­νταν το δικαί­ω­μα της αυτο­διά­θε­σης έως τον απο­χω­ρι­σμό τους. Δια­κη­ρυσ­σό­ταν ότι η Ρώσι­κη δημο­κρα­τία ιδρύ­θη­κε με βάση την ελεύ­θε­ρη ένω­ση ελεύ­θε­ρων εθνο­τή­των κάνο­ντας έτσι νόμο τον προ­λε­τα­ρια­κό διεθνισμό.

Η Λενι­νι­στι­κή κληρονομιά

Η ενα­σχό­λη­ση του Β.Ι Λένιν για το όλο ζήτη­μα ήταν διαρ­κής, έντο­νη και στη λεπτο­μέ­ρεια της δεί­χνο­ντας τη σημα­σία που έδι­νε και μέσω αυτού τόσο για την πορεία οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στη χώρα, όσο και την ευρύ­τε­ρη διε­θνή σημα­σία του. Σημεί­ω­νε χαρα­κτη­ρι­στι­κά: « Το Σοβιε­τι­κό Σύνταγ­μα δεν γρά­φτη­κε σύμ­φω­να με κάποιο «σχέ­διο», δεν συντά­χτη­κε στα γρα­φεία, δεν επι­βλή­θη­κε στους εργα­ζό­με­νους από νομο­μα­θείς της αστι­κής τάξης. Όχι, το Σύνταγ­μα αυτό βγή­κε στη ζωή μέσα από την πορεία ανά­πτυ­ξης της ταξι­κής πάλης, στο βαθ­μό που ωρί­μα­ζαν οι ταξι­κές αντι­θέ­σεις.» Με βάση την αρθρο­γρα­φία του έδι­νε ιδιαί­τε­ρο βάρος στους παρα­κά­τω παρά­γο­ντες που θα έπρε­πε αυτό να περιλαμβάνει:

-Η κατο­χύ­ρω­ση σε συνταγ­μα­τι­κό επί­πε­δο της εργα­τι­κής εξου­σί­ας καθώς και της κοι­νω­νι­κής ιδιο­κτη­σί­ας στα βασι­κά μέσα παραγωγής.

-Ο Β.Ι Λένιν στα­θε­ρά υπο­στή­ρι­ζε στον πρω­το­πό­ρο ρόλο του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος στην οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού. Ρόλος που έπρε­πε φυσι­κά καθη­με­ρι­νά να επι­βε­βαιώ­νε­ται, κατα­κτιέ­ται  και να ανα­βαθ­μί­ζε­ται από τη λαϊ­κή θέλη­ση. Πάντως δεν είχε προ­τεί­νει να περι­λη­φθεί στο σύνταγ­μα διά­τα­ξη που να το κατοχυρώνει.

-Η ανα­γνώ­ρι­ση του συστή­μα­τος των σοβιέτ σε όλα τα επί­πε­δα ως τα μονα­δι­κά κέντρα εξου­σί­ας. Να σημειώ­σου­με εδώ ότι το πρώ­το σύνταγ­μα ανα­γνώ­ρι­ζε ως εκλο­γι­κή ομά­δα όχι της εδα­φι­κή αλλά την παρα­γω­γι­κή (οι εργα­τι­κές συνε­λεύ­σεις σε κάθε εργο­στά­σιο ανα­γνω­ρι­ζό­ταν ως θεμέ­λιο των σοβιέτ!)

- Η ανα­κλη­τό­τη­τα, σύμ­φω­να και με την ιστο­ρι­κή εμπει­ρία της Παρι­σι­νής Κομ­μού­νας, αλλά και η αμοι­βή των λαϊ­κών αντι­προ­σώ­πων όπως και των κρα­τι­κών στε­λε­χών με τον συνη­θι­σμέ­νο εργα­τι­κό μισθό, καθώς και τη κατάρ­γη­ση κάθε είδους προνομίων.

- Η ενό­τη­τα νομο­θε­τι­κής και εκτε­λε­στι­κής εξου­σί­ας χωρίς φυσι­κά να συνε­πά­γε­ται και τη ταύ­τι­ση τους. Εδώ να τονί­σου­με ότι δημιουρ­γή­θη­κε το εκτε­λε­στι­κό κυβερ­νη­τι­κό όργα­νο (Συμ­βού­λιο Λαϊ­κών Επι­τρό­πων) το οποίο λογο­δο­τού­σε στην Πανε­νω­σια­κή Κεντρι­κή Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή των Σοβιέτ που εκλε­γό­ταν και λογο­δο­τού­σε στο Πανε­νω­σια­κό Συνέ­δριο των Σοβιέτ.

-Ο Β.Ι Λένιν υπο­στή­ρι­ζε με μια σει­ρά άρθρα του την ανά­γκη κατο­χύ­ρω­σης των λαϊ­κών ελευ­θε­ριών. Μάλι­στα έκα­νε σαφή διά­κρι­ση μετα­ξύ της τυπι­κής τους κατο­χύ­ρω­σης που υπήρ­χε στα αστι­κά συντάγ­μα­τα με αυτή της ουσια­στι­κής από το σοσια­λι­στι­κό σύνταγ­μα. Για παρά­δειγ­μα το δικαί­ω­μα του «συνέρ­χε­σθαι» το συν­δύ­α­ζε με το γεγο­νός ότι το σοβιε­τι­κό κρά­τος θα έπρε­πε να το στη­ρί­ζει και υλι­κά και οικο­νο­μι­κά, με κτή­ρια κ.α

- Ξεχω­ρι­στή σημα­σία έδι­νε ακό­μη στην εφαρ­μο­γή του στην πρά­ξη. Η εφαρ­μο­γή του ήταν η έμπρα­κτη από­δει­ξη της υλο­ποί­η­σης της λαϊ­κής βού­λη­σης, όπως αυτή εκφρά­ζε­ται μέσα από την ολό­πλευ­ρη συμ­με­το­χή και τους θεσμούς της σοσια­λι­στι­κής δημο­κρα­τί­ας. Ταυ­τό­χρο­να η τήρη­ση του συντάγ­μα­τος και η εφαρ­μο­γή των νόμων από τις κρα­τι­κές αρχές θα έπρε­πε να εφαρ­μό­ζε­ται αυστη­ρά για­τί δια­φο­ρε­τι­κά θα ήταν παρά­βα­ση σε σχέ­ση με τη βού­λη­ση των εργα­ζο­μέ­νων όπως αυτή ήταν δια­τυ­πω­μέ­νη στους νόμους και τις απο­φά­σεις των σοβιέτ.

Η λενι­νι­στι­κή σκέ­ψη για το ρόλο και τη λει­τουρ­γία του Συντάγ­μα­τος, καθό­ρι­σε στην πορεία και τα αντί­στοι­χα συντάγ­μα­τα των λαϊ­κών δημο­κρα­τιών που δημιουρ­γή­θη­καν μετα­πο­λε­μι­κά, καθό­ρι­σε σε μεγά­λο βαθ­μό τη στά­ση των Κ.Κ απέ­να­ντι στα αστι­κά συντάγ­μα­τα των χωρών τους, επέ­δρα­σε όμως έστω και έμμε­σα στα συντάγ­μα­τα κάποιων καπι­τα­λι­στι­κών χωρών! Από αυτή την άπο­ψη όλη αυτή η κλη­ρο­νο­μιά , θα πρέ­πει να αξιο­ποι­η­θεί και σήμε­ρα απ’ όσους παλεύ­ουν για «ν’ ανθρω­πεύ­σει ο άνθρωπος»

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο