Η “Αράχνη” στην Αθήνα

Δεν υπάρ­χει περί­πτω­ση κάποιος επι­σκέ­πτης στα μεγά­λα μου­σεία της Ευρώ­πης ή της Αμε­ρι­κής- από το Πομπι­ντού έως την Tate Modern και από το Μπιλ­μπάο στην Ισπα­νία έως τον Σαν Φραν­σί­σκο- να μην έχει δει και θαυ­μά­σει τη διά­ση­μη Αρά­χνη της Λουίζ Μπορ­ζουά, αυτό το πελώ­ριο εντυ­πω­σια­κό γλυ­πτό με τον τίτλο «Maman» που αγγί­ζει τα δέκα μέτρα και δεσπό­ζει επι­βλη­τι­κά, όπου εκτί­θε­ται, φτιαγ­μέ­νο για να μας θυμί­ζει ότι η τέχνη είναι ταυ­τό­χρο­να γοη­τευ­τι­κή και αφο­πλι­στι­κή, ορι­σμέ­νη να σε παρα­σέρ­νει αλλά και να σε τρομάζει.

Στα ογδό­ντα της χρό­νια η καλ­λι­τέ­χνι­δα Louise Bourgeois (Λουίζ Μπουρ­ζουά –“έφυ­γε” το 2010), λίγο πριν κλεί­σει τα εκα­τό χρό­νια από τη ζωή, βρι­σκό­ταν στο από­γειο της δημιουρ­γι­κό­τη­τας της.

Η «Maman», δηλα­δή η σχε­δόν θηριώ­δης μπρού­τζι­νη αρά­χνη της θεω­ρεί­ται ένα από τα εμβλη­μα­τι­κό­τε­ρα του κόσμου και κατέ­κτη­σε αμέ­σως τους κρι­τι­κούς και το κοι­νό από τότε που η καλ­λι­τέ­χνι­δα με το μικρο­σκο­πι­κό ανά­στη­μα αλλά με το τερά­στιο καλ­λι­τε­χνι­κό δια­μέ­τρη­μα το πρω­το­πα­ρου­σί­α­σε στην είσο­δο της Tate Modern για να εγκαι­νιά­σει με τον πιο δυνα­μι­κό τρό­πο τη νέα χιλιε­τία το 2000.

Είχε άλλω­στε δια­νύ­σει και βιώ­σει σε όλες του τις ακραί­ες εκφάν­σεις τον 20ο αιώ­να απο­τε­λώ­ντας μια από τις πιο αντι­προ­σω­πευ­τι­κές εικα­στι­κούς του σου­ρε­α­λι­σμού ‑στα χαρα­κτι­κά, τα σχέ­δια, τα υφά­σμα­τα, τις εγκα­τα­στά­σεις και τα γλυ­πτά της, για τα οποία έγι­νε περισ­σό­τε­ρο γνω­στή, η Μπορ­ζουά εξε­ρευ­νά τις έννοιες της ενο­χής, του φόβου, της μνή­μης, της μητρό­τη­τας και της αγάπης.

Ένα τέτοιο έργο είναι και η ‘Αρά­χνη’ που δεν λέγε­ται τυχαία “Maman” (Μαμά) παρα­πέ­μπο­ντας άμε­σα στην προ­βλη­μα­τι­κή σχέ­ση της ίδιας με τη μητέ­ρα της αλλά με τη μητρό­τη­τα συνο­λι­κό­τε­ρα καθώς έχο­ντας δέκα μαρ­μά­ρι­να αυγά στην κοι­λιά-κλω­βό της η τερά­στια αρά­χνη υπο­δη­λώ­νει τη μητρι­κή προ­στα­σία με το δικό της επι­βλη­τι­κό και τρο­μα­κτι­κό τρό­πο. Το Maman, με ύψος πάνω από 10 μέτρα, που δημιουρ­γή­θη­κε το 2000, ως πρώ­τη ανά­θε­ση για το Turbine Hall της Tate Modern, και στη συνέ­χεια χυτεύ­θη­κε σε μπρού­τζο, χάλυ­βα και μάρ­μα­ρο, ουσια­στι­κά απο­τε­λεί μια συνέ­χεια των σχε­δί­ων της αρά­χνης που είχε δημιουρ­γή­σει τις προη­γού­με­νες δεκαετίες.

Το έργο Maman της Λουίζ Μπορ­ζουά φέρ­νουν στο ελλη­νι­κό κοι­νό ο Οργα­νι­σμός Πολι­τι­σμού και Ανά­πτυ­ξης ΝΕΟΝ και το “Σταύ­ρος Νιάρ­χος” (ΚΠΙΣΝ), δίπλα στη θάλασ­σα, καθώς η διά­ση­μη αρά­χνη θα δεσπό­ζει έως τον Νοέμ­βρη στον χώρο της Εσπλα­νά­δας, με ελεύ­θε­ρη, ανοι­χτή πρό­σβα­ση στο κοινό.

Η σπου­δαία Λουίζ Μπορ­ζουά γεν­νή­θη­κε ανή­με­ρα Χρι­στου­γέν­νων του 1911 στο Παρί­σι, το δεύ­τε­ρο από τρία παι­διά, ζώντας από νωρίς την εγκα­τά­λει­ψη καθώς ο πατέ­ρας της άφη­σε σύντο­μα την οικο­γε­νεια­κή εστία για να κατα­τα­γεί στον Πρώ­το Παγκό­σμιο Πόλε­μο. Οι παι­δι­κές φοβί­ες αλλά και οι μνή­μες από τη δύσκο­λη αυτή σχέ­ση με τον αυταρ­χι­κό πατέ­ρα, η ασθέ­νεια και κατό­πιν ο θάνα­τος της μητέ­ρας, στιγ­μά­τι­σαν ανε­ξί­τη­λα τον ψυχι­σμό της Λουίζ Μπορ­ζουά και καθό­ρι­σαν το μετέ­πει­τα καλ­λι­τε­χνι­κό της έργο. Η έντο­νη προ­σω­πι­κό­τη­τα και οι καλ­λι­τε­χνι­κές ανη­συ­χί­ες την έκα­ναν να αφή­σει τα πάντα για να ασχο­λη­θεί απο­κλει­στι­κά με την τέχνη ενώ κατα­λυ­τι­κή ήταν η επί­δρα­ση που άφη­σε τόσο ο γάμος της με τον Αμε­ρι­κα­νό ιστο­ρι­κό τέχνης Ρόμπερντ Γκόλ­ντουό­τερ όσο και οι συνα­να­στρο­φή με κορυ­φαί­ους καλ­λι­τέ­χνες της επο­χής. Ήταν από τις γυναί­κες που ανέ­δει­ξαν την έννοια της γυναι­κεί­ας ταυ­τό­τη­τας, τη σχέ­ση ασυ­νει­δή­του και άμε­σης καλ­λι­τε­χνι­κής έκφρα­σης στην τέχνη ενώ έγι­νε η πρώ­τη γυναί­κα γλύ­πτρια της οποί­ας ανα­δρο­μι­κή έκθε­ση φιλο­ξε­νή­θη­κε στο ΜοΜΑ (1982).

Σήμε­ρα έργα της φιλο­ξε­νού­νται, μετα­ξύ άλλων, στις συλ­λο­γές των Museum of Modern Art και Whitney Museum of American Art στη Νέα Υόρ­κη, Tate Gallery στο Λον­δί­νο και Centre Georges Pompidou στο Παρί­σι, ενώ το 2022 θα παρου­σια­στεί έκθε­ση με πίνα­κές της στο Metropolitan Museum of Art στη Νέα Υόρκη.

Στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 40 δημιούρ­γη­σε τέσ­σε­ρις, εμβλη­μα­τι­κούς πλέ­ον, πίνα­κες με τίτλο Femme Maison που πραγ­μα­τεύ­ο­νται τη γυναι­κεία ταυ­τό­τη­τα. Την ίδια περί­που περί­ο­δο ξεκί­νη­σε τα πρώ­τα γλυ­πτά της, Personages, μια σει­ρά από ανθρω­πό­μορ­φες αφη­ρη­μέ­νες φιγού­ρες από ξύλο.

Στη δεκα­ε­τία του 1960 δημιούρ­γη­σε βιο­μορ­φι­κά, σωμα­τι­κά έργα φτιαγ­μέ­να από οργα­νι­κά και εύκαμ­πτα υλι­κά – γύψο, λάτεξ, καου­τσούκ και χυτή ρυτί­νη. Στη δεκα­ε­τία του 1970, μετά τον θάνα­το του συζύ­γου της, με το The Destruction of the Father (1974) εμφα­νί­ζε­ται ως πρω­το­πό­ρος της καλ­λι­τε­χνι­κής φόρ­μας της εγκα­τά­στα­σης, την οποία εξε­ρεύ­νη­σε περαι­τέ­ρω από το 1991 και μέχρι τον θάνα­τό της, με τη σει­ρά Cells • τα παρά­ξε­να αρχι­τε­κτο­νι­κά περι­βάλ­λο­ντα γεμά­τα αντι­κεί­με­να από το παρελ­θόν της μαζί με γλυ­πτά της. Παρ’ όλο που εργά­στη­κε ως δημιουρ­γός σύγ­χρο­νης τέχνης για επτά δεκα­ε­τί­ες, το έργο της Λουίζ Μπορ­ζουά συγκέ­ντρω­σε προ­σο­χή και ευρεία ανα­γνώ­ρι­ση σε μεγά­λη σχε­τι­κή ηλικία.

Αξί­ζει να σημειω­θεί πως στο­χεύ­ο­ντας όπως λένε οι διορ­γα­νω­τές στην “ενί­σχυ­ση της πρό­σβα­σης στον πολι­τι­σμό”, η εγκα­τά­στα­ση θα πλαι­σιω­θεί από ένα πλού­σιο παράλ­λη­λο πρό­γραμ­μα που θα περι­λαμ­βά­νει θεα­τρι­κές ανα­γνώ­σεις, εκπαι­δευ­τι­κά και σχο­λι­κά προ­γράμ­μα­τα, εργα­στή­ρια για παι­διά και ενή­λι­κες καθώς και ξεναγήσεις.