Ιβάν Αϊβα­ζόφ­σκι (1817–1900): Ρώσος ζωγρά­φος Αρμε­νι­κής κατα­γω­γής  (Αϊβα­ζιάν Οβα­νές Κων­στα­ντί­νο­βιτς το πραγ­μα­τι­κό του όνο­μα), ο μεγα­λύ­τε­ρος θαλασ­σο­γρά­φος όλων των επο­χών. Δεν είναι τυχαίο ότι μαζί του ασχο­λή­θη­καν οι σημα­ντι­κό­τε­ρες προ­σω­πι­κό­τη­τες του Ρωσι­κού πολι­τι­σμού όπως ο Φιό­ντορ Ντο­στο­γιέφ­σκι, ο Άντον Τσέ­χωφ κι ο Λέων Τολ­στόι, δεν είναι τυχαία η διε­θνής ανα­γνώ­ρι­ση του..

Δεκά­δες οι βρα­βεύ­σεις του παγκό­σμια, χιλιά­δες τα έργα του εφό­σον ο μεγά­λος δημιουρ­γός ζωγρά­φι­ζε διαρ­κώς κι ήταν σε θέση να τελειώ­σει ένα έργο του σε καμ­βά σε ελά­χι­στο χρόνο.

Ανά­με­σα στα έργα του υπήρ­ξαν και δύο τα οποία οι Ρώσοι δεν έχουν δει ποτέ: είναι τα δύο απα­γο­ρευ­μέ­να έργα του –«Το πλοίο της βοή­θειας» και «Η δια­νο­μή τρο­φί­μων» ή «Μοι­ρά­ζο­ντας είδη τρο­φί­μων» \ 1892.

Οι Απαγορευμένοι πίνακες

α. Μοι­ρά­ζο­ντας είδη τρο­φί­μων ή η δια­νο­μή τροφίμων

Ιδιαί­τε­ρα εντυ­πω­σια­κός πίνα­κας όπου βλέ­που­με μία αγω­νι­στι­κή ρώσι­κη τριά­δα φορ­τω­μέ­νη με τρό­φι­μα. Στο έλκη­θρο, ένας Ρώσος χωρι­κός κυμα­τί­ζει περή­φα­να την Αμε­ρι­κα­νι­κή σημαία. Πίσω οι χωρι­κοί κου­νά­νε τα κασκόλ και τα καπέ­λα τους, ενώ κάποιοι γονα­τί­ζουν στην άκρη του δρό­μου , προ­σεύ­χο­νται στον Θεό και ευχα­ρι­στούν …την Αμερική .

β.Το πλοίο της Βοήθειας

Βαλ­τι­κή θάλασ­σα. Αμε­ρι­κα­νι­κό πλοίο ‘μπαί­νει’ στο λιμά­νι της Βαλ­τι­κής γεμά­το τρό­φι­μα για τους λιμο­κτο­νού­ντες Ρώσους που το υπο­δέ­χο­νται με πανη­γυ­ρι­σμούς. Αυτά όσο αφο­ρά τη σύντο­μη περι­γρα­φή των δύο πινά­κων που όπως ήδη ανα­φέρ­θη­κε δεν έχουν δει ποτέ οι Ρώσοι. Ρωσία και Η.Π.Α . Γνω­στές σε όλους οι  σημε­ρι­νές σχέ­σεις των δύο Κρα­τών, άγνω­στες οι παλιές που δεν ήταν πάντα τετα­μέ­νες και …πολε­μο­χα­ρείς.

Ο μεγάλος λιμός στην Τσαρική Ρωσία 1891–1892

Ναι, έχουν γρα­φτεί ατέ­λειω­τες σελί­δες για τον περί­φη­μο λιμό της Ουκρα­νί­ας στον 20ό αιώ­να αλλά σχε­δόν τίπο­τα για τον λιμό της Ρωσί­ας τον 19^ο αιώ­να, λιμό που οδή­γη­σε στο θάνα­το εκα­τομ­μύ­ρια αγρό­τες και φτω­χούς Ρώσους κι ήταν ο λιμός που έπλη­ξε την περιο­χή του Βόλ­γα και του Τσερ­νο­ζε­μίε, λιμός απο­τέ­λε­σμα αντί­ξο­ων και­ρι­κών συν­θη­κών για το σιτά­ρι κλπ αλλά όχι μόνο…

Όχι μόνο για­τί το κύριο πρό­βλη­μα του λιμού που εξα­φά­νι­σε από το χάρ­τη ολό­κλη­ρα χωριά της υπαί­θρου ήταν η πολι­τι­κή που ακο­λου­θού­σε η Κυβέρ­νη­ση με τα δημη­τρια­κά. Στον πρώ­το χρό­νο της μεγά­λης πεί­νας-1891–  η Ρωσία έκα­νε εξα­γω­γές από τη χώρα 3,5 τόνων σιτη­ρών και τον επό­με­νο χρό­νο, χρό­νο άγριου λιμού η χώρα εξή­γα­γε 6,6 εκα­τομ­μύ­ρια σιτη­ρά!!!  Ο καπι­τα­λι­σμός υπήρ­χε από τότε…

Τα Ταμεία του Κρά­τους γέμι­ζαν, ο λαός πέθαι­νε στους δρό­μους από ασυ­τία ‚χάθη­καν ολό­κλη­ρες οικο­γέ­νειες. «Δεν έχω ανθρώ­πους που λιμο­κτο­νούν, υπάρ­χουν μόνο εκεί­νοι που επι­ρε­ά­ζο­νται από την έλλει­ψη συγκο­μι­δής», το σχό­λιο του Τσά­ρου Αλε­ξάν­δρου Γ’…

Ας δού­με πως περι­γρά­φει το λιμό ο κορυ­φαί­ος συγ­γρα­φέ­ας Λέων Τολ­στόι:< Οι άνθρω­ποι και τα βοοει­δή πεθαί­νουν. Άλλοι πεθαί­νουν σε πλα­τεί­ες με τρα­γι­κούς σπα­σμούς, άλλοι ήσυ­χα στα σπί­τια τους, σε καλύ­βες κι αυλές.. Μπρο­στά στα μάτια μας μια μεγά­λη δοκι­μα­σία, μια αδι­κία. Πλου­τι­σμός των πλου­σί­ων, φτώ­χεια των φτω­χών και κατα­στρο­φή των φτω­χό­τε­ρων… Πνευ­μα­τι­κή και ηθι­κή παρακ­μή, ανά­πτυ­ξη όλων των χει­ρό­τε­ρων ανθρώ­πι­νων χαρα­κτη­ρι­στι­κών: κλο­πή, κακία, φθό­νος κλπ.

Η εμπλοκή της Αμερικής

Η είδη­ση για την πεί­να στη Ρωσία έφτα­σε στην Ευρώ­πη και μάλι­στα στην Αμε­ρι­κή, η οποία απο­φά­σι­σε να βοη­θή­σει τους λιμο­κτο­νού­ντες. Ποιος το απο­φά­σι­σε; Ο βαθύ­πλου­τος φιλάν­θρω­πος εκδό­της και ακτι­βι­στής William Edgar  με την οργά­νω­ση ενός κινή­μα­τος με σύν­θη­μα «Δεν είναι ζήτη­μα πολι­τι­κής, αλλά ζήτη­μα ανθρω­πιάς» — Όπως μας ενη­με­ρώ­νει ο ιστό­το­πος Kulturologia.gr.

Αυτό το κίνη­μα οργα­νώ­θη­κε και καθο­δη­γή­θη­κε από τον φιλάν­θρω­πο William Edgar, ο οποί­ος το καλο­καί­ρι του 1891 δημο­σί­ευ­σε άρθρα στο περιο­δι­κό του North Western Miller σχε­τι­κά με τον λιμό στη Ρωσία. Έστει­λε επί­σης περί­που 5,000 επι­στο­λές σε εμπό­ρους σιτη­ρών στις βόρειες πολι­τεί­ες ζητώ­ντας βοή­θεια. Ο Έντ­γκαρ υπεν­θυ­μί­ζει στους συμπο­λί­τες του ότι κατά τη διάρ­κεια του Εμφυ­λί­ου Πολέ­μου του 1862–1863, το ρωσι­κό ναυ­τι­κό παρεί­χε ανε­κτί­μη­τη βοή­θεια στη χώρα τους στέλ­νο­ντας δύο στρα­τιω­τι­κές μοί­ρες. Εκεί­νη την επο­χή υπήρ­χε πραγ­μα­τι­κή απει­λή ότι η Αγγλία και η Γαλ­λία θα έρχο­νταν σε βοή­θεια των Νότιων. Ωστό­σο, ο ρωσι­κός στο­λί­σκος παρέ­μει­νε κοντά στην αμε­ρι­κα­νι­κή ακτή για επτά μήνες – και οι Βρε­τα­νοί και οι Γάλ­λοι δεν τόλ­μη­σαν να προ­κα­λέ­σουν σύγκρου­ση με τη Ρωσία. Αυτό βοή­θη­σε τους Βόρειους να κερ­δί­σουν τον εμφύ­λιο πόλεμο.

Οι εκκλή­σεις του Αμε­ρι­κα­νού ακτι­βι­στή βρί­σκουν αντα­πό­κρι­ση στις καρ­διές των συμπο­λι­τών του και η συγκέ­ντρω­ση των δωρε­ών ξεκι­νά από παντού. Το έργο γίνε­ται ανε­πί­ση­μα και σε εθε­λο­ντι­κή βάση, καθώς η κυβέρ­νη­ση των Η.Π.Α δεν εγκρί­νει τη χει­ρο­νο­μία φιλι­κής βοή­θειας, αλλά δεν μπο­ρεί να την απα­γο­ρεύ­σει. Στις αρχές της άνοι­ξης του 1892, ατμό­πλοια με πολύ­τι­μο φορ­τίο έφτα­σαν στη Βαλ­τι­κή. Ένας από αυτούς είναι ο διορ­γα­νω­τής της συλ­λο­γής τρο­φί­μων – ο William Edgar. Από τις αρχές της άνοι­ξης έως τα μέσα του καλο­και­ριού, πέντε ατμό­πλοια με συνο­λι­κά πάνω από 10,000 τόνους ανθρω­πι­στι­κού φορ­τί­ου, αξί­ας 1 εκα­τομ­μυ­ρί­ου δολα­ρί­ων (σημε­ρι­νά 32 εκατ. $), ελλι­με­νί­στη­καν στη Ρωσία.

Ο Μαρξ και η αισθη­τι­κή, του Μιχα­ήλ Λίφσιτς

Aivazovsky – αυτόπτης μάρτυρας του ιστορικού γεγονότος

Τα πρώ­τα μετα­φο­ρι­κά πλοία της Ιντιά­να και του Μιζού­ρι, ο λεγό­με­νος «στό­λος που λιμο­κτο­νεί», έφθα­σαν στα λιμά­νια της Λιμπά­βα και της Ρίγας. Ο Ivan Konstantinovich Aivazovski παρα­κο­λού­θη­σε προ­σω­πι­κά τη συνά­ντη­ση του πολυα­να­με­νό­με­νου φορ­τί­ου, το οποίο θα βοη­θού­σε να ξεπε­ρα­στεί η κατα­στρο­φι­κή κατά­στα­ση στη χώρα. Στα λιμά­νια της Βαλ­τι­κής, τα πλοία υπο­δέ­χθη­καν με ορχή­στρες, ξεκί­νη­σαν βαγό­νια τρο­φί­μων, δια­κο­σμη­μέ­να με αμε­ρι­κα­νι­κές και ρωσι­κές σημαί­ες. Το γεγο­νός αυτό εντυ­πω­σί­α­σε τόσο πολύ τον καλ­λι­τέ­χνη- που ήταν μάρ­τυ­ρας της δια­νο­μής της Αμε­ρι­κα­νι­κής ανθρω­πι­στι­κής βοήθειας‑, και απο­τύ­πω­σε το σημα­ντι­κό αυτό ιστο­ρι­κό γεγο­νός  στους πίνα­κές του: «Πλοίο της βοή­θειας» και «Δια­νο­μή τροφίμων».

Οι αρχές είχαν άλλη άπο­ψη. Ποιός θα ήθε­λε έναν Ρώσο χωριά­τη σε ρωσι­κό τρίο να κου­νά­ει περή­φα­να την αμε­ρι­κα­νι­κή σημαία; Ο Τσά­ρος Αλέ­ξαν­δρος Γ’ ενο­χλή­θη­κε από την φιλο­α­με­ρι­κα­νι­κή διά­θε­ση του λαού που απο­τύ­πω­σε ο Ιβάν στον καμ­βά του και πιστεύ­ο­ντας ότι αυτό θα λει­τουρ­γού­σε ως υπεν­θύ­μι­ση της κακής πολι­τι­κής του που έρι­ξε τη χώρα στο χεί­λος της πεί­νας απα­γό­ρε­ψε την δημό­σια έκθε­ση των δύο πινά­κων. Αντι­θέ­τως ο μελ­λο­ντι­κός αυτο­κρά­το­ρας Νικό­λα­ος Β’ ́ αντα­πο­κρί­θη­κε θετι­κά στην αμε­ρι­κα­νι­κή βοή­θεια και ευχα­ρί­στη­σε τους πολί­τες των ΗΠΑ για την υπο­στή­ρι­ξή τους.

Μία άλλη εκδο­χή της υπό­θε­σης παρου­σιά­ζει το zivopits kak vietsnost ‑σελί­δα λογο­τε­χνι­κή-ιστο­ρι­κή‑, όπου ο Τσά­ρος υπήρ­ξε κι αυτός θύμα ποιών άλλων; Των πανί­σχυ­ρων εμπό­ρων της επο­χής που ήθε­λαν να εκμε­ταλ­λευ­τούν ακό­μη και το σιτά­ρι της Αμε­ρι­κα­νι­κής βοή­θειας , εμπό­δι­ζαν την απο­βί­βα­ση των τρο­φί­μων από τα πλοία και απέ­κτη­σαν τελι­κά την ευθύ­νη δια­νο­μής της στο λαό νοθεύ­ο­ντας το σιτά­ρι με πέτρες κλπ δίνο­ντας έτσι πολύ λιγό­τε­ρο στους πει­να­σμέ­νους αγρό­τες και που­λώ­ντας στο λαό το υπό­λοι­πο με τερά­στια κέρ­δη. Γνω­ρί­ζο­ντας τις πρα­κτι­κές των Ρώσων επι­χει­ρη­μα­τιών-εμπό­ρων εκεί­νης της περιό­δου που έχουν κατα­γρα­φεί ακό­μη και στην λογο­τε­χνία και τη ζωγρα­φι­κή τίπο­τα δεν απο­κλεί­ει κι ο ίδιος ο τσά­ρος να υπήρ­ξε θύμα των οικο­νο­μι­κών συμφερόντων.

Τι απέγιναν οι απαγορευμένοι πίνακες του Ιβάν Αϊβαζόφσκι;

Όπως μας ενη­με­ρώ­νει το Liubiteli Krasoti ι kulturi fo fsieh ih praiableniah , ο μεγά­λος ζωγρά­φος Ιβάν Αϊβα­ζόφ­σκι πήρε τους δύο απα­γο­ρευ­μέ­νους για τις Ρώσι­κες αρχές πίνα­κες του και πήγε στην Αμε­ρι­κή. Κατά την διάρ­κεια της εκεί επί­σκε­ψης του ο Αϊβα­ζόφ­σκι παρου­σί­α­σε και πρό­σφε­ρε τα δύο έργα του στην Washington Gallery Conconar. ως ένδει­ξη ευγνω­μο­σύ­νης του Ρωσι­κού λαού προς τους Αμε­ρι­κα­νούς για την βοή­θεια τους .

Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι από το 1961 ως το 1964 οι πίνα­κες αυτοί εκτέ­θη­καν στον Λευ­κό Οίκο με πρω­το­βου­λία της τότε πρώ­της Κυρί­ας των Η.Π.Α Jaqueline Kennedy. Και το 1979- άγνω­στο το πώς‑, βρέ­θη­καν  σε ιδιω­τι­κή συλ­λο­γή στην Πεν­συλ­βά­νια και δεν ήταν δια­θέ­σι­μα για προ­βο­λή , για πολ­λά χρό­νια. Τέλος το 2008 , στη δημο­πρα­σία Sotheby’s και οι δύο ιστο­ρι­κοί πίνα­κες του Αιβα­ζόφ­σκι που­λή­θη­καν ένα­ντι του αστρο­νο­μι­κού  ποσού των 2,4 εκα­τομ­μυ­ρί­ων δολα­ρί­ων σε ένα από τους θαμώ­νες που αμέ­σως τους παρέ­δω­σε στην γκα­λε­ρί Corcoran στην Ουά­σιγ­κτον εκεί όπου τους είχε δωρί­σει ο μέγας δημιουρ­γός Ιβάν Αϊβαζόφσκι.

Η ιστο­ρία μέσα στην ζωγρα­φι­κή. Ένα γεγο­νός σχε­δόν άγνω­στο δια­σώ­θη­κε από δύο ζωγρα­φι­κά έργα του Ιβάν Αϊβα­ζόφ­σκι. Ρωσία‑Η.Π.Α φίλοι έστω για λίγο στον Εμφύ­λιο των Η.Π.Α που το αντα­πέ­δω­σαν με την ανθρω­πι­στι­κή βοή­θεια στο λιμό της Ρωσίας.

Τασ­σώ Γαΐλα
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια.

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…», του Νίκου Μόττα