Επιμέλεια Αλέκος Χατζηκώστας //
Με αφορμή την υπόθεση της ονομασία της ΠΓΔΜ, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων έπεσε και όνομα σύνθετη ονομασίας που περιείχε το όνομα Ιλιντεν («Δημοκρατία της Ίλιντεν Μακεδονίας») αναφερόμαστε σε δύο ντοκουμέντα που αφορούν το Ιλιντεν.
Να σημειώσουμε ότι στις 20 Ιουλίου 1903 (με το παλιό ημερολόγιο), ημέρα γιορτής του προφήτη Ηλία, ξέσπασε στη (τότε γεωγραφική) Μακεδονία η επανάσταση που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Ίλιντεν (Илинден).
Το Ίλιντεν προετοιμάστηκε μεθοδικά από την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ στα ελληνικά), γνωστή στους Μακεδόνες ως Внатрешна Македонска Револуционерна Организација (Βνάτρεσνα Μακέντονσκα Ρεβολουτσιόνερνα Οργκανιζάτσια ή ΒΜΡΟ) και στην Ευρώπη ως Internal Macedonian Revolutionary Organisation (IMRO). Η συμμετοχή του αγροτικού χριστιανικού πληθυσμού, τόσο του εξαρχικού όσο και του πατριαρχικού, ήταν σχεδόν καθολική στις περιοχές όπου ξέσπασε η επανάσταση . Να σημειώσαμε ότι η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση ή Κομιτάτο των Σαντραλιστών (1893),πρόβαλλε ως κύριο όχι την ενσωμάτωση σε κάποιο από τα ανερχόμενα αστικά έθνη – κράτη, αλλά την κοινωνική απελευθέρωση από την τυραννία των γαιοκτημόνων, που ταυτίζονταν τότε με την οθωμανική κυριαρχία.
Αποκορύφωμα της Εξέγερσης του Ίλιντεν ήταν η ίδρυση της Δημοκρατίας του Κρούσεβο, στη πόλη Κρούσεβο της κεντρικής Μακεδονίας. Ωστόσο, η Δημοκρατία του Κρούσεβο ήταν βραχύβια. Δέκα μέρες μετά την απελευθέρωση του, το Κρούσεβο έπεσε ξανά στα χέρια των Οθωμανών. Αναφέρεται ότι κάηκαν περίπου 200 χωριά και 12.000 σπίτια και ότι έμειναν άστεγοι περίπου 70.000 άνθρωποι.
Ντοκουμέντο 1
Η Διακήρυξη του Κρουσόβου
«Σλόμποντα ϊλι σμ’ρτ [Ελευθερία η θάνατος
Πρόσκληση
προς τον τουρκικό λαό της Επαναστατικής Περιφερείας Κρουσόβου
Ανωτάτη Διοίκηση των Επαναστατών του Κρουσόβου, Ιλιντεν 1903
Αδέρφια, συμπατριώτες και αγαπημένοι γείτονες.
Εμείς, οι αιώνιοι γείτονες σας, φίλοι και γνωστοί από τ’ ωραίο Κρούσοβο και τα πανέμορφα χωριά του, επειδή δεν μπορούσαμε πια να υποφέρουμε την τυραννία των διψασμένων για αίμα και πεινασμένων για ανθρώπινο κρέας μουρτάτηδων πού έχουν σκοπό να μας οδηγήσουν στην αλληλοσφαγή και να μας εξωθήσουν στη ζητιανιά και την αγαπημένη μας και πλούσια γη της Μακεδονίας να μετατρέψουν σε έρημο, σήμερα σηκώσαμε κεφάλι και, χωρίς διακρίσεις θρησκείας, εθνικότητας, φύλου και πεποιθήσεων, αποφασίσαμε να προστατευτούμε από τους δικούς σας και δικούς μας εχθρούς και να κερδίσουμε την ελευθερία.
Ξέρετε πολύ καλά πώς δεν είμαστε κακοί και καταλαβαίνετε πώς απ’ τα πολλά βάσανα βάλαμε το κεφάλι στον τορβά για να ζήσουμε ανθρώπινα η να πεθάνουμε παλικαρίσια. Επειδή πάππου προς πάππου συμβιώνουμε σε τούτη δω τη γης, σας έχουμε σαν δικούς μας και θέλουμε ως το τέλος να μείνετε δικοί μας.
Δεν πήραμε τα όπλα εναντίον σας – αυτό θα ήταν ντροπή για μας. Δεν σηκώσαμε τα όπλα εναντίον του ειρηνικού, εργατικού και τίμιου τούρκικου λαού πού τρέφεται σαν κι εμάς απ’ τον ματωμένο ιδρώτα του – αυτός ο λαός είναι αδέλφια μας και μ’ αυτόν το λαό ζήσαμε και θέλουμε να ζούμε μαζί.
Δεν βγήκαμε να σφάξουμε, να λεηλατήσουμε, να κάψουμε και να κλέψουμε -μας φτάνουν οι βιαιοπραγίες των αναρίθμητων ντερεμπέηδων πάνω στη φτωχιά και ματωμένη Μακεδονία μας. Δε βγήκαμε να εκχριστιανίσουμε και να ατιμάσουμε τις μάνες και τις αδελφές σας, τις γυναίκες και τις κόρες σας: πρέπει να ξέρετε οτι ή περιουσία σας, ή ζωή σας, ή πίστη και η τιμή σας είναι για μας τόσο σεβαστές όσο σεβαστές είναι και οι δικές μας. Απεναντίας, πήραμε τα όπλα για να διαφυλάξουμε την περιουσία, την πίστη και την τιμή σας
Δεν είμαστε μουρτάτες [άρνησίθρησκοι], δεν είμαστε ληστές – είμαστε επαναστάτες πού δώσαμε όρκο να πεθάνουμε για το δίκιο και την ελευθερία.
Αγωνιζόμαστε και θα αγωνιζόμαστε εναντίον των μουρτάτηδων καί των ληστών, εναντίου των τυράννων και των παρανόμων, εναντίον των βιαστών της τιμής μας και της πίστης μας και εναντίον των εκμεταλλευτών του ίδρωτα και του μόχθου μας. Από μας κι από τα χωριά μας να μη φοβάστε – σε κανέναν σας δεν θα προξενήσουμε ζημιές.
Εμείς, όχι μόνο σας θεωρούμε αδέλφια μας, αλλά και σας συμπονούμε σαν αδέλφια μας, επειδή καταλαβαίνουμε ότι και σεις είστε σκλάβοι σαν κι εμάς, σκλάβοι της αυτοκρατορίας και των μπέηδων της, των αφεντάδων και των πασσάδων της, δούλοι των πλούσιων και ισχυρών, των εκβιαστών και των τυράννων, εκείνων που πυρπόλησαν την αυτοκρατορία απ’ τις τέσσερις μεριές και μας ανάγκασαν να ξεσηκωθούμε για το δίκιο, την ελευθερία και για ανθρώπινη ζωή.
Για δίκιο – ελευθερία – ανθρώπινη ζωή σας καλούμε και σας να ‘ρθήτε και ν’ αγωνιστούμε μαζί.
Ελάτε κοντά μας, αδέλφια μουσουλμάνοι για να πολεμήσουμε τους εχθρούς σας και εχθρούς μας. Ελάτε κάτω από την σημαία της “Αυτόνομης Μακεδονίας”! Ή Μακεδονία είναι ή κοινή μας μάννα και φωνάζει για βοήθεια.
Ελάτε να συντρίψουμε τις αλυσίδες της δουλείας για να γλιτώσουμε από τα βάσανα και τα μαρτύρια και να στεγνώσουμε τους ποταμούς αίματος και δακρύων.
Ελάτε κοντά μας, αδέλφια να ενώσουμε τις καρδιές και τις ψυχές και να σωθούμε ώστε να ζήσουμε ειρηνικά, και τα παιδιά και εγγόνια μας να δουλέψουν ήσυχα και να προκόψουν.
Αγαπημένοι μας γείτονες. Καταλαβαίνουμε ότι εσείς, Τούρκοι και Αλβανοί Μουσουλμάνοι, νομίζετε πώς ή Αυτοκρατορία είναι δική σας και πώς δεν είστε δούλοι, επειδή στην οθωμανική σημαία δεν υπάρχει σταυρός αλλά ημισέληνος. Ότι αυτό είναι λάθος σύντομα θα το νοιώσετε και θα το καταλάβετε. “Αν όμως σας είναι δυσάρεστο να ‘ρθετε μαζί μας και να εκδηλωθείτε εναντίον της Αυτοκρατορικής τυραννίας, εμείς τ’ αδέρφια σας σε πατρίδα και βάσανα δεν θα σας πειράξουμε και δεν θα σας μισήσουμε.
Εμείς μόνοι μας θα αγωνιστούμε και για μας και για σας, και αν είναι αναγκαίο θα πεθάνουμε μέχρις ενός κάτω από την σημαία για την δική μας και την δική σας ελευθερία και για το δικό μας και το δικό σας δίκιο.
«Ελευθερία ή θάνατος» γράφει στα μέτωπα μας και στην ματωμένη σημαία μας. Σηκώσαμε αυτήν την σημαία και δεν υπάρχει επιστροφή.
“Αν και σεις μας θεωρείτε αδέλφια σας και θέλετε το καλό μας, αν λογαριάζετε πάλι να ζήσετε μαζί μας όπως έχετε ζήσει μέχρι τώρα, και αν είστε πιστοί και άξιοι γιοι της μάνας Μακεδονίας, μπορείτε να μας βοηθήσετε μόνον μ’ έναν τρόπο – και αυτή είναι ή μεγάλη βοήθεια: να μην ενωθείτε με τους εχθρούς, να μην έλθετε με όπλα εναντίον μας και να μην βιαιοπραγήσετε στα χριστιανικά χωριά.
– Ό θεός ας ευλόγηση τον ιερό αγώνα για το δίκιο και την ελευθερία.
– Ζήτω οι αγωνιστές της ελευθερίας και όλα τα τίμια και καλά τέκνα της
Μακεδονίας.
Ζήτω! Για μια Αυτόνομη Μακεδονία»
Ντοκουμέντο 2
Ανταπόκριση της Αθηναϊκής εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ (21/7/1903)
«Η ΚΑΤΣΤΑΣΙΣ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙ ΝΕΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
ΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 20 Ιουλίου, εμέσσως. Κατά τας επισήμους πληροφορίας των ενταύθα Γενικών Προξένων, η κατάστασις εν Μακεδονία οσημέραι επιδεινούναι και εγκυμονούνται σοβαραί τραχαί εις πλείστα των διμαερισμάτωντης χώρας. Ως έγραφον την επιούσαν των εν Θεσσαλονίκη ταραχών, το γενικώτρεον κίνημα όπερ ήτο παρασκευασμένον δια την επο΄χην εκείνην απέτυχεν ένεκα διαφόρων λόγων και ανεβλήθη δια τον προσεχήν Αύγουστον. Δυστυχώς τα πράγματα έρχονται σήμερον να επιβεβαιώσουν την πρόρρησίν μου εκείνην. Το κομιτάτον αφού δια της επιφυλακτικής μέχρι τούδε στάσεως του και δια των παρά τη Τουρκική Κυβερνήσει πιέσεων της Ρωσσικής πρεσβείας επέτυχε την απόλυσιν όλων των συλληφθέντων τότε μελών του, απεφάσισε να πραγματοποιήση γενικωτέραν εξέγερσιν κατά τας πρώτασ ημέρας του Αυγούστου.
ΠΟΙΣ ΕΞΗΚΡΙΒΩΣΕ ΤΗΝ ΕΙΔΗΣΗ
Την είδησιν ταύτην εξηκρ΄βωσε πρώτον το Αγγλικόν Προξενείον προ εβδομάδων, και τη υποδείξει αυτού προς την Αγγλικήν κυβέρνησιν διετάχθη η αποστολή αγγλικών θωρηκτών εις Βόλον ίνα ευρίσκωνται εγγύς της Θεσσαλονίκης. Τας ειήσει ταύτας του Αγγλικού Προξενείου επεβεβαίωσαν και άλλαι ειδήσεις εκ του Εσωτερικού προς το Ελληνικόν Προξενείον. Αλά και εις τον Χιλμή πασάν εγνώσθησαν αι υπό του κομιτάτου καταβαλόμεναι ενέργειαι προς επανάληψιν των ταραχών υπό του εν Σκοπίοις Προξένου της Ελλάδος κ. Ραφαήλ.
ΠΟΥ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ Η ΕΞΕΓΕΡΣΙΣ
Η εξέγερσις προετοιμάζεται εις τα τμήματα Βοδενών και Γκευγελής. Οα τα σχισματικά χωρία από Οστρόβου μέχρι Βοδενών έχουσιν εξοπλισθή και μόλις δοθή το σύνθημα της εξεγέρσεως θα ενωθώσι μετά των συμμοριών και αφού αποτελέσωσι σώμα πολυάριθμον θα κινηθώσι κατά της πόλεως των Βοδενών εις την οποίαν συγχρόνως θα ενεργηθώσιν εσωτερικαί ταραχαί. Εις δε το τμήμα της Γκευγελής πρόκειται να λάβωσι μέρος εις το κίνημα και βλαχόφωνα χωρία της Καρατζόβας τα οποία από πέρυσι τρομοκρατούμενα υπό τωνσυμμοριών συμμπράτουν μετά του κομιτάτου και εν τω μεταξύ εξωπλίσθησαν. Επίσης και εις το τμήμα της Γκουμεντζας τα χωρά σχισματικά κια ορθόδοξα είνε έτοιμα να συμμετάσχωσι του κινήματος.
ΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ ΤΟΥ κ. ΑΜΠΟΤ
Τας αυτάς και τρομακτικωτέρας πληροφορίας εκόμισεν εκ των επαρχιών Κστορίας και Βιτωλίων ο επανελθών εκ των μερών εκείνων κ. Αμποτ απεσταλμένος του αγγλικού «Ημερησίου Τηλεγράφου»
ΤΑΡΑΧΑΙ ΚΑΙ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Η ΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝΑΡΧΩΝ
Το κομιτάτον ετοιμάζεται να επαναλάβη τας ταραχάς και εν Θεσσαλονίκη. Την είδησιν ταύτην εβεβαιωσε και η τουρική Αστυνομία, η οποία μ’ όλον ότι δραστηρίως παρακολουθεί όλας τα ενεργείας του κομιτάτο είνε εν τούτοις ηναγκασμένη να τηρή παθητικήν στάσιν
Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Ο δε πρόεδρος τους λήξαντος Στρατοδικείου Εδήπ πασάς παραμένιε εν Θεσσαλονίκη, διότι συνεπεία των επικειμένων ταραχών θα κηρυχθή πάλιν ο στρατιωτικός νόμος».
_________________________________________________________________________________________________
Αλέκος Α. Χατζηκώστας Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 7 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.
