Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Δίας — Ηλιος — Ηλίας. Χρόνια πολλά στους εορτάζοντες

Ταξι­δεύ­ου­με σήμε­ρα με τον Ηλία στις ψηλές κορ­φές όπου συνα­ντιού­νται θρύ­λοι, παρα­δό­σεις, πολι­τι­σμοί και θρη­σκεί­ες… Κάπο­τε εκεί κατοι­κού­σε ο Ηλιος. Μα σαν εξέ­πε­σαν οι θεοί από τον Ολυ­μπο …έσβη­σε ο Ηλιος. Στις κορυ­φές ανέ­βη­κε ο προ­φή­της Ηλί­ας, έχτι­σε το εκκλη­σά­κι του και παρέ­λα­βε το άρμα του Ηλιου. Ετσι ο αρμα­το­λά­της Αϊ – Λιας των μετα­χρι­στια­νι­κών χρό­νων είναι ο έφο­ρος των και­ρι­κών φαι­νο­μέ­νων. Αυτός που ρυθ­μί­ζει τη βρο­χή, τη βρο­ντή και τον κεραυ­νό. Λέει ο λαός πως όταν αστρά­φτει και βρο­ντά είναι ο αϊ-Λιάς που πάνω στο άρμα του κυνη­γά το διάβολο.
Ο προ­φή­της Ηλίας
Ο προ­φή­της Ηλί­ας έζη­σε τον 9π.Χ. αιώ­να. Ο βίος και τα έργα του προσ­δί­δουν χαρα­κτή­ρα Εβραί­ου εθνι­κού ήρωα, υπρα­μυ­νό­με­νου του θεού του Ισρα­ήλ. Το σύν­θη­μά του ήταν «διωγ­μός κάθε ξένης θρη­σκεί­ας και επα­να­φο­ρά της λατρεί­ας του Γιαχ­βέ». Η διδα­σκα­λία του έκρυ­βε και την αντί­δρα­ση σε κάθε νεωτερισμό.
Σύμ­φω­να με το συνα­ξά­ρι του ζού­σε σε μια σπη­λιά στην κορυ­φή του βου­νού, άνοι­γε και έκλει­νε τους ουρα­νούς, διέ­σχι­ζε στα δύο τον Ιορ­δά­νη, είχε τη δύνα­μη να κατε­βά­ζει φωτιά από τον ουρα­νό και να σκο­τώ­νει τους εχθρούς, να προ­κα­λεί βρο­χή και, τέλος, ανε­λή­φθη στους ουρα­νούς μέσα σε πύρι­νο άρμα.
Δίας – Ηλιος — Ηλίας
Η συνή­χη­ση Ηλιος — Ηλί­ας υπήρ­ξε η γέφυ­ρα εννοιών μετα­ξύ αρχαιό­τη­τας και χρι­στια­νι­σμού. Ο Ηλιος με τη θεϊ­κή ιδιό­τη­τα στην αρχαιό­τη­τα ταυ­τι­ζό­ταν με το Δία, θεό, εκτός των άλλων, των μετε­ω­ρο­λο­γι­κών φαι­νο­μέ­νων και γι’ αυτό προ­σα­γο­ρεύ­ε­ται νεφε­λη­γε­ρέ­της, Υέτιος και Κεραύ­νιος. Ο προ­φή­της Ηλί­ας αντι­κα­τέ­στη­σε το Δία των αρχαί­ων μας προ­γό­νων και τους ναούς του Ηλί­ου στις κορυ­φές των βου­νών, όπου βρί­σκο­νται τα εκκλη­σά­κια του. Το Δία το νεφο­κρά­τη, τον κύριο του ήλιου, αλλά και της αστρα­πής, της βρο­ντής και των ανέ­μων, δηλα­δή, το ρυθ­μι­στή των και­ρι­κών συν­θη­κών. Μ’ αυτή του την ιδιό­τη­τα ο Δίας λατρευό­ταν στην αρχαία Ελλά­δα την ίδια επο­χή που γιορ­τά­ζε­ται και ο προ­φή­της Ηλί­ας, δηλα­δή τις πρώ­τες μέρες του τελευ­ταί­ου δεκα­ή­με­ρου του Ιού­λη, κατά τα λεγό­με­να κυνι­κά καύ­μα­τα. Η ιδιό­τη­τα του προ­φή­τη Ηλία ως ρυθ­μι­στή των και­ρι­κών συν­θη­κών, ιδιό­τη­τα που την κλη­ρο­νό­μη­σε από το νεφε­λη­γε­ρέ­τη Δία, γίνε­ται φανε­ρή, ανά­με­σα σε άλλα, και από τις μετε­ω­ρο­λο­γι­κές παρα­τη­ρή­σεις που γίνο­νται τη μέρα της γιορ­τής του.
Ο Αϊ – Λιας των θαλασσινών
Ο Αϊ – Λιας συν­δέ­θη­κε με τα βάσα­να των θαλασ­σι­νών. Σύμ­φω­να με την παρά­δο­ση, ο Αϊ-Λιας ήταν ναύ­της που η θάλασ­σα προ­σπά­θη­σε πολ­λές φορές να τον πνί­ξει. Βαρέ­θη­κε τα ταξί­δια και απο­φά­σι­σε να βρει ένα μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασ­σα και τι καρά­βι. Πήρε ένα κου­πί στον ώμο και τρά­βη­ξε για τη στε­ριά και όποιον συνα­ντού­σε τον ρωτού­σε τι είναι αυτό που κρα­τά­ει στα χέρια του. Κι όσο του απα­ντού­σαν «κου­πί», τρα­βού­σε ψηλό­τε­ρα. Προ­χώ­ρη­σε, προ­χώ­ρη­σε και κάποια στιγ­μή συνά­ντη­σε έναν τσο­πά­νη και τον ρώτη­σε τι ήταν αυτό που βαστού­σε. Ο τσο­πά­νης το κοί­τα­ξε καλά καλά και ύστε­ρα του είπε «ξύλο είναι». Ο Αϊ — Λιας γέλα­σε ικα­νο­ποι­η­μέ­νος και έμει­νε από τότε κοντά στους ανθρώ­πους των βου­νών. «Στέ­νει ολόρ­θο το κου­πί, χτί­ζει μια καλύ­βα και απο­φα­σί­ζει να μεί­νει εκεί όλη του τη ζωή. Για τού­το τον Αγιο Ηλία τον βάνουν πάντα στα ψηλώ­μα­τα» (Ανδρ. Καρκαβίτσας).
Ο μύθος αυτός έχει τις ρίζες του σε ένα από τα πιο χαρα­κτη­ρι­στι­κά επει­σό­δια της Οδύσ­σειας, Ραψω­δία Λ. Οταν ο Οδυσ­σέ­ας, κατά τη συμ­βου­λή της Κίρ­κης, απο­φα­σί­ζει και κατε­βαί­νει στον Αδη για να συνα­ντή­σει την ψυχή του Τει­ρε­σία και να μάθει τι να κάνει για να γλι­τώ­σει από τα βάσα­να και το άγριο κυνη­γη­τό του Θεού της θάλασ­σας, ο Τει­ρε­σί­ας τού απο­κρί­νε­ται ότι σαν έρθει κάπο­τε στην Ιθά­κη και τελειώ­σει με το φόνο των μνη­στή­ρων, να μη νομί­σει ότι όλα τέλειω­σαν τότε. Οφεί­λει να πετύ­χει την εξι­λέ­ω­ση από τον Ποσει­δώ­να με τον εξής τρό­πο: Θα πάρει στον ώμο του ένα κου­πί, το σύμ­βο­λο της ναυ­τι­κής ζωής στο βασί­λειο του εξορ­γι­σμέ­νου θεού, και θα προ­χω­ρή­σει όλο και πιο πολύ προς τα μεσό­γεια. Κάπο­τε θα φτά­σει σε μέρος που οι κάτοι­κοί του δε θα ξέρουν τι είναι η θάλασ­σα, δε θα τρώ­νε τρο­φές αλα­τι­σμέ­νες και δε θα ξέρουν τι είναι καρά­βι ή τι κου­πί. Θα απο­δεί­ξει ότι έφτα­σε σε έναν τέτοιο τόπο όταν θα συνα­ντη­θεί με κάποιο στρα­το­κό­πο και θα του απα­ντή­σει ότι αυτό που κρα­τά στον ώμο του είναι «αθη­ρη­λοι­γός», δηλα­δή πλα­τύ ξύλι­νο φτυά­ρι με το οποίο λικνί­ζουν τα αλω­νι­σμέ­να στά­χυα. Φτά­νο­ντας εκεί συνε­χί­ζει ο Τει­ρε­σί­ας, ο Οδυσ­σέ­ας οφεί­λει να μπή­ξει όρθιο στη γη το κου­πί και να θυσιά­σει στον Ποσει­δώ­να. Σύμ­φω­να με τους μελε­τη­τές του Ομή­ρου, ο τόπος αυτός είναι η Ηπειρος.
Η διά­δο­ση του ονόματος
Το όνο­μα Ηλί­ας είναι η μετά­φρα­ση του εβραϊ­κού Eliyahy(= Θεός μου είναι ο Γιαχ­βέ) προ­ερ­χό­με­νο από την Παλαιά Δια­θή­κη. Με τον εκχρι­στια­νι­σμό των Ελλή­νων ο λαός μας «βάπτι­σε» τον εβραίο προ­φή­τη Ηλία στους δικούς του θρύ­λους και παρα­δό­σεις και έτσι δια­δό­θη­κε ευρύ­τα­τα το όνο­μα Ηλί­ας (Το μόνο από τα ονό­μα­τα της ΠΔ που έχει τόσο πλα­τιά διά­δο­ση. Αντι­προ­σω­πεύ­ει το 1,41% των ανδρι­κών ονο­μά­των — σε πανελ­λα­δι­κό δείγ­μα 92.946 ανδρών =- όταν ο Πέτρος και ο Παύ­λος που θεω­ρού­νται οι στυ­λο­βά­τες του χρι­στια­νι­σμού αντι­προ­σω­πεύ­ουν το 0,92% και 0,59% αντίστοιχα).
Το όνο­μα Ηλί­ας στο δείγ­μα μας δεν προ­έ­κυ­ψε στους νομούς Ζακύν­θου, Λασι­θί­ου και Ρεθύ­μνου και στο νομό Χίου το συνα­ντή­σα­με μία φορά. Πολύ υψη­λά ποσο­στά εμφα­νί­ζει στου νομούς Αρκα­δί­ας (3,10% — 8η θέση), Λακω­νί­ας (2,63% — 10η θέση), Μεσ­ση­νί­ας (2,06%), Λευ­κά­δας (3,69% — 8η θέση), Πρέ­βε­ζας (2,22%), Κιλ­κίς (2,58% — 10η θέση), Ξάν­θης (2,30%), Φθιώ­τι­δας (2,23% — 10η θέση), Φωκί­δας (2,42%), Καρ­δί­τσας (2,08%).
Με τον Ηλία συν­δέ­ο­νται και συνε­ορ­τά­ζο­νται τα θηλυ­κά Ηλιάν­να (12 εμφα­νί­σεις και ποσο­στό 0,02%), Ήλια­νή (2 εμφ.), Λιά­να (4 εμφ.) και το σύν­θε­το Ηλιάν­να (10 εμφ). Με το Ηλί­ας πιθα­νά συν­δέ­ε­ται και το Ηλί­τσα (1 εμφ.).
(Σκί­τσο του Ακη Παρα­σό­γλου, δημο­σιευ­μέ­νο στον «Ρ» το 1983)
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο