Ευλογιά των πιθήκων: Μπορεί να εξελιχτεί σε νέα πανδημία; — Τι ξέρουμε έως τώρα;

Αυξά­νο­νται διε­θνώς τόσο τα επι­βε­βαιω­μέ­να όσο και τα ύπο­πτα κρού­σμα­τα ευλο­γιάς των πιθή­κων ή πιο σωστά των μαϊ­μού­δων (monkeypox). Πολ­λά από αυτά είναι άγνω­στης προ­έ­λευ­σης, πράγ­μα που σημαί­νει ότι ο ιός που την προ­κα­λεί, πιθα­νώς εξα­πλώ­νε­ται κάτω από το “ραντάρ” των υγειο­νο­μι­κών αρχών.

Οι επι­στή­μο­νες αρχί­ζουν να εκφρά­ζουν ανη­συ­χί­ες για την πιθα­νό­τη­τα να προ­κύ­ψει μια νέα επι­δη­μία, καθώς έχουν εντο­πι­στεί κρού­σμα­τα σε του­λά­χι­στον επτά χώρες και ο αριθ­μός αυτός αυξά­νε­ται κάθε μέρα. Ακο­λου­θεί με τη μορ­φή ερω­τα­πα­ντή­σε­ων, με βάση κυρί­ως το New Scientist, μια σύνο­ψη για το τι γνω­ρί­ζου­με έως τώρα:

• Τι είναι η νόσος αυτή; Είναι μια σχε­τι­κά σπά­νια νόσος που προ­κα­λεί­ται από έναν ιό (Poxvirus), που ανή­κει στην ίδια οικο­γέ­νεια με τον ιό της ευλο­γιάς. Η νόσος συνή­θως εξα­πλώ­νε­ται μετα­ξύ των μαϊ­μού­δων στην Κεντρι­κή και Δυτι­κή Αφρι­κή, όπου ενδη­μεί, αλλά περιο­δι­κά “πηδά­ει” και στους ανθρώ­πους, έχο­ντας προ­κα­λέ­σει μέχρι σήμε­ρα μικρές εξάρ­σεις κρου­σμά­των. Για πρώ­τη φορά εντο­πί­στη­κε σε μαϊ­μού­δες εργα­στη­ρί­ου το 1958. Το πρώ­το περι­στα­τι­κό μόλυν­σης ανθρώ­που κατα­γρά­φη­κε στη Δημο­κρα­τία του Κον­γκό το 1970.
• Πόσα περι­στα­τι­κά έχουν υπάρ­ξει κατά την τωρι­νή έξαρ­ση; Έχουν επι­βε­βαιω­θεί παγκο­σμί­ως 35 κρού­σμα­τα και άλλα 72 ύπο­πτα, σύμ­φω­να με τη σχε­τι­κή βάση δεδο­μέ­νων που έχουν δημιουρ­γή­σει οι Μόρις Κρέ­μερ του Πανε­πι­στη­μί­ου της Οξφόρ­δης και Τζον Μπρα­ουν­στάιν της Ιατρι­κής Σχο­λής του Χάρ­βαρντ. Επι­βε­βαιω­μέ­να περι­στα­τι­κά έχουν βρε­θεί σε Βρε­τα­νία, Πορ­το­γα­λία, Ισπα­νία, Σου­η­δία, Βέλ­γιο, ΗΠΑ και Κανα­δά. Οι επι­στή­μο­νες εκτι­μούν ότι πρό­κει­ται πιθα­νώς μόνο για την “κορυ­φή του παγό­βου­νου” και ότι υπάρ­χουν πολ­λά περισ­σό­τε­ρα αδιά­γνω­στα κρούσματα.
• Συν­δέ­ο­νται μετα­ξύ τους όλα τα κρού­σμα­τα; Αυτό δεν είναι σαφές. Έχουν βρε­θεί περι­πτώ­σεις που συν­δέ­ο­νται με άλλο γνω­στό κρού­σμα, αλλά και άλλες χωρίς καμία (γνω­στή του­λά­χι­στον) συσχέ­τι­ση. Η Υπη­ρε­σία Ασφά­λεια της Βρε­τα­νί­ας (UKHSA) εκτι­μά πλέ­ον ότι ο ιός εξα­πλώ­νε­ται από άνθρω­πο σε άνθρω­πο στις χώρες με επι­βε­βαιω­μέ­να περι­στα­τι­κά. Αρκε­τά αφο­ρούν άνδρες ομο­φυ­λό­φι­λους και αμφι­φυ­λό­φι­λους, γι’ αυτό οι υγειο­νο­μι­κές αρχές καλούν τους ανθρώ­πους με αυτό τον σεξουα­λι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό να προ­σέ­χουν για τυχόν εξαν­θή­μα­τα ή άλλα ύπο­πτα συμ­πτώ­μα­τα, ώστε έγκαι­ρα να απευ­θυν­θούν σε γιατρό.
• Πώς εξα­πλώ­νε­ται η νόσος; Σύμ­φω­να με τον Παγκό­σμιο Οργα­νι­σμό Υγεί­ας (ΠΟΥ), μπο­ρεί να μετα­δο­θεί με την εισπνοή μολυ­σμέ­νων σωμα­τι­δί­ων και με την επα­φή με δερ­μα­τι­κά εξαν­θή­μα­τα της νόσου ή με μολυ­σμέ­να από τον ιό υλι­κά. Σύμ­φω­να με τα Κέντρα Ελέγ­χου και Πρό­λη­ψης Νόσων (CDC) των ΗΠΑ, η μετά­δο­ση από άνθρω­πο σε άνθρω­πο πιστεύ­ε­ται ότι συμ­βαί­νει κυρί­ως μέσω μεγά­λων ανα­πνευ­στι­κών σωμα­τι­δί­ων που δεν ταξι­δεύ­ουν μακριά, συνε­πώς για να μολυν­θεί κάποιος, πρέ­πει να υπάρ­ξει παρα­τε­τα­μέ­νη κοντι­νή επα­φή πρό­σω­πο με πρό­σω­πο. Ο ιός δεν θεω­ρεί­ται ότι εξα­πλώ­νε­ται εύκο­λα μετα­ξύ των ανθρώ­πων και, σύμ­φω­να με την UKHSA, ο κίν­δυ­νος μόλυν­σης του πλη­θυ­σμού ‘παρα­μέ­νει χαμη­λός’. Η νόσος μπο­ρεί να εξα­πλω­θεί επί­σης μέσω επα­φής με ρού­χα, πετσέ­τες, σεντό­νια ή άλλα αντι­κεί­με­να μολυ­σμέ­νου ατό­μου. Δεν θεω­ρεί­ται σεξουα­λι­κά μετα­δι­δό­με­νο νόση­μα, όμως μπο­ρεί να μετα­δο­θεί πιο εύκο­λα κατά τη σεξουα­λι­κή επα­φή μέσω του δέρ­μα­τος. Ακό­μη, είναι δυνα­τό να μετα­δο­θεί από μολυ­σμέ­νο ζώο σε άνθρω­πο, αν κανείς δαγκω­θεί από αυτό ή αγγί­ξει το αίμα του, τα σωμα­τι­κά υγρά του, τα εξαν­θή­μα­τα του κ.α., ή αν φάει όχι καλά ψημέ­νο κρέ­ας τέτοιου ζώου.
• Ποια είναι τα συμ­πτώ­μα­τα; Περι­λαμ­βά­νουν πυρε­τό, πονο­κέ­φα­λο, μυϊ­κούς πόνους, πόνους στη μέση, πρη­σμέ­νους λεμ­φα­δέ­νες, κρυά­δες και εξά­ντλη­ση. Μπο­ρεί επί­σης να εμφα­νι­στούν εξαν­θή­μα­τα, αρχι­κά στο πρό­σω­πο και μετά σε άλλα μέρη του σώμα­τος, μετα­ξύ άλλων στα γεν­νη­τι­κά όργα­να. Το εξάν­θη­μα μοιά­ζει αρχι­κά με εκεί­νο της ανεμοβλογιάς.
• Πόσο θανα­τη­φό­ρα είναι; Η νόσος είναι συνή­θως ήπια και οι περισ­σό­τε­ροι ασθε­νείς αναρ­ρώ­νουν σε λίγες εβδο­μά­δες χωρίς θερα­πεία. Στην Αφρι­κή μπο­ρεί να σκο­τώ­σει έως το 10% των ανθρώ­πων που μολύ­νο­νται, όμως αυτό αφο­ρά, σύμ­φω­να με τον ΠΟΥ, το ένα από τα δύο στε­λέ­χη, εκεί­νο του Κον­γκό, που είναι πιο επι­κίν­δυ­νο, ενώ το άλλο στέ­λε­χος, της Δυτι­κής Αφρι­κής, σκο­τώ­νει έναν στους 100 ασθε­νείς. Μέχρι στιγ­μής, η γενε­τι­κή ανά­λυ­ση έχει εντο­πί­σει στη Βρε­τα­νία μόνο το δεύ­τε­ρο δυτι­κο­α­φρι­κα­νι­κό στέ­λε­χος, αλλά δεν υπάρ­χουν αντί­στοι­χα στοι­χεία αλλη­λού­χι­σης από άλλες χώρες. Τα ανω­τέ­ρω ποσο­στά θανά­των αφο­ρούν την ανα­λο­γία σε σχέ­ση με τα επι­βε­βαιω­μέ­να κρού­σμα­τα, όμως δεδο­μέ­νου ότι υπάρ­χουν πιθα­νώς αρκε­τά ακό­μη κρού­σμα­τα πιο ήπια που περ­νά­νε απα­ρα­τή­ρη­τα, η πραγ­μα­τι­κή θνη­τό­τη­τα της νόσου εκτι­μά­ται ότι είναι σημα­ντι­κά μικρό­τε­ρη. Σύμ­φω­να με τον ΠΟΥ, τα παι­διά κιν­δυ­νεύ­ουν περισ­σό­τε­ρο από τους ενή­λι­κες να αρρω­στή­σουν σοβα­ρά. Επί­σης η μόλυν­ση μιας εγκύ­ου μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε επι­πλο­κές κύη­σης, ακό­μη και θνησιγένεια.
• Υπάρ­χουν θερα­πεί­ες ή εμβό­λια; Ναι. Το αντι­ι­κό φάρ­μα­κο tecovirimat (Tpoxx) έχει εγκρι­θεί σε ΗΠΑ και Ευρώ­πη κατά της συγκε­κρι­μέ­νης νόσου και της δαμα­λί­τι­δας στα ζώα. Το φάρ­μα­κο μειώ­νει σημα­ντι­κά την πιθα­νό­τη­τα θανά­του. Υπάρ­χει επί­σης το εμβό­λιο Jynneos (γνω­στό επί­σης ως Imvanex και Imvamune), επί­σης εγκε­κρι­μέ­νο σε ΗΠΑ και Ευρώ­πη, που απο­τρέ­πει τη λοί­μω­ξη σε ενή­λι­κες. Επι­πλέ­ον, όσοι είναι αρκε­τά μεγά­λοι για να έχουν εμβο­λια­στεί ως παι­διά κατά της ευλο­γιάς, έχουν ακό­μη κάποια προστασία.
• Έχουν υπάρ­ξει στο παρελ­θόν εξάρ­σεις κρου­σμά­των εκτός Αφρι­κής; Είχαν συμ­βεί αρκε­τά τέτοια ξεσπά­σμα­τα, αλλά συνή­θως αφο­ρού­σαν κάθε φορά λίγα μόνο κρού­σμα­τα και με πολύ περιο­ρι­σμέ­νη γεω­γρα­φι­κή εξάπλωση.
• ‘Αρα η τωρι­νή έξαρ­ση είναι η μεγα­λύ­τε­ρη που έχει ποτέ συμ­βεί; Όχι. Είχαν υπάρ­ξει μεγα­λύ­τε­ρες στην Αφρι­κή, όπως το 2001 και 2002, όταν είχαν κατα­γρα­φεί 485 κρού­σμα­τα και 25 θάνα­τοι στη Δημο­κρα­τία του Κον­γκό. Το 2017 και 2018 είχαν ανα­φερ­θεί 122 επι­βε­βαιω­μέ­να ή πιθα­νά κρού­σμα­τα και επτά θάνα­τοι στη Νιγηρία.
• Μπο­ρεί η τρέ­χου­σα έξαρ­ση να προ­κα­λεί­ται από νέο στέ­λε­χος του ιού; Παρα­μέ­νει άγνω­στο. Το γεγο­νός πάντως ότι τόσες πολ­λές περι­πτώ­σεις ανι­χνεύ­ο­νται σε διά­φο­ρες χώρες, δεί­χνει ότι πρό­κει­ται για πιο μετα­δο­τι­κό στέ­λε­χος από άλλα στο παρελ­θόν. Αν και υπάρ­χει πιθα­νό­τη­τα ότι απλώς τυχαία γεγο­νό­τα, όπως η παρου­σία υπερ-μετα­δο­τών, να έχει βοη­θή­σει ένα παλαιό­τε­ρο στέ­λε­χος του ιού να εξα­πλω­θεί ευρύ­τε­ρα. Είναι νωρίς για να εξα­χθεί ορι­στι­κό συμπέ­ρα­σμα. Η γενε­τι­κή ανά­λυ­ση περισ­σό­τε­ρων δειγ­μά­των από κρού­σμα­τα θα απο­κα­λύ­ψει αν πρό­κει­ται για δια­φο­ρε­τι­κό στέλεχος.
• Είναι πιθα­νό να προ­κύ­ψει μια νέα παν­δη­μία; Η εκτί­μη­ση των επι­στη­μό­νων είναι ότι το νέο ξέσπα­σμα μπο­ρεί να ελεγ­χθεί με ιχνη­λά­τη­ση επα­φών και εμβο­λια­σμό όσων θεω­ρού­νται ότι κιν­δυ­νεύ­ουν με μόλυν­ση. Αν και δεν απο­κλεί­ουν τελεί­ως μια παν­δη­μία, δεν τη θεω­ρούν πιθα­νή και δεν θεω­ρούν ότι πρό­κει­ται για κάτι στο ίδιο επί­πε­δο με τον κορονοϊό.

Κων­στα­ντί­νος Θεο­τό­κης: «Αγά­πη παράνομη»