Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Επανάσταση 1821: Αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι πάντα ειν’ ο ίδιος ο λαός

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Στον πρό­λο­γο του σπου­δαί­ου έργου του «Κρι­τι­κή της Πολι­τι­κής Οικο­νο­μί­ας», ο Μαρξ έγραφε:

«Δεν είναι η συνεί­δη­ση των ανθρώ­πων που καθο­ρί­ζει το είναι τους, μα αντί­θε­τα το κοι­νω­νι­κό είναι τους καθο­ρί­ζει τη συνεί­δη­σή τους. Σε μια ορι­σμέ­νη βαθ­μί­δα της εξέ­λι­ξής τους, οι υλι­κές παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις της κοι­νω­νί­ας έρχο­νται σε αντί­φα­ση με τις υπάρ­χου­σες παρα­γω­γι­κές σχέ­σεις ή – πράγ­μα που απο­τε­λεί μονά­χα τη νομι­κή γι’ αυτό έκφρα­ση – με τις σχέ­σεις ιδιο­κτη­σί­ας, μέσα στις οποί­ες έχουν κινη­θεί ως τώρα. Από τις μορ­φές ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων οι σχέ­σεις αυτές μετα­βάλ­λο­νται σε δεσμά τους. Τότε έρχε­ται μια επο­χή κοι­νω­νι­κής επα­νά­στα­σης». (Κ. Μαρξ, Πρό­λο­γος στην Κρι­τι­κή της Πολι­τι­κής Οικο­νο­μί­ας, Δια­λε­χτά Έργα Μαρξ – Ενγκελς, τ. Ι, σελ. 424).

Σε κάθε ιστο­ρι­κή επο­χή, μια κοι­νω­νι­κή τάξη προ­βάλ­λει ως πρω­το­πό­ρα, απο­τε­λώ­ντας τον κινη­τή­ριο μοχλό της κοι­νω­νι­κής προ­ό­δου. Την περί­ο­δο που έλα­βε χώρα η ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση του 1821 ο ρόλος αυτός ανή­κε στην αστι­κή τάξη, η οποία δια­μορ­φώ­θη­κε και ανα­πτύ­χθη­κε στο πλαί­σιο του φεου­δαρ­χι­κού συστή­μα­τος. Άλλω­στε, μόλις 32 χρό­νια πριν την εξέ­γερ­ση των κλε­φταρ­μα­τω­λών, το 1789, είχε συντε­λε­στεί η γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση που ουσια­στι­κά γκρέ­μι­σαν το φεου­δαρ­χι­κό σύστη­μα ανα­δει­κνύ­ο­ντας τον πρω­το­πό­ρο ‑τότε-ρόλο της ανερ­χό­με­νης αστι­κής τάξης. Στο πλαί­σιο μιας μακρό­χρο­νης πορεί­ας, οι φεου­δαρ­χι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής έγι­ναν εμπό­διο για την περαι­τέ­ρω ανά­πτυ­ξη των νέων παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων, των καπι­τα­λι­στι­κών. Ως εκ τού­του ήταν ιστο­ρι­κά ανα­πό­φευ­κτο να σπά­σουν. Και πράγ­μα­τι, αυτό συνέ­βη με τη νίκη των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων, οι οποί­ες συνέ­τρι­ψαν τη φεου­δαρ­χι­κή εξου­σία και συγκρό­τη­σαν τα αστι­κά έθνη – κράτη.

Η ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση του 1821 εντάσ­σε­ται και αυτή στο πλαί­σιο των αντί­στοι­χων επα­να­στά­σε­ων, αλλά και κινη­μά­των, που την ίδια περί­ο­δο συνέ­βη­σαν σε μια σει­ρά χώρες. Ηγέ­τι­δα δύνα­μη της Επα­νά­στα­σης του ’21 υπήρ­ξε αναμ­φί­βο­λα η ελλη­νό­φω­νη (χρι­στια­νι­κή) αστι­κή τάξη- συνε­πι­κου­ρού­με­νη από αγρο­τι­κές μάζες και την μικρή αριθ­μη­τι­κά εργα­τι­κή τάξη της επο­χής- μέσα σε συν­θή­κες οθω­μα­νι­κού ζυγού. Ασφα­λώς, στο πλαί­σιο της ανερ­χό­με­νης ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης (κοτζα­μπά­ση­δες, εφο­πλι­στές, έμπο­ροι κλπ) υπήρ­χαν ποι­κίλ­λες αντι­θέ­σεις τόσο για τον έλεγ­χο των επα­να­στα­τι­κών δια­δι­κα­σιών όσο και για τον μετέ­πει­τα δια­μοι­ρα­σμό των οφε­λών από τον σχη­μα­τι­σμό του ανε­ξάρ­τη­του ελλη­νι­κού κράτους.

Οι ενδο­α­στι­κές συγκρού­σεις τα χρό­νια της Επα­νά­στα­σης, όσο και οι αλλε­πάλ­λη­λες στρα­τιω­τι­κές ήττες που ακο­λού­θη­σαν (1825–1827) ευνό­η­σαν τις δυνά­μεις εκεί­νες που τάσ­σο­νταν υπέρ του περιο­ρι­σμού των χρο­νο­βό­ρων κοι­νο­βου­λευ­τι­κών δια­δι­κα­σιών και προ­ω­θού­σαν μια περισ­σό­τε­ρο συγκε­ντρω­τι­κή δια­κυ­βέρ­νη­ση, στα πρό­τυ­πα μιας συνταγ­μα­τι­κής μοναρχίας.

Αν θέλου­με, λοι­πόν, να δώσου­με το χαρα­κτή­ρα της επα­νά­στα­σης του ’21 αυτός θα ήταν ο εξής: Εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή ως προς τη μορ­φή και αστι­κή (αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κή) ως προς το περιε­χό­με­νο της. Αυτό βέβαια είναι κάτι που η ελλη­νι­κή αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία, η κυρί­αρ­χη δηλα­δή ερμη­νεία της ιστο­ρί­ας όπως απο­τυ­πώ­νε­ται και στα σχο­λι­κά βιβλία ιστο­ρί­ας, αρνεί­ται σκό­πι­μα να δει. Έτσι, η επα­νά­στα­ση περι­γρά­φε­ται απο­κλει­στι­κά ως «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή» (έλλη­νες ορθό­δο­ξοι χρι­στια­νοί ενα­ντί­ον οθω­μα­νών κατα­κτη­τών), απο­κρύ­βο­ντας το κοι­νω­νι­κό περιε­χό­με­νο της επανάστασης.

Στο πλαί­σιο αυτό, η κυρί­αρ­χη ιστο­ριο­γρα­φία προ­βαί­νει σε δια­στρέ­βλω­ση των πραγ­μα­τι­κών γεγο­νό­των, απο­στε­ώ­νο­ντας την Επα­νά­στα­ση από τα ταξι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά της, ανα­βαθ­μί­ζο­ντας το ρόλο της εκκλη­σί­ας και καλ­λιερ­γώ­ντας την ψευ­δε­πί­γρα­φη εντύ­πω­ση πως η Επα­νά­στα­ση του 1821 έγι­νε υπό συν­θή­κες «εθνι­κής ομο­ψυ­χί­ας». Το πρό­ταγ­μα της εθνι­κής ομο­ψυ­χί­ας, άλλω­στε, ήταν και είναι, μέχρι σήμε­ρα, το ανα­γκαίο προ­πέ­τα­σμα καπνού, η κατάλ­λη­λη παγί­δα, κάθε εξου­σί­ας απέ­να­ντι στην οργα­νω­μέ­νη ταξι­κή πάλη.

Ασφα­λώς, η αλή­θεια είναι ότι, όπως σήμε­ρα, έτσι και τότε δεν υπήρ­χε καμία «εθνι­κή ομο­ψυ­χία». Για παρά­δειγ­μα, δεν ήταν το σύνο­λο των ελλή­νων υπέρ της Επα­νά­στα­σης, καθό­τι υπήρ­χαν έλλη­νες που απο­τε­λού­σαν ανα­πό­σπα­στο κομ­μά­τι του οθω­μα­τι­κού συστή­μα­τος εξου­σί­ας. Όπως επί­σης, απο­κρύ­βε­ται σκό­πι­μα ο ρόλος της επί­ση­μης εκκλη­σί­ας η οποία- παρά την κυρί­αρ­χη άπο­ψη που προ­βά­λει η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία- δεν έβλε­πε με καθό­λου καλό μάτι τις εξε­γέρ­σεις των κλεφταρματωλών.

Ο ιστο­ρι­κός, εθνε­γερ­τή­ριος ρόλος, παρα­δείγ­μα­τος χάρη, που απο­δί­δε­ται στον Παλαιών Πατρών Γερ­μα­νό απέ­χει από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα- ο Γερ­μα­νός στά­θη­κε απέ­να­ντι στην Επα­νά­στα­ση, καθύ­βρι­σε ως «απα­τε­ώ­να» τον Παπα­φλέσ­σα, λέγο­ντας μάλι­στα σύμ­φω­να με ιστο­ρι­κές πηγές: «Ας αφή­σου­με τα παι­διά του Μωά­μεθ να απο­τε­λειώ­σουν τα παι­διά του Ροβε­σπιέ­ρου»! Την ίδια στιγ­μή που υψη­λά ιστά­με­νοι εκκλη­σια­στι­κοί αξιω­μα­τού­χοι αφό­ρι­ζαν την Επα­νά­στα­ση – ταυ­τι­ζό­με­νοι έτσι με τα συμ­φέ­ρο­ντα όχι μόνο της οθω­μα­νι­κής πύλης αλλά και των ντό­πιων κοτζα­μπά­ση­δων- ένας μεγά­λος αριθ­μός λαϊ­κών ανθρώ­πων που, τότε, ούτε καν μιλού­σαν την ελλη­νι­κή γλώσ­σα (σέρ­βοι, βλά­χοι, αρβα­νί­τες, μολ­δα­βοί, αλβα­νοί, τσιγ­γά­νοι και διά­φο­ροι φιλέλ­λη­νες της Ευρώ­πης) έπαιρ­ναν τα όπλα ενά­ντια στην αυτοκρατορία.

Τα παρα­πά­νω έχουν την σημα­σία τους στο βαθ­μό που από την επέ­τειο της 25ης Μαρ­τί­ου πρέ­πει να βγουν ορι­σμέ­να συμπε­ρά­σμα­τα. Και στις σημε­ρι­νές συν­θή­κες της καπι­τα­λι­στι­κής κρί­σης τα συμπε­ρά­σμα­τα που μας διδά­σκει η Ιστο­ρία απο­κτούν πολ­λα­πλά­σια σημασία.

Ένα, λοι­πόν, πρώ­το βασι­κό συμπέ­ρα­σμα είναι η ίδια η Επα­νά­στα­ση ως πρά­ξη, είναι η ίδια η δρά­ση των κατα­πιε­σμέ­νων μαζών απέ­να­ντι στην παλιά εξου­σία, ως ανα­πό­φευ­κτο βήμα για την κοι­νω­νι­κή εξέ­λι­ξη. Κατά την Επα­νά­στα­ση του 1821 η αστι­κή τάξη ήταν η πρω­το­πό­ρα δύνα­μη απέ­να­ντι στην ξεπε­ρα­σμέ­νη ιστο­ρι­κά φεου­δαρ­χία. Σήμε­ρα, σε συν­θή­κες μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού, το ρόλο της παλιάς, ξεπε­ρα­σμέ­νης απ’ την ίδια την Ιστο­ρία εξου­σί­ας, έχει η αστι­κή τάξη.

Ένα δεύ­τε­ρο συμπέ­ρα­σμα που οφεί­λου­με να βγά­λου­με απ’ την Επα­νά­στα­ση του ’21 είναι το εξής: ένας λαός που πιστεύ­ει στη δύνα­μη του και φτά­σει στο σημείο να συνει­δη­το­ποι­ή­σει την ανα­γκαιό­τη­τα της κοι­νω­νι­κής του απε­λευ­θέ­ρω­σης μπο­ρεί να σπά­σει τις αλυ­σί­δες του. Η Ιστο­ρία απέ­δει­ξε ότι καμία μεγά­λη υπε­ρε­θνι­κή συμ­μα­χία, όσο ισχυ­ρή κι’ αν φαντά­ζει, δεν είναι αήτ­τη­τη. Το 1821 ήταν η Ιερή Συμ­μα­χία, το 1940 ήταν ο χιτλε­ρι­κός «Άξο­νας». Σήμε­ρα είναι οι ιμπε­ρια­λι­στι­κοί μηχα­νι­σμοί της ΕΕ και του ΝΑΤΟ που, στο πλαί­σιο των σφο­δρών αντα­γω­νι­σμών τους με άλλες δυνά­μεις όπως η Ρωσία και η Κίνα, βάζουν σε κίν­δυ­νο την ίδια την ύπαρ­ξη της ανθρωπότητας.

Σήμε­ρα, δύο αιώ­νες μετά την Ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση, το μήνυ­μα και το νόη­μα του 1821 έχουν το δικό τους περιε­χό­με­νο. Βέβαια αυτό έχει σχέ­ση με τη σκο­πιά που κάθε κοι­νω­νι­κή δύνα­μη σήμε­ρα, στο μονο­πω­λια­κό στά­διο του καπι­τα­λι­σμού, προ­σεγ­γί­ζει τόσο τα τότε ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα όσο και το σήμε­ρα, την σύγ­χρο­νη δηλα­δή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Σήμε­ρα, ο καπι­τα­λι­σμός ιστο­ρι­κά είναι ξεπε­ρα­σμέ­νος. Είναι καπι­τα­λι­σμός που σαπί­ζει, έχει «αγγί­ξει» τα ιστο­ρι­κά του όρια και γίνε­ται ολο­έ­να και πιο αντι­δρα­στι­κός, πιο επι­θε­τι­κός απέ­να­ντι στους λαούς. Και ως τέτοιος, σάπιος και ξεπε­ρα­σμέ­νος, πρέ­πει να αντι­κα­τα­στα­θεί από την επό­με­νη, ανώ­τε­ρη κοι­νω­νι­κή βαθ­μί­δα, το σοσια­λι­σμό – κομμουνισμό.

Τι μας συν­δέ­ει, λοι­πόν, με την 25η Μαρ­τί­ου 1821; Μας συν­δέ­ει η ανά­γκη να κατα­νο­ή­σου­με πως οι λαϊ­κές επα­να­στά­σεις μπο­ρούν να νική­σουν, πως οι σύγ­χρο­νοι «κοτζα­μπά­ση­δες» και τα αφε­ντι­κά τους μπο­ρούν να συντρι­βούν κάτω απ’ την οργα­νω­μέ­νη πάλη του λαού.

Στην επο­χή μας- επο­χή ιμπε­ρια­λι­στι­κών πολέ­μων, καπι­τα­λι­στι­κής βαρ­βα­ρό­τη­τας, όξυν­σης της ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης και σύγ­χρο­νης προ­σφυ­γιάς – η ιστο­ρι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα των λαϊ­κών αγώ­νων βρο­ντο­φω­νά­ζει: Αντάρ­της-κλέ­φτης-παλι­κά­ρι, πάντα είναι ο ίδιος ο λαός!

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο