Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η «ΓΡΑΜΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ» ΣΑΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

Γρά­φει ο Κώστας Ευαγ­γε­λά­τος //

Η «γραμ­μα­το­γρα­φία» ή «λετρι­σμός» από το λατι­νι­κό ουσια­στι­κό letter, είναι ένα είδος τέχνης που διε­θνώς ονο­μά­ζε­ται λετρι­στι­κή τέχνη — letrismme. Παρό­λο που η «γραμ­μα­το­γρα­φία» θεω­ρεί­ται κατ’ εξο­χή κίνη­μα των τελευ­ταί­ων εξή­ντα χρό­νων, ανά­λο­γο και συνα­φές με την Poesia Visiva – Οπτι­κή ποί­η­ση – και την Conceptual art – Εννοια­κή τέχνη, έχει ίσως περισ­σό­τε­ρο από κάθε άλλο κίνη­μα του 20ου αιώ­να τις ρίζες του στην φιλο­σο­φία από την αρχαιό­τη­τα μέχρι τις σύγ­χρο­νες θεωρίες.

ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.I.jpg

ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.I.jpg

Είναι γνω­στά τα «Τεχνο­παί­γνια» των αρχαί­ων Ελλή­νων, τα Carmina figurata του Πορ­φύ­ριου, αυλι­κού ποι­η­τή του Μεγά­λου Κων­στα­ντί­νου καθώς και πολ­λά εικο­νο­γρα­φη­μέ­να κεί­με­να του Μεσαί­ω­να, που βρί­θουν από λεκτι­κούς συν­δυα­σμούς και φρά­σεις ή κεί­με­να, που σαν απο­τέ­λε­σμα στα μάτια του σύγ­χρο­νου θεα­τή, έχουν την δημιουρ­γία μιας εικα­στι­κής μορ­φο­ποι­η­μέ­νης εικό­νας δια της γραφής.

ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.III.jpg

ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.III.jpg

Το αρχαιό­τε­ρο δείγ­μα μιας σημα­ντι­κής «λετρι­στι­κής» γλυ­πτι­κής στο αρχαι­κό μοτί­βο της μνη­μεια­κής, λατρευ­τι­κής και επι­τύμ­βιας «φαλ­λι­κής» φόρ­μας, θάλε­γα ότι είναι για το σύγ­χρο­νο βλέμ­μα μας, η περί­φη­μη στή­λη με τον «Κώδι­κα του Χαμου­ρα­μπί» του 1754 π.Χ περί­που, που εκτί­θε­ται στο Μου­σείο του Λού­βρου. Ο σημε­ρι­νός φιλό­τε­χνος δια­κρί­νει ένα επι­βλη­τι­κό φαλ­λό­σχη­μο μαύ­ρο  βασάλ­τη, που σε συν­δυα­σμό με την ανά­γλυ­φη ανα­πα­ρά­στα­ση στην κορυ­φή του είναι χαραγ­μέ­νοι από κάτω με σφη­νοει­δή γρα­φή οι νόμοι της Μεσο­πο­τα­μί­ας. Ανά­λο­γα πολ­λά επι­γράμ­μα­τα σε αρχαία μνη­μεία, κεί­με­να σε αφιε­ρω­μα­τι­κές στή­λες και σε σπα­ράγ­μα­τα, με την εσώ­γλυ­φη ή ανά­γλυ­φη γρα­φή, ειλη­τά­ρια, περ­γα­μη­νές, ιερά βιβλία, συγράμ­μα­τα, καλ­λι­γρα­φι­κά αρχεία και άλλα επι­γρα­φι­κά ντο­κου­μέ­ντα, συνειρ­μι­κά παρα­πέ­μπουν σε μια σχε­δόν αδιό­ρα­τη αλλά υπαρ­κτή εικα­στι­κή διά­στα­ση, σύμ­φω­να με τις ευρεί­ες παρα­δο­χές της σύγ­χρο­νης αισθη­τι­κής, ικα­νή να μπο­λιά­σει τη δημιουρ­γι­κή φαντασία.

ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.II.jpg

ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.II.jpg

Η «λετρι­στι­κή τέχνη» στα πλαί­σια της σύγ­χρο­νης τέχνης ουσια­στι­κά ξεκί­νη­σε από την λογο­τε­χνία και τις από­πει­ρες πει­ρα­μα­τι­κής γρα­φής και αυτό­μα­της έκφρασης.

Δια­φέ­ρει όμως από την «Οπτι­κή Ποί­η­ση» που στό­χο της έχει να δώσει στην ποί­η­ση εικα­στι­κούς τρό­πους, με σχη­μα­το­ποι­ή­σεις, εικο­νο­γρα­φη­μέ­να κεί­με­να, λεκτι­κούς αυτο­μα­τι­σμούς και ποι­η­τι­κά καλ­λι­γράμ­μα­τα, όπως εκεί­να του Μαλ­λαρ­μέ, του Απολ­λι­ναίρ, του Μαρι­νέ­τι,  και πολ­λών άλλων εκφρα­στών του μοντερ­νι­σμού και των επι­γό­νων του . Ο θεω­ρη­τι­κός της Οπτι­κής Ποί­η­σης-Poesia Visiva, Εμί­λιο Ίσγκρο δίνει τον ορι­σμό της σαν ένα οπτι­κό σχη­μα­τι­σμό, στον οποίο το λεκτι­κό και το εικα­στι­κό υλι­κό συνυ­πάρ­χει, σε μια σύν­θε­ση ενός οργα­νι­κά αισθη­τι­κού απο­τε­λέ­σμα­τος. Η «γραμ­μα­το­γρα­φία» όμως συγ­γε­νεύ­ει περισ­σό­τε­ρο με την εννοια­κή η εννοιο­λο­γι­κή τέχνη που έχει πολ­λα­πλό­τη­τα εκφρα­στι­κών μέσων με στό­χο την δια­τύ­πω­ση και οπτι­κο­ποί­η­ση της ιδέ­ας του καλ­λι­τέ­χνη. Κύριο χαρα­κτη­ρι­στι­κό της εννοια­κής τέχνης που άνθι­σε στην δεκα­ε­τία του 1960 και δίνει ακό­μα καρ­πούς σε συν­δυα­σμό με τα εκφρα­στι­κά δεδο­μέ­να της επο­χής μας και του δια­δυ­κτια­κού παγκό­σμιου πεδί­ου, είναι η έρευ­να της σχέ­σης Ιδέ­ας και εικα­στι­κού απο­τε­λέ­σμα­τος. Στα πλαί­σια της εννοια­κής τέχνης χρη­σι­μο­ποιού­νται γρα­πτά κεί­με­να και κατα­γρά­φο­νται θεω­ρη­τι­κές από­ψεις για την Τέχνη, την γλώσ­σα, φιλο­σο­φι­κά και κοι­νω­νιο­λο­γι­κά πορί­σμα­τα. Τελι­κά οδη­γεί­ται στην θεώ­ρη­ση ότι η ιδέα του καλ­λι­τέ­χνη υπε­ρι­σχύ­ει της εικα­στι­κής μορ­φής του έργου. Η «λετρι­στι­κή τέχνη» έχει στό­χο της την δημιουρ­γία εικα­στι­κών μορ­φών με την χρή­ση γραμ­μά­των και κει­μέ­νων. Αντλεί το συν­θε­τι­κό γρα­φο­λο­γι­κό υλι­κό από όλα τα πεδία των γλωσ­σών, των λέξε­ων, των γρα­πτών συμ­βό­λων, των μαθη­μα­τι­κών τύπων και όλων των συνα­φών γρα­φι­κών απει­κο­νί­σε­ων και επι­γρα­φών, που με την βασι­κή τεχνι­κή συμπύ­κνω­σης-αραί­ω­σης των στοι­χεί­ων δια­γρά­φουν ποι­κι­λό­τρο­πα μορ­φές και φόρ­μες στο χώρο. Υπε­ρι­σχύ­ει δηλα­δή του νοη­τι­κού περιε­χο­μέ­νου η τελι­κή εικα­στι­κή μορ­φή του έργου. 

O ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΟΥ ΧΑΜΟΥΡΑΜΠΙ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ..jpg

Ο όρος «λετρι­σμός» δια­τυ­πώ­θη­κε το 1945 από τον ποι­η­τή Isidore Isou, που με αφε­τη­ρία την ποί­η­ση οδη­γή­θη­κε σε εικα­στι­κές συν­θέ­σεις κάθε μορ­φής. Απα­ραί­τη­τη βέβαια προ­ϋ­πό­θε­ση για την ενα­σχό­λη­ση με την «Γραμ­μα­το­γρα­φία» είναι το αδιά­κο­πο ταξί­δι του καλ­λι­τέ­χνη, στον χώρο της εγκυ­κλο­παι­δι­κής γνώ­σης και της στο­χα­στι­κής εμπει­ρί­ας. Η λογο­τε­χνία, η ζωγρα­φι­κή, το σινε­μά, το ντι­ζάιν αντι­κει­μέ­νων, η φωτο­γρα­φία , η ψυχο­λο­γία, η φιλο­σο­φία, οι τεχνο­λο­γι­κές δυνα­τό­τη­τες του παρό­ντος και συμπε­ρα­σμα­τι­κά κάθε σύστη­μα γνώ­σης εμπλου­τί­ζει την έμπνευ­ση και την δημιουρ­γι­κή έφε­ση. Σίγου­ρα οι μορ­φές που προ­βάλ­λουν από την συμπύ­κνω­ση και την αραί­ω­ση λέξε­ων, γραμ­μά­των και συμ­βό­λων δεν είναι μόνο ευφά­ντα­στα «λετρι­στι­κά» επι­νο­ή­μα­τα ή «τεχνο­παί­γνια», αλλά και κωδι­κο­ποι­η­μέ­να τοπία και παρα­στά­σεις της προ­σω­πι­κής ζωής του καλ­λι­τέ­χνη και των ενσυ­νεί­δη­των και υπο­συ­νεί­δη­των βιω­μά­των του, που ανα­μο­χλεύ­ο­ντας το Είναι του δημιουρ­γεί ιδε­ο­μορ­φι­κούς χώρους και τόπους.

Κ. ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ PERFORMANCE.JPG

Κ. ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ PERFORMANCE.JPG

__________________________________________________________________________________________________________

Κώστας Ευαγγελάτος Ζωγράφος, Λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης. Γεννήθηκε στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ζωγραφική και αισθητική θεωρία της σύγχρονης τέχνης στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης (University The New School). Ζει και εργάζεται στην Αθήνα και την Κεφαλονιά. Εκθέτει έργα του στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο