Ποιος θέλει και γιατί την κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου; Γιατί αντιδρούν οι Έλληνες εκδότες, μικροί και μεγάλοι;
Υποταγή του βιβλίου στους νόμους της αγοράς και μετατροπή του από αγαθό σε εμπόρευμα, με τη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου στον εκδοτικό χώρο, είναι το κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο της ευρωπαϊκής βιβλιοαγοράς την τελευταία δεκαπενταετία, καθώς και η μελλοντική εικόνα της εγχώριας παραγωγής. Αυτό ήταν το συμπέρασμα ημερίδας για το βιβλίο που είχε οργανώσει το ΕΚΕΒΙ το 2001. Άσχετα αν μπορούσαν να δουν ακριβώς αυτή την πραγματικότητα και την αιτία: Τα πάντα στον καπιταλισμό είναι εμπόρευμα, και το βιβλίο. Δεν υπάρχει εξαίρεση καμία (Ακόμα και η Υγεία, αν δεν έχεις να αγοράσεις φάρμακα — υπηρεσίες Υγείας πεθαίνεις).
Δώδεκα χρόνια μετά έρχεται η τρόικα (στα πλαίσια του μνημονίου) και μαζί με την απελευθέρωση της τιμής των φαρμάκων (και άλλα μέτρα) ζητά και την κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου. Γιατί τι σχέση έχει αυτό με την εκταμίευση της δόση; Πώς συνδέονται;
Η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί στη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τις γνωστές τέσσερις ελευθερίες: της ελευθερίας κίνησης κεφαλαίων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και εργατικού δυναμικού, στις οποίες κάθε χώρα πρέπει να υποταχθεί (και ήδη έχουμε καθυστερήσει).
Δηλαδή, στο συγκεκριμένο, άνοιγμα της αγοράς του βιβλίου που πλέον είναι εμπόρευμα και όχι κοινωνικό αγαθό. Το πρώτο βήμα σε αυτή τη διαδικασία είναι η μείωση των «παικτών», σε μια αγορά που υπάρχει αρκετά μεγάλος αριθμός εκδοτών, με τελικό στόχο τη διαμόρφωση ολιγοπωλιακής πραγματικότητας. Γι’ αυτό και αντιδρούν οι Ελληνες εκδότες αφού πλέον σε μια αγορά που ήταν κυρίαρχοι θα αποκτήσουν ισχυρούς ανταγωνιστές, τόσο στη λιανική όσο και στην παραγωγή βιβλίου. Εταιρείες, όπως η «Amazon», εκμεταλλευόμενες την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων (π.χ. Χρηματιστήριο), θα μπορούν να μας στέλνουν στο σπίτι βιβλίο φθηνότερο από ό,τι θα το αγοράζαμε στο βιβλιοπωλείο. Αυτό μπορεί να φαίνεται ότι θα συμβάλει στη μείωση της τιμής του βιβλίου μεσοπρόθεσμα όμως θα κάνει το βιβλίο ακριβότερο. Έχουμε ήδη μεγάλη εμπειρία από αντίστοιχους τομείς υπηρεσιών και προϊόντων που απελευθερώθηκαν. Το σημαντικότερο όμως όλων είναι ότι η συγκεντροποίηση του κλάδου του βιβλίου σε μια «χούφτα» μονοπώλια σημαίνει ότι θα εκδίδεται μόνο ό,τι αποφασίζουν αυτά και θα πωλείται φυσικά πανάκριβα. Με ολέθρια αποτελέσματα στα Γράμματα και στον Πολιτισμό.
Υπάρχει αρκετή εμπειρία ήδη και από τις χώρες που έχει καταργηθεί η ενιαία τιμή βιβλίου. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ και στην Αγγλία οι μεγάλες αλυσίδες εξαφάνισαν όλα τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία και στη συνέχεια αυτές τις υποσκέλισε η Amazon. Στο χώρο των e‑books, για παράδειγμα, η Amazon έχοντας στρατηγικό στόχο την κατάκτηση ηγετικής θέσης, πουλούσε πολύ χαμηλά τα βιβλία και τις μηχανές διαβάσματός τους και κατάφερε να κατέχει το 90% της σχετικής αγοράς στη Μεγάλη Βρετανία. Η κατάκτηση ηγετικής θέσης επέφερε και την αύξηση πλέον των μέχρι πρότινος φτηνών βιβλίων.
Εδώ μπαίνει παρονομαστής στη συζήτηση, ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των οργάνων της (και των εθνικών κυβερνήσεων) ως μηχανισμοί επιβολής των συμφερόντων του κεφαλαίου, αδιαφορώντας για το αν το βιβλίο, η Υγεία κλπ. είναι αναγκαία πολιτιστικά και κοινωνικά αγαθά για τον άνθρωπο. Δεν τους ενδιαφέρει η πολιτιστική προαγωγή της κοινωνίας ή η θωράκιση της υγείας του λαού. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η απρόσκοπτη λειτουργία της καπιταλιστικής αγοράς. Γι’ αυτό και η πλήρης εμπορευματοποίηση του Πολιτισμού αλλά και των υπόλοιπων αγαθών και υπηρεσιών.
Και η έκθεση του ΟΑΣΑ που παρήγγειλε η κυβέρνηση και της παραδόθηκε τον περασμένο Νοέμβρη, εισηγείται την κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου. Όπως επίσης εισηγείται την απελευθέρωση στο φάρμακο, στο γάλα, στο ψωμί.
Από μόνο του όμως το μέτρο της ενιαίας τιμής του βιβλίου, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη νομοτελειακή διαδικασία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου και στον εκδοτικό κλάδο, ούτε το συνεχώς μειούμενο αναγνωστικό κοινό και την πτώση του πνευματικού επιπέδου του λαού.
Σε καμιά περίπτωση η συζήτηση δε συνδέεται με τη φιλαναγνωσία που απαιτεί άλλου τύπου μέτρα: Δημόσιο φορέα για τη διάδοση του βιβλίου, περισσότερες Δημόσιες Βιβλιοθήκες, ενίσχυσή του και λύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, επιδότηση της αγοράς βιβλίου (όπως παλαιότερα με την Εργατική Εστία), ενίσχυση της γενικής παιδείας, αισθητική αγωγή μέσα στον κορμό της 12χρονης εκπαίδευσης, για όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από κατευθύνσεις. Συγκρότηση δανειστικών βιβλιοθηκών σε κάθε σχολείο, γενναία αύξηση του κρατικού προϋπολογισμού για τον πολιτισμό και ειδικότερα για τη διάδοση του βιβλίου.
Αυτή η συζήτηση φέρνει στο προσκήνιο και ένα άλλο θέμα. Τα δικαιώματα του συγγραφέα. Ελάχιστα μεν (10% επί της λιανικής τιμής) ανείσπρακτα δε. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος διασφάλισής τους, όπως και το ζήτημα της ασφαλιστικής και υγειονομικής κάλυψής τους. Ο συγγραφέας είναι ένας χομπίστας (ακόμη και ψώνιο) για να κερδίζει ο εκδότης.
(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο egnatiapost.gr. Έχει πλέον διακόψει τη λειτουργία του)