Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η δημιουργία της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, ΕΣΣΔ СССР USSR

октябрьская революция

Ο Λένιν στο βήμα του 3ου Συνε­δρί­ου της Γ΄ Διε­θνούς |> Στις θέσεις για το ζήτη­μα των εθνι­κο­τή­των και των αποι­κιών που γρά­φτη­καν για το 2ο Συνέ­δριο της Γ΄Διεθνούς, ο Λένιν έβα­λε το καθή­κον «να επι­διώ­κε­ται όλο και πιο πολύ η στε­νή ομο­σπον­δια­κή ένω­ση».

«Η δημιουρ­γία της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης υπήρ­ξε η προ­ο­δευ­τι­κή, φιλο­λαϊ­κή ένω­ση, σε αντί­θε­ση με τις “Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες της Ευρώ­πης μέσα σε καπι­τα­λι­στι­κό καθε­στώς”, που “είτε είναι απραγ­μα­το­ποί­η­τες είτε είναι αντι­δρα­στι­κές”, όπως πρό­βλε­ψε ο Λένιν.

Σήμε­ρα, οι ιμπε­ρια­λι­στι­κές ενώ­σεις δια­περ­νώ­νται από αξε­πέ­ρα­στες αντι­θέ­σεις. Τον αντα­γω­νι­σμό τους για κυριαρ­χία τον γεν­νά η ατο­μι­κή ιδιο­κτη­σία στα μέσα παρα­γω­γής. Οι σχέ­σεις της ΕΕ με άλλα κρά­τη και στο εσω­τε­ρι­κό της διέ­πο­νται από την ανι­σο­τι­μία και την επιβολή.

Η σοβιετική εξουσία αντιπαρατέθηκε με τον εθνικισμό, τον τοπικισμό, την ξενοφοβία. Αναγνώρισε το δικαίωμα κάθε λαού στην αυτοδιάθεση μέχρι του πλήρους αποχωρισμού. Προώθησε τον αμοιβαίο σεβασμό και την ισοτιμία ανάμεσα στα έθνη και τις εθνότητες, καλλιέργησε και υλοποίησε την ιδέα της εθελοντικής τους συνένωσης στο ενιαίο πλαίσιο της Σοβιετικής Ενωσης.

Βάση αυτής της πολι­τι­κής ήταν ο Προ­λε­τα­ρια­κός Διε­θνι­σμός, η μόνη αρχή που η συνε­πής εφαρ­μο­γή της μπο­ρεί να δια­σφα­λί­ζει σεβα­σμό της εθνι­κής, γλωσ­σι­κής και πολι­τι­σμι­κής ιδιαι­τε­ρό­τη­τας και την ενιαία συμ­με­το­χή στην πορεία της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης. Αντί­θε­τα, η παρα­βί­α­ση του Προ­λε­τα­ρια­κού Διε­θνι­σμού, ιδιαί­τε­ρα σε συν­θή­κες συσ­σώ­ρευ­σης εσω­τε­ρι­κών προ­βλη­μά­των, δια­μορ­φώ­νει έδα­φος για την άμβλυν­ση και χαλά­ρω­ση των δεσμών, ακό­μα και για την ενα­ντί­ω­ση στην ενο­ποί­η­ση». (Από τη Δια­κή­ρυ­ξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90 χρό­νια της μεγά­λης Οχτω­βρια­νής Σοσια­λι­στι­κής Επα­νά­στα­σης στη Ρωσία (1917).

Ο σοσιαλισμός και το Εθνικό Ζήτημα

Η Μεγά­λη Οχτω­βρια­νή Σοσια­λι­στι­κή Επα­νά­στα­ση, στα 1917, ήταν το μεγα­λύ­τε­ρο κοσμοϊ­στο­ρι­κό γεγο­νός του 20ού αιώ­να. Ήταν η πρώ­τη φορά στην Ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας που η εργα­τι­κή τάξη με τους συμ­μά­χους της, ανα­τρέ­πο­ντας τον καπι­τα­λι­σμό, εγκα­θί­δρυε τη δική της εξου­σία, οργά­νω­νε το εργα­τι­κό κρά­τος, ανοί­γο­ντας το δρό­μο για την οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού- κομ­μου­νι­σμού. Αλλά πέντε χρό­νια μετά, το Δεκέμ­βρη του 1922, οι λαοί της πρώ­ην τσα­ρι­κής Ρωσί­ας, έκα­ναν ένα ποιο­τι­κό άλμα στην εφαρ­μο­γή του προ­λε­τα­ρια­κού διε­θνι­σμού. Η επα­νά­στα­ση τόλ­μη­σε και πέτυ­χε τη σε ισό­τι­μη βάση συνέ­νω­ση των δια­φο­ρε­τι­κών εθνών ιδρύ­ο­ντας την Ενω­ση Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών (ΕΣΣΔ).

Το Δεκέμ­βρη του 1922, οι λαοί της πρώ­ην τσα­ρι­κής Ρωσί­ας, έκα­ναν ένα ποιο­τι­κό άλμα στην εφαρ­μο­γή του προ­λε­τα­ρια­κού διε­θνι­σμού. Η επα­νά­στα­ση τόλ­μη­σε και πέτυ­χε τη σε ισό­τι­μη βάση συνέ­νω­ση των δια­φο­ρε­τι­κών εθνών, ιδρύ­ο­ντας την Ενω­ση Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών (ΕΣΣΔ)

Έτσι, η σοβιε­τι­κή εξου­σία έβα­ζε τις βάσεις για τη λύση σ’ ένα από τα πιο δύσκο­λα ζητή­μα­τα, το «Εθνι­κό Ζήτη­μα», άλυ­το στον καπι­τα­λι­σμό. Ο καπι­τα­λι­σμός αντι­με­τω­πί­ζει αυτό το ζήτη­μα με σχέ­σεις κυριαρ­χί­ας, υπο­τα­γής και κατα­πί­ε­σης, άρα ανι­σο­τι­μί­ας, λόγω των εκμε­ταλ­λευ­τι­κών σχέ­σε­ων. Με τη σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση, οι λαοί απε­λευ­θε­ρώ­νο­νται από τα δεσμά της ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης. Παύ­ουν να υπο­δαυ­λί­ζο­νται οι εθνι­κι­στι­κές αντι­θέ­σεις ως συνέ­πεια των ενδο­κα­πι­τα­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων. Και συνε­νώ­νο­νται στη δική τους εξου­σία, κοι­νω­νι­κά απε­λευ­θε­ρω­μέ­νοι, για τον κοι­νό τους σκο­πό, την οικο­δό­μη­ση της δικής τους κοινωνίας.
Ολ’ αυτά απο­τυ­πώ­νο­νταν και στη Δια­κή­ρυ­ξη ίδρυ­σης της ΕΣΣΔ, που διά­βα­σε στο 1ο Συνέ­δριο των Σοβιέτ ο Ι. Β. Στάλιν:

«Η σημε­ρι­νή μέρα — είπε αρχί­ζο­ντας την ομι­λία του ο Στά­λιν- απο­τε­λεί στρο­φή στην ιστο­ρία της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας. Τοπο­θε­τεί ένα ορό­ση­μο ανά­με­σα στην παλιά περί­ο­δο που πέρα­σε πια, τότε που οι Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες, αν και δρού­σαν από κοι­νού, τρα­βού­σαν χωρι­στά, απα­σχο­λη­μέ­νες πρώτ’ απ’ όλα με το ζήτη­μα της δικής τους ύπαρ­ξης, και στην περί­ο­δο που άρχι­σε κιό­λας τώρα που μπαί­νει τέρ­μα στη χωρι­στή ύπαρ­ξη των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών, τώρα που οι Δημο­κρα­τί­ες ενώ­νο­νται σ’ ένα ενιαίο ενω­σια­κό κρά­τος, για να κατα­πο­λε­μή­σουν με επι­τυ­χία το οικο­νο­μι­κό ξεχαρ­βά­λω­μα, τώρα που η σοβιε­τι­κή εξου­σία δε σκέ­φτε­ται μόνο για την ύπαρ­ξή της, αλλά και για το πώς θα εξε­λι­χτεί σε μια σοβα­ρή διε­θνή δύνα­μη που θα μπο­ρεί να επι­δρά πάνω στη διε­θνή κατά­στα­ση και θα μπο­ρεί να την αλλά­ζει προς το συμ­φέ­ρον των εργα­ζο­μέ­νων».

Κατα­λή­γο­ντας ο Στά­λιν κάλε­σε τους συνέ­δρους να ψηφί­σουν σύσ­σω­μοι υπέρ της ίδρυ­σης της ΕΣΣΔ και να γρά­ψουν έτσι «ένα νέο κεφά­λαιο στην ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας».

«Η θέλη­ση των λαών των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών - υπο­γραμ­μι­ζό­ταν στο κεί­με­νο της ιδρυ­τι­κής δια­κή­ρυ­ξης — που συνήλ­θαν τελευ­ταία στα συνέ­δρια των Σοβιέτ τους και πήραν ομό­φω­να την από­φα­ση για το σχη­μα­τι­σμό της “Ένω­σης των Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών”, απο­τε­λεί σίγου­ρη εγγύ­η­ση ότι η Ένω­ση αυτή είναι εθε­λο­ντι­κή συνέ­νω­ση ισό­τι­μων λαών, ότι για κάθε Δημο­κρα­τία είναι εξα­σφα­λι­σμέ­νο το δικαί­ω­μα της ελεύ­θε­ρης απο­χώ­ρη­σης από την Ένω­ση, ότι η είσο­δος στην Ένω­ση είναι ανοι­χτή σε όλες τις Σοσια­λι­στι­κές Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες, και σ’ αυτές που υπάρ­χουν, και σε κεί­νες που μπο­ρεί να γεν­νη­θούν στο μέλ­λον, ότι το νέο ενω­σια­κό κρά­τος θα είναι το άξιο επι­στέ­γα­σμα των αρχών της ειρη­νι­κής και αδελ­φι­κής συνερ­γα­σί­ας των λαών που δημιουρ­γή­θη­καν ακό­μα από τον Οκτώ­βρη του 1917, ότι θα απο­τε­λέ­σει σίγου­ρο προ­πύρ­γιο ενά­ντια στον παγκό­σμιο καπι­τα­λι­σμό και και­νού­ριο απο­φα­σι­στι­κό βήμα στο δρό­μο της Ενω­σης των εργα­ζο­μέ­νων όλων των χωρών σε μια Παγκό­σμια Σοσια­λι­στι­κή Σοβιε­τι­κή Δημοκρατία».

Η Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση στα 1917, ήταν το μεγα­λύ­τε­ρο κοσμοϊ­στο­ρι­κό γεγο­νός του 20ού αιώ­να. Ηταν η πρώ­τη φορά στην Ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας που η εργα­τι­κή τάξη με τους συμ­μά­χους της, ανα­τρέ­πο­ντας τον καπι­τα­λι­σμό, εγκα­θί­δρυε τη δική της εξου­σία, οργά­νω­νε το εργα­τι­κό κράτος

Στη δια­κή­ρυ­ξη ανα­φέ­ρο­νταν επί­σης ως λόγοι για τη συγκρό­τη­ση της ΕΣΣΔ οι παρακάτω:

«Η ανόρ­θω­ση της λαϊ­κής οικο­νο­μί­ας απο­δεί­χτη­κε πράγ­μα αδύ­να­το όσο οι Δημο­κρα­τί­ες θα μένουν χωρι­σμέ­νες η μία από την άλλη. Από την άλλη μεριά η αστά­θεια της διε­θνούς κατά­στα­σης και ο κίν­δυ­νος νέων επι­θέ­σε­ων κάνουν ανα­πό­φευ­κτη τη δημιουρ­γία ενός ενιαί­ου μετώ­που των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών μπρο­στά στην κεφα­λαιο­κρα­τι­κή περι­κύ­κλω­ση. Τέλος, η ίδια η συγκρό­τη­ση τη σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, που είναι διε­θνι­στι­κή από την ταξι­κή της φύση, σπρώ­χνει τις εργα­ζό­με­νες μάζες των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών στο δρό­μο της συνέ­νω­σης σε μια σοσια­λι­στι­κή οικο­γέ­νεια».

Η συμ­φω­νία για το σχη­μα­τι­σμό της ΕΣΣΔ καθό­ρι­ζε τις αρμο­διό­τη­τες και τα καθή­κο­ντα των ανώ­τα­των κρα­τι­κών οργά­νων της Ενω­σης, τον τρό­πο εκλο­γής των αντι­προ­σώ­πων στα Πανε­νω­σια­κά συνέ­δρια των Σοβιέτ, όρι­ζε το έμβλη­μα και την κρα­τι­κή σφρα­γί­δα του νέου κρά­τους, προσ­διό­ρι­ζε ότι πρω­τεύ­ου­σά του θα ήταν η Μόσχα, κατο­χύ­ρω­νε το δικαί­ω­μα της ελεύ­θε­ρης απο­χώ­ρη­σης από την Ένω­ση κ.ο.κ.

Η Ένω­ση Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών (ΕΣΣΔ) ήταν το μεγα­λύ­τε­ρο σε έκτα­ση κρά­τος, το δεύ­τε­ρο σε οικο­νο­μι­κή και στρα­τιω­τι­κή ισχύ και η τρί­τη χώρα σε πλη­θυ­σμό. Στα εδά­φη της, υπήρ­χαν πάρα πολ­λά έθνη.

Η ΕΣΣΔ και η λενινιστική ιδέα του ενωσιακού κράτους

Στις 10-Αυγ-1922, το ΠΓ της ΚΕ του Μπολ­σε­βί­κι­κου Κόμ­μα­τος, με από­φα­σή του, πρό­τει­νε στο κομ­μα­τι­κό οργα­νω­τι­κό γρα­φείο να συγκρο­τή­σει μια επι­τρο­πή και να της ανα­θέ­σει να προ­ε­τοι­μά­σει για συζή­τη­ση στην επό­με­νη ολο­μέ­λεια της ΚΕ του κόμ­μα­τος το ζήτη­μα των αμοι­βαί­ων σχέ­σε­ων της Σοβιε­τι­κής Ρωσί­ας, με τις άλλες ανε­ξάρ­τη­τες Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες. Η επι­τρο­πή συγκρο­τή­θη­κε με επι­κε­φα­λής της τον Στά­λιν, ενώ στη σύν­θε­σή της συμ­με­τεί­χαν επι­φα­νή στε­λέ­χη του κόμ­μα­τος και εκπρό­σω­ποι των άλλων Δημο­κρα­τιών. Συγκε­κρι­μέ­να, εκτός του Στά­λιν συμ­με­τεί­χαν οι Κού­ι­μπι­τσεφ, Ορτζο­νι­κί­τζε, Ρακόφ­σκι και Σοκόλ­νι­κόφ και οι αντι­πρό­σω­ποι των σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών Μιάσ­νι­κοφ (Αρμε­νία), Μντι­βά­νι (Γεωρ­γία), Πετρόβ­σκι (Ουκρα­νία), Τσερ­βια­κόφ (Λευ­κο­ρω­σία) κ.ά.

Η επι­τρο­πή κατέ­λη­ξε σε ένα σχέ­διο από­φα­σης που είχε τον τίτλο «Για τις αμοι­βαί­ες σχέ­σεις της ΣΟΣΔΡ με τις ανε­ξάρ­τη­τες Δημο­κρα­τί­ες», και το οποίο επε­ξερ­γά­στη­κε ο Στάλιν.

Κεντρι­κή ιδέα αυτού του σχε­δί­ου ήταν ότι οι άλλες ανε­ξάρ­τη­τες Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες θα έπρε­πε να προ­σχω­ρή­σουν στη Σοβιε­τι­κή Ομο­σπον­δια­κή Σοσια­λι­στι­κή Δημο­κρα­τία της Ρωσί­ας, δια­τη­ρώ­ντας το δικαί­ω­μα των αυτό­νο­μων Δημο­κρα­τιών. Το σχέ­διο αυτό συζη­τή­θη­κε και εγκρί­θη­κε ως βάση για συζή­τη­ση στην επι­τρο­πή, με την απο­χή του αντι­προ­σώ­που της Γεωρ­γί­ας. Επί­σης, εγκρί­θη­καν όλες οι παρά­γρα­φοί του με ορι­σμέ­νες αλλα­γές που δεν τρο­πο­ποιού­σαν την ουσία του.

Στο σχέ­διο αυτό του Στά­λιν και της επι­τρο­πής, αντι­τά­χθη­κε ο Λένιν, ο οποί­ος πήρε στα χέρια του τα σχε­τι­κά υλι­κά στις 25-Σεπ-1922 και συζή­τη­σε το θέμα με τον Στά­λιν την επο­μέ­νη. Με γράμ­μα του προς τα μέλη του ΠΓ του Μπολ­σε­βί­κι­κου Κόμ­μα­τος, ο Λένιν τάχθη­κε ενά­ντια στη θέση για προ­σχώ­ρη­ση των άλλων σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών στη σοβιε­τι­κή Ρωσία με το δικαί­ω­μα της αυτο­νο­μί­ας, προ­τεί­νο­ντας μια δια­φο­ρε­τι­κή λύση, την ένω­ση ισό­τι­μων Δημο­κρα­τιών και τη δημιουρ­γία, σ’ αυτή τη βάση, της ΕΣΣΔ.

«Σημα­σία έχει, τόνι­ζε ο Λένιν, το να μη δίνου­με αφορ­μή στους “ανε­ξάρ­τη­τους”, να μην καταρ­γού­με την ανε­ξαρ­τη­σία τους, αλλά να δημιουρ­γού­με ακό­μη έναν νέο όρο­φο, την ομο­σπον­δία ισό­τι­μων Δημο­κρα­τιών»”.

Στις 6/10/1922 η ΚΕ των Μπολ­σε­βί­κων συνε­δρί­α­σε και ενέ­κρι­νε τη λενι­νι­στι­κή πολι­τι­κή για την Ένω­ση, ανα­θέ­το­ντας σε επι­τρο­πή υπό τον Στά­λιν να επε­ξερ­γα­στεί το σχέ­διο νόμου για την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ, το οποίο θα υπο­βαλ­λό­ταν για έγκρι­ση στο Συνέ­δριο των Σοβιέτ. Από κει και μετά, η ίδρυ­ση του νέου κρά­τους ήταν ζήτη­μα χρόνου.

Το πολυεθνικό σοσιαλιστικό κράτος

Στην ΕΣΣΔ, το 1922, ενώ­θη­καν η Ρωσι­κή Σοβιε­τι­κή Σοσια­λι­στι­κή Δημο­κρα­τία, η Ουκρα­νι­κή ΣΣΔ, η Λευ­κο­ρω­σι­κή ΣΣΔ και η Σοβιε­τι­κή Ομο­σπον­δια­κή Σοσια­λι­στι­κή Δημο­κρα­τία της Υπερ­καυ­κα­σί­ας (απο­τε­λού­με­νη από τη Γεωρ­γία, την Αρμε­νία, και το Αζερ­μπαϊ­τζάν). Ολες αυτές οι Δημο­κρα­τί­ες είχαν εμφα­νι­στεί μετά την Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση. Από το 1956 έως και το 1991 χρο­νιά της ορι­στι­κής ανα­τρο­πής, στην ΕΣΣΔ υπήρ­χαν 15 ενω­σια­κές Δημοκρατίες.

Πριν από την Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση, στη σύν­θε­ση της Ρωσι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας ο μη ρωσι­κός πλη­θυ­σμός έφτα­νε το 57% και την ίδια ώρα αυτοί οι λαοί βίω­ναν και την εθνι­κή κατα­πί­ε­ση. Αυτή εκφρα­ζό­ταν με δια­φο­ρε­τι­κό βαθ­μό και μεθό­δους στις πιο ανα­πτυγ­μέ­νες περιο­χές της αυτο­κρα­το­ρί­ας (Φιν­λαν­δία, Πολω­νία, Βαλ­τι­κή, Ουκρα­νία) και δια­φο­ρε­τι­κά στις καθυ­στε­ρη­μέ­νες οικο­νο­μι­κά και πολι­τι­στι­κά περιο­χές της Κεντρι­κής Ασί­ας και του Καυκάσου.

Συχνά η τσα­ρι­κή κυβέρ­νη­ση προ­χω­ρού­σε στην ανα­δια­νο­μή της γης υπέρ δια­φό­ρων Ρώσων αξιω­μα­τού­χων, αρι­στο­κρα­τών και κου­λά­κων, σε βάρος των ντό­πιων πλη­θυ­σμών, σε περιο­χές όπως του Καζαχ­στάν, της Κεντρι­κής Ασί­ας, της Μπα­σκί­ριας κ.ά.

Σ’ ό,τι αφο­ρά την πολι­τι­στι­κή κατα­πί­ε­ση, η τσα­ρι­κή πολι­τι­κή της ρωσο­ποί­η­σης των εθνι­κών περι­φε­ρειών οδη­γού­σε σε μέτρα περιο­ρι­σμού της χρή­σης των υπό­λοι­πων γλωσ­σών, της διδα­σκα­λί­ας τους σε σχο­λεία, της ύπαρ­ξης θεά­τρων και άλλων πολι­τι­στι­κών ιδρυ­μά­των των μη ρωσι­κών πληθυσμών

Μια άλλη μορ­φή οικο­νο­μι­κής κατα­πί­ε­σης ήταν η φορο­λο­γι­κή πολι­τι­κή του τσα­ρι­σμού, η οποία στις εθνι­κές περι­φέ­ρειες ήταν υψη­λό­τε­ρη σε σχέ­ση με την κεντρι­κή Ρωσία. Εκεί επί­σης οι συν­θή­κες δου­λειάς ήταν χει­ρό­τε­ρες και ταυ­τό­χρο­να ίσχυαν δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις στους μισθούς για τους Ρώσους και τους εργά­τες άλλων εθνών, σε βάρος των τελευταίων.

Σ’ ό,τι αφο­ρά την πολι­τι­στι­κή κατα­πί­ε­ση, η τσα­ρι­κή πολι­τι­κή της ρωσο­ποί­η­σης των εθνι­κών περι­φε­ρειών οδη­γού­σε σε μέτρα περιο­ρι­σμού της χρή­σης των υπό­λοι­πων γλωσ­σών, της διδα­σκα­λί­ας τους σε σχο­λεία, της ύπαρ­ξης θεά­τρων και άλλων πολι­τι­στι­κών ιδρυ­μά­των των μη ρωσι­κών πλη­θυ­σμών, ακό­μη και σε περιο­ρι­σμούς της χρή­σης των άλλων γλωσσών.

Η οικο­νο­μι­κή, πολι­τι­στι­κή κατα­πί­ε­ση συμπλη­ρω­νό­ταν και από την πολι­τι­κή κατα­πί­ε­ση. Βεβαί­ως, γενι­κό­τε­ρα τα πολι­τι­κά δικαιώ­μα­τα ήταν πολύ περιο­ρι­σμέ­να για την εργα­τι­κή τάξη και τα άλλα λαϊ­κά στρώ­μα­τα επί τσα­ρι­σμού, όμως επι­πλέ­ον υπήρ­χε και το εθνι­κό «φιλ­τρά­ρι­σμα», με βάση σχε­τι­κό νόμο δεν είχαν κανέ­να εκλο­γι­κό δικαί­ω­μα οι λαοί της Σιβη­ρί­ας και της Κεντρι­κής Ασί­ας, ενώ περιο­ρι­σμέ­νη ήταν και η εκπρο­σώ­πη­ση των λαών του Καυ­κά­σου και της Πολω­νί­ας. Καθό­λου δικαιώ­μα­τα δεν είχαν οι νομα­δι­κοί λαοί, ενώ δεν μπο­ρού­σαν να εκλε­γούν όσοι δε γνώ­ρι­ζαν τη ρώσι­κη γλώσσα.

Οι μη ρωσι­κοί πλη­θυ­σμοί είχαν επί­σης περιο­ρι­σμούς στη μετα­κί­νη­σή τους, ενώ υπήρ­χαν και περιο­ρι­σμοί στην από­κτη­ση περιουσίας.

Μάθη­μα για την εξά­λει­ψη του αναλ­φα­βη­τι­σμού το 1928 |> Με την καθο­δή­γη­ση του ΚΚ και τη συν­δρο­μή άλλων σοβιε­τι­κών πολι­τι­κών και μαζι­κών οργα­νώ­σε­ων, κατα­πο­λέ­μη­σαν τον αναλ­φα­βη­τι­σμό, πολ­λά έθνη απέ­κτη­σαν το δικό τους γρα­πτό λόγο

Ενα σημα­ντι­κό «εργα­λείο» της «εθνι­κής πολι­τι­κής» του τσα­ρι­σμού στο πλαί­σιο της δια­τή­ρη­σης της αυτο­κρα­το­ρί­ας ήταν το να στρέ­φει τον ένα λαό ενά­ντια στον άλλο και να καλ­λιερ­γεί το εθνι­κό μίσος ανά­με­σά τους.

Ο πλη­θυ­σμός της ΕΣΣΔ ήταν το 1989 περί­που 286,7 εκα­τομ­μύ­ρια και είχε σχε­δόν διπλα­σια­στεί κατά τη διάρ­κεια του 20ού αιώ­να. Κι αυτό παρά τις τερά­στιες δυσκο­λί­ες και κατα­στρο­φές που είχε προ­κα­λέ­σει η ξένη ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση μετά την Επα­νά­στα­ση και ο εμφύ­λιος πόλε­μος, όπως και οι τερά­στιες απώ­λειες του­λά­χι­στον 25 εκα­τομ­μυ­ρί­ων ανθρώ­πων, κατά τη διάρ­κεια του Β‘ Παγκο­σμί­ου Πολέμου.

Η Σοβιε­τι­κή Ενω­ση ήταν ένα πολυ­ε­θνι­κό κρά­τος, στο οποίο κατοι­κού­σαν πάνω από 100 έθνη κι εθνό­τη­τες, με δια­φο­ρε­τι­κή γλώσ­σα, πολι­τι­σμι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά, ήθη κι έθι­μα, που η τύχη τους συν­δέ­θη­κε μέσα στο πλαί­σιο της ΕΣΣΔ.

Στην ΕΣΣΔ, εκτός από τις 15 Ενω­σια­κές Δημο­κρα­τί­ες (Ρωσί­ας, Ουκρα­νί­ας, Λευ­κο­ρω­σί­ας, Αζερ­μπαϊ­τζάν, Αρμε­νί­ας, Γεωρ­γί­ας, Ουζ­μπε­κι­στάν, Τουρ­κμε­νί­ας, Τατζι­κι­στάν, Καζαχ­στάν, Κιρ­γι­ζί­ας, Μολ­δα­βί­ας, Λιθουα­νί­ας, Λετο­νί­ας, Εσθο­νί­ας), υπήρ­χαν ακό­μη 20 αυτό­νο­μες Δημο­κρα­τί­ες, 8 αυτό­νο­μες περιο­χές και 10 αυτό­νο­μες Περιφέρειες.
Ολες 
αυτές οι Δημο­κρα­τί­ες και αυτό­νο­μες επι­κρά­τειες ήταν δημιουρ­γη­μέ­νες πάνω σε εθνι­κή βάση, στη βάση του κυρί­αρ­χου έθνους σε κάθε Δημο­κρα­τία ή περιο­χή, χωρίς όμως αυτό να σημαί­νει ότι εκεί υπήρ­χαν απο­κλει­στι­κά εκπρό­σω­ποι αυτού του έθνους ή ότι υπήρ­χε κάποια προ­νο­μια­κή μετα­χεί­ρι­ση αυτού του έθνους, σε σχέ­ση με τους υπό­λοι­πους Σοβιε­τι­κούς πολί­τες, που κατοι­κού­σαν εκεί.

Aφί­σα: Όλη η εξου­σία στα Σοβιέτ! |> Το 1ο Παν­ρω­σι­κό Συνέ­δριο των Σοβιέτ, που συνήλ­θε στις 30 του Δεκέμ­βρη 1922, βασι­ζό­με­νο στην ελεύ­θε­ρη βού­λη­ση των λαών, δια­κή­ρυ­ξε τη δημιουρ­γία της ΕΣΣΔ

Σε δύο σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες το ποσο­στό του κυρί­αρ­χου έθνους ήταν αρκε­τά χαμη­λό, στο Καζαχ­στάν οι Καζά­χοι ήταν μόλις το 36% και στην Κιρ­γι­ζία οι Κιρ­γί­ζιοι μόλις 41%.

Πιο ομο­γε­νο­ποι­η­μέ­νη ήταν η Αρμε­νία, όπου το ποσο­στό των Αρμε­νί­ων έφτα­νε το 90%.

Στη Ρωσία, στη Λευ­κο­ρω­σία και το Αζερ­μπαϊ­τζάν το ποσο­στό του κυρί­αρ­χου έθνους ήταν πάνω από το 80%.

Στο πλαί­σιο της ΕΣΣΔ υπήρ­χαν διά­φο­ρες εθνο­λο­γι­κές κατη­γο­ρί­ες. Οι κυριό­τε­ρες από αυτές ήταν:

Οι Σλά­βοι, που απο­τε­λού­νταν από τους Ρώσους, τους Ουκρα­νούς και τους Λευ­κο­ρώ­σους. Το ποσο­στό τους στην εθνο­λο­γι­κή σύν­θε­ση της ΕΣΣΔ ξεκί­νη­σε το 1922 από το 85% και στα­δια­κά έπε­σε στο 70% το 1989, εξαι­τί­ας του μεγα­λύ­τε­ρου ρυθ­μού γεν­νή­σε­ων που είχαν άλλες εθνο­λο­γι­κές κατη­γο­ρί­ες. Το 1989 οι Ρώσοι απο­τε­λού­σαν μόλις το 51% των κατοί­κων της ΕΣΣΔ.

Στην Κεντρι­κή Ασία ζού­σαν οι του­ρα­νι­κοί λαοί των Ουζ­μπέ­κων, Καζά­χων, Κιρ­γί­ζιων και των Τουρ­κμέ­νων, καθώς και οι Τατζί­κοι που είναι περ­σι­κό φύλο και, συνο­λι­κά, το 1989 ήταν 34 εκα­τομ­μύ­ρια (ενώ εκεί ζού­σαν και 11 εκα­τομ­μύ­ρια Ρώσοι, κυρί­ως στις πόλεις).

Στον Καύ­κα­σο υπήρ­χε ένα μωσαϊ­κό λαών και εθνο­τή­των. Κυριό­τε­ροι από αυτούς ήταν οι Γεωρ­για­νοί, οι Αρμέ­νιοι και οι Αζέ­ροι. Αυτά τα 3 έθνη απο­τε­λού­σαν τα 2/3 του μη σλα­βι­κού πλη­θυ­σμού (περί­που 15 εκα­τομ­μύ­ρια) που ζού­σε εκεί το 1989.

Αφί­σα |> Μετα­τρέ­που­με το Σοβιε­τι­κό Αζερ­μπαϊ­τζάν σε Δημο­κρα­τία με καθο­λι­κή μόρφωση

Οι λαοί της Βαλ­τι­κής (5,5 εκα­τομ­μύ­ρια) Λιθουα­νοί, Λετο­νοί και Εσθονοί.

Εκπρό­σω­ποι άλλων εθνών, που έφτα­ναν το 1989 το 10% του πλη­θυ­σμού της ΕΣΣΔ.

Κατακτήσεις της Οχτωβριανής Επανάστασης

Μια τερά­στια κατά­κτη­ση της Οχτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης, το 1917, ήταν η ανα­κή­ρυ­ξη των παρα­κά­τω αρχών στην εθνι­κή πολιτική:

  • Ανα­γνώ­ρι­ση του δικαιώ­μα­τος των εθνών στην αυτοδιάθεση.
  • Δικαί­ω­μα στην ισό­τη­τα και στην κυριαρχία.
  • Ελεύ­θε­ρη ανά­πτυ­ξη των εθνι­κών μειονοτήτων.

Ετσι, καταρ­χήν, ως απο­τέ­λε­σμα αυτής της πολι­τι­κής, μια σει­ρά από έθνη, που ζού­σαν στο πλαί­σιο της «φυλα­κής των λαών» (όπως είχε χαρα­κτη­ρι­στεί η Τσα­ρι­κή Αυτο­κρα­το­ρία), απέ­κτη­σαν μετά την Επα­νά­στα­ση του 1917 τις δικές τους χώρες. Εμφα­νί­στη­καν Πολω­νία, Φιν­λαν­δία, Λετο­νία, Λιθουα­νία, Εσθο­νία, καθώς και οι Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες της Υπερ­καυ­κα­σί­ας, της Λευ­κο­ρω­σί­ας και της Ουκρα­νί­ας. Τα δικαιώ­μα­τα των λαών, που δεν επι­θυ­μού­σαν να απο­κτή­σουν ξεχω­ρι­στά κρά­τη, κατο­χυ­ρώ­θη­καν συνταγ­μα­τι­κά από τη Σοβιε­τι­κή Εξουσία.

Ταυ­τό­χρο­να, για την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα της πάλης ενά­ντια στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση και την εσω­τε­ρι­κή αντε­πα­νά­στα­ση, οι Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες συγκρό­τη­σαν αρχι­κά μια πολι­τι­κο-στρα­τιω­τι­κή και οικο­νο­μι­κή συμ­μα­χία και λίγα χρό­νια αργό­τε­ρα τέθη­κε το ζήτη­μα της ενο­ποί­η­σής τους σ’ ένα ενιαίο πολυ­ε­θνι­κό κράτος.
Το 1ο Παν­ρω­σι­κό Συνέ­δριο των Σοβιέτ, που συνήλ­θε στις 30-Δεκ-1922, βασι­ζό­με­νο στην ελεύ­θε­ρη βού­λη­ση των λαών, δια­κή­ρυ­ξε τη δημιουρ­γία της ΕΣΣΔ. Το πρώ­το Σύνταγ­μα της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης (1924) κατο­χύ­ρω­σε νομο­θε­τι­κά τη συνέ­νω­ση των σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών σε ενιαίο πολυ­ε­θνι­κό κρά­τος, στη βάση της κυριαρ­χί­ας τους και της πλή­ρους ισο­τι­μί­ας. Οι πολί­τες της ΕΣΣΔ από­κτη­σαν έτσι την ίση νομι­κή δυνα­τό­τη­τα να χρη­σι­μο­ποιούν τη μητρι­κή γλώσ­σα τους και τις γλώσ­σες των άλλων λαών της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης στα σχο­λεία, στον Τύπο, στο ραδιό­φω­νο και την τηλεόραση.

Υπαί­θριο, μετα­κι­νού­με­νο σχο­λείο για τα παι­διά των αγρο­τών, τη δεκα­ε­τία του 1920 |> το σοβιε­τι­κό σύστη­μα βοή­θη­σε στην ανύ­ψω­ση ιδιαί­τε­ρα εκεί­νων των εθνών, που ήταν σε βαθιά καθυ­στέ­ρη­ση κατά τη διάρ­κεια της προ­ε­πα­να­στα­τι­κής Ρωσίας

Βάση αυτής της πολι­τι­κής ήταν ο Προ­λε­τα­ρια­κός Διε­θνι­σμός, η μόνη αρχή που η συνε­πής εφαρ­μο­γή της μπο­ρεί να δια­σφα­λί­ζει σεβα­σμό της εθνι­κής, γλωσ­σι­κής και πολι­τι­σμι­κής ιδιαι­τε­ρό­τη­τας και την ενιαία συμ­με­το­χή στην πορεία της σοσια­λι­στι­κής οικοδόμησης.

Χαρα­κτη­ρι­στι­κά, το Ανώ­τα­το Σοβιέτ της ΕΣΣΔ απο­τε­λού­νταν από δύο ισό­τι­μα σώμα­τα: Το Σοβιέτ της Ενω­σης, η συγκρό­τη­ση του οποί­ου γινό­ταν στη βάση του μεγέ­θους του εκλο­γι­κού σώμα­τος της κάθε περιο­χής και το Σοβιέτ των Εθνο­τή­των, όπου όλες οι Ενω­σια­κές Δημο­κρα­τί­ες εκπρο­σω­πού­νταν από 32 βου­λευ­τές, από 11 κάθε αυτό­νο­μη Δημο­κρα­τία, από 3 κάθε αυτό­νο­μη περιο­χή κι από 1 κάθε αυτό­νο­μη Περιφέρεια.

Στη βάση της εθνι­κής πολι­τι­κής του σοβιε­τι­κού, σοσια­λι­στι­κού κρά­τους, τέθη­κε η λενι­νι­στι­κή αρχή της εθε­λο­ντι­κής ένω­σης των εθνών. Με την εξά­λει­ψη των εκμε­ταλ­λευ­τών (της αστι­κής τάξης και των κου­λά­κων), οι λαοί της χώρας είχαν τη δυνα­τό­τη­τα της ελεύ­θε­ρης οικο­νο­μι­κής, πολι­τι­κής και πολι­τι­στι­κής ανάπτυξης.

Το σοβιε­τι­κό σύστη­μα βοή­θη­σε στην ανύ­ψω­ση ιδιαί­τε­ρα εκεί­νων των εθνών, που ήταν σε βαθιά καθυ­στέ­ρη­ση κατά τη διάρ­κεια της προ­ε­πα­να­στα­τι­κής Ρωσί­ας. Με την καθο­δή­γη­ση του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος και τη συν­δρο­μή άλλων Σοβιε­τι­κών πολι­τι­κών και μαζι­κών οργα­νώ­σε­ων, κατα­πο­λέ­μη­σε τον αναλ­φα­βη­τι­σμό, πολ­λά έθνη απέ­κτη­σαν το δικό τους γρα­πτό λόγο. Πρέ­πει ακό­μη να σημειω­θεί πως στο πλαί­σιο του σοσια­λι­σμού ολο­κλη­ρώ­θη­κε η δια­δι­κα­σία δια­μόρ­φω­σης μιας σει­ράς εθνών, κυρί­ως στην περιο­χή της Κεντρι­κής Ασίας.

Ακό­μη όμως και τους τελευ­ταί­ους μήνες ύπαρ­ξης της ΕΣΣΔ, η μεγά­λη πλειο­ψη­φία των λαών της, όπως έδει­ξε το δημο­ψή­φι­σμα στις 17 Μάρ­τη 1991, τάχτη­κε με ποσο­στό 76% υπέρ της δια­τή­ρη­σης της ΕΣΣΔ

Κοι­νός στό­χος όλων, άσχε­τα από την εθνι­κή κατα­γω­γή τους, ήταν η οικο­δό­μη­ση της κομ­μου­νι­στι­κής κοι­νω­νί­ας. Πάνω σ’ αυτήν την κοι­νή βάση και μέσα στο πλαί­σιο της κοι­νής ιστο­ρι­κής δια­δρο­μής, των οικο­νο­μι­κών σχέ­σε­ων και της κοι­νω­νι­κο-πολι­τι­κής δομής, άρχι­σε να εμφα­νί­ζε­ται μια νέα ιστο­ρι­κο-κοι­νω­νι­κή έννοια, ο σοβιε­τι­κός λαός.

Το γεγο­νός ότι ριζι­κά και μέσα σε διά­στη­μα λίγων δεκα­ε­τιών χτυ­πή­θη­κε ο εθνι­κι­σμός, η αντί­λη­ψη της υπε­ρο­χής του ενός έθνους πάνω στα άλλα, φαί­νε­ται κι από τη συσπεί­ρω­ση του σοβιε­τι­κού λαού κατά τη διάρ­κεια του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, όπως κι από άλλα παρα­δείγ­μα­τα, όπως ότι ο κάθε 7ος γάμος στη χώρα ήταν «μει­κτός», δηλα­δή ανθρώ­πων με δια­φο­ρε­τι­κή εθνι­κή καταγωγή.

Ιστορικά στοιχεία στην πορεία για την Ενωση

Στις 29 Δεκέμ­βρη του 1922 συνήλ­θε στη Μόσχα η συν­διά­σκε­ψη των πλη­ρε­ξου­σί­ων αντι­προ­σω­πειών της ΡΣΟΣΔ, της ΣΣΔ της Ουκρα­νί­ας, της ΣΣΔ της Λευ­κο­ρω­σί­ας και της ΣΟΣΔ της Υπερ­καυ­κα­σί­ας. Στη συν­διά­σκε­ψη συζη­τή­θη­καν τα σχέ­δια της Δια­κή­ρυ­ξης και της Συμ­φω­νί­ας για την ίδρυ­ση της Ενω­σης Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών, ΕΣΣΔ, καθώς και η σει­ρά των εργα­σιών του 1ου Ενω­σια­κού Συνε­δρί­ου των Σοβιέτ. Στη Συν­διά­σκε­ψη απο­φα­σί­στη­κε να επι­κυ­ρω­θούν στο συνέ­δριο τα δύο ντο­κου­μέ­ντα για την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ, η Δια­κή­ρυ­ξη και η Συμ­φω­νία, και αμέ­σως μετά να τις εξε­τά­σουν και να τις επι­κυ­ρώ­σουν ορι­στι­κά οι Κεντρι­κές Εκτε­λε­στι­κές Επι­τρο­πές των ενω­σια­κών δημο­κρα­τιών και το 2ο συνέ­δριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ.

Την επο­μέ­νη μέρα, στις 30 Δεκέμ­βρη του 1922 άρχι­σε τις εργα­σί­ες του στη Μόσχα, στο θέα­τρο «Μπολ­σόι» το 1ο Συνέ­δριο των Σοβιέτ της «Ενω­σης των Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών». Στο συνέ­δριο πήραν μέρος 1.727 αντι­πρό­σω­ποι από τη ΡΣΟΣΔ, 364 από τη ΣΣΔ της Ουκρα­νί­ας (Ουκρα­νία, Μολ­δα­βία), 33 από τη ΣΣΔ της Λευ­κο­ρω­σί­ας και 91 από τη ΣΟΣΔ της Υπερ­καυ­κα­σί­ας (Γεωρ­γία, Αρμε­νία, Αζερμπαϊτζάν).

Στις 12.45 ο μεγα­λύ­τε­ρος σε ηλι­κία αντι­πρό­σω­πος και μέλος της Παν­ρω­σι­κής Κεντρι­κής Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής Γ. Σμι­ντό­βιτς κήρυ­ξε την έναρ­ξη των εργα­σιών του Συνε­δρί­ου. Ο Σμι­ντό­βιτς είπε πως «η ομό­θυ­μη θέλη­ση των εργα­ζό­με­νων της Ουκρα­νί­ας, του Αζερ­μπαϊ­τζάν, της Γεωρ­γί­ας, της Αρμε­νί­ας και της Λευ­κο­ρω­σί­ας να συγ­χω­νευ­τούν οι ξεχω­ρι­στές Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες σε ένα ενιαίο σύνο­λο, σε ένα ισχυ­ρό κρά­τος, σε μια ένω­ση Σοσια­λι­στι­κών Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών, έχει εκφρα­στεί στα συνέ­δρια των Σοβιέτ της Ουκρα­νί­ας, της Λευ­κο­ρω­σί­ας και της Ομο­σπον­δί­ας της Υπερ­καυ­κα­σί­ας. Η θέλη­ση αυτή υπο­στη­ρί­χτη­κε με απε­ρί­γρα­πτο ενθου­σια­σμό από τους αντι­προ­σώ­πους των εργα­ζο­μέ­νων της ΡΣΟΣΔ στις εργα­σί­ες του 10ου Παν­ρω­σι­κού Συνε­δρί­ου των Σοβιέτ…».

Το Πανε­πι­στή­μιο της Φιλί­ας των Λαών της Μόσχας εγκαι­νιά­στη­κε στις 17 του Νοέμ­βρη 1960, με σκο­πό να παρέ­χει βοή­θεια στις ανα­πτυσ­σό­με­νες χώρες για την κατάρ­τι­ση ειδι­κευ­μέ­νων στε­λε­χών. Στη Δια­κή­ρυ­ξη για την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ υπο­γραμ­μι­ζό­ταν πως μόνο στη χώρα των Σοβιέτ, μόνο στις συν­θή­κες της δικτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του, που συσπεί­ρω­σε γύρω της την πλειο­ψη­φία του πλη­θυ­σμού, έγι­νε δυνα­τόν να: εξα­φα­νι­στεί η κατα­πί­ε­ση των εθνο­τή­των, να δημιουρ­γη­θεί κατά­στα­ση αμοι­βαί­ας εμπι­στο­σύ­νης και να μπουν οι βάσεις της αδελ­φι­κής συνερ­γα­σί­ας των λαών. Στη Δια­κή­ρυ­ξη ανα­φέ­ρο­νταν οι λόγοι που επι­βάλ­λα­νε επι­τα­κτι­κά να δημιουρ­γη­θεί η ΕΣΣΔ και δια­κη­ρύσ­σο­νταν η ισο­τι­μία και ο προ­αι­ρε­τι­κός χαρα­κτή­ρας της Ενω­σης. «Η θέλη­ση των λαών των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών που μόλις τελευ­ταία συνήλ­θαν τα συνέ­δρια των Σοβιέτ τους και πήραν ομό­φω­να την από­φα­ση να Ιδρυ­θεί η Ενω­ση των Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών είναι μια σίγου­ρη εγγύ­η­ση πως η Ενω­ση αυτή είναι προ­αι­ρε­τι­κή ένω­ση ισό­τι­μων λαών, πως κάθε Δημο­κρα­τία έχει εξα­σφα­λι­σμέ­νο το δικαί­ω­μα να απο­χω­ρή­σει ελεύ­θε­ρα από την Ενω­ση, πως όλες οι Σοβιε­τι­κές Σοσια­λι­στι­κές Δημο­κρα­τί­ες μπο­ρούν ελεύ­θε­ρα να μπουν στην Ενωση».

октябрьская революция

Η ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ ήταν ο μεγα­λύ­τε­ρος σταθ­μός στην πορεία της ανά­πτυ­ξης των σοσια­λι­στι­κών εθνο­τή­των στις Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες. Η ιστο­ρι­κή αυτή πρά­ξη άνοι­γε μεγά­λες προ­ο­πτι­κές για την άνο­δο των υλι­κών και πνευ­μα­τι­κών δυνά­με­ων όλων των λαών της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Η συνέ­νω­ση των λαών για την οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού ενί­σχυε τη δύνα­μή τους, για να προ­χω­ρή­σουν ακό­μη πιο απο­φα­σι­στι­κά σε συν­θή­κες καπι­τα­λι­στι­κής περι­κύ­κλω­σης το τερά­στιο έργο της οικο­δό­μη­σης της νέας κοι­νω­νί­ας, έργο που άλλα­ζε τη ροή της Ιστο­ρί­ας προς το ανώ­τε­ρο στά­διο της κοι­νω­νι­κής εξέ­λι­ξης. Θεμε­λια­κή βάση και δύνα­μη στην ένω­ση των ισό­τι­μων εθνο­τή­των ήταν η εργα­τι­κή τάξη με την καθο­δη­γη­τι­κή δου­λειά της συνει­δη­τής πολι­τι­κής οργα­νω­μέ­νης πρω­το­πο­ρί­ας της, το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα. Η εργα­τι­κή τάξη, ήταν αυτή που μπο­ρού­σε να ενώ­σει και ένω­σε τους λαούς των δια­φό­ρων εθνο­τή­των στον αγώ­να για το τσά­κι­σμα της εκμε­τάλ­λευ­σης, στον αγώ­να ενα­ντί­ον της δια­μά­χης ανά­με­σα στις εθνό­τη­τες, ενα­ντί­ον του μεγα­λο­ε­θνι­κού σοβι­νι­σμού και του αστι­κού εθνι­κι­σμού. Η ένω­ση των σοβιε­τι­κών δημο­κρα­τιών σε ενιαίο ενω­σια­κό κρά­τος είχε ιστο­ρι­κή σημα­σία για τον απο­τε­λε­σμα­τι­κό αγώ­να που απέ­βλε­πε στην οικο­δό­μη­ση του κομ­μου­νι­σμού. Το απέ­δει­ξε η πορεία οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού, τα τερά­στια επι­τεύγ­μα­τα, η πορεία άρσης των ανι­σο­τή­των στην ανά­πτυ­ξη των δια­φο­ρε­τι­κών Δημο­κρα­τιών και λαών, που κλη­ρο­νό­μη­σε η επα­νά­στα­ση από το προη­γού­με­νο σάπιο εκμε­ταλ­λευ­τι­κό κοι­νω­νι­κό καθε­στώς. Ηταν η νίκη της Λενι­νι­στι­κής θεω­ρί­ας στο Εθνι­κό Ζήτημα.

Η ωρίμανση των προϋποθέσεων για τη δημιουργία της ΕΣΣΔ

Η δημιουρ­γία των προ­ϋ­πο­θέ­σε­ων και των συν­θη­κών για την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ ήταν απο­τέ­λε­σμα της πορεί­ας εδραί­ω­σης της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, αλλά και των ανα­γκών που προ­έ­κυ­πταν για την οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού σε αντί­ξο­ες εσω­τε­ρι­κές και διε­θνείς συν­θή­κες. Ο διε­θνής ιμπε­ρια­λι­σμός, παρά την ήττα του στην πάλη για την ανα­τρο­πή της νεα­ρής σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, ποτέ δεν παραι­τή­θη­κε απ’ αυτό το σκο­πό. Επί­σης, η τσα­ρι­κή Ρωσία ήταν μια χώρα (αδύ­να­τος κρί­κος του ιμπε­ρια­λι­σμού) που σε σύγκρι­ση με την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων των τότε ισχυ­ρών καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών ήταν καθυστερημένη.

