Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η επίδραση των σκηνών βίας και σεξ στην τηλεόραση και το διαδίκτυο

Γρά­φει ο Ευστρά­τιος Παπάνης //
Επί­κου­ρος Καθη­γη­τής Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας Πανε­πι­στη­μί­ου Αιγαίου

Η ατι­μώ­ρη­τη βία και η ανεύ­θυ­νη σεξουα­λι­κή συμπε­ρι­φο­ρά, έτσι όπως κατά κόρον προ­βάλ­λο­νται στην τηλε­ό­ρα­ση και ειδι­κά στο δια­δί­κτυο, απο­τε­λούν την καλύ­τε­ρη συναι­σθη­μα­τι­κή ανο­σία, τόσο των παι­διών, όσο και των ενη­λί­κων απέ­να­ντι στη φρί­κη της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. «Αν πια δεν μας φοβί­ζει η όψη του τέρα­τος είναι για­τί έχου­με αρχί­σει να του μοιά­ζου­με»: Χιλιά­δες έρευ­νες έχουν απο­δεί­ξει ότι οι διαρ­κής έκθε­ση σε τέτοιες σκη­νές αναι­σθη­το­ποιεί τα συλ­λο­γι­κά αντα­να­κλα­στι­κά, περιο­ρί­ζει τους ηθι­κούς και κοι­νω­νι­κούς κώδι­κες και μετα­τρέ­πει σε φυσιο­λο­γι­κές, πρά­ξεις κολά­σι­μες και αποτρόπαιες.

Τα πορί­σμα­τα δια­τρα­νώ­νουν ότι παι­διά και ενή­λι­κες επη­ρε­ά­ζο­νται εξί­σου, ακό­μα κι αν εκτί­θε­νται σε λίγα βίαια ή σεξουα­λι­κώς ακραία ερε­θί­σμα­τα. Η τάση για μίμη­ση είναι κατα­λυ­τι­κή. Η απο­κλί­νου­σα πρά­ξη καθί­στα­ται παρα­δειγ­μα­τι­κή, απο­τε­λεί μια γοη­τευ­τι­κή εναλ­λα­κτι­κή, ειδι­κά σε κοι­νω­νί­ες που ταλα­νί­ζο­νται από τον ευδαι­μο­νι­σμό, τον κατα­να­λω­τι­σμό, την ελευ­θε­ριό­τη­τα και τα οικο­νο­μι­κά προ­βλή­μα­τα. Η άσκη­ση βίας είτε ως εκτό­νω­ση είτε ως προ­με­λε­τη­μέ­νη ενέρ­γεια επι­φέ­ρει άμε­ση ενί­σχυ­ση (είναι ευκο­λό­τε­ρο να απο­κτή­σεις το αντι­κεί­με­νο του πόθου αν το αρπά­ξεις, παρά αν μοχθή­σεις για την κατο­χή του), ενώ οι διε­στραμ­μέ­νες σεξουα­λι­κές επι­λο­γές προσ­δί­δουν ταυ­τό­τη­τα, δια­μορ­φώ­νουν την ιεραρ­χία και την απο­δο­χή στις εφη­βι­κές ομά­δες και ελκύ­ουν τα παι­διά περισ­σό­τε­ρο από ένα βαρε­τό, μη εμπνευ­σμέ­νο μάθη­μα στο σχολείο.

Ακό­μα και η απο­σπα­σμα­τι­κή θέα­ση τέτοιων σκη­νών εξά­πτει τη φαντα­σία, αυξά­νει την προ­διά­θε­ση για βίαιη αντί­δρα­ση και συσχε­τί­ζε­ται από­λυ­τα με μετέ­πει­τα οικο­γε­νεια­κή βία, βια­σμούς, δύσκο­λη ικα­νο­ποί­η­ση από το φυσιο­λο­γι­κό σεξ, συγκρό­τη­ση συμ­μο­ριών και παρα­βα­τι­κή συμπε­ρι­φο­ρά. Και τα δυο μαζί επί δεκα­ε­τί­ες ήταν η πιο ενδε­δειγ­μέ­νη συντα­γή για την εισπρα­κτι­κή απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα μιας ται­νί­ας και πρό­σφα­τα βρή­καν πρό­θυ­μους διευ­κο­λυ­ντές στη μεση­με­ρια­νή και παι­δι­κή ζώνη του τηλε­ο­πτι­κού προ­γράμ­μα­τος, με εκα­το­ντά­δες ανεύ­θυ­νους τηλε-αστέ­ρες να αντλούν την επι­τυ­χία τους από την έντα­ση των σεξουα­λι­κών ιδιαι­τε­ρο­τή­των τους ή τη δυνα­τό­τη­τα να ποδο­πα­τούν τα κοι­νω­νι­κά πρότυπα.

Ο μηχα­νι­σμός απο­δο­χής της βίας και η ρητο­ρι­κή της ωμής σεξουα­λι­κής πρό­κλη­σης έχει επί­σης γίνει αντι­κεί­με­νο μελέ­της: Η καθη­με­ρι­νή έκθε­ση σε αυτές ενερ­γο­ποιεί στον εγκέ­φα­λο μνή­μες ή ήδη δια­μορ­φω­μέ­να βίαια σενά­ρια και γνω­στι­κά σχή­μα­τα, προ­κα­λεί άμε­ση διέ­γερ­ση και ανά­γκη για ικα­νο­ποί­η­ση με απο­τέ­λε­σμα την αυτό­μα­τη και διαρ­κή μάθη­ση, την ερμη­νεία των φαι­νο­μέ­νων μέσω της βίας ή της λιμπι­δι­κής ενόρ­μη­σης και την ανα­στο­λή των κοι­νω­νι­κών περιο­ρι­σμών. Τελι­κά τα παι­διά ή οι ενή­λι­κες απο­στα­σιο­ποιού­νται από τη βιαιό­τη­τα, απο­προ­σω­πο­ποιού­νται και αδυ­να­τούν να δια­κρί­νουν το κακό σε αυτήν. Όσο μεγα­λύ­τε­ρη η ταύ­τι­ση με το βίαιο ή σεξουα­λι­κά άτεγ­κτο δρά­στη και όσο πιο πλημ­με­λής η ικα­νό­τη­τα της οικο­γέ­νειας ή του σχο­λεί­ου για έλεγ­χο, τόσο μεγα­λύ­τε­ρος ο κίν­δυ­νος εσω­τε­ρί­κευ­σης της υπό παρα­κο­λού­θη­ση συμπε­ρι­φο­ράς, ειδι­κά εάν ο προς μίμη­ση ήρω­ας είναι ελκυ­στι­κός και υπε­ρά­νω νόμων. Η πολύ­ω­ρη θέα­ση παρό­μοιων σκη­νών πολ­λα­πλα­σιά­ζει τους κιν­δύ­νους και εγκα­θι­δρύ­ει γρη­γο­ρό­τε­ρα τα απε­χθή πρότυπα.

Όσο πιο δια­δρα­στι­κή είναι η ενα­σχό­λη­ση με τα βίαια ή σεξουα­λι­κώς μη οριο­θε­τη­μέ­να ερε­θί­σμα­τα, τόσο η μακρο­χρό­νια αρνη­τι­κή επί­πτω­ση αυξά­νε­ται, επει­δή η ηδο­νή που αντλεί­ται είναι μεγα­λύ­τε­ρη. Τα δια­δι­κτυα­κά video games, τα στιγ­μιό­τυ­πα απρο­κά­λυ­πτης πραγ­μα­τι­κής βίας ή σεξ που κατα­κλύ­ζουν το ίντερ­νετ (snuff) απε­νερ­γο­ποιούν τα κοι­νω­νι­κά αντα­να­κλα­στι­κά και τον αυτο­έ­λεγ­χο του χρή­στη, ο οποί­ος δεί­χνει λιγό­τε­ρη συμπά­θεια για τα θύμα­τα ή τεί­νει να δικαιο­λο­γεί τις ακρό­τη­τες του θύτη. Έφη­βοι που παρα­κο­λού­θη­σαν σκη­νές από πραγ­μα­τι­κούς βια­σμούς στο δια­δί­κτυο απέ­δω­σαν την ευθύ­νη στη γυναί­κα που βιά­στη­κε, χαρα­κτή­ρι­σαν ως φαι­δρό ή εξό­χως διε­γερ­τι­κό το περι­στα­τι­κό και φαντα­σί­ω­σαν βια­σμούς, στους οποί­ους πρω­τα­γω­νι­στού­σαν οι ίδιοι.

Οι ται­νί­ες πραγ­μα­τι­κής βίας έχουν ακό­μα ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό, που τις καθι­στά ελκυ­στι­κό­τε­ρες. Είναι κατε­ξο­χήν παρά­νο­μες και επο­μέ­νως, αυτός που τις κατέ­χει, αισθά­νε­ται μυη­μέ­νος σε μια underground ιδιό­τυ­πη κουλ­τού­ρα, δια­μορ­φώ­νει την ταυ­τό­τη­τά του μέσα από αυτές και ανή­κει σε έναν κύκλο ξεχω­ρι­στών ανθρώ­πων. Παρό­μοια απο­τε­λέ­σμα­τα έχει και η θέα­ση αλη­θι­νών θανά­των στην οθό­νη: την υπο­βάθ­μι­ση της ανθρώ­πι­νης ζωής ως αξί­ας, την απώ­λεια της αξιο­πρέ­πειας και την άρνη­ση των κοι­νω­νι­κών κανό­νων. Όσο ο θεα­τής εξοι­κειώ­νε­ται με τους θανά­τους των άλλων, τόσο επι­βε­βαιώ­νει τη δική του ύπαρ­ξη και το θρί­αμ­βό του επει­δή εξα­κο­λου­θεί να επιβιώνει.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο