Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Εκδήλωση στην Καισαριανή, αφιερωμένη στους 200 κομμουνιστές και στους χιλιάδες που έπεσαν για το δίκιο του λαού

1 1Η μεγά­λη αίθου­σα εκδη­λώ­σε­ων του δημαρ­χεί­ου Και­σα­ρια­νής, με το φουα­γιέ της  και το προ­αύ­λιο στά­θη­καν «λίγα» για να αντέ­ξουν το βάρος της  εκδή­λω­σης που διορ­γά­νω­σε η Κομ­μα­τι­κή Οργά­νω­ση Αττι­κής του ΚΚΕ, προς τιμήν των 200 κομ­μου­νι­στών που εκτε­λέ­στη­καν την 1η Μάη 1944 και των χιλιά­δων που έπε­σαν για το δίκιο του λαού (με παρου­σί­α­ση της έκδο­σης «Έπε­σαν για τη ζωή»)B 1

Ομι­λη­τές στην εκδή­λω­ση ήταν ο Γιάν­νης Πρω­τού­λης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και υπο­ψή­φιος περι­φε­ρειάρ­χης Αττι­κής με τη «Λαϊ­κή Συσπεί­ρω­ση» (δια­βά­στε εδώ ανα­λυ­τι­κά), ο Φάνης Παρ­ρής  μέλος του Τμή­μα­τος Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ και ο Τάκης Ψημ­μέ­νος, μαχη­τής του ΔΣΕ και υπεύ­θυ­νος της πολύ­το­μης έκδο­σης. Στην εκδή­λω­ση παρα­βρέ­θη­κε αντι­προ­σω­πεία της ΚΕ του ΚΚΕ με επι­κε­φα­λής τον ΓΓ της ΚΕ του Κόμ­μα­τος Δημή­τρη Κου­τσού­μπα (Δεί­τε εδώ τη δήλω­ση που έκα­νε στο περι­θώ­ριο της εκδή­λω­σης). Στο χώρο της εκδή­λω­σης λει­τούρ­γη­σε έκθε­ση ντοκουμέντων

B 2

Περισ­σό­τε­ρα τώρα και στη συνέ­χεια στον 902.gr

Μιλώ­ντας στην παρου­σί­α­ση της έκδο­σης «Έπε­σαν για τη Ζωή» που είναι αφιε­ρω­μέ­νη στους 200 κομ­μου­νι­στές της Και­σα­ρια­νής και τους χιλιά­δες που έπε­σαν για το δίκιο του λαού ο Γιάν­νης Πρω­τού­λης μέλος της ΠΓ του ΚΚΕ και υπο­ψή­φιος περι­φε­ρειάρ­χης Αττι­κής με τη «Λαϊ­κή Συσπεί­ρω­ση» σημεί­ω­σε: «Στην πολύ­το­μη έκδο­ση που παρου­σιά­στη­κε σήμε­ρα, περι­λαμ­βά­νο­νται σύντο­μα βιο­γρα­φι­κά στοι­χεία δεκά­δων χιλιά­δων αγω­νι­στών, όπως ανα­φέ­ρει ο τίτλος της “Έπε­σαν για τη Ζωή”. Στον αγώ­να για μια καλύ­τε­ρη ζωή στο σήμε­ρα και το αύριο. Πολ­λές φορές έπε­σαν και για την ίδια τη ζωή καθαυ­τή, για την επι­βί­ω­ση του λαού, όπως για παρά­δειγ­μα στα χρό­νια της κατο­χής. Έπε­σαν στον αγώ­να για να κρα­τη­θεί ζωντα­νό το όρα­μα μιας καλύ­τε­ρης ζωής. Η εργα­σία αυτή ξεκί­νη­σε πριν 30 και πλέ­ον χρό­νια, είναι απο­τέ­λε­σμα κοπια­στι­κής δου­λειάς που με ευσυ­νει­δη­σία έκα­νε ομά­δα ερευ­νη­τών, αγω­νι­στές της αντί­στα­σης και του ΔΣΕ οι περισ­σό­τε­ροι, ανά­με­σά τους ο σύντρο­φος Τάκης Ψημέ­νος, ψυχή της ομά­δας εργα­σί­ας. Στις σελί­δες της έκδο­σης “Έπε­σαν για τη Ζωή”, θα δει κανείς χιλιά­δες άντρες και γυναί­κες. Δεν πρό­κει­ται για μονά­δες που ρίσκα­ραν και έχα­σαν τη ζωή τους για προ­σω­πι­κό όφε­λος, πολ­λοί ήταν πρω­το­πό­ροι στο χώρο τους, πολ­λοί ήταν ηγέ­τες μεγά­λων κινη­μά­των. Στις 7.210 σελί­δες της έκδο­σης που απο­τε­λεί­ται από συνο­λι­κά 18 βιβλία, κατα­γρά­φο­νται ονο­μα­στι­κά περί­που 65.000 νεκροί από τους αγώ­νες του λαού μας, από την ίδρυ­ση του ΚΚΕ και μετά. Μιλά­με για μια πραγ­μα­τι­κή στρα­τιά χιλιά­δων συντρό­φων μας που έδω­σαν τη ζωή τους για την υπό­θε­ση της εργα­τι­κής τάξης. Που έδω­σαν τη μάχη για έναν κόσμο απαλ­λαγ­μέ­νο από εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο, δίπλα σε ακό­μη περισ­σό­τε­ρους συντρό­φους μας, οι οποί­οι φυλα­κί­στη­καν, εξο­ρί­στη­καν, κυνη­γή­θη­καν, αλλά έμει­ναν όρθιοι και συνέ­χι­σαν τον αγώ­να. Που πάλε­ψαν, άλλο­τε με το όπλο και άλλο­τε με την προ­κή­ρυ­ξη στο χέρι: δεκά­δες χιλιά­δες σφυ­ριά που χτυ­πού­σαν ‑και συνε­χί­ζουν να χτυ­πούν- για τον ίδιο σκο­πό. Στην έκδο­ση θα συνα­ντή­σει κανείς την αγω­νι­στι­κή δια­δρο­μή μελών και στε­λε­χών του ΚΚΕ, της ΟΚΝΕ, της ΕΠΟΝ που προ­σω­πο­ποιούν τη συνει­δη­τή αντο­χή ενά­ντια σε όλο το μίσος των εκμε­ταλ­λευ­τών. Τις συν­θή­κες όπου πάλε­ψαν ατα­λά­ντευ­τοι αγω­νι­στές ενά­ντια σε κατα­διώ­ξεις, όπου πολ­λές φορές συνέ­πρα­ξαν οι διω­κτι­κοί μηχα­νι­σμοί μια σει­ράς αστι­κών κρα­τών. Ο Ανα­γνώ­στης Δελη­γιάν­νης ήταν στέ­λε­χος του ΚΚΕ, συν­δι­κα­λι­στής καπνερ­γά­της που φυλα­κί­στη­κε και κατα­διώ­χτη­κε πολ­λές φορές, πήρε μέρος στον ξεση­κω­μό των καπνερ­γα­τών στο Αγρί­νιο, το 1935 δρα­πέ­τευ­σε από την εξο­ρία του Αη Στρά­τη και πήγε στις Διε­θνείς Ταξιαρ­χί­ες για να πολε­μή­σει τους φασί­στες του Φράν­κο στην Ισπα­νία, με το ψευ­δώ­νυ­μο Γιάν­νης Σιγα­νός ήταν Διοι­κη­τής του Ελλη­νι­κού λόχου Νίκος Ζαχα­ριά­δης. Η Χαρά­μα, το Αλμπα­τσέ­τε, το Μπελ­σί­τε, η Καντέ­σα, η Μαδρί­τη, το Μπουρ­νέτ υπήρ­ξαν τόποι όπου δεκά­δες Έλλη­νες πρω­το­πό­ροι εργά­τες — κομ­μου­νι­στές έδω­σαν τη ζωή τους εκφρά­ζο­ντας έμπρα­κτα τη διε­θνι­στι­κή τους αλλη­λεγ­γύη. Μετά την υπο­χώ­ρη­ση των Διε­θνών Ταξιαρ­χιών βρέ­θη­κε στη Γαλ­λία. Το 1939 η κυβέρ­νη­ση της Δημο­κρα­τι­κής Γαλ­λί­ας τον απέ­λα­σε στη Μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία, για να κατα­λή­ξει εκ νέου στον Αη Στρά­τη. Εκεί, αντι­με­τώ­πι­σε αλύ­γι­στος το μαρ­τύ­ριο της πεί­νας, μάλι­στα ήταν Γραμ­μα­τέ­ας της Κομ­μα­τι­κής Επι­τρο­πής των εξό­ρι­στων. Είναι συγκλο­νι­στι­κή η περί­πτω­ση του Αη Στρά­τη και αιώ­νια ντρο­πή και καται­σχύ­νη για την αστι­κή τάξη και τα πολι­τι­κά κόμ­μα­τά της. Εκεί, αφού αρπά­χτη­καν τα τρό­φι­μα, οι πολι­τι­κοί κρα­τού­με­νοι με τη δύνα­μη των όπλων της ελλη­νι­κής χωρο­φυ­λα­κής οδη­γή­θη­καν σε ένα παγω­μέ­νο θάλα­μο ενός ερει­πω­μέ­νου σχο­λεί­ου και υπο­βλή­θη­καν στο βασα­νι­στή­ριο της ανα­γκα­στι­κής ασι­τί­ας, φυλα­κί­στη­καν δίχως φαγη­τό με σκο­πό να υπο­γρά­ψουν δήλω­ση μετα­νοί­ας-απο­κή­ρυ­ξης του ΚΚΕ. Αντι­με­τώ­πι­σαν αλύ­γι­στοι το μαρ­τύ­ριο, όμως 33 σύντρο­φοι πέθα­ναν ένας — ένας από την πεί­να μέσα σε εφιαλ­τι­κές συν­θή­κες. Από τον Άη Στρά­τη ο Δελη­γιάν­νης στάλ­θη­κε στο ναζι­στι­κό στρα­τό­πε­δο Παύ­λου Μελά στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, εκεί οι Βουλ­γα­ρι­κές αρχές του πρό­τει­ναν να πάρει Βουλ­γά­ρι­κη υπη­κο­ό­τη­τα και να ελευ­θε­ρω­θεί. Αρνή­θη­κε. Εκτε­λέ­στη­κε τον Ιού­λη 1943… 

B 8B 6B 4

Ο αριθ­μός και μόνο συγκλονίζει:

Περισ­σό­τε­ροι από 65.000 κομ­μου­νι­στές και άλλοι αγω­νι­στές συγκρο­τούν το Μαρ­τυ­ρο­λό­γιο του αγώ­να στον 20ό αιώ­να. Είναι όλοι αυτοί που έπε­σαν στις μάχες, εκτε­λέ­στη­καν ή δολο­φο­νή­θη­καν υπε­ρα­σπι­ζό­με­νοι το δίκιο του λαού, στην πάλη της εργα­τι­κής τάξης για να αντι­με­τω­πί­σει την κτη­νω­δία του κεφα­λαί­ου και των κυβερ­νή­σε­ών του, στην πάλη για μια κοι­νω­νία χωρίς εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο.

Με Από­φα­ση της ΚΕ του ΚΚΕ, ένα προς ένα τα ονό­μα­τά τους, μαζί με σύντο­μα βιο­γρα­φι­κά, συγκε­ντρώ­θη­καν σε μια πολύ­το­μη έκδο­ση υπό τον τίτλο «Έπε­σαν για τη Ζωή». Η σύντα­ξη του Μαρ­τυ­ρο­λο­γί­ου ξεκί­νη­σε το 1986 και ο πρώ­τος τόμος εκδό­θη­κε το 1988. Η σει­ρά ολο­κλη­ρώ­θη­κε τον Νοέμ­βρη 2018 με την έκδο­ση του 8ου τόμου. Απο­τε­λεί­ται συνο­λι­κά από 18 βιβλία (7.210 σελί­δες).

Η έκδο­ση κατα­γρά­φει με μονα­δι­κό και συγκε­κρι­μέ­νο τρό­πο την ανι­διο­τέ­λεια, την αυτο­θυ­σία των αγω­νι­στών, τη σκλη­ρό­τη­τα και την αγριό­τη­τα της ταξι­κής πάλης από τη μεριά της αστι­κής τάξης.

Η έκδο­ση είναι απο­τέ­λε­σμα συλ­λο­γι­κής δου­λειάς ομά­δας ερευ­νη­τών, από αγω­νι­στές της Αντί­στα­σης και του ΔΣΕ. Στε­λέ­χη του ΚΚΕ όπως η Ρού­λα Κου­κού­λου, ο Βασί­λης Πηγής, ο Γιώρ­γης Ζωί­δης, ο Νίκος Παπαν­δρέ­ου, ο Τάκης Μαμά­τσης, ο Χρή­στος Κοσμί­δης, ο Τάκης Ψημ­μέ­νος, ρίχτη­καν με μεγα­λύ­τε­ρο πεί­σμα στην προ­σπά­θεια να συγκε­ντρω­θούν τα στοι­χεία από όλη την Ελλά­δα για τη σύντα­ξη της έκδο­σης «Έπε­σαν για τη Ζωή».

Οι τόμοι του «Έπε­σαν για τη Ζωή» απο­τε­λούν ένα μονα­δι­κό τεκ­μή­ριο, χρή­σι­μο στον ιστο­ρι­κό ερευ­νη­τή, στους απο­γό­νους των αγω­νι­στών, στη νέα γενιά κομ­μου­νι­στών. Στις σελί­δες του δεν κατα­γρά­φο­νται μόνο μέλη ή στε­λέ­χη του ΚΚΕ αλλά και χιλιά­δες λαϊ­κοί άνθρω­ποι που εμπνεύ­στη­καν από τα ιδα­νι­κά του αγώ­να που πρω­το­στά­τη­σε και καθο­δή­γη­σε το ΚΚΕ.

Ο καθέ­νας από τους τόμους κατα­γρά­φει τους νεκρούς μιας συγκε­κρι­μέ­νης περιό­δου της Ιστο­ρί­ας. Στον πρό­λο­γο κάθε τόμου υπάρ­χει μια σύντο­μη επι­σκό­πη­ση αυτής της περιό­δου — επι­κε­ντρω­μέ­νη στις εξε­λί­ξεις που αφο­ρούν το πλαί­σιο των διώξεων.

Παρα­τί­θε­νται στοι­χεία που απο­δει­κνύ­ουν πως οι κάθε είδους διώ­ξεις, που έφτα­ναν στην από­λυ­τη βαρ­βα­ρό­τη­τα μέχρι και τις άγριες δολο­φο­νί­ες αγω­νι­στών, δεν υπήρ­ξαν απο­τέ­λε­σμα απο­κλει­στι­κά της κτη­νω­δί­ας κάποιων ιθυ­νό­ντων ή υπερ­βάλ­λο­ντος ζήλου ορι­σμέ­νων, αλλά κυρί­αρ­χη εκδή­λω­ση της λει­τουρ­γί­ας του αστι­κού κρά­τους ως μηχα­νι­σμού βίας από τη μεριά του κεφα­λαί­ου, που υπη­ρε­τεί την υπε­ρά­σπι­ση της καπι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­φο­ρί­ας και ιδιο­κτη­σί­ας, μαζί με την ενσω­μά­τω­ση στο σύστη­μα και τον αντι­κομ­μου­νι­σμό. Είναι γεγο­νός πως σε διώ­ξεις επι­δό­θη­καν κάθε πολι­τι­κής από­χρω­σης κυβερ­νή­σεις, δεξιές, φασι­στι­κές, κεντρώ­ες, φιλελεύθερες.

Πρώ­τα βήμα­τα — πρώ­τοι νεκροί

Ο πρώ­τος τόμος περι­λαμ­βά­νει την περί­ο­δο από την ίδρυ­ση του ΚΚΕ έως την έναρ­ξη της γερ­μα­νι­κής κατο­χής. Ανά­με­σα στους πρώ­τους που έδω­σαν τη ζωή τους, δύο στε­λέ­χη του ΚΚΕ, ο Δημο­σθέ­νης Λιγδό­που­λος και ο Ωρί­ων Αλε­ξά­κης, που δολο­φο­νή­θη­καν στη Μαύ­ρη Θάλασ­σα, τον Οκτώ­βρη 1920, καθώς επέ­στρε­φαν από τη Σοβιε­τι­κή Ρωσία στην Ελλά­δα, μετά το 2ο Συνέ­δριο της Κομ­μου­νι­στι­κής Διεθνούς.

Την Πρω­το­μα­γιά του 1924 η εργα­τι­κή τάξη θρή­νη­σε τον νεα­ρό εργά­τη, μέλος της ΟΚΝΕ, Σωτή­ρη Παρα­σκευα­ΐ­δη, που δολο­φο­νή­θη­κε μέρα μεση­μέ­ρι, μπρο­στά στο δημαρ­χείο της Αθή­νας μετά από επί­θε­ση της έφιπ­πης Χωρο­φυ­λα­κής. Δεν ήταν ένα τυχαίο περι­στα­τι­κό, η απα­γό­ρευ­ση της Πρω­το­μα­γιά­τι­κης συγκέ­ντρω­σης στην Αθή­να ήταν ένα από τα πρώ­τα μέτρα της περιό­δου της αβα­σί­λευ­της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής δημο­κρα­τί­ας, που είχε κηρυ­χτεί λίγες μέρες νωρί­τε­ρα. Είχε προη­γη­θεί, τον Αύγου­στο 1923, η σφα­γή στο Πασα­λι­μά­νι από την κυβέρ­νη­ση των Πλα­στή­ρα — Γονα­τά — Παπανδρέου.

Στις 19 Οκτώ­βρη 1926, μπρο­στά στο Εργα­τι­κό Κέντρο της Αθή­νας δολο­φο­νή­θη­κε με δύο σφαί­ρες ο Δημή­τρης Πατλά­κας, εκλεγ­μέ­νος αντι­πρό­σω­πος των επι­σι­τι­στών, μέλος του ΚΚΕ από το 1923. Είναι η περί­ο­δος αμέ­σως μετά την πτώ­ση της δικτα­το­ρί­ας του Πάγκαλου.

Το 1926 και το 1927 έγι­ναν δολο­φο­νί­ες καπνερ­γα­τών στο Αγρί­νιο, ανά­με­σά τους και η πρώ­τη εργά­τρια, η Αγγε­λι­κή Γεωρ­γαν­τζέλ­λη. Το 1929 απερ­γί­ες με νεκρούς εργά­τες σε Καβά­λα, Ξάν­θη, Λαύ­ριο, Ελευ­σί­να, Θεσ­σα­λο­νί­κη και Δρα­πε­τσώ­να. Τον Γενά­ρη 1933 μπρο­στά στο δημαρ­χείο της Νάου­σας, τον Αύγου­στο 1933 στους ανθρα­κω­ρύ­χους στο Αλι­βέ­ρι της Εύβοιας. Το Μάη 1934 η σφα­γή στο λιμά­νι της Καλα­μά­τας. Τον Αύγου­στο 1935 αιμα­το­κυ­λί­στη­κε η απερ­γία στο Ηρά­κλειο Κρή­της και τον ίδιο μήνα το συλ­λα­λη­τή­ριο των στα­φι­δο­πα­ρα­γω­γών στη Μεσσηνία.

Δέκα χρό­νια νωρί­τε­ρα, στις 2 Φλε­βά­ρη 1925, ο αντι­συ­νταγ­μα­τάρ­χης Χρή­στος Καβρά­κος δίνει εντο­λή για πραγ­μα­τι­κή σφα­γή σε συλ­λα­λη­τή­ριο αγρο­τών στα Τρί­κα­λα. Ο απο­λο­γι­σμός: 9 νεκροί αγρό­τες και εργά­τες. Ο ίδιος ομο­λο­γεί ότι σκό­τω­σε τον γερο-ξυλουρ­γό Μιχά­λη Ράδο. Ο ίδιος επί­σης, στρα­τη­γός πλέ­ον και φρού­ραρ­χος Αθη­νών, παρα­δί­δει την πόλη στα ναζι­στι­κά στρα­τεύ­μα­τα τον Απρί­λη 1941. Η πορεία του Καβρά­κου αντι­προ­σω­πεύ­ει την πορεία των εκπρο­σώ­πων και των μηχα­νι­σμών του μεγά­λου κεφα­λαί­ου, που μπρο­στά στην υπη­ρέ­τη­ση των συμ­φε­ρό­ντων του, δεν διστά­ζουν στη διά­πρα­ξη κανε­νός εγκλήματος.

Στην περί­ο­δο του Μεσο­πο­λέ­μου ξεχω­ρι­στή σημα­σία έχει μια ακό­μα, λιγό­τε­ρο γνω­στή σφα­γή, στις 15 Φλε­βά­ρη 1933 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, όταν δύνα­μη Χωρο­φυ­λα­κής επι­τέ­θη­κε στα γρα­φεία του Ενω­τι­κού Εργα­τι­κού Κέντρου, όπου γινό­ταν προ­ε­κλο­γι­κή συγκέ­ντρω­ση. 8 εργά­τες έπε­σαν νεκροί. Η ευθύ­νη ήταν άμε­σα της κυβέρ­νη­σης Ελευ­θε­ρί­ου Βενιζέλου.

Αξί­ζει να σημειω­θεί πως η σφα­γή του Μάη 1936 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη γίνε­ται κάτω από τις εντο­λές της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής ακό­μα κυβέρ­νη­σης Μετα­ξά, που έχει την ψήφο στή­ρι­ξης και ανο­χής όλων των αστι­κών κομ­μά­των, μαζί και του Κόμ­μα­τος Φιλε­λευ­θέ­ρων υπό τον Θεμι­στο­κλή Σοφούλη.

Στον πρώ­το τόμο κατα­γρά­φο­νται και τα ονό­μα­τα 51 νεκρών ηρώ­ων που εκπλή­ρω­σαν το διε­θνι­στι­κό τους χρέ­ος πολε­μώ­ντας στις γραμ­μές των Διε­θνών Ταξιαρ­χιών στην Ισπανία.

Η περί­ο­δος της Κατοχής

Ο δεύ­τε­ρος τόμος περι­λαμ­βά­νει την περί­ο­δο από την έναρ­ξη της τρι­πλής κατο­χής από τα γερ­μα­νι­κά, ιτα­λι­κά και βουλ­γα­ρι­κά φασι­στι­κά στρα­τεύ­μα­τα τον Μάη 1941 έως και το τέλος του 1942.

Στις συν­θή­κες της ξένης κατο­χής, υπήρ­ξε συνέ­χεια του ελλη­νι­κού αστι­κού κρα­τι­κού μηχα­νι­σμού. Αυτός ο μηχα­νι­σμός εκπαι­δευ­μέ­νος στον αντι­κομ­μου­νι­σμό — για την προ­ά­σπι­ση της «ιερής» καπι­τα­λι­στι­κής ιδιο­κτη­σί­ας και σε συνερ­γα­σία με την κατο­χι­κή πολε­μι­κή μηχα­νή — επι­δό­θη­κε σε όργιο δολο­φο­νι­κής τρο­μο­κρα­τί­ας ενά­ντια στο λαό, με την ανο­χή ακό­μα και ενθάρ­ρυν­ση του συνό­λου σχε­δόν του αστι­κού πολι­τι­κού κόσμου. Το ΚΚΕ ήταν το μονα­δι­κό πολι­τι­κό κόμ­μα που εμπι­στεύ­τη­κε τη λαϊ­κή οργά­νω­ση και υπο­στή­ρι­ζε να πάρει η ένο­πλη λαϊ­κή πάλη μαζι­κά χαρακτηριστικά.

Οι σελί­δες του δεύ­τε­ρου τόμου απο­τε­λούν μονα­δι­κή κατα­γρα­φή εξαι­ρε­τι­κά χρή­σι­μη, καθώς περι­λαμ­βά­νο­νται τα πρώ­τα κατο­χι­κά εγκλή­μα­τα, μαζι­κές δολο­φο­νί­ες, ολο­καυ­τώ­μα­τα χωριών και κωμο­πό­λε­ων, όπως οι θηριω­δί­ες των ναζι­στι­κών στρα­τευ­μά­των ενά­ντια στον κρη­τι­κό λαό, με απα­νω­τές ομα­δι­κές εκτε­λέ­σεις περί­που 2.000 Κρη­τών αγω­νι­στών μέσα στο 1941, οι σφα­γές των βουλ­γα­ρι­κών φασι­στι­κών στρα­τευ­μά­των στην περιο­χή της Δρά­μας, η ομα­δι­κή σφα­γή στο Μεσό­βου­νο της Κοζά­νης, όπου είχε συμ­με­το­χή και η Ελλη­νι­κή Χωρο­φυ­λα­κή, και δεκά­δες άλλα ολο­καυ­τώ­μα­τα την πρώ­τη περί­ο­δο της Κατοχής.

Τα στοι­χεία είναι κατα­πέλ­της ενά­ντια στο ρεύ­μα ανα­θε­ώ­ρη­σης της Ιστο­ρί­ας, που επι­χει­ρεί να εξι­σώ­σει την κατο­χή με την αντί­στα­ση σε αυτήν — να εξι­σώ­σει τους θύτες με τα θύμα­τα. Να περά­σει από την «κολυμ­βή­θρα του Σιλω­άμ» την κανι­βα­λι­κή δολο­φο­νι­κή δρά­ση της Ελλη­νι­κής Ασφά­λειας, της «Χ», των ελλη­νι­κών κατο­χι­κών κυβερ­νή­σε­ων, την εγκλη­μα­τι­κή δρά­ση των Ταγ­μά­των Ασφαλείας.

Οι κομ­μου­νι­στές πολι­τι­κοί κρα­τού­με­νοι στην Ακρο­ναυ­πλία, στην Ανά­φη και αλλού πλή­ρω­σαν με τον χει­ρό­τε­ρο τρό­πο την πεί­να, ακό­μα και με νεκρούς.

Συγκλο­νι­στι­κή και αιώ­νια ντρο­πή και καται­σχύ­νη για την αστι­κή τάξη ήταν η περί­πτω­ση του Αη Στρά­τη. Εκεί, αφού αρπά­χτη­καν τα τρό­φι­μα, οι πολι­τι­κοί κρα­τού­με­νοι με τη δύνα­μη των όπλων της Ελλη­νι­κής Χωρο­φυ­λα­κής οδη­γή­θη­καν σε έναν παγω­μέ­νο θάλα­μο ενός ερει­πω­μέ­νου σχο­λεί­ου και υπο­βλή­θη­καν στο βασα­νι­στή­ριο της ανα­γκα­στι­κής ασι­τί­ας, φυλα­κί­στη­καν δίχως φαγη­τό με σκο­πό να υπο­γρά­ψουν δήλω­ση μετα­νοί­ας — απο­κή­ρυ­ξης του ΚΚΕ. Αντι­με­τώ­πι­σαν αλύ­γι­στοι το μαρ­τύ­ριο, όμως 37 σύντρο­φοι πέθα­ναν ένας — ένας από την πεί­να μέσα σε εφιαλ­τι­κές συν­θή­κες (συνο­λι­κά είναι 43 οι νεκροί, μαζί 3 που πυρο­βο­λή­θη­καν και 3 άρρω­στοι που πέθα­ναν λόγω των συν­θη­κών κρά­τη­σης). Οι κομ­μου­νι­στές κρα­τού­με­νοι που παρα­δό­θη­καν σιδη­ρο­δέ­σμιοι στις κατο­χι­κές αρχές στέλ­νο­νταν στα εκτε­λε­στι­κά απο­σπά­σμα­τα απο­κλει­στι­κά με την ιδιό­τη­τα του κομμουνιστή.

Η ένο­πλη αντίσταση

Στους τόμους 3α, 4α και 4β κατα­γρά­φο­νται αλφα­βη­τι­κά χιλιά­δες περι­πτώ­σεις νεκρών αγω­νι­στών από την πάλη στις πόλεις και τα βου­νά στα έτη 1943 και 1944. Ενώ, από την ίδια περί­ο­δο στους τόμους 3β, 4γ και 4δ κατα­γρά­φο­νται ομα­δι­κά εγκλή­μα­τα, ομα­δι­κές εκτε­λέ­σεις και κατα­στρο­φές χωριών, κωμο­πό­λε­ων, τα μπλό­κα και οι δολο­φο­νι­κές επι­δρο­μές στις εργα­το­γει­το­νιές της Αθή­νας και άλλων πόλεων.

Στους τόμους 3 και 4 κατα­γρά­φο­νται χιλιά­δες ονό­μα­τα θυμά­των από όλα τα μαρ­τυ­ρι­κά χωριά που έγι­νε κατορ­θω­τό να συγκεντρωθούν.

Στο «Έπε­σαν για τη Ζωή» μπο­ρεί να εντο­πί­σει ο ερευ­νη­τής και βεβαί­ως ο κάθε ανα­γνώ­στης, συγκε­ντρω­μέ­νες, μικρές και μεγά­λες μάχες του ΕΛΑΣ ενά­ντια στους Γερ­μα­νούς, με εκα­το­ντά­δες νεκρούς ΕΛΑ­Σί­τες και τερά­στιες απώ­λειες των Γερ­μα­νών σε έμψυ­χο και πολε­μι­κό υλι­κό. Στις σελί­δες του «Επε­σαν για τη Ζωή» κατα­γρά­φο­νται οι εκα­το­ντά­δες επι­δρο­μές Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας και άλλων συνερ­γα­τών των ναζί ενά­ντια στον αγω­νι­ζό­με­νο λαό, αλλά και το μίσος τους ενά­ντια στις λαϊ­κές συνοι­κί­ες. Οι τόμοι της περιό­δου της Κατο­χής επε­κτεί­νο­νται και στο 1945, με ονο­μα­στι­κά στοι­χεία για εκτε­λέ­σεις αγω­νι­στών στην Κρή­τη από τους Γερ­μα­νούς, καθώς να θυμί­σου­με ότι με την ανο­χή των Βρε­τα­νών συνέ­χι­ζαν να κρα­τά­νε μέρος του νησιού έως την πλή­ρη συντρι­βή της ναζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας από τον Κόκ­κι­νο Στρα­τό της ΕΣΣΔ. Στην έκδο­ση κατα­γρά­φο­νται χαρα­κτη­ρι­στι­κά γεγο­νό­τα κατά την περί­ο­δο της Απε­λευ­θέ­ρω­σης, όπως οι θηριω­δί­ες του ΕΔΕΣ στην Πρέβεζα.

Ο ηρω­ι­κός Δεκέμ­βρης και η λευ­κή τρομοκρατία

Ο 5ος τόμος αφο­ρά τον Δεκέμ­βρη 1944, στις σελί­δες του κατα­γρά­φο­νται πάνω από 1.000 ονό­μα­τα ΕΛΑ­Σι­τών και άλλων αγω­νι­στών του λαού που έπε­σαν στις μάχες στην Αθή­να, καθώς και σε συγκρού­σεις άλλων περιο­χών (βασι­κά στην Ηπει­ρο, στη Σάμο και την Κρή­τη). Ονό­μα­τα νεκρών του Δεκέμ­βρη 1944 δημο­σιεύ­ο­νται και στα παραρ­τή­μα­τα των επό­με­νων τόμων. Σε αρκε­τές περι­πτώ­σεις σημειώ­νο­νται ονό­μα­τα νεκρών αγω­νι­στών, που παρου­σιά­στη­καν από την αστι­κή προ­πα­γάν­δα ως δολο­φο­νη­θέ­ντες από τον ΕΛΑΣ.

Στον πρό­λο­γο του 5ου τόμου δημο­σιεύ­ο­νται αρκε­τά στοι­χεία για τη δρά­ση της βρε­τα­νι­κής στρα­τιω­τι­κής απο­στο­λής και Βρε­τα­νών πρα­κτό­ρων στην Ελλά­δα, οι οποί­οι έχο­ντας ευχέ­ρεια κινή­σε­ων ως σύμ­μα­χοι και απο­κτώ­ντας σχε­τι­κή εικό­να στις ΕΑΜι­κές περιο­χές προ­έ­βη­σαν σε δόλιες ενέρ­γειες, που οδή­γη­σαν αγω­νι­στές στα νύχια των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας και της Ειδι­κής Ασφά­λειας, είτε άλλο­τε με την καθο­δή­γη­σή τους παγί­δευ­σαν μικρές ομά­δες του ΕΛΑΣ και τις οδή­γη­σαν στην εξό­ντω­ση από την ΠΑΟ στη Μακε­δο­νία και από τον Εθνι­κό Στρα­τό στην Πελοπόννησο.

Ο 6ος τόμος περι­λαμ­βά­νει την περί­ο­δο από 12 Φλε­βά­ρη 1945, ημε­ρο­μη­νία υπο­γρα­φής της Συμ­φω­νί­ας της Βάρ­κι­ζας, έως την 31η Μάρ­τη 1946, μέρα αφο­πλι­σμού του σταθ­μού Χωρο­φυ­λα­κής στο Λιτό­χω­ρο από ομά­δα κατα­διω­κό­με­νων αγωνιστών.

Στον τόμο 6 δημο­σιεύ­ο­νται ονο­μα­στι­κά χιλιά­δες εγκλή­μα­τα, που διέ­πρα­ξαν τα κρα­τι­κά όργα­να, οι πρώ­ην ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες που στε­λέ­χω­σαν μαζί με τους Ριμι­νί­τες τη λεγό­με­νη Εθνο­φυ­λα­κή, η Χωρο­φυ­λα­κή και η Αστυ­νο­μία, αφού εκκα­θα­ρί­στη­καν από τα ΕΑΜι­κά στοι­χεία, δίπλα σε όλες αυτές τις κρα­τι­κές δυνά­μεις ομά­δες ιδιω­τών, ληστο­συμ­μο­ρί­ες, παρα­κρα­τι­κές ομά­δες που πέρα­σαν στην κυριο­λε­ξία από φωτιά και λεπί­δι τους αγωνιστές.

Στις σελί­δες του τόμου κατα­γρά­φο­νται σχε­δόν 2.000 ονό­μα­τα δολο­φο­νη­μέ­νων. Οποια σελί­δα και αν ανοί­ξει κάποιος, θα συνα­ντή­σει ονό­μα­τα ανθρώ­πων από όλη την Ελλά­δα, που στις περισ­σό­τε­ρες περι­πτώ­σεις δολο­φο­νή­θη­καν με φρι­κτά βασα­νι­στή­ρια, ακρω­τη­ρια­σμούς, βια­σμούς γυναι­κών. Κατα­γρά­φο­νται ακό­μα και δολο­φο­νί­ες παι­διών όπως στο χωριό Πεντά­λακ­κο (Ζώρι­στα) Ιωαν­νί­νων, όπου τον Μάρ­τη 1946 αρπά­χτη­καν — μάλι­στα — μέσα από τον σταθ­μό Χωρο­φυ­λα­κής 7 παι­διά, 12 χρό­νων το μεγα­λύ­τε­ρο και 13 μηνών το μικρό­τε­ρο, και σφά­χτη­καν έξω από το χωριό για την τρο­μο­κρά­τη­ση των κατοίκων.

Το «Επε­σαν για τη Ζωή» περιο­ρί­ζε­ται στην κατα­γρα­φή στοι­χεί­ων νεκρών αγω­νι­στών. Στις εισα­γω­γι­κές σημειώ­σεις του 6ου τόμου δημο­σιεύ­ε­ται μια μικρή επι­λο­γή από τα απο­δει­κτι­κά στοι­χεία της απο­θη­ριω­μέ­νης, κανι­βα­λι­κής, λευ­κής τρο­μο­κρα­τί­ας. Επι­θέ­σεις σε Εργα­τι­κά Κέντρα, σε θέα­τρα, σε δια­δη­λώ­σεις δια­μαρ­τυ­ρί­ας, σε γιορ­τές της ΕΠΟΝ, κατα­στρο­φή γρα­φεί­ων, τυπο­γρα­φεί­ων προ­ο­δευ­τι­κών εφη­με­ρί­δων, νυχτε­ρι­νές επι­δρο­μές σε σπίτια.

Ενα από τα χιλιά­δες περι­στα­τι­κά… Στις 17 Ιού­νη 1945, την ώρα που οι κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γοί της Αθή­νας πραγ­μα­το­ποιού­σαν συνέ­λευ­ση στο Θέα­τρο Σαμαρ­τζή, εθνο­φύ­λα­κες και συμ­μο­ρί­ες της «Χ», περί­που 150 άτο­μα, οπλι­σμέ­νοι επέ­δρα­μαν στο θέα­τρο στέλ­νο­ντας αρκε­τούς εργά­τες και εργά­τριες στο νοσοκομείο.

Την ίδια περί­ο­δο, σε εφαρ­μο­γή της ουσί­ας της Βάρ­κι­ζας, άρχι­σε η δικα­στι­κή βιο­μη­χα­νία θανα­τι­κών κατα­δι­κών στους αγω­νι­στές της Αντί­στα­σης. Πρώ­τη κατα­δί­κη ήταν εκεί­νη των Μπούρ­δη — Μονέ­δα — Αυγέ­ρη το Μάη 1945 για την αντι­στα­σια­κή τους δράση.

Για το γενι­κό­τε­ρο κλί­μα αξί­ζει να σημειώ­σου­με το εξής, που δεν αφο­ρά μεν θανα­τι­κή κατα­δί­κη, αλλά είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό της περιό­δου. Ο Θωμάς Βενε­τσα­νό­που­λος τον Φλε­βά­ρη 1943, όντας υπο­μοί­ραρ­χος Χωρο­φυ­λα­κής, μαζί με τη δύνα­μη του Σταθ­μού Χωρο­φυ­λα­κής Σιά­τι­στας προ­σχώ­ρη­σε στον ΕΛΑΣ και πολέ­μη­σε τους Ιτα­λούς, τους Γερ­μα­νούς και τους Λεγε­ω­νά­ριους της Πίν­δου, η πρά­ξη του αυτή εγκω­μιά­στη­κε εκεί­νη την επο­χή (Αύγου­στος 1943) ακό­μα και από την Ελλη­νι­κή Εκπο­μπή του σταθ­μού του Λον­δί­νου. Στις 10 Μάρ­τη 1945, ο Θωμάς Βενε­τσα­νό­που­λος συνε­λή­φθη και δικά­στη­κε για εγκα­τά­λει­ψη θέσης το 1943, ακο­λού­θη­σε φυλά­κι­ση, Μακρό­νη­σος, Αη Στρά­της. Βγή­κε από την εξο­ρία μόλις το 1963, για να πεθά­νει 4 χρό­νια αργό­τε­ρα σε ηλι­κία 59 ετών. Αυτό για μια πολύ γνω­στή προ­σω­πι­κό­τη­τα της Αντίστασης.

Τα αστι­κά δικα­στή­ρια μέσα στο 1945 επέ­βα­λαν την ποι­νή του θανά­του σε 1.500 αγω­νι­στές της Αντί­στα­σης, οι θανα­το­ποι­νί­τες κρα­τού­νταν ως όμη­ροι στις φυλα­κές που θα εκτε­λού­νταν ανά πάσα στιγ­μή, στις 19 Ιού­νη 1947 εκτε­λέ­στη­καν οι πρώ­τοι 17 ΕΠΟ­Νί­τες και τα επό­με­να χρό­νια ακο­λού­θη­σαν εκα­το­ντά­δες, κατ’ ανα­λο­γία με τους ομή­ρους των ναζί.

Στην παρα­πά­νω κατη­γο­ρία θανα­το­ποι­νι­τών προ­στέ­θη­καν οι θανα­τι­κές κατα­δί­κες που επέ­βα­λαν τα έκτα­κτα στρα­το­δι­κεία που θεσπί­στη­καν βάσει του Γ’ Ψηφί­σμα­τος, που ψηφί­στη­κε στις 18 Ιού­νη 1946: «Περί εκτά­κτων μέτρων κατά των επι­βου­λευο­μέ­νων την δημο­σί­αν τάξιν και την ακε­ραιό­τη­ταν του κρά­τους», μέσα στον επό­με­νο μήνα επι­βλή­θη­καν οι θανα­τι­κές κατα­δί­κες και εφαρ­μό­στη­καν αμέσως.

Στην κορυ­φαία στιγ­μή της ταξι­κής πάλης

Ο 7ος τόμος ανα­φέ­ρε­ται στην περί­ο­δο δρά­σης του ΔΣΕ, 1946 — 1949, και χωρί­ζε­ται σε 7 βιβλία — υπο­τό­μους. Κατα­γρά­φε­ται μια ολό­κλη­ρη στρα­τιά περί­που 30.000 ηρω­ι­κών νεκρών του ΚΚΕ και του λαού, στην περί­ο­δο της κορύ­φω­σης της ταξι­κής πάλης στην Ελλά­δα. Το 1946, στα­δια­κά και με μεγά­λη καθυ­στέ­ρη­ση, το λαϊ­κό κίνη­μα ξεκι­νά­ει να απα­ντά οργα­νω­μέ­να στο όργιο τρο­μο­κρα­τί­ας. Στην τρί­χρο­νη επο­ποι­ία του ΔΣΕ κατα­γρά­φο­νται μονα­δι­κά πρό­τυ­πα ηρω­ι­σμού, αυτο­θυ­σί­ας, ανι­διο­τέ­λειας, ακραί­ας αντο­χής σε σκλη­ρές συν­θή­κες. Ενα μόνο παρά­δειγ­μα: Ο Θόδω­ρος Απο­στό­λου, μαχη­τής του ΔΣΕ στη Σάμο, αιχ­μα­λω­τί­στη­κε από τον κυβερ­νη­τι­κό στρα­τό, βασα­νί­στη­κε απάν­θρω­πα για να μαρ­τυ­ρή­σει πού βρί­σκο­νται οι απο­θή­κες του ΔΣΕ. Στο τέλος σταυ­ρώ­θη­κε σαν τον Χρι­στό επά­νω σε ένα πεύ­κο. Πήρε τα μυστι­κά του αγώ­να μαζί του.

Πολ­λές φορές συνα­ντά­με ολό­κλη­ρες οικο­γέ­νειες σε όλη την Ελλά­δα που έπε­σαν στον αγώ­να. Στην έκδο­ση δημο­σιεύ­ο­νται ονό­μα­τα οικο­γε­νειών που αντι­στοι­χούν σε πολ­λά γράμ­μα­τα του αλφά­βη­του: Αθα­να­σό­που­λοι, Αγρί­τι­δες, Αλε­ξάν­δρου, Γιαν­να­κού­ρα, Δαλα­μά­γκα, Δασκα­λό­που­λοι, Ζύγου­ρα, Κου­σιάν­τζα, Μαυ­ρού­λη, Μου­ρα­τί­δη, Ξερο­βα­σί­λα, Ξυδέα, Πέτρου­λα, Περ­κε­ζέ, Σαμα­ρά, Σαρα­ντά­κου, Τσο­μά­κα. Που έγι­ναν ολο­καύ­τω­μα. Ακό­μα και χωριά ολό­κλη­ρα δόθη­καν στον αγώ­να του ΔΣΕ και στα κατο­πι­νά χρό­νια ερει­πώ­θη­καν — σχε­δόν εξα­φα­νί­στη­καν από τον χάρτη.

Με το Κόμ­μα στην παρανομία

Ο 8ος τόμος κατα­γρά­φει αλφα­βη­τι­κά πάνω από 500 ξεχω­ρι­στές περι­πτώ­σεις αγω­νι­στών που έπε­σαν στον αγώ­να στην περί­ο­δο 1950 — 1974.

Απο­τε­λεί μια ξεχω­ρι­στή ηρω­ι­κή σελί­δα, καθώς κατα­γρά­φει την τιτά­νια μάχη που έδω­σε το Κόμ­μα σε φυλα­κές, εξο­ρί­ες και χρό­νια παρα­νο­μί­ας, από το 1947 έως το 1974. Περι­λαμ­βά­νο­νται νεκροί των ανταρ­το­ο­μά­δων ή ξεκομ­μέ­νοι μαχη­τές του ΔΣΕ που παρέ­μει­ναν στην Ελλά­δα, παρά­νο­μοι αγω­νι­στές που πάλευαν για τα λαϊ­κά δικαιώ­μα­τα. Οπως ο Νίκος Νικη­φο­ρί­δης, που εκτε­λέ­στη­κε στις 5 Μάρ­τη 1951 στο Γεντί Κου­λέ μαζί με άλλους 6 αγω­νι­στές. Σε άλλο μετε­ρί­ζι, ο Θοδω­ρής Σαρ­τζέ­της στις αρχές του 1951 πέθα­νε μέσα στην κρύ­πτη — παρά­νο­μο τυπο­γρα­φείο, στο Ηρά­κλειο Κρή­της. Οντας βαριά άρρω­στος, δεν πήγε σε για­τρό για να μην προ­δο­θεί το τυπο­γρα­φείο. Ανα­κά­λυ­ψε τη σορό του η Ασφά­λεια το 1953. Νεκροί αγω­νι­στές στις δια­δη­λώ­σεις για την ανε­ξαρ­τη­σία της Κύπρου, όπως στις 9 Μάη 1956, με 6 νεκρούς και 200 τραυ­μα­τί­ες. Οι 13 νεκροί από έκρη­ξη στον γιορ­τα­σμό του Γορ­γο­πο­τά­μου το 1964.

Τον Γενά­ρη 1951 εκτε­λέ­στη­καν οι φαντά­ροι Σταύ­ρος Κασάν­δρας και Νίκος Πιτσί­κας για­τί αρνή­θη­καν να πάνε να πολε­μή­σουν στην Κορέα.

Ξεχω­ρι­στή ηρω­ι­κή σελί­δα είναι και εκεί­νη των απο­στο­λών στε­λε­χών του Κόμ­μα­τος από την πολι­τι­κή προ­σφυ­γιά για τη στή­ρι­ξη του αγώ­να στην Ελλά­δα, ανά­με­σά τους ο Νίκος Μπε­λο­γιάν­νης και πολ­λά ακό­μα στε­λέ­χη του Κόμ­μα­τος, ο Δημή­τρης Κανά­κης, ο οποί­ος πιά­στη­κε από την Ασφά­λεια το 1954 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, στη συνέ­χεια τον μετέ­φε­ραν στην Αθή­να και τον εξα­φά­νι­σαν, ο Βαγ­γέ­λης Μπα­κιρ­τζής που δολο­φο­νή­θη­κε το 1953, ο Θεό­φι­λος Κυζι­ρί­δης που εκτε­λέ­στη­κε το 1954, ο Χρή­στος Καρα­ντα­ής που εκτε­λέ­στη­κε την Πρω­το­μα­γιά 1955.

Στις σελί­δες του κατα­γρά­φο­νται πολι­τι­κές δολο­φο­νί­ες και θύμα­τα κρα­τι­κής τρο­μο­κρα­τί­ας στην περί­ο­δο δρά­σης της ΕΔΑ, στις γραμ­μές της οποί­ας έδρα­σαν οι κομ­μου­νι­στές. Δίπλα στις αρκε­τά γνω­στές δολο­φο­νί­ες του Πέτρου­λα και του Λαμπρά­κη κατα­γρά­φο­νται οι δολο­φο­νί­ες του Βελ­δε­μί­ρη, στε­λέ­χους της Νεο­λαί­ας ΕΔΑ, του απο­φυ­λα­κι­σμέ­νου αγω­νι­στή Ανέ­στη Ποδά­ρα που δολο­φο­νή­θη­κε το 1962 έξω από το χωριό του, του στρα­τιώ­τη Σακε­λα­ρί­ου που δολο­φο­νή­θη­κε το 1953, του στρα­τιώ­τη Κερ­πι­νιώ­τη που δολο­φο­νή­θη­κε στις εκλο­γές του 1961.

Για τη δημιουρ­γία της έκδο­σης, συγκε­ντρώ­θη­καν στοι­χεία από το Αρχείο του ΚΚΕ, από τις Κομ­μα­τι­κές Οργα­νώ­σεις, από τα παραρ­τή­μα­τα της ΠΕΑΕΑ, συλ­λό­γους επα­να­πα­τρι­σθέ­ντων από τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση και τις Λαϊ­κές Δημο­κρα­τί­ες, μέλη και στε­λέ­χη του ΚΚΕ, φίλους και οπα­δούς του Κόμ­μα­τος. Αξιο­ποι­ή­θη­καν αρχεία όπως της ΔΙΣ, ληξιαρ­χεία των δήμων και άλλα κρα­τι­κά αρχεία.

Για όλες τις περιό­δους υπάρ­χουν περι­πτώ­σεις αγω­νι­στών που δεν έγι­νε κατορ­θω­τό να εντο­πι­στούν και να κατα­γρα­φούν. Υπάρ­χει πεδίο για παρα­πέ­ρα έρευ­να, με την πρό­σβα­ση και σε νέα αρχεία.

Το «Έπε­σαν για τη Ζωή» υπήρ­ξε αντι­κεί­με­νο πολύ­χρο­νης ερευ­νη­τι­κής δου­λειάς. Το ίδιο σήμε­ρα μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει εφαλ­τή­ριο για παρα­πέ­ρα έρευ­να, αντι­κεί­με­νο έρευ­νας από ιστο­ρι­κούς και μελετητές.

 

B 7

Επι­μέ­λεια  Ομά­δα ¡H.lV.S!

Επι­κοι­νω­νία — [ FaceBook |>1<|-|>2<| ] — Blog

 

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο