Ακόμα κι αν η αναφερόμενη τηλεθέαση για τον τελικό του Μουντιάλ 2018 στη Ρωσία (Γαλλία-Κροατία 4–2) των 3,572 δισεκατομμυρίων φαίνεται να είναι υπερβολική, όσο και οι προβλέψεις του προέδρου της FIFA, Τζιάνι Ινφαντίνο, για πέντε δισεκατομμύρια τηλεθεατές στο Μουντιάλ 2022 στο Κατάρ, το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι σίγουρα ένα από τα λίγα πραγματικά παγκόσμια γεγονότα και ευκαιρία για μεγάλες μπίζνες και υλοποίηση πολιτικών στόχων.
Η πρώτη φορά από το 1934…
Σίγουρα, όμως, από την προσέγγιση στο Μουντιάλ του Κατάρ δεν μπορεί να απουσιάζει μια αίσθηση ανησυχίας. Αυτό είναι το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο από το 1934 που φιλοξενείται από μια χώρα, η οποία δεν έχει παίξει στο παρελθόν σε αυτό.
Γιατί λοιπόν το Κατάρ έδειξε τέτοια μεγάλη προθυμία να διοργανώσει το τουρνουά, ξοδεύοντας σχεδόν 220 δισεκατομμύρια δολάρια;
Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά είναι σίγουρα διαχρονική, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά σε σχετική ανάλυσή του στην ιστοσελίδα UnHerd ο αρθογράφος του Gurdian και του Sports Illustrated, Τζόναθαν Γουίλσον, σημειώνοντας ότι «η φιλοξενία του Παγκοσμίου Κυπέλλου ήταν πάντα μια πολιτική πράξη».
Με την ανάληψη του μουντιάλ το Κατάρ επεδίωξε την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προβολή και ενίσχυση της χώρας. Οι προσδοκίες της πετρελαιομοναρχίας δεν είχαν να κάνουν μόνο με τα έσοδα από τη βιομηχανία του εμπορευματοποιημένου ποδοσφαίρου, αλλά και με πολύπλευρα οφέλη, σε ζητήματα που αφορούν μεταξύ άλλων τις γεωπολιτικές αντιθέσεις στην ευρύτερη περιοχή, π.χ. τη σχέση του Κατάρ με τα γειτονικά αραβικά κράτη.
Σύμφωνα με στοιχεία που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα από στελέχη της Οργανωτικής Επιτροπής «Κατάρ 2022», η διοργάνωση αναμένεται να φέρει μέχρι και 17 δισ. δολάρια. Στο ποσό αυτό περιλαμβάνονται τα έσοδα από τη διεξαγωγή του Μουντιάλ , από τα οποία βάσει διαφόρων συμφωνιών το Κατάρ θα καρπωθεί περίπου το 85%, αλλά και αυτά που θα προκύψουν για την οικονομία της χώρας με βάση και τις μελλοντικές ευκαιρίες που ανοίγονται με αφορμή τη διοργάνωση, σε τομείς όπως οι Μεταφορές, ο Τουρισμός, οι δομές φιλοξενίας, η Εστίαση.
Το στοίχημα της Ουρουγουάης το 1930
Όταν, για παράδειγμα, η Ουρουγουάη διοργάνωσε το πρώτο τουρνουά το 1930, η κυβέρνηση του Χουάν Καμπιστέγκι ανέλαβε το κόστος των ταξιδιωτικών εξόδων των ομάδων, επειδή πίστευε ότι το τουρνουά θα προωθούσε την εκατονταετηρίδα της ανεξαρτησίας της χώρας. Το στοίχημα απέδωσε. Η Ουρουγουάη νίκησε στον τελικό την Αργεντινή με 4–2.
Το Μουντιάλ του Μουσολίνι το 1934
Όμως, αυτό δεν ήταν τίποτα σε σύγκριση με εκείνο που συνέβη στην Ιταλία τέσσερα χρόνια αργότερα. Ο Μπενίτο Μουσολίνι γνώριζε καλά τις προπαγανδιστικές δυνατότητες του αθλητισμού.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αμβέρσας του 1920 ήταν στο πίσω μέρος του μυαλού του, όταν οι Ιταλοί αθλητές τραγούδησαν την «Κόκκινη Σημαία». Δώδεκα χρόνια αργότερα, έφτασαν στο Λος Άντζελες ντυμένοι με ασορτί μαύρα πουκάμισα τραγουδώντας το “Giovinezza”, τον ύμνο του Ιταλικού Φασιστικού Κόμματος. Πήραν τη δεύτερη θέση στον πίνακα των μεταλλίων. Οι νίκες στο εξωτερικό, όπως σημείωσε ο Μουσολίνι ήδη από το 1928, «ήταν ξεκάθαρα σημάδια φυλετικής ανωτερότητας που προορίζονται να αντικατοπτρίζονται σε πολλούς τομείς εκτός του αθλητισμού».
Η Ιταλία στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1934, καθοδηγούμενη από τον Βιτόριο Πότσο, εκτός των όποιων δυνατοτήτων της βρήκε διαιτητές καλοπροαίρετους. Υπήρξαν πολλές φήμες σχετικά με τις συναντήσεις μεταξύ του Μουσολίνι και του Σουηδού διαιτητή, Ιβάν Έκλιντ, ο οποίος διηύθυνε ασυνήθιστα τόσο τον ημιτελικό όσο και τον τελικό της Ιταλίας.
Η “La Gazzetta della Sport” περιέγραψε την εθνική ομάδα ως «μικρούς, γενναίους στρατιώτες που παλεύουν για μια ιδέα που είναι μεγαλύτερη από αυτούς».
Η κατάκτηση του Μουντιάλ αφορούσε επίσης την προβολή της ιδέας της Ιταλίας ως σύγχρονου έθνους. Υπήρχαν μεγάλες επενδύσεις στα γήπεδα για μια δεκαετία πριν από το τουρνουά. Θέλησε να δείξει ότι η Ιταλία οργάνωσε το φεστιβάλ ποδοσφαίρου με στυλ.
Το «στρατιωτικό» Μουντιάλ της Αργεντινής το 1978
Η Αργεντινή επελέγη το 1966 ως «οικοδέσποινα» για το τουρνουά του 1978, τη διοργάνωση μιας στρατιωτικής χούντας. Πριν από τη διεξαγωγή του τουρνουά, οι φτωχογειτονιές καταστράφηκαν ή κρύφτηκαν από τα μάτια, οι αντιφρονούντες συγκεντρώθηκαν και περίπου το ένα δέκατο του εθνικού προϋπολογισμού δαπανήθηκε για την κατασκευή ή την ανακαίνιση σταδίων. Το πιο σημαντικό, η Αργεντινή κατέκτησε το τρόπαιο.
Το αν, όπως πιστεύεται ευρέως, ήταν η επιτυχία που κράτησε τη χούντα στην εξουσία είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, αλλά δύο λεπτομέρειες φαίνονται ενδεικτικές. Πρώτον, περίπου δέκα λεπτά με τα πόδια από το «Μονουμεντάλ», το στάδιο όπου η Αργεντινή νίκησε την Ολλανδία στον τελικό, βρίσκεται η ESMA (Σχολή Μηχανικών του Ναυτικού), η οποία, υπό τη χούντα, έγινε ένα διαβόητο κέντρο βασανιστηρίων. Όταν οι κρατούμενοι, ακούγοντας τους βρυχηθμούς του πλήθους, πανηγύρισαν στα κελιά, ο στρατηγός Χόρχε Ακόστα, ένας από τους πιο βάναυσους βασανιστές, έβαλε τρεις από αυτούς στο αυτοκίνητό του και έσπασε τα παράθυρα, για να δουν τους εορτασμούς στους δρόμους.
Επίσης, τέσσερα χρόνια αργότερα, μετά την εισβολή στα Φόκλαντ, οι τηλεοπτικές εκπομπές της Αργεντινής κυριαρχούνταν από δύο πράγματα: ειδήσεις από τον πόλεμο και επαναλήψεις της δόξας του ’78.
Η… διήγηση της Αγγλίας το 1966
Όλα αυτά δείχνουν ότι η περίπτωση του Κατάρ δεν είναι μοναδική. Κάθε χώρα που έχει «φιλοξενήσει» το Παγκόσμιο Κύπελλο το έχει κάνει, έχοντας ως στόχο να εμφανιστεί ως νέα δύναμη. Ακόμη και η Αγγλία, το 1966, είδε τον θρίαμβό της ως μέσο για να προβάλλει μια εικόνα ενός ζωντανού, σύγχρονου έθνους που αναδύεται από τη ζοφερή εικόνα της δεκαετίας του ’50.
Ο αθλητισμός ως μέσο επιρροής
Σίγουρα δεν είναι οι μόνες περιπτώσεις προς σημείωση, όμως χωρίς αμφιβολία αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο έχει διαφορετική αίσθηση.
Εξαρχής η επιλογή του Κατάρ για τη διοργάνωση του Μουντιάλ στιγματίστηκε από αποκαλύψεις για σκάνδαλα διαφθοράς και χρηματισμού παραγόντων της FIFA προκειμένου να ψηφίσουν υπέρ της ανάθεσης της διοργάνωσης στο Κατάρ, ενώ τα χρόνια που ακολούθησαν εκδηλώθηκαν διαμαρτυρίες ενάντια στην εν λόγω πετρελαιομοναρχία, όπου είναι καθεστώς η καταπάτηση δημοκρατικών ελευθεριών και οι διακρίσεις με βάση το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Και, βέβαια, για το εργατικό αίμα με το οποίο έχουν ποτιστεί τα κέρδη που προσδοκούν οι διοργανωτές και η FIFA από το πανάκριβο πρότζεκτ «Μουντιάλ στο Κατάρ».
Τα 16 από τα 22 μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της FIFA που έλαβε την απόφαση είτε καταδικάστηκαν, είτε κατηγορήθηκαν αξιόπιστα για αδίκημα, ενώ πολλοί αναρωτήθηκαν τι συζητήθηκε στο μεσημεριανό γεύμα, εννέα ημέρες πριν από την ψηφοφορία, μεταξύ του τότε Γάλλου Προέδρου, Νικολά Σαρκοζί, και του Ταμίμ αλ-Τανί, ο οποίος έκτοτε διαδέχθηκε τον πατέρα του ως Εμίρης του Κατάρ, αλλά και του τότε Γάλλου επικεφαλής της UEFA, Μισέλ Πλατινί.
Έπειτα, υπάρχουν τα αναφερόμενα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το γεγονός ότι από τότε τα κράτη του Κόλπου αγόρασαν μεγάλους ποδοσφαιρικούς συλλόγους και τα δικαιώματα να διοργανώνουν αγώνες Φόρμουλα Ένα. Είναι ένας άλλος τρόπος, με τον οποίο ο αθλητισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να παρουσιάσει μια συγκεκριμένη εικόνα ενός έθνους και να συγκεντρώσει επιρροή.
Ο πρόεδρος της FIFA, Τζιάνι Ινφαντίνο, και η γενική γραμματέας, Φάτμα Σαμούρα, απέστειλαν αυτό το μήνα επιστολή σε καθεμία από τις 32 ομοσπονδίες ποδοσφαίρου που μετέχουν στο Μουντιάλ, καλώντας τους να μην επιτρέψουν «να παρασύρεται το ποδόσφαιρο σε κάθε ιδεολογική ή πολιτική μάχη που υπάρχει».
Η επιστολή κάνει λόγο για την ευκαιρία «να καλωσορίσουμε και να αγκαλιάσουμε όλους, ανεξαρτήτως καταγωγής, θρησκείας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού ή εθνικότητας» — και όμως η ομοφυλοφιλία είναι απαγορευμένη στο Κατάρ.
Ίσως πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η διαδικασία υποβολής υποψηφιοτήτων για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 αφορούσε ένα τουρνουά που θα διεξαγόταν τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, αλλά οι κανόνες άλλαξαν μετά την επικράτηση του Κατάρ στη σχετική ψηφοφορία.
Η διοργάνωση του Κατάρ είναι η πιο ιδιαίτερη στα 92 χρόνια ιστορίας Παγκοσμίων Κυπέλλων σε ό,τι αφορά τον χρόνο διεξαγωγής, καθώς για πρώτη φορά θα γίνει Μουντιάλ χειμώνα στο βόρειο ημισφαίριο. Στην παραπάνω απόφαση κατέληξε η FIFA εξαιτίας των σοβαρών ενστάσεων που υπήρχαν εξαρχής για τις αφόρητες καιρικές συνθήκες στο Κατάρ τον Ιούνη, περίοδο που παραδοσιακά διεξάγεται το Μουντιάλ . Το ζήτημα αυτό μάλιστα αποτέλεσε για μήνες σημείο τριγμών με την UEFA, εξαιτίας των συνεπειών που θα είχε στην αγωνιστική δράση της σεζόν για την Ευρώπη. Με τις δύο πλευρές να τα βρίσκουν τελικά, για τον κοινό σκοπό της προστασίας του «προϊόντος» και της …ηρεμίας της ποδοσφαιρικής αγοράς, η αγωνιστική σεζόν στην Ευρώπη διεκόπη στις 13 Νοέμβρη, μια βδομάδα πριν την έναρξη του Μουντιάλ , προκειμένου να δοθεί χρόνος στις Εθνικές ομάδες να προετοιμαστούν για τη συμμετοχή τους.
Επίσης, δεν υπήρξαν ποτέ λιγότερες από 16 ημέρες μεταξύ του τελικού του Champions League και του πρώτου αγώνα του Παγκοσμίου Κυπέλλου, επομένως οι περισσότεροι παίκτες είχαν τρεις με τέσσερις εβδομάδες περιθώριο για προετοιμασία. Αυτό σημαίνει όχι μόνο μεγαλύτερη πιθανότητα κόπωσης και τραυματισμού για τους παίκτες, αλλά και έλλειψη χρόνου προετοιμασίας για τους ομοσπονδιακούς προπονητές.
Η νέα επιβάρυνση στο πρόγραμμα των αγωνιστικών υποχρεώσεων έχει προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων από ποδοσφαιριστές, προπονητές και ειδικούς του χώρου (γιατρούς, φυσικοθεραπευτές, ψυχολόγους) για τις σημαντικές επιπτώσεις στον τομέα της σωματικής και ψυχικής υγείας των παικτών, εξαιτίας της πρόσθετης πίεσης που θα ασκηθεί ειδικά σε όσους κληθούν να παίξουν στο Μουντιάλ με τις Εθνικές τους ομάδες.
Καραμπινάτα εργοδοτικά εγκλήματα
Πέρα από τα όσα θα γίνουν στα γήπεδα του Κατάρ και θα γράψουν τις νέες σελίδες στην ιστορία του θεσμού σε αγωνιστικό επίπεδο, εξωαγωνιστικά η εικόνα της διοργάνωσης έχει ήδη στιγματιστεί από τους χιλιάδες θανάτους και τους εκατοντάδες τραυματισμούς εργατών στα έργα της διοργάνωσης, κυρίως μεταναστών από φτωχότερες χώρες της Ασίας. Θανάτους και τραυματισμούς με βασικές αιτίες τις άθλιες συνθήκες δουλειάς, αλλά και τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Και, φυσικά, δεν πρόκειται για εργατικά «ατυχήματα», ούτε για μεμονωμένα περιστατικά, αλλά για προφανή εργοδοτικά εγκλήματα, στον βωμό της μπίζνας δισεκατομμυρίων μεταξύ του Κατάρ, της FIFA, των κατασκευαστικών ομίλων και των χορηγών που θησαυρίζουν μέσω της διοργάνωσης. Αυτό άλλωστε αποδεικνύει και η τεράστια προσπάθεια συγκάλυψης των όσων συνέβησαν όλα τα προηγούμενα χρόνια από τους αρμόδιους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν έναν χρόνο περίπου, αρχές Δεκέμβρη του 2021, σε ρεπορτάζ της αγγλικής εφημερίδας «Guardian» γινόταν λόγος για 6.5000 θανάτους εργατών από το 2010 που ξεκίνησαν τα έργα. Αντίστοιχο ρεπορτάζ του γερμανικού δικτύου ΖDF ανέβαζε τον αριθμό των θυμάτων στις 15.000, συμπεριλαμβανομένων και όσων πέθαναν εξαιτίας των συνθηκών διαβίωσης — περισσότερο συνθηκών σύγχρονης σκλαβιάς, όπως έχει αναδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις, με εργάτες να στοιβάζονται κατά δεκάδες σε κοντέινερ, ακόμα και στη μέση της ερήμου, χωρίς στοιχειώδη μέτρα υγιεινής, ενίοτε χωρίς καν πόσιμο νερό κ.ο.κ.
Μετά το «τσουνάμι» των αποκαλύψεων και τις διεθνείς αντιδράσεις, οι διοργανωτές του Κατάρ και η FIFA το τελευταίο διάστημα έχουν επιδοθεί σε μια προσπάθεια εξωραϊσμού της εικόνας της διοργάνωσης, προκειμένου να προστατεύσουν και την ίδια και όσους συσχετίζονται με αυτή (πολυεθνικές, χορηγούς) από ενδεχόμενες απώλειες κερδών. Ετσι, με αφορμή και το αίτημα που διατυπώθηκε πρόσφατα για αποζημιώσεις στις οικογένειες των νεκρών και τραυματισμένων εργατών, Κατάρ και FIFA προσπάθησαν να παρουσιάσουν τη δική τους εικονική πραγματικότητα, με την Παγκόσμια Συνομοσπονδία να παραδέχεται τον θάνατο μόλις …3 εργατών στα έργα και τους διοργανωτές να αναφέρουν τον θάνατο άλλων 36, αλλά «από παθολογικές αιτίες»… Θέσεις που προκάλεσαν νέες αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο.
Οι πραγματικοί νικητές της διοργάνωσης…
Σε αγωνιστικό επίπεδο οι φίλαθλοι παγκοσμίως πρέπει να περιμένουν μέχρι τις 20 Δεκέμβρη και τον τελικό προκειμένου να μάθουν τους κερδισμένους και τους χαμένους του φετινού Μουντιάλ , ωστόσο σε μία ακόμα διοργάνωση κάποιοι ήδη έχουν …κλειδώσει τον τίτλο του νικητή πολύ πριν την έναρξή της. Πολυεθνικές, χορηγοί και η διοργανώτρια FIFA είναι που μπορούν ήδη να θεωρηθούν …τροπαιούχοι στο κυνήγι των κερδών που διεξάγεται στο έδαφος της δημοφιλούς διοργάνωσης, η οποία αποτελεί παράλληλα και τη ναυαρχίδα στο οικοδόμημα του εμπορευματοποιημένου ποδοσφαίρου.
Ειδικά στο φετινό Μουντιάλ , το υψηλό επιχειρηματικό ενδιαφέρον που προσέλκυσε η πρώτη διοργάνωση από αραβικό κράτος, όπως είναι το Κατάρ, το οποίο ωστόσο στερούνταν τις υποδομές για κάτι τέτοιο, ήταν τεράστιο. Ειδικά όσον αφορά τον τομέα των κατασκευών και υποδομών, με τις πολυεθνικές του χώρου και τους μεγαλοεργολάβους να έχουν αποκομίσει τεράστια κέρδη.
Μόνο για την κατασκευή των οκτώ ολοκαίνουργιων, υπερσύγχρονων τεχνολογικά γηπέδων (επτά νέων και ενός ανακαινισμένου) διατέθηκε από τους διοργανωτές ένα ποσό κοντά στα 10 δισ. δολάρια. Αλλα τόσα περίπου δόθηκαν για την ενίσχυση σε άλλες υποδομές, όπως ξενοδοχειακές, οδικές και συγκοινωνιακές, π.χ. με το νέο δίκτυο Μετρό, τους νέους αυτοκινητόδρομους, την επέκταση του διεθνούς αεροδρομίου «Χαμάντ» κ.ο.κ. Είναι ενδεικτικό ότι ο απολογισμός των διοργανωτών για τον όγκο των έργων στο Κατάρ για το Μουντιάλ αναφέρει πως για πρώτη φορά υπάρχουν 168 νέες επίσημες εγκαταστάσεις σε μια ακτίνα 80 χιλιομέτρων.
Με πληροφορίες από το ΑΠΕ και τον Ριζοσπάστη