Γράφει ο \\ Αστέρης Αλαμπής _Μίδας
Πρόκειται για την αριστουργηματική πρώτη μεγάλου μήκους ταινία ενός από τους κορυφαίους τους Σοβιετικού σινεμά, που γεμάτη συμβολισμούς και αντιθέσεις λειτουργεί σαν πρώιμο δείγμα εξαιρετικού ταλέντου του μεγάλου σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν.
Αφηγείται την πραγματοποίηση και καταστολή μιας απεργίας _την εποχή του τσάρου, κάνοντας χρήση του μεταφορικού μοντάζ, δημιουργώντας εντυπώσεις μέσα από τη διαδοχική διαλεχτική σύγκρουση των εικόνων, με στόχο τον προβληματισμό — σοκ — του θεατή και τη δημιουργία της σύνθεσης. Σκηνές από συναρπαστικό μοντάζ, κινηματογραφική καινοτομία και σουρεαλιστικό βαριετέ απεικονίζουν την επική μάχη ανάμεσα στο προλεταριάτο και τους καπιταλιστές.
Τα αφεντικά –παρέα με την κυβέρνηση στέλνουν κατασκόπους, για να δουν τί μπορεί να κάνουν… με την παραδοσιακή αντίληψη του ατόμου — πρωταγωνιστή να έχει αντικατασταθεί από τον ανθρώπινο τύπο (καπιταλιστές –καρικατούρες, προβοκάτορες απεργοσπάστες να βγαίνουν τα έγκατα της γης κλπ.)
Η ταινία χρησιμοποιεί με εντυπωσιακό τρόπο το μεταφορικό μοντάζ, ειδικά σε μια σεκάνς που αντιπαραθέτει διαδοχικές εικόνες από ένα σφαγείο όπου σφάζονται βόδια με εικόνες από το μακελειό ανάμεσα στους απεργούς και τους μπράβους της εργοδοσίας — ένα σημείο με μεγάλη δύναμη αποπροσωποίησης. Με αφορμή την Απεργία/ Stachka, o Αϊζενστάιν μίλησε για μοντάζ των σοκ, κάτι που προχώρησε παραπέρα αργότερα σαν την ουσία του κινηματογράφου-γροθιά, που έκφραζε την επιθετική δύναμη του κινηματογράφου.
Υπάρχει και χιούμορ στην Απεργία: κάθε χαφιές που εμφανίζεται μεταμορφώνεται σε ζώο, που –μεταξύ άλλων και πέρα από τον προφανή συλλογισμό, βοηθάει στο να μη βιώνει κανείς την ταινία σαν ένα «μισο-ντοκιμαντέρ» που καταγράφει αληθινά γεγονότα. Το θέμα που μπαίνει τόσο μέσα από την αφηγηματική μέθοδο όσο και μέσα από το ίδιο το θέμα, δεν είναι «πώς ήταν τα δύο αντιμαχόμενα μέρη σ’ αυτή τη συγκεκριμένη απεργία» αλλά «πώς γίνεται μια απεργία».
«Το φιλμ αφηγείται την ιστορία μιας απεργίας, που καταπνίγηκε, μ’ έναν ποιοτικά διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ο μέχρι τότε κινηματογράφος», γράφει ο ιστορικός του κινηματογράφου Κιθ Ρίντερ και συνεχίζει: «Η παραδοσιακή αντίληψη του ατόμου — πρωταγωνιστή έχει αντικατασταθεί από τον ανθρώπινο τύπο. Τα αφεντικά είναι καρικατούρες που καπνίζουν πούρα και οι προβοκάτορες απεργοσπάστες δείχνονται και βγαίνουν από βαρέλια μέσα από τη γη. Για τον Αϊζενστάιν σημασία δεν έχουν τα άτομα σαν άτομα αλλά οι κοινωνικές δυνάμεις που εκπροσωπούν».
Η ταινία γυρίστηκε με πενιχρό κεφάλαιο, αλλά η τεχνική του _μόλις 26χρονου Αϊζενστάιν, είναι ολοζώντανη, ήδη, από το πρώτο της δείγμα. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης τη χαρακτηρίζει «κινηματοθεατρικό» έργο και τη διαιρεί σε έξι πράξεις.
Πολλά χρόνια αργότερα από τα γυρίσματα της «Απεργίας», στα χειρόγραφα των αναμνήσεων του, ο ίδιος ο Αϊζενστάιν θα περιέγραφε την πρώτη του ταινία με τους εξής χαρακτηρισμούς: «Απεργία: αδέξια… αιχμηρή… απροσδόκητη… αμετανόητη… ασυνήθιστα εγκυμονούσα με σχεδόν όλα εκείνα που επρόκειτο να αναδειχθούν στην ωριμότητά μου στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της δουλειάς μου».
Και εδώ επομένως μπορεί κανείς να δει πώς χρησιμοποιεί το μοντάζ ο καλλιτέχνης που καθόρισε την έννοιά του και την εξέλιξε σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Για τον Αϊζενστάιν η μεθοδολογία σύνδεσης των εικόνων (μοντάζ) αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της κινηματογραφικής τέχνης και καμία εικόνα δεν μπορούσε να εννοηθεί παρά μόνο σε αλληλεπίδραση με μία άλλη.
Έτσι, χρησιμοποιώντας εργαλεία της διαλεκτικής, ανέδειξε ότι η αλληλουχία δύο εικόνων δεν παράγει απλώς το άθροισμά τους αλλά ένα νέο, άρτι γεννημένο αποτέλεσμα, το οποίο με τη σειρά του συνδεόταν διαλεκτικά με το περιεχόμενο που ήθελε να αποδώσει. Όπως σημειώνει ο Ρίντερ, στην «Απεργία» ο Αϊζενστάιν χρησιμοποιεί με εντυπωσιακό τρόπο «το μεταφορικό μοντάζ, ειδικά σε μια σεκάνς που αντιπαραθέτει διαδοχικές εικόνες από ένα σφαγείο όπου σφάζονται βόδια με εικόνες από το μακελειό ανάμεσα στους απεργούς και τους μπράβους της εργοδοσίας…».