Н.Б. Терпсихоров. “Πρώ­το σύν­θη­μα” 1924

Με την εγκα­θί­δρυ­ση της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, ανα­πτύσ­σο­νταν γορ­γά οι αμοι­βαί­ες πολι­τι­κές και οικο­νο­μι­κές σχέ­σεις ανά­με­σα στις ανε­ξάρ­τη­τες τότε σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες. Στα 1920 το κόμ­μα των μπολ­σε­βί­κων έβα­λε το ζήτη­μα της ανά­γκης για την ομο­σπον­δια­κή ένω­σή τους. Στις θέσεις για το ζήτη­μα των εθνι­κο­τή­των και των αποι­κιών που γρά­φτη­καν για το 2ο Συνέ­δριο της Γ’ Διε­θνούς, ο Β.Ι. Λένιν έβα­λε το καθή­κον «να επι­διώ­κε­ται όλο και πιο πολύ η στε­νή ομο­σπον­δια­κή ένω­ση». Τον ίδιο χρό­νο, η ΡΣΟΣΔ και η ΣΣΔ της Ουκρα­νί­ας υπέ­γρα­ψαν συμ­φω­νία που πρό­βλε­πε τη συνερ­γα­σία των δύο Δημο­κρα­τιών σε διά­φο­ρους τομείς. Στα 1920 — 1921 υπο­γρά­φτη­καν συμ­φω­νί­ες ανά­με­σα στη ΡΣΟΣΔ και στη ΣΣΔ Λευ­κο­ρω­σί­ας και ανά­με­σα στη ΡΣΟΣΔ και στις σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες της Υπερ­καυ­κα­σί­ας. Το Μάρ­τη του 1922 σχη­μα­τί­στη­κε η Υπερ­καυ­κα­σια­νή Ομο­σπον­δία Σοσια­λι­στι­κών Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών, συνε­νώ­νο­ντας τους λαούς της Γεωρ­γί­ας, της Αρμε­νί­ας και του Αζερμπαϊτζάν.

Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική επανάστασηоктябрьская революция

Στις προ­σπά­θειες για την ένω­ση των λαών της Σοβιε­τι­κής χώρας που απο­βλέ­πα­νε στην ίδρυ­ση μιας ισχυ­ρής Ενω­σης Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών αντι­τάσ­σο­νταν οι αστοί εθνι­κι­στές που εκφρά­ζα­νε την ιδε­ο­λο­γία των εκμε­ταλ­λευ­τι­κών τάξε­ων που είχαν ανα­τρα­πεί, αλλά ήταν πολύ νωρίς ιστο­ρι­κά για να ξερι­ζω­θούν εντε­λώς. Οι αστοί εθνι­κι­στές προ­σπα­θού­σαν να επη­ρε­ά­σουν τα μικρο­α­στι­κά σε συνεί­δη­ση στοι­χεία ανά­με­σα στους εργά­τες και κυρί­ως στους αγρό­τες που ήταν και πλειο­ψη­φία του πλη­θυ­σμού, να υπο­δαυ­λί­σουν εθνι­κι­στι­κές αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στις εθνό­τη­τες και να διαι­ρέ­σουν τους σοβιε­τι­κούς λαούς. Η δρά­ση των αστών εθνι­κι­στών δυνά­μω­σε ύστε­ρα από την κάποια ανά­πτυ­ξη των καπι­τα­λι­στι­κών στοι­χεί­ων στην πρώ­τη φάση της Νέας Οικο­νο­μι­κής Πολι­τι­κής (ΝΕΠ).

Βεβαί­ως, η εγκα­θί­δρυ­ση της δικτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του εξα­σφά­λι­σε σε όλες τις εθνό­τη­τες της πρώ­ην τσα­ρι­κής Ρωσί­ας ελεύ­θε­ρη εθνι­κή ανά­πτυ­ξη και τους παρα­χώ­ρη­σε πλή­ρη κυριαρ­χι­κά δικαιώ­μα­τα. Οι λαοί σύμ­φω­να με τη θέλη­σή τους είχαν τη δυνα­τό­τη­τα να ενω­θούν ή να μην ενω­θούν σε προ­λε­τα­ρια­κό πολυ­ε­θνι­κό κράτος.

Οι ενω­τι­κές τάσεις επι­κρά­τη­σαν, για­τί αντα­πο­κρί­νο­νταν στα συμ­φέ­ρο­ντα όλων των λαών των Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών. Σ’ αυτό εκδη­λώ­θη­κε η δρά­ση της δικτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του, ως εξου­σία που ένω­νε τους λαούς σε διά­κρι­ση από την αστι­κή δημο­κρα­τία που τους διαι­ρού­σε. Οι σοβιε­τι­κές εθνό­τη­τες θέλη­σαν να ενω­θούν και να απο­τε­λέ­σουν ένα ενιαίο πολυ­ε­θνι­κό κρά­τος για­τί συν­δέ­ο­νταν στε­νά ή μια με την άλλη οικο­νο­μι­κά, πολι­τι­κά και πολι­τι­στι­κά, ακό­μη και για­τί χωρίς την ένω­ση αυτή θα τους ήταν εξαι­ρε­τι­κά δύσκο­λο να αντι­στα­θούν στην επί­θε­ση του διε­θνούς ιμπεριαλισμού.

Για δημιουρ­γία ενός ενιαί­ου ενω­σια­κού σοβιε­τι­κού σοσια­λι­στι­κού κρά­τους υπήρ­χε αντι­κει­με­νι­κή βάση. Ηταν από­λυ­τη ανά­γκη να ενω­θούν οι οικο­νο­μι­κοί και δημο­σιο­νο­μι­κοί πόροι των σοβιε­τι­κών δημο­κρα­τιών και να συντο­νι­στούν τα σχέ­διά τους για την οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού. Μεγά­λο ρόλο σ’ αυτό έπαι­ζαν ορι­σμέ­νοι παρά­γο­ντες όπως ο κατα­με­ρι­σμός της εργα­σί­ας που είχε δια­μορ­φω­θεί ιστο­ρι­κά στο έδα­φος της πρώ­ην τσα­ρι­κής Ρωσίας.

Η ανόρ­θω­ση της οικο­νο­μί­ας και η απο­κα­τά­στα­ση των οικο­νο­μι­κών δεσμών ανά­με­σα στις σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες που άρχι­σε μετά την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση στα 1919 και τον εμφύ­λιο πόλε­μο, συνέ­βα­λε στην πορεία για την Ενω­ση. Ταυ­τό­χρο­να, η σοβιε­τι­κή εξου­σία επι­δί­ω­κε την οικο­δό­μη­ση βιο­μη­χα­νιών, την εκμε­τάλ­λευ­ση του ορυ­κτού και του άλλου φυσι­κού πλού­του στις περιο­χές όπου στο προη­γού­με­νο καθε­στώς δε γινό­ταν αυτό. Ετσι ανα­πτύσ­σο­νταν και οι πιο καθυ­στε­ρη­μέ­νες περιο­χές ενώ ενι­σχύ­ο­νταν οι οικο­νο­μι­κές σχέ­σεις ανά­με­σα στις σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες και οι συντρο­φι­κοί δεσμοί των λαών.

революция

Η ίδρυ­ση ενω­σια­κού σοβιε­τι­κού κρά­τους «πατού­σε» και στις δυνα­τό­τη­τες της σχε­δια­σμέ­νης σοσια­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας. Η ατο­μι­κή ιδιο­κτη­σία και το κεφά­λαιο χωρί­ζουν τους λαούς, η συλ­λο­γι­κή ιδιο­κτη­σία και η εργα­σία τους συνενώνουν.

Η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση απαι­τεί τη γορ­γή ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων, προ­κει­μέ­νου να ικα­νο­ποιού­νται οι ολο­έ­να και αυξα­νό­με­νες ανά­γκες των λαών, η ευη­με­ρία τους. Αυτό μπο­ρού­σε να γίνει απο­τε­λε­σμα­τι­κά μόνο με τις κοι­νές προ­σπά­θειες όλων των σοβιε­τι­κών εθνο­τή­των μέσα στα πλαί­σια ενός ενω­σια­κού πολυ­ε­θνι­κού σοβιε­τι­κού κράτους.

Η ΚΕ του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος της Ρωσί­ας στον απο­λο­γι­σμό της για το 1922 εκτι­μού­σε πως η πεί­ρα από την ανά­πτυ­ξη της οικο­νο­μί­ας των σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών «έδει­ξε την ανά­γκη της ένω­σης σε κρα­τι­κή κλί­μα­κα των οικο­νο­μι­κών προ­σπα­θειών των Δημο­κρα­τιών και της συστη­μα­τι­κής σύμ­φω­να με σχέ­διο κατα­νο­μής των πόρων που υπάρ­χουν στις Δημο­κρα­τί­ες αυτές».

Η ένω­ση των σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών ήταν επί­σης ανα­γκαία λόγω της ιμπε­ρια­λι­στι­κής περι­κύ­κλω­σης που απαι­τού­σε την ενί­σχυ­ση της αμυ­ντι­κής τους ικα­νό­τη­τας. Η νίκη της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας στον εμφύ­λιο και στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση έδω­σε τη δυνα­τό­τη­τα ειρη­νι­κής ανοι­κο­δό­μη­σης της οικο­νο­μί­ας σε σοσια­λι­στι­κή πια βάση. Αλλά τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κρά­τη δεν παραι­τή­θη­καν από το σκο­πό της ανα­τρο­πής της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, αν όχι με τη δύνα­μη των οπλών, του­λά­χι­στον με την υπο­νο­μευ­τι­κή δρά­ση, με την οικο­νο­μι­κή και πολι­τι­κή πίε­ση, με το να σπεί­ρουν αντα­γω­νι­σμούς και αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στις σοβιε­τι­κές Δημοκρατίες.

Σ’ αυτές τις αντί­ξο­ες συν­θή­κες οι σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες έπρε­πε να δια­τη­ρούν ενό­τη­τα δρά­σης στο διε­θνή στί­βο. Η συνερ­γα­σία ανά­με­σα στα Λαϊ­κά Επι­τρο­πά­τα των Εξω­τε­ρι­κών των σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τιών δυνά­μω­νε. Ετσι άρχι­σε να εδραιώ­νε­ται και η ενιαία διπλω­μα­τι­κή εκπρο­σώ­πη­ση για τις εξω­τε­ρι­κές, τις διε­θνείς σχέ­σεις. Την ίδια κοι­νή δρά­ση ανέ­πτυσ­σαν και τα όργα­να του εξω­τε­ρι­κού εμπορίου.

Ολες οι σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες ζητού­σαν να συγ­χω­νευ­τούν το γρη­γο­ρό­τε­ρο οι Ενο­πλες Δυνά­μεις και η στρα­τιω­τι­κή ηγε­σία. Τα σοβιε­τι­κά και τα κομ­μα­τι­κά όργα­να της ΣΣΔ Ουκρα­νί­ας είχαν σημειώ­σει αρκε­τές φορές πως ήταν επι­τα­κτι­κή ανά­γκη να γίνει αυτό. Ανά­λο­γες απο­φά­σεις είχαν πάρει οι ΚΕ των Κομ­μου­νι­στι­κών Κομ­μά­των της Γεωρ­γί­ας και της Αρμενίας.

Ετσι στα 1922 είχαν ωρι­μά­σει οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις για τη δημιουρ­γία του σοβιε­τι­κού πολυ­ε­θνι­κού κρά­τους. Από τον Αύγου­στο του ίδιου χρό­νου άρχι­σαν οι δια­δι­κα­σί­ες για την υλο­ποί­η­ση αυτού του καθή­κο­ντος. Στις 6 Οκτώ­βρη του ίδιου χρό­νου η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΡ (μπ.) πήρε από­φα­ση για τη μορ­φή συγκρό­τη­σης ενω­σια­κού πολυ­ε­θνι­κού κρά­τους, με βάση την υπό­δει­ξη του Λένιν ότι ο σχη­μα­τι­σμός της ένω­σης δεν καταρ­γεί την ανε­ξαρ­τη­σία των Δημο­κρα­τιών αλλά δημιουρ­γεί μια ομο­σπον­δία ισό­τι­μων Δημο­κρα­τιών. Η Ολο­μέ­λεια απο­φά­σι­σε: «Ανα­γνω­ρί­ζει απα­ραί­τη­το να υπο­γρα­φεί συμ­φω­νία ανά­με­σα στην Ουκρα­νία, στη Λευ­κο­ρω­σία, στην Ομο­σπον­δία των Δημο­κρα­τιών της Υπερ­καυ­κα­σί­ας και στη ΡΣΟΣΔ για την ένω­σή τους σε “Ενω­ση Σοσια­λι­στι­κών Σοβιε­τι­κών Δημο­κρα­τι­κών” και αφή­νει σε καθε­μιά από αυτές το δικαί­ω­μα να απο­χω­ρεί ελεύ­θε­ρα από την Ενω­ση». Η ίδρυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης ήταν πλέ­ον ζήτη­μα χρό­νου και ολο­κλη­ρώ­θη­κε στο 1ο Συνέ­δριο των Σοβιέτ των λαών της ΕΣΣΔ.

Λύθηκε οριστικά το εθνικό ζήτημα;

Η ιμπε­ρια­λι­στι­κή προ­πα­γάν­δα αμφι­σβη­τεί το τερά­στιο έργο της Σοβιε­τι­κής Εξου­σί­ας για τη λύση του Εθνι­κού Ζητή­μα­τος, προ­βάλ­λο­ντας τις οξύ­τα­τες αντι­θέ­σεις μετα­ξύ των νέων εθνών — κρα­τών που δημιουρ­γή­θη­καν μετά την αντε­πα­νά­στα­ση ή και τις εθνι­κι­στι­κές αντι­θέ­σεις μέσα στην ίδια τη Ρωσία, όπως π.χ. εκδη­λώ­νο­νται από τη δρά­ση των Τσετσένων.

Λύθη­κε λοι­πόν ορι­στι­κά το Ενι­κό Ζήτη­μα στην ΕΣΣΔ; Θα ήταν υπερ­βο­λή να ισχυ­ρι­στού­με κάτι τέτοιο μια για πάντα. Υπήρ­χαν ισχυ­ροί «θύλα­κες» εθνι­κι­σμού, π.χ. στην Ουκρα­νία, στις Βαλ­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες και στον Καύ­κα­σο, που αξιο­ποι­ή­θη­καν από τους ναζί στα χρό­νια του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου. Οταν κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις που είχαν ανα­τρα­πεί (πρώ­ην καπι­τα­λι­στές, μεγα­λο­κτη­μα­τί­ες κ.ά.) προ­σπά­θη­σαν να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν την εθνι­κή ταυ­τό­τη­τα για να πάρουν τη «ρεβάνς», στη­ρι­ζό­με­νοι στα όπλα των χιτλε­ρι­κών ορδών. Ετσι, π.χ., στις Βαλ­τι­κές χώρες εμφα­νί­στη­καν οι λετο­νι­κές κι οι εσθο­νι­κές «λεγε­ώ­νες των SS» και στην Ουκρα­νία οι ντό­πιοι «γερ­μα­νο­τσο­λιά­δες» (ΟΟΥΝ-ΟΥΠΑ). Αυτές οι δυνά­μεις για άλλη μια φορά ηττή­θη­καν το 1945 από τον Κόκ­κι­νο Στρα­τό, παρέ­μει­ναν ωστό­σο κάποιες εθνι­κι­στι­κές τάσεις σε διά­φο­ρες περιο­χές. Ακό­μη και εθνι­κι­στι­κές ένο­πλες ομά­δες, που έκα­ναν δολιο­φθο­ρές ή και δολο­φο­νί­ες στε­λε­χών του ΚΚ κι άλλων Σοβιε­τι­κών πολι­τών, κυρί­ως στη Δυτι­κή Ουκρα­νία και στη Βαλ­τι­κή έως τη δεκα­ε­τία του ’60 (όπως, π.χ., η λιθουα­νι­κή αντι­κομ­μου­νι­στι­κή οργά­νω­ση «Αδελ­φοί του δάσους»). Την ίδια ώρα, όμως, αυτές οι εθνι­κι­στι­κές και απο­σχι­στι­κές τάσεις δεν μπο­ρού­σαν να ανα­πτυ­χθούν στις συν­θή­κες του σοσια­λι­σμού, αφού έλει­πε ο βασι­κός «κινη­τή­ρας» του εθνι­κι­σμού, που είναι η ντό­πια αστι­κή τάξη.

Οι ΗΠΑ και οι άλλες ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυνά­μεις ποτέ δε στα­μά­τη­σαν με τις δεκά­δες ραδιο­φω­νι­κές εκπο­μπές, σε όλες τις βασι­κές γλώσ­σες των λαών της ΕΣΣΔ, να προ­σπα­θούν να σπεί­ρουν το μίσος ανά­με­σα στα έθνη, που απο­τε­λού­σαν την ΕΣΣΔ και να τη δια­σπά­σουν πάνω στην εθνι­κή βάση.

Πώς, πότε και γιατί εκδηλώθηκε;

Στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του ’80 το εθνι­κό ζήτη­μα και πάλι έρχε­ται σε πρώ­το πλά­νο, αφού γίνε­ται αισθη­τή η ανα­ζω­πύ­ρω­ση των εθνι­κι­στι­κών δια­θέ­σε­ων σε μια σει­ρά περιο­χές, που ανα­πτύσ­σο­νταν από δια­νο­ού­με­νους και άλλους κύκλους, με συχνά την ίδια έκφρα­ση κατά των Ρώσων. Ακό­μη όμως και τους τελευ­ταί­ους μήνες ύπαρ­ξής της, η μεγά­λη πλειο­ψη­φία των λαών της ΕΣΣΔ, όπως έδει­ξε το δημο­ψή­φι­σμα στις 17 Μάρ­τη 1991, τάχθη­κε με ποσο­στό 76% υπέρ της δια­τή­ρη­σης της ΕΣΣΔ.

Είναι φανε­ρό πως το ζήτη­μα δεν προ­έ­κυ­ψε ξαφ­νι­κά τη δεκα­ε­τία του ’80, αλλά ωρί­μα­σαν μια σει­ρά παρά­γο­ντες για την εκδή­λω­σή του. Παρά­γο­ντες που είχαν να κάνουν τόσο με το αδυ­νά­τι­σμα του ρόλου του ΚΚ, όσο και με μια σει­ρά οικο­νο­μι­κά μέτρα, που είχαν ληφθεί και κάθε άλλο παρά ενί­σχυαν τις οικο­νο­μι­κές βάσεις του σοσια­λι­στι­κού — κομ­μου­νι­στι­κού συστή­μα­τος, λει­τουρ­γώ­ντας, επί της ουσί­ας, δια­λυ­τι­κά. Τέτοια ήταν, π.χ., η από­φα­ση του ΚΚΣΕ για τη διά­λυ­ση των κλα­δι­κών υπουρ­γεί­ων, που εξα­σφά­λι­ζαν την κεντρι­κή διεύ­θυν­ση δια­φό­ρων κλά­δων της οικο­νο­μί­ας και η εφαρ­μο­γή του συστή­μα­τος της διεύ­θυν­σης ανά Σοβιε­τι­κή Δημο­κρα­τία. Μια πολι­τι­κή από­φα­ση, που όχι μόνον απο­δεί­χτη­κε λαθε­μέ­νη και ανα­πο­τε­λε­σμα­τι­κή, αλλά αύξη­σε και την αντι­πα­ρά­θε­ση «κέντρου» — «περι­φέ­ρειας». Το ίδιο ζημιο­γό­νες για το σοσια­λι­σμό απο­δεί­χτη­καν και μια σει­ρά οικο­νο­μι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις τη δεκα­ε­τία του ’60, που δημιούρ­γη­σαν το κοι­νω­νι­κο — οικο­νο­μι­κό «έδα­φος» για την ανά­πτυ­ξη και των αντι­σο­σια­λι­στι­κών και συχνά εθνι­κι­στι­κών στοιχείων.

Οπως γρά­φει το στέ­λε­χος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος Ρωσι­κής Ομο­σπον­δί­ας (ΚΚΡΟ) Β. Γκριζ­λόφ, διευ­θυ­ντής του περιο­δι­κού «Πολι­τι­κή Δια­φώ­τι­ση»: «Αν κατα­νο­ού­με την Ιστο­ρία στη βάση του δια­λε­κτι­κού υλι­σμού, τότε πρέ­πει να ανα­γνω­ρί­σου­με πως το εθνι­κό ζήτη­μα απο­τε­λεί μέρος του ζητή­μα­τος της εξου­σί­ας στο κρά­τος. Οι ρίζες των σημε­ρι­νών αντι­θέ­σε­ων δεν πρέ­πει να τις ψάξου­με στο καθαυ­τό εθνι­κό ζήτη­μα, αλλά στην κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κή σφαί­ρα. Κι όταν μιλάω για την κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κή σφαί­ρα, δεν εννοώ κάποια πτώ­ση στην οικο­νο­μία ή στο επί­πε­δο ζωής, αλλά στην κατεύ­θυν­ση της ανά­πτυ­ξης, στις βασι­κές κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κές αλλα­γές. Τι εννοώ; Στο εσω­τε­ρι­κό του σοσια­λι­στι­κού μας κρά­τους, πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε μια καλυμ­μέ­νη αλλα­γή των μορ­φών ιδιο­κτη­σί­ας, μια αλλα­γή του κοι­νω­νι­κού μας συστή­μα­τος, που οδή­γη­σε στην παλι­νόρ­θω­ση του καπι­τα­λι­σμού. Και μάλι­στα σε ορι­σμέ­νες περιο­χές αυτή είχε και στοι­χεία μει­κτά με φεου­δαρ­χι­κές και πατρο­γο­νι­κές σχέ­σεις. Σε όλο τον κόσμο η καπι­τα­λι­στι­κή αγο­ρά οδη­γεί στην όξυν­ση του εθνι­κού ζητή­μα­τος. Εμφα­νί­στη­καν νέες κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις, που ενδια­φέ­ρο­νταν με τον ένα ή άλλο τρό­πο για σχέ­σεις «μοι­ρά­σμα­τος». Αυτό οδη­γεί σε συγκρού­σεις, πολέ­μους κλπ. Η εμφά­νι­ση της αστι­κής τάξης οδή­γη­σε στην εμφά­νι­ση του αστι­κού εθνι­κού κρά­τος. Στο εσω­τε­ρι­κό της ΕΣΣΔ εμφα­νί­στη­καν εθνι­κι­στι­κές ομά­δες, που άνθι­σαν την περί­ο­δο της «περε­στρόι­κα» κι οι οποί­ες μετα­τρά­πη­καν σε ισχυ­ρές πολι­τι­κές δυνά­μεις. Δυνά­μεις, που όχι μόνο χρειά­στη­κε να τις λάβου­με υπό­ψη μας, αλλά που δυστυ­χώς, σε τελι­κή φάση, νίκη­σαν. Υπέρ αυτών των σχέ­σε­ων μοι­ρά­σμα­τος ήταν η σκιώ­δης οικο­νο­μία, ο οικο­νο­μι­κός κόσμος του εγκλή­μα­τος, που κρυ­φά είχε δημιουρ­γη­θεί στην ΕΣΣΔ» (Στρογ­γυ­λό τρα­πέ­ζι στην «Πράβ­ντα» για τα 85 χρό­νια από την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ (28/12/2007)

Από τη μεριά του, το Κομ­μου­νι­στι­κό Εργα­τι­κό Κόμ­μα Ρωσί­ας (ΚΕΚΡ-ΚΚΡ) σημειώ­νει στο Πρό­γραμ­μά του πως «το έδα­φος για το εθνι­κι­στι­κό μίσος βρί­σκε­ται πάντα στην εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο στη βάση της ατο­μι­κής ιδιο­κτη­σί­ας στα μέσα παρα­γω­γής. Μόλις επί ΕΣΣΔ ανα­γεν­νή­θη­κε η ατο­μι­κή ιδιο­κτη­σία, δηλα­δή επι­τρά­πη­κε σε κάποιους ανθρώ­πους να κλέ­βουν τους άλλους, τότε στη χώρα ξεκί­νη­σαν οι διε­θνι­κές συγκρού­σεις» (Πρό­γραμ­μα του ΚΕΚΡ-ΚΚΡ).

Πότε, όμως, προ­έ­κυ­ψε τέτοιο θέμα; Οπως σημειώ­νε­ται στη Δια­κή­ρυ­ξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90χρονα της Οχτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης: «Από το 20ό Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ, το 1956 και μετά, για την επί­λυ­ση τέτοιων προ­βλη­μά­των υιο­θε­τή­θη­καν στα­δια­κά λαθε­μέ­νες θεω­ρη­τι­κές προ­σεγ­γί­σεις και εφαρ­μό­στη­καν οπορ­του­νι­στι­κές πολι­τι­κές στην οικο­νο­μία, που επε­κτά­θη­καν στη σοσια­λι­στι­κή εξου­σία και στις διε­θνείς σχέσεις».

«Ο παρά­νο­μος πλου­τι­σμός, το λεγό­με­νο “σκιώ­δες κεφά­λαιο”, επι­δί­ω­κε τη νόμι­μη λει­τουρ­γία του ως κεφά­λαιο στην παρα­γω­γή, δηλα­δή επι­δί­ω­κε την παλι­νόρ­θω­ση του καπι­τα­λι­σμού. Επέ­δρα­σε στο κόμ­μα, ενι­σχύ­ο­ντας την οπορ­του­νι­στι­κή διά­βρω­ση και το σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό εκφυ­λι­σμό» (Δια­κή­ρυ­ξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90χρονα της Οχτω­βρια­νής Επανάστασης).

октябрьская революция

Σήμε­ρα μπο­ρού­με επί­σης να εκτι­μή­σου­με πως «η απο­κέ­ντρω­ση αρμο­διο­τή­των προς τα τοπι­κά σοβιέτ, ειδι­κά στον οικο­νο­μι­κό τομέα, δεν πρέ­πει να αντι­με­τω­πι­στεί ανε­ξάρ­τη­τα από τις αντί­στοι­χες οικο­νο­μι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις που προ­ω­θή­θη­καν εκεί­νη την περί­ο­δο και οι οποί­ες χαλά­ρω­σαν τον κεντρι­κό σχε­δια­σμό της οικο­νο­μί­ας, στο όνο­μα της λεγό­με­νης ιδιο­συ­ντή­ρη­σης και αυτο­διεύ­θυν­σης των σοσια­λι­στι­κών επι­χει­ρή­σε­ων και ανέ­θρε­ψαν τη δυνα­τό­τη­τα πλου­τι­σμού και κερ­δο­σκο­πί­ας. Τα μέτρα αυτά προ­ω­θού­νταν στο όνο­μα της μετα­τρο­πής του παλ­λαϊ­κού κρά­τους σε σοσια­λι­στι­κή αυτο­διεύ­θυν­ση. Εκτός των άλλων, κρί­νο­ντας εκ του απο­τε­λέ­σμα­τος, μπο­ρού­με να δια­πι­στώ­σου­με ότι ενθαρ­ρύν­θη­καν τοπι­κι­στι­κές και εθνι­κι­στι­κές τάσεις που βεβαί­ως στο τέλος εκδη­λώ­θη­καν ανοι­χτά» (Κ. Παπα­σταύ­ρου. Μερι­κά ζητή­μα­τα για το σοσια­λι­στι­κό εποι­κο­δό­μη­μα στην εμπει­ρία της ΕΣΣΔ ). Βλ & ΚΟΜΕΠ 6/2007

Ετσι, όπως συνο­πτι­κά σημειώ­νει η ΚΕ του ΚΚΕ, «η παρα­βί­α­ση του Προ­λε­τα­ρια­κού Διε­θνι­σμού, ιδιαί­τε­ρα σε συν­θή­κες συσ­σώ­ρευ­σης εσω­τε­ρι­κών προ­βλη­μά­των, δια­μορ­φώ­νει έδα­φος για την άμβλυν­ση και χαλά­ρω­ση των δεσμών, ακό­μα και για την ενα­ντί­ω­ση στην ενο­ποί­η­ση. Ο ιμπε­ρια­λι­στι­κός παρά­γο­ντας, σε συνερ­γα­σία με τις εσω­τε­ρι­κές αντε­πα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις, αξιο­ποί­η­σε στρε­βλώ­σεις και λάθη και πυρο­δό­τη­σε κατά­λοι­πα εθνι­κι­στι­κών δια­θέ­σε­ων, για να υπο­νο­μεύ­σει το σοσια­λι­στι­κό σύστη­μα και να οξύ­νει απο­σχι­στι­κές τάσεις» (Δια­κή­ρυ­ξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90χρονα της Οχτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης).

Αυτό δεν αναι­ρεί καθό­λου το τερά­στιο έργο του σοσια­λι­σμού και της Σοβιε­τι­κής Εξου­σί­ας ούτε τη νομο­τε­λεια­κή τάση για την ορι­στι­κή λύση του Εθνι­κού Ζητή­μα­τος στο σοσιαλισμό-κομμουνισμό.

Με πλη­ρο­φο­ρί­ες από:

  • Ακα­δη­μία Επι­στη­μών ΕΣΣΔ: Παγκό­σμια Ιστο­ρία, τόμος Η’, εκδό­σεις «Μέλισ­σα».
  • Λένιν «Απα­ντα», εκδό­σεις ΣΕ + (στο ίδιο) σημεί­ω­ση 136 του Ινστι­τού­του Μαρ­ξι­σμού — Λενι­νι­σμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ
  • Ι.Β. Στά­λιν: Απα­ντα, τόμος 5ος, εκδό­σεις «Γνώ­σεις».
  • Οι βάσεις της συγκρό­τη­σης της ΕΣΣΔ, «Ριζο­σπά­στης», 11/5/2008.
  • Ι.Β. Στά­λιν: Ο μαρ­ξι­σμός και το εθνι­κό ζήτη­μα (1ο & 2ο μέρος)
  • Ε. Χ. Καρρ: «Ιστο­ρία της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης», εκδό­σεις «Υπο­δο­μή»
  • «Ιστο­ρία του ΚΚΣΕ», Εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Εποχή»
  • Welter: «Ιστο­ρία της Σοβιε­τι­κής Ρωσί­ας 1917- 1936», εκδό­σεις ΙΚΑΡΟΣ, 

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο