Η αδύνατη ταξική ανακωχή

Γρά­φει ο Βασί­λης Κρί­τσας //

Η ιστο­ρι­κή μελέ­τη του Δημή­τρη Μαριό­λη που παρου­σιά­ζου­με σήμε­ρα απο­τε­λεί διευ­ρυ­μέ­νη επε­ξερ­γα­σία της ανα­κοί­νω­σής του στο συνέ­δριο «Από την Απε­λευ­θέ­ρω­ση στα Δεκεμ­βρια­νά», στο Πάντειο Πανε­πι­στή­μιο, όπου ήταν αναμ­φί­βο­λα μία από τις πιο ενδια­φέ­ρου­σες ειση­γή­σεις. Το βιβλίο εξε­τά­ζει την οικο­νο­μι­κή κι εργα­τι­κή πολι­τι­κή που εφάρ­μο­σαν τα στε­λέ­χη του ΕΑΜ ανα­λαμ­βά­νο­ντας υπουρ­γι­κές θέσεις αντί­στοι­χου περιε­χο­μέ­νου στην κυβέρ­νη­ση «εθνι­κής ενό­τη­τας», με επι­κε­φα­λής τον Γ. Παπαν­δρέ­ου, το 44’.

Ο συγ­γρα­φέ­ας υπο­στη­ρί­ζει πως δε δόθη­καν τυχαία στην ΕΑΜι­κή πλευ­ρά τέτοια υπουρ­γεία –πχ αντί για το Στρα­τιω­τι­κών και το Εσω­τε­ρι­κών, τα οποία έλεγ­χαν ουσια­στι­κά όλο τον κρα­τι­κό μηχα­νι­σμό- αλλά βάση υπο­λο­γι­σμού, προ­κει­μέ­νου να χρε­ω­θεί πρω­τί­στως αυτή το πολι­τι­κό κόστος από τις αντι­κει­με­νι­κές δυσκο­λί­ες της ανα­συ­γκρό­τη­σης και την εφαρ­μο­γή προει­λημ­μέ­νων αντι­λαϊ­κών μέτρων, στα πλαί­σια της νομι­σμα­τι­κής στα­θε­ρό­τη­τας, που εκμη­δέ­νι­σε τις απο­τα­μιεύ­σεις των μικρο­κα­τα­θε­τών, αλλά και τα χρέη των μεγα­λο-οφει­λε­τών προς το δημό­σιο. Αντι­θέ­τως, διά­φο­ρες άλλες νομι­κές πρω­το­βου­λί­ες που επι­χεί­ρη­σαν να πάρουν υπέρ των λαϊ­κών υπουρ­γών οι υπουρ­γοί του ΕΑΜ είχαν απο­σπα­σμα­τι­κό χαρα­κτή­ρα ή μπλο­κα­ρί­στη­καν από τους κυβερ­νη­τι­κούς εταί­ρους (πχ το Λαϊ­κό Κόμ­μα). Κι αυτό μολο­νό­τι δεν ήταν επα­να­στα­τι­κές τομές κοι­νω­νι­κού μετα­σχη­μα­τι­σμού της χώρας, παρά μέτρα κρα­τι­κού παρεμ­βα­τι­σμού, που πάρ­θη­καν μετα­πο­λε­μι­κά σε όλα τα ευρω­παϊ­κά κρά­τη για την ανόρ­θω­ση των οικο­νο­μιών τους. Ο συσχε­τι­σμός δύνα­μης και οι ειδι­κές συν­θή­κες της ελλη­νι­κής περί­πτω­σης υπα­γό­ρευαν δια­φο­ρε­τι­κή τακτι­κή προ­σέγ­γι­ση για την εξυ­πη­ρέ­τη­ση του ίδιου στρα­τη­γι­κού στό­χου, που για το αστι­κό στρα­τό­πε­δο δεν ήταν παρά η ανα­χαί­τι­ση του κομμουνισμού.

Η μελέ­τη μας δίνει ένα κατα­το­πι­στι­κό σχε­διά­γραμ­μα για τις κινή­σεις και τις επι­διώ­ξεις της κάθε εμπλε­κό­με­νης πλευ­ράς. Ανα­φέ­ρε­ται στον ετε­ρό­κλι­το αστι­κό συνα­σπι­σμό, που είχε ως βασι­κούς του άξο­νες και απο­κλει­στι­κά συνε­κτι­κά του στοι­χεία τη στή­ρι­ξη των Άγγλων και τον ετε­ρο­προσ­διο­ρι­σμό από το ΕΑΜ. Στη στρα­τη­γι­κή των Άγγλων, με τη θέσπι­ση πολι­τι­κών κρι­τη­ρί­ων για την παρο­χή της επι­σι­τι­στι­κής βοή­θειας στην Ελλά­δα, και μετέ­πει­τα των Αμε­ρι­κα­νών, με το δόγ­μα Τρού­μαν και την οικο­νο­μι­κή ενί­σχυ­ση για την αντι­με­τώ­πι­ση του «κομ­μου­νι­στι­κού κιν­δύ­νου». Στέ­κε­ται στην κραυ­γα­λέα αντί­θε­ση μετα­ξύ των εξα­θλιω­μέ­νων εργα­τι­κών στρω­μά­των, που έβλε­παν τους μισθούς τους να εξα­νε­μί­ζο­νται από τον καλ­πά­ζο­ντα πλη­θω­ρι­σμό, και την αστι­κή τάξη που ανα­δύ­θη­κε μέσα από την κατο­χι­κή περί­ο­δο, ξεκο­κά­λι­ζε τη συμ­μα­χι­κή βοή­θεια και ήταν συνη­θι­σμέ­νη να κυνη­γά το εύκο­λο, μαυ­ρα­γο­ρί­τι­κο υπερ-κέρ­δος. Σημειώ­νει τη θαυ­μα­στή πει­θαρ­χία των εργα­τι­κών συν­δι­κά­των στην Εαμι­κή ηγε­σία και τη μονα­δι­κή, ανε­πα­νά­λη­πτη εμπι­στο­σύ­νη με την οποία περιέ­βαλ­λε ο λαός την κυβέρ­νη­ση «εθνι­κής ενό­τη­τας», για να προ­χω­ρή­σει στο έργο της. Αλλά και τις αντι­θέ­σεις εντός του Εαμι­κού στρα­το­πέ­δου και τις αντι­κρουό­με­νες πολι­τι­κές στο­χεύ­σεις, που αντα­να­κλού­σαν εν μέρει δια­φο­ρε­τι­κά ταξι­κά συμ­φέ­ρο­ντα. Παράλ­λη­λα με την κρι­τι­κή όμως υπεν­θυ­μί­ζει τις αντι­κει­με­νι­κές δυσκο­λί­ες (που δεν ανα­φέ­ρο­νται ως απλό ελα­φρυ­ντι­κό-δικαιο­λο­γία) και συμπλη­ρώ­νει πως «οφεί­λου­με όμως να κατα­νο­ή­σου­με κάτω από ποιες συν­θή­κες οδη­γή­θη­κε το εαμι­κό κίνη­μα σε επι­λο­γές που σήμε­ρα, εκ των υστέ­ρων, εμφα­νί­ζο­νται στην καλύ­τε­ρη περί­πτω­ση ως αντι­φα­τι­κές».

Εισα­γω­γι­κά ο Μαριό­λης επι­ση­μαί­νει τον έντο­νο και δελε­α­στι­κό πει­ρα­σμό των ιστο­ρι­κών ανα­λο­γιών με τη σημε­ρι­νή επο­χή και τις απρό­σμε­νες ομοιό­τη­τες με την τρέ­χου­σα συγκυ­ρία. Θα μπο­ρού­σαν να συμπλη­ρω­θούν επί­σης κάποια παρα­δείγ­μα­τα, που δε θα μπο­ρού­σε να έχει υπό­ψη του, όταν έγρα­φε αυτή τη μελέ­τη. Πχ οι εκβια­στι­κοί όροι των Άγγλων στο ζήτη­μα του καθο­ρι­σμού των ημε­ρο­μι­σθί­ων σε χαμη­λά ύψη, ως προ­α­παι­τού­με­νο για να παρέ­χουν την επι­σι­τι­στι­κή βοή­θεια στον ελλη­νι­κό λαό, ή η τύχη των μικρο­κα­τα­θε­τών. Ωστό­σο, οι όποιες τυχόν ομοιό­τη­τες περιο­ρί­ζο­νται ασφα­λώς στην άλλη όχθη και τη δια­χρο­νι­κή στά­ση των μεγά­λων ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων. Καμία σύγκρι­ση δεν μπο­ρεί να στα­θεί αντι­θέ­τως μετα­ξύ της εαμι­κής πλευ­ράς και της σημε­ρι­νής ελλη­νι­κής κυβέρ­νη­σης, εκτός και αν την περιο­ρί­σου­με πχ στις συμ­βι­βα­στι­κές δια­θέ­σεις του Σβώ­λου. Οι οποί­ες όμως πολύ γρή­γο­ρα θα παρα­με­ρί­ζο­νταν από το ΕΑΜ, που προ­χώ­ρη­σε στη ρήξη με τον πιο απο­φα­σι­στι­κό κι εμφα­τι­κό τρό­πο, στην ένο­πλη αντί­στα­ση του Δεκέμ­βρη (άλλο ζήτη­μα αν έπρε­πε να είχε εκδη­λω­θεί νωρί­τε­ρα και με δια­φο­ρε­τι­κούς όρους). Κι αν υπάρ­χει ένα δια­χρο­νι­κό συμπέ­ρα­σμα που βγαί­νει από την πεί­ρα της συμ­με­το­χής των υπουρ­γών του ΕΑΜ στην κυβέρ­νη­ση, ως προς τη δυνα­τό­τη­τα να συμ­βι­βα­στούν αντι­κρουό­με­να ταξι­κά συμ­φέ­ρο­ντα και να συνυ­πάρ­χουν αρμο­νι­κά, μπο­ρού­με να το βρού­με ήδη στον τίτλο της μελέ­της. Η ταξι­κή ανα­κω­χή, ειδι­κά σε τόσο οξυ­μέ­νες περιό­δους, είναι ανέ­φι­κτη. Και αυτό είναι ένα μάθη­μα, που πλή­ρω­σε πολύ ακρι­βά το ταξι­κό κίνη­μα, για να το επα­να­λά­βει αυτού­σιο στις σημε­ρι­νές συνθήκες.