Το πρωί της 4ης Αυγούστου 1936, ο «Ριζοσπάστης», από την πρώτη του σελίδα, γράφει ότι εντός της ημέρας επίκειται δικτατορία από τον Ιωάννη Μεταξά. Πράγματι, το βράδυ στις 8, ο Μεταξάς συγκάλεσε Υπουργικό Συμβούλιο, όπου αποφασίστηκε να κηρυχτεί σ’ όλη την επικράτεια ο στρατιωτικός νόμος και ανεστάλη η ισχύς βασικών άρθρων του Συντάγματος. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου ήταν ήδη γεγονός και ο «Ριζοσπάστης» και το ΚΚΕ, δυστυχώς, δικαιώθηκαν στις προβλέψεις τους. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου αποτελούσε την πολιτική έκφραση των συμφερόντων της αστικής τάξης στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ηταν η αναγκαία δύναμη στήριξης και ενίσχυσης του ελληνικού καπιταλισμού — στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος — σε συνθήκες προετοιμασίας του Β Παγκόσμιου Πολέμου.
Το χρονικό
Πώς επιβλήθηκε η δικτατορία; Στις βουλευτικές εκλογές, το Γενάρη του 1936 , που έγιναν με απλή αναλογική, ήρθε πρώτο το κόμμα του Τσαλδάρη, που εξέλεξε 143 βουλευτές, ενώ το κόμμα του Σοφούλη εξέλεξε 142. Το «Παλλαϊκό Μέτωπο» έβγαλε 15 έδρες. Επρεπε να σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας. Ετσι, ο αρχηγός του «Κόμματος των Φιλελευθέρων», Σοφούλης, άρχισε επαφές με το «Λαϊκό Κόμμα» (Τσαλδάρης). Η συνεργασία δεν επετεύχθη.
Μπροστά σ’ αυτήν την κατάσταση, ο Ι. Μεταξάς , σε συνεργασία με τον Εγγλέζο πρεσβευτή Ουάτερλοου, με τα Ανάκτορα, με αστούς πολιτικούς (των «Λαϊκών» και των «Φιλελευθέρων»), προετοιμάζουν το έδαφος για εγκαθίδρυση δικτατορίας. Ολες γενικά οι διεργασίες, για το σχηματισμό κυβέρνησης, προλείαιναν το έδαφος για μια τέτοια προοπτική. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις προτάσεις του «Κόμματος Φιλελευθέρων» για την πρωθυπουργία ήταν να την αναλάβει (στο πλαίσιο συμμαχίας κομμάτων) ο Ι. Μεταξάς . Ο Τσαλδάρης ζητούσε από το ΚΚΕ την υποστήριξή του στη Βουλή, για να σχηματίσει αυτός κυβέρνηση και όχι ο Σοφούλης, έγιναν και ανάλογες κρούσεις χωρίς αποτέλεσμα. Από την άλλη, οι διαπραγματεύσεις «Παλλαϊκού Μετώπου» και «Κόμματος Φιλελευθέρων» κατέληξαν στο «Σύμφωνο Σοφούλη — Σκλάβαινα», το οποίο δεν τηρήθηκε όμως από τους «Φιλελεύθερους» και δημοσιοποιήθηκε από το «Παλλαϊκό Μέτωπο».
Με βάση το «Σύμφωνο Σοφούλη — Σκλάβαινα», το «Παλλαϊκό Μέτωπο» θα έδινε ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση Σοφούλη και στο προεδρείο της Βουλής, ενώ η κυβέρνηση θα ακύρωνε αναδρομικά τη διάταξη του εκλογικού νόμου, που αφαιρούσε τα εκλογικά δικαιώματα όσων είχαν καταδικαστεί με το «Ιδιώνυμο», θα καταργούσε τις επιτροπές ασφάλειας, θα έδινε αμνηστία σ’ όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, τους εξόριστους, θα διέλυε τις φασιστικές οργανώσεις, θα καθιέρωνε πάγιο εκλογικό σύστημα την απλή αναλογική, θα μείωνε την τιμή του ψωμιού, θα απαγόρευε την προσωποκράτηση για οφειλές προς το δημόσιο μέχρι 3.000 δρχ., θα προχωρούσε στην εφαρμογή της Κοινωνικής Ασφάλισης και θα καθιέρωνε 5χρονο χρεοστάσιο χωρίς όρους για τα χρέη των αγροτών σε τράπεζες και ιδιώτες.
Ολο αυτό το χρονικό διάστημα, υπήρχε η υπηρεσιακή κυβέρνηση Δεμερτζή, που στις αρχές Μάρτη 1936 τοποθέτησε στο υπουργείο Στρατιωτικών τον Ι. Μεταξά . Στο μεταξύ , ο Βενιζέλος από το Παρίσι είχε στείλει επιστολή, που υποστήριζε δικτατορική λύση, σαν τη μόνη δυνατή λύση της πολιτικής κρίσης, δηλαδή των δυσκολιών για δημιουργία κυβέρνησης. Τελικά, η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ανατέθηκε από τον Γεώργιο τον Β’ στον Δεμερτζή, που στις 14 Μάρτη σχημάτισε τη δεύτερη κυβέρνησή του. Σ’ αυτήν την κυβέρνηση, ο Μεταξάς έγινε αντιπρόεδρος, ενώ παρέμεινε και υπουργός των Στρατιωτικών και της Αεροπορίας. Οταν κατέληξαν σε συμφωνία οι Σοφούλης — Θεοτόκης δέχτηκαν να αναλάβει η νέα κυβέρνηση την 1η Οκτώβρη 1936 , με βάση τη θέση του βασιλιά.
Στις 13 Απρίλη, πέθανε ο πρωθυπουργός Δεμερτζής. Ο βασιλιάς όρισε πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά . Τον όρκισε το ίδιο απόγευμα, δίχως να πάρει τη γνώμη της Βουλής! Στις 26 Απρίλη 1936 ο Δημ. Λαμπράκης, με κύριο άρθρο του «Ελευθέρου Βήματος», καλούσε τα κόμματα «να περιβάλουν την κυβέρνησιν ταύτην και διά της θετικής ψήφου εμπιστοσύνης των»!
Ετσι, το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Μεταξά ! Το ίδιο και ο Γεώργιος Καφαντάρης! Το «Λαϊκό Κόμμα» έδωσε ψήφο ανοχής. Το ίδιο και ο Ι. Θεοτόκης. Την καταψήφισαν οι βουλευτές του «Παλλαϊκού Μετώπου» και οι Γ. Παπανδρέου, Κ. Βλαχοθανάσης και Ανδρ. Δενδρινός. Υπήρξαν και 4 αποχές. Τα «υπέρ» ήσαν 241 ψήφοι. Ετσι, όλα τα αστικά κόμματα άνοιξαν το δρόμο στη δικτατορία, δίνοντας την εξουσία στον Ι. Μεταξά .
Στις 30 Απρίλη, η Βουλή ενέκρινε ψήφισμα, με το οποίο διέκοπτε τις εργασίες της για πέντε μήνες μέχρι τις 30 Σεπτέμβρη. Αλλά δεν τις ξανάρχισε, αφού στις 4 Αυγούστου 1936 κηρύχτηκε η βασιλομεταξική δικτατορία…
Πηγή χρονικού: Ριζοσπάστης