Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Επανάσταση 1821: «Ο Ζέβγος και το ‘21» του Γ. Λαμπρινού

Επι­μέ­λεια Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Με αφορ­μή τα 70 χρό­νια από τη δολο­φο­νία του Γιάν­νη Ζεύ­γου (πραγ­μα­τι­κό όνο­μα Γιάν­νης Ταλα­γά­νης) το πρωί της 20ης Μαρ­τί­ου 1947 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη παρου­σιά­ζου­με ένα άρθρο του Γ. ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ στον «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» (25/3/1947) που ανα­φέ­ρε­ται στο συγ­γρα­φι­κό έργο του, στις δυσκο­λί­ες που αυτό είχε και κυρί­ως στη συμ­βο­λή του στην συγ­γρα­φή της ιστο­ρί­ας της Επα­νά­στα­σης του ’21.

zeugos2Να τονί­σου­με εδώ ότι ο Γιάν­νης Ζεύ­γος (Ζέβγος ψευ­δώ­νυ­μο που απέ­κτη­σε για άρθρα που έγρα­ψε με την γυναί­κα του Καί­τη Νισ­συ­ρί­ου και με αυτή την υπο­γρα­φή) εργά­στη­κε ως δάσκα­λος για πολ­λά χρό­νια, υπήρ­ξε υπεύ­θυ­νος της ΚΟΜΕΠ και είχε σημα­ντι­κή αρθο­γρα­φία πάνω σε θεω­ρη­τι­κά-πολι­τι­κά ζητή­μα­τα. Υπήρ­ξε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και της ΚΕ του ΕΑΜ. Όταν δολο­φο­νή­θη­κε στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, το 1947, ήταν ανα­πλη­ρω­μα­τι­κό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Ξεχω­ρι­στό είναι το έργο του, «Σύντο­μη Μελέ­τη της Νεο­ελ­λη­νι­κής Ιστο­ρί­ας» (1945–46Αθήνα/Εκδόσεις Νέα Βιβλία) , που έγι­νε κάτω από αφά­ντα­στα δύσκο­λες συν­θή­κες, στη φυλα­κή. Λάτρης της Ιστο­ρί­ας (τη θεω­ρού­σε ως την πιο λαϊ­κή και επα­να­στα­τι­κή από όλες τις επι­στή­μες), ο Ζέβγος είχε δύο στό­χους: Να βοη­θή­σει, με το πόνη­μά του, τη μόρ­φω­ση των φυλα­κι­σμέ­νων συντρό­φων του και να αντι­πα­ρα­τε­θεί στην επί­ση­μη, αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία, ανα­λύ­ο­ντας τη νεο­ελ­λη­νι­κή ιστο­ρία με τη μέθο­δο του ιστο­ρι­κού υλισμού.

Το άρθρο

«Το όνο­μα του Ζέβγου ξεχω­ρι­στά σε μας τους κομ­μου­νι­στές έχει συν­δε­θεί με τη νεο­ελ­λη­νι­κή ιστο­ρία και ειδι­κώ­τε­ρα με το μεγά­λο σταθ­μό της : το Εικοσιένα.

Είναι ο πρώ­τος που μελέ­τη­σε συστη­μα­τι­κά τα νεο­ελ­λη­νι­κά ιστο­ρία πράγ­μα­τα, αλλά και ο πρώ­τος που συνέ­λα­βε το νόη­μά τους, ο πρώ­τος που βρή­κε και κρά­τη­σε γερά στα χέρια του το νήμα της ιστο­ρι­κής εξέ­λι­ξης του έθνους.

Άνθρω­πος της μελέ­της χρη­σι­μο­ποιού­σε πάντα τον και­ρό του, από τα παλιά χρό­νια της παρα­νο­μί­ας, στα δια­στή­μα­τα που του περίσ­σευαν από τη πρα­κτι­κή κομ­μα­τι­κή δου­λειά για τη γνώ­ση και την έρευ­να απά­νω σε κεί­με­να φιλο­σο­φι­κά, πολι­τι­κά, ιστορικά.

Από το 1934 και δώθε τον απα­σχο­λού­σε περισ­σό­τε­ρο η νεο­ελ­λη­νι­κή ιστο­ρία μέσα στον κύκλο με τα γενι­κώ­τε­ρα ενδια­φέ­ρο­ντα των νεο­ελ­λη­νι­κών κοι­νω­νι­κών­κια πνευ­μα­τι­κών προ­βλη­μά­των. Όχι απλώς ο έρω­τας για την ιστο­ρία αλλά ανά­γκη της σπου­δής της για το φωτι­σμό του νεο­ελ­λη­νι­κού προβλήματος.

Όταν φάνη­καν τα πρώ­τα άρθρα του απά­νω στο θέμα αυτό από τις στή­λες της Κομπε νωρί­τε­ρα και του «Ριζο­σπά­στη» αργό­τε­ρα το Μάρ­τη του 1936, είχα­με την εντύ­πω­ση πως δια μιας φωτί­στη­κε η ιστο­ρία μας.

Ως τότε υπήρ­χε ένα θεω­ρη­τι­κό σχή­μα στην ερμη­νεία της ιστο­ρι­κής μας παρά­δο­σης. Και το σχή­μα αυτό τσακιζόταν.

Απλά, ήρε­μα, μελε­τη­μέ­να, πει­στι­κά αλη­θι­νά φιλο­σο­φι­κά και αλη­θι­νά δια­λε­κτι­κά ο τύπος του κόμ­μα­τος ανά­λυε και απο­κα­θι­στού­σε το ιστο­ρι­κό πρόβλημα.

« Η επα­να­στα­τι­κή δημιουρ­γι­κό­τα­τα των λαϊ­κών μαζών απλώ­θη­κε σ’ όλα τα επί­πε­δα και έδει­ξε στο σύνο­λό τους τα δημο­κρα­τι­κά προ­βλή­μα­τα που εκδη­λώ­θη­καν στην πορεία της Επα­νά­στα­σης. Απ’ αυτή την άπο­ψη οι μάζες επα­νει­λημ­μέ­να βρέ­θη­καν αντι­μέ­τω­πες με τους εμπο­ρο­κο­τζα­μπά­ση­δες και έτει­ναν να βαθύ­νουν και να ευρύ­νουν την επα­νά­στα­ση» (από­σπα­σμα από το άρθρο του : «Οι λαϊ­κές μάζες του 1821» «Ριζο­σπά­στης 25Μαρτίου 1936)

Το Εικο­σιέ­να ήταν λοι­πόν εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή επα­νά­στα­ση. Αλλά προ­δό­θη­κε από τον εμποροκοτζαμπασισμό:

«Η Επα­νά­στα­ση του 1821 από­δει­ξε τις τρο­με­ρές δημιουρ­γι­κές ικα­νό­τη­τες που περι­κλεί­ουν οι λαϊ­κές μάζες άμα βρουν τη δυνα­τό­τη­τα να τις εκδη­λώ­σουν και να τις ανα­πτύ­ξουν. Οι ιστο­ρι­κές συν­θή­κες και η συντη­ρη­τι­κή φύση των εμπο­ρο­τσι­φλι­κά­δων δεν επέ­τρε­ψαν να ολο­κλη­ρω­θεί στα 1821 το έργο της επα­νά­στα­σης» Υπο­γρα­φή Γ.Ζέβγος ή Γ.Ζ ή Πολύβιος.

Ποιος ήταν ποιος

Άγνω­στος- άγνω­στος τότε…

Ξέρω πως δεν τον ικα­νο­ποιού­σαν τα άρθρα εκεί­να τότε. Ήταν απλώς οι πρώ­τες κεντρι­κές σκέ­ψεις. Ήθε­λε να προ­χω­ρή­σει σε κάτι ευρύ­τε­ρο, συνο­λι­κώ­τε­ρο απά­νω στο επί­μα­χο θέμα ώστε να φωτί­σει ολοκληρωμένα.

Τον θυμά­μαι σε μια επαρ­χια­κή πολι­τεία- στην Καλα­μά­τα- την άνοι­ξη του 1936.Είχε στα­λεί από το Πολι­τι­κό Γρα­φείο εκεί για λίγο διά­στη­μα. Παρα­νο­μία. Στο σπί­τι που έμε­νε είχα­με συχνά την ευκαι­ρία να μιλή­σου­με για τα θέμα­τα αυτά.

Ερχό­ταν έτσι ψηλός και ξερα­κια­νός όπως ήταν, μ’ ένα ζεμπί­λι όπου μέσα κου­βα­λού­σε λογής, λογής μπου­κά­λια – ιαμα­τι­κό νερό για το στο­μά­χι του- και λίγα βιβλία. Και καθώς την ημέ­ρα δεν ήταν εύκο­λο να κυκλο­φο­ρεί – διά­βα­ζε. Διά­βα­ζε ακρι­βώς βιβλία για την νεο­ελ­λη­νι­κή ιστορία.

-Σκέ­φτο­μαι έλε­γε πως χρειά­ζε­ται κάτι παρά πέρα απ’ τα άρθρα. Ίσως όχι ακό­μη μια ιστο­ρία. Αλλά μια εισα­γω­γή για το Εικο­σιέ­να, χρειά­ζε­ται βρε παι­δί… χρειάζεται.

Δεν κακο­λο­γού­σε ούτε έβρι­ζε ποτέ κανέ­να. Ήταν απλώς αυστη­ρός στις κρί­σεις του.

-Έχει κακο­ποι­η­θεί αφά­ντα­στα αυτή η ιστο­ρία, αφά­ντα­στα. Δεν υπάρ­χει μέθο­δος. Ενώ υπάρ­χει ένα υλι­κό πλου­σιώ­τα­το, δεν έχει συντε­θεί ακό­μη. Φυσι­κά δεν έχει ερμηνευθεί.

Θεω­ρού­σε βασι­κό το λαϊ­κό παρά­γο­ντα στο Εικο­σιέ­να μέσα στα πλαί­σια του εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού της χαρα­κτή­ρα. Και δεν είχε εξα­ντλή­σει όλα τα υλι­κά του θέμα­τος. Αλλά η κρι­τι­κή ματιά του έμπαι­νε βαθειά σα νυστέ­ρι, παρα­μέ­ρι­ζε τα επου­σιώ­δη και έβρι­σκε πάντα το κεντρι­κό νεύ­ρο. Με δύο εφό­δια: τη σωστή μαρ­ξι­στι­κή του μεθο­δο­λο­γία για το γερό κρι­τι­κό μυα­λό του.

Λίγο αργό­τε­ρα πλά­κω­σε ο βρα­χνάς της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας. Ύστε­ρα οι φυλα­κί­σει και οι εξο­ρί­ες. Πάντα όταν μπο­ρού­σε εργα­ζό­ταν, μελε­τού­σε. Δεν άφη­σε το χρό­νο του να περά­σει ανώ­φε­λα ούτε στη σκλη­ρό­τε­ρη παρα­νο­μία ούτε στη χει­ρό­τε­ρη φυλα­κή. Οχι για να περά­σει την ώρα του αλλά για­τί ήταν χρέ­ος αγωνιστικό.

Ο κεντρι­κός του πόθος από τα παλιό­τε­ρα χρό­νια να δώσει μια συν­θε­τι­κώ­τε­ρη εργα­σία για το Εικο­σιέ­να πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε απά­νω στα ελευ­θέ­ρα βου­νά, τον και­ρό της κατο­χής. Εκεί τυπώ­θη­κε για πρώ­τη φορά το α’μέρος της «Σύντο­μης μελέ­της για τη νεο­ελ­λη­νι­κή ιστο­ρία» που είχε επε­ξερ­γα­στεί στην Ακροναυπλία.

Το έργο αυτό ξανα­τυ­πώ­θη­κε πέρ­σι εδώ σε δύο τόμους είναι ο καρ­πός της πολύ­χρο­νης εργα­σί­ας του απά­νω στη νεο­ελ­λη­νι­κή ιστο­ρία και ειδι­κώ­τε­ρα για την Επα­νά­στα­ση του 1821.

Ήθε­λε να το συνε­χί­σει με ένας τρί­το τόμο περ­νώ­ντας στα γεγο­νό­τα της πρό­σφα­της ιστο­ρί­ας μας. Δεν πρόλαβε.Αλλοι θα το συνεχίσουν…

Άλλω­στε ο Ζέβγος – ο άνθρω­πος που συνέ­δε­σε στο στρα­τό­πε­δο το δικό μας το ονο­μά του με το Εικο­σιέ­να- ο ίδιος είναι ήδη ένα ιστο­ρι­κό πρό­σω­πο και τέτοιο μένει στη νεο­ελ­λη­νι­κή ζωή.

Γ. ΛΑΜΠΡΝΟΣ»*

*Ο Γ. Λαμπρι­νός (ψευ­δώ­νυ­μο του Γ. Μπα­στου­νό­που­λου) γεν­νή­θη­κε το 1909 στην Αλα­γω­νία Μεσ­ση­νί­ας. Γιος δικα­στι­κού, πέρα­σε τα παι­δι­κά και εφη­βι­κά του χρό­νια στις πόλεις Καλα­μά­τα, Σπάρ­τη, Τρί­πο­λη, Λαμία. Το 1926 οργα­νώ­θη­κε στο ΚΚΕ, συνε­λή­φθη στο Γύθειο, κατα­δι­κά­στη­κε σε φυλά­κι­ση ενός μηνός και εκτο­πί­στη­κε στη Σπάρ­τη. Το 1927 γρά­φτη­κε στη Νομι­κή σχο­λή αλλά μετά από ένα χρό­νο απο­βλή­θη­κε και κρα­τή­θη­κε στη φυλα­κή για ενά­μι­ση μήνα ύστε­ρα από επει­σό­διο. Παντρεύ­τη­κε το 1936, εξο­ρί­στη­κε από το μετα­ξι­κό καθε­στώς στη Σίκι­νο και αργό­τε­ρα νοση­λεύ­θη­κε με φυμα­τί­ω­ση. Ήταν ήδη μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Δημο­σί­ευ­σε κεί­με­νά του στο περιο­δι­κό Νεο­ελ­λη­νι­κά γράμ­μα­τα και στις στή­λες της φιλο­λο­γι­κής Καθη­με­ρι­νής. Στην Κατο­χή ήταν μέλος του ΕΑΜ και, μαζί με τη Μέλ­πω Αξιώ­τη, υπεύ­θυ­νος για το παρά­νο­μο περιο­δι­κό Νέοι πρω­το­πό­ροι. Το 1944 συνε­λή­φθη και βασα­νί­στη­κε από τους Γερ­μα­νούς. Από το 1945 ήταν υπεύ­θυ­νος της καλ­λι­τε­χνι­κής σελί­δας του Ριζο­σπά­στη και του Ρίζου της Δευτέρας.Με την έναρ­ξη του εμφυ­λί­ου έφυ­γε στη Γαλ­λία και από εκεί επέ­στρε­ψε στο βου­νό, σαν αντα­πο­κρι­τής της εφη­με­ρί­δας του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού. Το 1949 συνε­λή­φθη και εκτε­λέ­στη­κε, παγι­δευ­μέ­νος, σύμ­φω­να με μαρ­τυ­ρί­ες, σ’ ένα κατα­φύ­γιο, όταν η φυμα­τί­ω­ση δεν του επέ­τρε­πε να προ­χω­ρή­σει άλλο με τον ΔΣΕ.

Έργα του: Μορ­φές του ’21 (1945), Η μοναρ­χία στην Ελλά­δα (1945, 1962, 1973), Το δημο­τι­κό τρα­γού­δι (1947, 1981).

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο