Η Εποποιία του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ

Επι­μέ­λεια Ομά­δα ¡H.lV.S! //

Στις 2‑Φεβ-1943 τελειώ­νει με τη νίκη του Κόκ­κι­νου Στρα­τού της ΕΣΣΔ και την χωρίς όρους παρά­δο­ση των Γερ­μα­νών η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ |>Сталинградская битва<| που ξεκί­νη­σε στις 17 Ιου­λί­ου 1942.

Στα τέλη Αυγού­στου, η Λου­φτ­βά­φε είχε μετα­τρέ­ψει σε ερεί­πια το 80% της πόλης, στις 19 Νοεμ­βρί­ου, οι Σοβιε­τι­κοί αντε­πι­τέ­θη­καν (Επι­χεί­ρη­ση «Ουρα­νός») και περι­κύ­κλω­σαν τους 250.000 στρα­τιώ­τες της 6ης Στρατιάς.

Ο Φον Πάου­λους ανα­γκά­στη­κε τελι­κά να παρα­δο­θεί στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό στις 30-Ιαν-1943 και οι τελευ­ταί­οι γερ­μα­νι­κοί θύλα­κες ακο­λού­θη­σαν στις 2 Φλε­βά­ρη. Μαζί του παρα­δό­θη­καν 22 στρα­τη­γοί και οι 91.000 στρα­τιώ­τες, υπο­λείμ­μα­τα της 6ης Στρατιάς.

Η μάχη αυτή έδω­σε την υπε­ρο­χή στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό, ο οποί­ος την κρά­τη­σε μέχρι το τέλος του πολέμου

Τα πιο γνω­στά ηγε­τι­κά πρό­σω­πα ‑οι «επώ­νυ­μοι» εκτός από τον Στά­λιν ήταν (μετα­ξύ άλλων): Γκε­όρ­γκι Ζού­κοφ, Κον­στα­ντίν Ροκο­σόφ­σκι, Νικο­λάι Βατού­τιν, Βασί­λι Τσου­ϊ­κόφ (θαμ­μέ­νος σήμε­ρα στην περιο­χή του μνη­μεί­ου), Νικο­λάι Βόρο­νοφ, Αλε­ξά­ντερ Βασι­λέφ­σκι, Βασί­λι Γκόρ­ντοφ, Σιμιόν Τιμο­σέν­κο, Αντρέι Γιε­ρό­μιν­κο, Μιχα­ήλ Σου­μί­λοφ, Ροντιόν Μαλι­νόφ­σκι κά

Μετα­ξύ τους και ο διά­ση­μος Σοβιε­τι­κός σκο­πευ­τής Βασί­λι Ζάι­τσεφ, που σκό­τω­σε 225 στρα­τιώ­τες του Άξο­να στη μάχη του Στά­λιν­γκραντ και εκπαί­δευ­σε τα «Λαγου­δά­κια» του (zaichata), που εξο­λό­θρευ­σαν πάνω από 3.000 στρα­τιώ­τες του Άξο­να. Το όπλο του, ένα «Μοζίν — Ναγκάν», φυλάσ­σε­ται στο εκεί Μου­σείο …κάπου κοντά είναι και ο τάφος του (πέθα­νε το 1991)

 «Ο δρόμος χαράχτηκε»…

Στη Δια­κή­ρυ­ξη της ΚΕ του ΚΚΕ, για τα 100 χρό­νια από την Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση, αναφέρεται:
Η νικη­φό­ρα Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση απο­τέ­λε­σε συνέ­χεια όλων των προη­γού­με­νων εργα­τι­κών εξε­γέρ­σε­ων και άνοι­ξε το δρό­μο για το ιστο­ρι­κό πέρα­σμα της ανθρω­πό­τη­τας “απ’ το βασί­λειο της ανά­γκης στο βασί­λειο της ελευθερίας”.
Συνο­ψί­ζο­ντας την ιστο­ρι­κή σημα­σία της, ο Λένιν έγραψε:
«Εμείς αρχί­σα­με αυτό το έργο. Πότε ακρι­βώς, σε πόσο χρο­νι­κό διά­στη­μα, οι προ­λε­τά­ριοι ποια­νού έθνους θα απο­τε­λειώ­σουν το έργο αυτό δεν είναι το ουσια­στι­κό ζήτη­μα. Το ουσια­στι­κό είναι ότι ο πάγος έσπα­σε, ο δρό­μος άνοι­ξε, ότι ο δρό­μος χαρά­χτη­κε».
Τα διδάγ­μα­τα του Οκτώ­βρη έχουν ιδιαί­τε­ρη σημα­σία σήμε­ρα που ο τρο­χός της Ιστο­ρί­ας φαί­νε­ται να κινεί­ται προς τα πίσω, σήμε­ρα που το διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα βρί­σκε­ται σε συν­θή­κες κρί­σης και υπο­χώ­ρη­σης, που οι μακρό­χρο­νες συνέ­πειες της αντε­πα­νά­στα­σης (στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ΄90) ενι­σχύ­ουν τη λαθε­μέ­νη αντί­λη­ψη πολ­λών εργα­ζο­μέ­νων ότι δεν υπάρ­χει εναλ­λα­κτι­κή διέ­ξο­δος από τον καπιταλισμό.
Ξεχω­ρί­ζου­με τη φρά­ση του Λένιν «ο δρό­μος χαρά­χτη­κε»,για να θέσου­με ένα θεμε­λια­κό ζήτη­μα που χαρα­κτη­ρί­ζει, πρέ­πει να χαρα­κτη­ρί­ζει, τη στά­ση κάθε κομ­μου­νι­στή και κομ­μου­νί­στριας και οπα­δού της σοσια­λι­στι­κής επανάστασης.
«Ο δρό­μος χαρά­χτη­κε» σημα­το­δο­τεί τη γενι­κή πορεία της κοι­νω­νι­κής εξέ­λι­ξης, την πορεία περά­σμα­τος της ανθρω­πό­τη­τας από τον καπι­τα­λι­σμό στο σοσια­λι­σμό, με τη σοσια­λι­στι­κή επανάσταση.
Η τιμή και η ευθύ­νη του οδη­γη­τή της μεγά­λης αυτής πορεί­ας, ειδι­κά μετά τις αντε­πα­να­στά­σεις, ανή­κουν στα ΚΚ που παρα­μέ­νουν ακλό­νη­τα στην υπό­θε­ση του σοσια­λι­σμού.
Στις 2 Φλε­βά­ρη του 1943, ολο­κλη­ρώ­θη­κε η μάχη του Στά­λιν­γκραντ, την οποία, ο ηγέ­της της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης, Ι. Β. Στά­λιν, χαρα­κτή­ρι­σε ως «τη μεγα­λύ­τε­ρη στην ιστο­ρία των πολέ­μων». Το Στά­λιν­γκραντ, δεν ήταν απλά μια ακό­μη μάχη στο θέα­τρο του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου. Δεν ήταν καν μια από τις κρί­σι­μες μάχες.

Ήταν η μάχη εκεί­νη που έκρι­νε όχι μόνο τα απο­τε­λέ­σμα­τα των μαχών του Ανα­το­λι­κού Μετώ­που, αλλά τη συνο­λι­κή έκβα­ση του Πολέ­μου. Από εκεί­νο το σημείο και έπει­τα ο Κόκ­κι­νος Στρα­τός, απέ­κτη­σε την πρω­το­βου­λία των στρα­τιω­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων και δεν την έχα­σε μέχρι το τέλος του πολέ­μου. Ήταν εκεί­νο το σημείο καμπής, που άλλα­ξε τη ροή του πολέ­μου. Δεν έδω­σε «φτε­ρά» μόνο στα συμ­μα­χι­κά στρα­τεύ­μα­τα, αλλά και στο σύνο­λο των εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κών κινη­μά­των που δρού­σαν στις κατε­χό­με­νες από τη χιτλε­ρι­κή Γερ­μα­νία χώρες.

Για ποιο λόγο, όμως, η μάχη του Στά­λιν­γκραντ, ήταν τόσο κρί­σι­μη; Ποιος ήταν ο στό­χος των χιτλε­ρι­κών και για­τί χτύ­πη­σαν με τόση σφο­δρό­τη­τα στο μέτω­πο του Βόλ­γα και κύρια στο Στά­λιν­γκραντ; Ποια ήταν η στά­ση των Δυτι­κών συμ­μά­χων, της Μ. Βρε­τα­νί­ας και των ΗΠΑ, στη διάρ­κεια αυτής της μάχης; Ποιος ήταν ο συσχε­τι­σμός δυνά­με­ων και για­τί όλοι μιλά­νε για μια «απί­στευ­τη νίκη» του Κόκ­κι­νου Στρα­τού; Ποιος ήταν ο ρόλος του ηρω­ι­κού Μπολ­σε­βί­κι­κου Κόμ­μα­τος στη νίκη; Ποιο ήταν το αντί­κτυ­πο της νίκης στο Στά­λιν­γκραντ; Όλα αυτά, θα προ­σπα­θή­σου­με στη συνέ­χεια να τα απα­ντή­σου­με σύντο­μα, καθώς αυτή καθαυ­τή η μάχη του Στά­λιν­γκραντ προ­σφέ­ρε­ται για άπει­ρης έκτα­σης αναλύσεις.

Σήμε­ρα, οι απα­ντή­σεις αυτές, έχουν ξεχω­ρι­στή σημα­σία. Δεν είναι τυχαίο ότι η άρχου­σα τάξη και οι πολι­τι­κοί εκφρα­στές της, σε μια προ­σπά­θεια να ξανα­γρά­ψουν την Ιστο­ρία και ασκώ­ντας γκε­μπε­λι­κού τύπου προ­πα­γάν­δα, επι­χει­ρούν να εξι­σώ­σουν το Σοσια­λι­σμό που γνώ­ρι­σαν οι λαοί με την πιο αδυ­σώ­πη­τη και πιο απάν­θρω­πη μορ­φή της αστι­κής δικτα­το­ρί­ας, το φασι­σμό και το ναζι­σμό. Θέλουν να ξεχά­σει ο κόσμος, ειδι­κά να μη μάθουν πότε οι νέοι άνθρω­ποι ότι και τότε στό­χος όλων των καπι­τα­λι­στι­κών δυνά­με­ων ήταν η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και αυτή ήθε­λαν να εξα­φα­νί­σουν από προ­σώ­που Γης. Πριν, όμως, φτά­σου­με στη μάχη του Στά­λιν­γκραντ, ας δού­με συνο­πτι­κά πώς «γεν­νή­θη­κε» ο Β’ Παγκό­σμιος Πόλεμος.

Η «γέννηση» του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου

Ο δεύ­τε­ρος Παγκό­σμιος Πόλε­μος, όπως και ο πρώ­τος (1914 — 1918), γεν­νή­θη­κε στους κόλ­πους του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, ως συνέ­πεια της μεγά­λης όξυν­σης των ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων για το ξανα­μοί­ρα­σμα του κόσμου. Γι’ αυτό και δε διε­ξή­χθη αμι­γώς ανά­με­σα στα δύο αντί­θε­τα κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κά συστή­μα­τα, το σοσια­λι­σμό και τον καπι­τα­λι­σμό, παρό­τι κοι­νός εχθρός και στό­χος όλων των καπι­τα­λι­στι­κών δυνά­με­ων ήταν η Σοβιε­τι­κή Ενω­ση. Τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση ήθε­λαν να εξα­φα­νί­σουν από προ­σώ­που Γης. Η ύπαρ­ξη του πρώ­του σοσια­λι­στι­κού κρά­τους, της ΕΣΣΔ, καθώς και η μεγά­λη οικο­νο­μι­κή κρί­ση του 1929 — 1933, που υπο­νό­μευ­σε τη στα­θε­ρό­τη­τα του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, όξυ­ναν ακό­μη περισ­σό­τε­ρο τις αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στα ισχυ­ρό­τε­ρα καπι­τα­λι­στι­κά κράτη.

Η Γερ­μα­νία έγι­νε και πάλι μεγά­λη οικο­νο­μι­κή και στρα­τιω­τι­κή δύνα­μη, δύνα­μη κρού­σης του διε­θνούς ιμπε­ρια­λι­σμού, χάρη και στην ενί­σχυ­ση που της παρεί­χαν οι νική­τριες καπι­τα­λι­στι­κές δυνά­μεις του Α’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου, προ­κει­μέ­νου να τη στρέ­ψουν κατά της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Βοη­θή­θη­κε με όλους τους τρό­πους, επει­δή ήταν φανε­ρό πως δε θα μπο­ρού­σε να επι­τε­θεί στη­ριγ­μέ­νη μόνο στις δικές της δυνα­τό­τη­τες και των συμ­μά­χων της.

Οικο­νο­μι­κοί γίγα­ντες των ΗΠΑ («Στά­νταρτ Οϊλ», «Ντι­πόν», «Φορντ» κ.ά.) συντέ­λε­σαν ουσια­στι­κά στην ταχύ­τα­τη οικο­νο­μι­κή ανόρ­θω­ση και στην ενδυ­νά­μω­ση της Γερ­μα­νί­ας, με συμ­φέ­ρου­σες συναλ­λα­γές. Πραγ­μα­το­ποί­η­σαν τερά­στιες επεν­δύ­σεις, χρη­μα­το­δό­τη­σαν αφει­δώς το «εθνι­κο­σο­σια­λι­στι­κό» κόμ­μα και την ανά­πτυ­ξη του εξο­πλι­σμού και της στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης της Γερ­μα­νί­ας, όπως έκα­ναν και τα γερ­μα­νι­κά μονο­πώ­λια και οι τρά­πε­ζες («Κρουπ», «Τίσεν», «Φλικ» κ.ά.). Οικο­νο­μι­κοί κολοσ­σοί των ΗΠΑ, της Γαλ­λί­ας και της Βρε­τα­νί­ας συνέ­χι­σαν τις εμπο­ρι­κές σχέ­σεις με τη Γερ­μα­νία και κατά τη διάρ­κεια του πολέ­μου. Στή­ρι­ξη τα μονο­πώ­λια («Τέξας Οϊλ», «Ρενό» κ.ά.) πρό­σφε­ραν και στον Φράν­κο. Το φασι­στι­κό — ναζι­στι­κό τέρας είναι γέν­νη­μα των κεφα­λαιο­κρα­τι­κών ανα­γκών και στο­χεύ­σε­ων, τις οποί­ες υπη­ρέ­τη­σαν τα συντη­ρη­τι­κά αστι­κά κόμ­μα­τα, αλλά και τα σοσιαλδημοκρατικά.

Η επίθεση στο Στάλινγκραντ

Στις 22 Ιού­νη του 1941, η χιτλε­ρι­κή Γερ­μα­νία παρα­βί­α­σε το «Σύμ­φω­νο μη επί­θε­σης», γνω­στό με την ονο­μα­σία «Σύμ­φω­νο Μολό­τοφ — Ρίμπε­ντροπ», ξεκι­νώ­ντας την επί­θε­ση κατά της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης, την «Επι­χεί­ρη­ση Μπαρ­μπα­ρό­σα». Μέσα σε λίγους μήνες τα χιτλε­ρι­κά στρα­τεύ­μα­τα, έφτα­σαν έξω από τη σοβιε­τι­κή πρω­τεύ­ου­σα, όπου όμως καθη­λώ­θη­καν μετά από την ηρω­ι­κή αντί­στα­ση του Κόκ­κι­νου Στρα­τού και του σοβιε­τι­κού λαού, όταν το Δεκέμ­βρη του 1941 έχα­σαν τη μάχη της Μόσχας. Το μέτω­πο, στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε. Όμως, η χιτλε­ρι­κή Γερ­μα­νία ετοι­μα­ζό­ταν για τη σφο­δρό­τε­ρη επί­θε­ση που έκα­νε στα χρό­νια του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου. Ηταν η επί­θε­ση στο νότιο μέτω­πο, που κατέ­λη­ξε με τη μεγά­λη μάχη του Στάλινγκραντ.

Έτσι, το καλο­καί­ρι του 1942, τα γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα εξα­πέ­λυ­σαν τη μεγά­λη επί­θε­ση στο νότιο τομέα του ανα­το­λι­κού μετώ­που. Την επί­θε­ση αυτή η Γερ­μα­νία τη σχε­δί­α­ζε από τα τέλη του 1941, αλλά οι σχε­δια­σμοί έλα­βαν ολο­κλη­ρω­μέ­νη μορ­φή στρα­τιω­τι­κού σχε­δί­ου στις 5 Απρί­λη του 1942. Στις 28 του Ιού­νη άρχι­σε η επί­θε­ση για την πραγ­μα­το­ποί­η­ση του βασι­κού σκο­πού της ναζι­στι­κής στρα­τιω­τι­κής επι­χεί­ρη­σης, που ήταν η περι­κύ­κλω­ση των σοβιε­τι­κών στρα­τευ­μά­των του νοτιο­δυ­τι­κού τομέα. Ομως, παρά τις επι­τυ­χί­ες, η σθε­να­ρή άμυ­να των σοβιε­τι­κών δυνά­με­ων απέ­τρε­ψε να συμ­βεί κάτι τέτοιο κι έτσι ο εχθρός έστρε­ψε όλες του τις προ­σπά­θειες για να περι­κυ­κλώ­σει τα στρα­τεύ­μα­τα του νότιου μετώ­που, με απο­τέ­λε­σμα από τις 17 του Ιού­λη του 1942 να αρχί­σει η μάχη μπρο­στά στο Στάλινγκραντ.

Η μεγάλη σημασία της μάχης

Για ποιο λόγο, όμως, οι χιτλε­ρι­κοί επι­τέ­θη­καν στο νότιο τομέα; Ο Χίτλερ ανέ­λυ­σε λεπτο­με­ρεια­κά τους σχε­δια­σμούς της επί­θε­σης, όταν σε λόγο του στις 9/9/1942 — και ενώ η μάχη στο Στά­λιν­γκραντ μαι­νό­ταν — είπε: «Βάλα­με σκο­πό μας, πρώ­το να κατα­λά­βε­τε τις τελευ­ταί­ες μεγά­λες σιτο­πα­ρα­γω­γι­κές περιο­χές του αντι­πά­λου, δεύ­τε­ρο να κατα­λά­βε­τε τις ανθρα­κο­φό­ρες περιο­χές, απ’ όπου θα προ­μη­θευό­μα­στε κοκ, τρί­το να προ­ε­λά­σε­τε προς τις πετρε­λαιο­πη­γές και τέταρ­το η επί­θε­ση θα συνε­χι­στεί ως ότου κοπεί η τελευ­ταία μεγά­λη υδά­τι­νη αρτη­ρία του Βόλ­γα» (πηγή: υπουρ­γείο Αμυ­νας ΕΣΣΔ: Β’ Παγκό­σμιος Πόλε­μος, εκδό­σεις «20ός αιώ­νας», Αθή­να 1959, σελ. 238).

Για την πρα­κτι­κή βοή­θεια και καθο­δή­γη­ση στην οργά­νω­ση της άμυ­νας αλλά και για την κινη­το­ποί­η­ση όλων των δυνά­με­ων του λαού, στο Στά­λιν­γκραντ στάλ­θη­καν — μετα­ξύ άλλων — ο γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του Σοβιε­τι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος και μέλος της Κρα­τι­κής Επι­τρο­πής Αμυ­νας, Γ. Μ. Μαλέν­κοφ, ο στρα­τη­γός Ζού­κοφ και ο αντι­στρά­τη­γος Βασι­λιέφ­σκι από το Επιτελείο.

Οι αμυ­ντι­κές επι­χει­ρή­σεις κρά­τη­σαν από τις 17 του Ιού­λη του 1942 έως τις 18 του Νοέμ­βρη του ίδιου έτους. Από το Σεπτέμ­βρη του 1942 οι μάχες γίνο­νται μέσα στην πόλη, που πλέ­ον απο­κτά απο­φα­σι­στι­κή σημα­σία και για τις δύο εμπό­λε­μες πλευ­ρές. Κρα­τώ­ντας την περιο­χή του Στά­λιν­γκραντ τα σοβιε­τι­κά στρα­τεύ­μα­τα μπο­ρού­σαν να χτυ­πή­σουν οποια­δή­πο­τε στιγ­μή τους Γερ­μα­νούς στον Καύ­κα­σο και η στρα­τιω­τι­κή διοί­κη­ση των τελευ­ταί­ων αντι­λαμ­βα­νό­ταν ότι δε θα κατά­φερ­νε ποτέ να κυριαρ­χή­σει στην περιο­χή του Καυ­κά­σου, μη έχο­ντας υπό τον έλεγ­χό της το Στάλινγκραντ.

Για την καλο­και­ρι­νή επί­θε­ση του 1942 προ­ε­τοι­μά­στη­καν 5 γερ­μα­νι­κές στρα­τιές, μια ρου­μά­νι­κη, μια ιτα­λι­κή και μια ουγ­γρι­κή. Αν πετύ­χαι­ναν τους στό­χους τους, κάτω από τον έλεγ­χο των χιτλε­ρι­κών δυνά­με­ων θα περ­νού­σαν οι βασι­κές σιτο­πα­ρα­γω­γι­κές περιο­χές του Νότου της ΕΣΣΔ, καθώς και οι περιο­χές εξό­ρυ­ξης πετρε­λαί­ου και μεταλ­λευ­μά­των, ενώ θα στα­μα­τού­σαν οι συγκοι­νω­νί­ες μέσω της υδά­τι­νης αρτη­ρί­ας του Βόλ­γα. Σημειω­τέ­ον ότι στην περιο­χή του Βορεί­ου Καυ­κά­σου και της Υπερ­καυ­κα­σί­ας ανα­λο­γού­σαν πάνω από τα 4/5 της πανε­νω­σια­κής εξό­ρυ­ξης πετρε­λαί­ου και πάνω από το μισό των μεταλ­λευ­μά­των μαγγανίου.

Αλλά και η ευρύ­τε­ρη περιο­χή του Στά­λιν­γκραντ όπως και η ίδια η πόλη έπαι­ζαν σημα­ντι­κό ρόλο στο πολε­μι­κο-οικο­νο­μι­κό δυνα­μι­κό της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Στις παρα­μο­νές του πολέ­μου το Στά­λιν­γκραντ ήταν σημα­ντι­κό βιο­μη­χα­νι­κό κέντρο της χώρας με 450.000 κατοί­κους και 126 βιο­μη­χα­νι­κές επι­χει­ρή­σεις. Το εργο­στά­σιο τρα­κτέρ του Στά­λιν­γκραντ έφτια­χνε πάνω από τα μισά τρα­κτέρ της χώρας και το εργο­στά­σιο «Κράσ­νι Οκτιάμπρ» έβγα­ζε κάθε χρό­νο γύρω στους 800 χιλιά­δες τόνους χάλυ­βα και περί­που 600 χιλιά­δες τόνους ελα­σμά­των (Βλέ­πε: «Ο Δεύ­τε­ρος Παγκό­σμιος Πόλε­μος 1939 — 1945», εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος Α’, σελ. 409 — 410).

Δε χωρά­ει αμφι­βο­λία ότι η μάχη του Στά­λιν­γκραντ ήταν απο­φα­σι­στι­κής σημα­σί­ας όχι μόνο για την τύχη της ΕΣΣΔ, αλλά και για την πορεία συνο­λι­κά του πολέ­μου, δεδο­μέ­νου ότι δύσκο­λα θα μπο­ρού­σε να στα­μα­τή­σει η πολε­μι­κή μηχα­νή της Γερ­μα­νί­ας και των συμ­μά­χων της, αν περ­νού­σε στα χέρια τους οικο­νο­μι­κή δύνα­μη τέτοιου μεγέ­θους, όπως αυτή των νοτί­ων σοβιε­τι­κών περιοχών.

Την κρι­σι­μό­τη­τα της μάχης τόσο για την ΕΣΣΔ όσο και για τον πόλε­μο συνο­λι­κό­τε­ρα υπο­γραμ­μί­ζει επί­σης το γεγο­νός ότι από την έκβα­σή της εξαρ­τού­σε η Τουρ­κία την από­φα­σή της να μπει στον πόλε­μο στο πλευ­ρό των δυνά­με­ων του φασι­σμού, δεδο­μέ­νου ότι πέραν των άλλων είχε και εδα­φι­κές βλέ­ψεις στις νότιες περιο­χές της ΕΣΣΔ. Ετσι, όταν άρχι­σαν οι πολε­μι­κές επι­χει­ρή­σεις συγκέ­ντρω­σε στα σοβιε­το­τουρ­κι­κά σύνο­ρα 26 μεραρ­χί­ες στρα­τού έτοι­μες ανά πάσα στιγ­μή να εισβά­λουν στο σοβιε­τι­κό έδα­φος. Τέλος, την έκβα­ση της μάχης του Στά­λιν­γκραντ περί­με­νε και η Ιαπω­νία, έτοι­μη αν ηττού­νταν οι Σοβιε­τι­κοί να βάλει αμέ­σως στο χέρι τις περιο­χές της σοβιε­τι­κής Απω Ανατολής.

Ο συσχετισμός των δυνάμεων

Έχο­ντας υπό την κατο­χή της ολό­κλη­ρη την ηπει­ρω­τι­κή Ευρώ­πη, η ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία αξιο­ποιού­σε για τις πολε­μι­κές της ανά­γκες τα εργο­στά­σια της Γαλ­λί­ας, του Βελ­γί­ου, της Αυστρί­ας, της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας κλπ., πράγ­μα που σήμαι­νε ότι υπερ­τε­ρού­σε ασύ­γκρι­τα ένα­ντι της ΕΣΣΔ. Επι­πλέ­ον, οι πόροι της για τη βαριά βιο­μη­χα­νία — τη δική της και των κατε­χό­με­νων χωρών — ήταν δύο με δυό­μι­σι φορές περισ­σό­τε­ροι από εκεί­νους της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Η Γερ­μα­νία είχε διπλά­σιους εργά­τες στην εθνι­κή της οικο­νο­μία απ’ ό,τι η ΕΣΣΔ, χώρια που στις κατα­κτη­μέ­νες χώρες και χώρες — δορυ­φό­ρους της εκα­τομ­μύ­ρια εργά­τες δού­λευαν για την πολε­μι­κή της μηχα­νή. Το 1942, μάλι­στα, το 1/4 της γερ­μα­νι­κής πολε­μι­κής παρα­γω­γής το έδι­ναν οι κατα­κτη­μέ­νες περιοχές.

Με την επί­θε­σή της ενα­ντί­ον της ΕΣΣΔ, η ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία είχε κατα­φέ­ρει να θέσει υπό την κατο­χή της υπε­ρα­νε­πτυγ­μέ­νες σοβιε­τι­κές αγρο­τι­κές και βιο­μη­χα­νι­κές περιο­χές, που προ­πο­λε­μι­κά έδι­ναν το 71% της παρα­γω­γής χυτο­σι­δή­ρου, το 58% του χάλυ­βα, το 57% του τρο­χαί­ου υλι­κού, το 63% του άνθρα­κα, καθώς και τον κύριο όγκο του πολε­μι­κού εξο­πλι­σμού και των εφο­δί­ων. Οι κατα­κτη­μέ­νες σοβιε­τι­κές περιο­χές, όπου ζού­σε προ­πο­λε­μι­κά το 42% του πλη­θυ­σμού της χώρας, κάλυ­πταν το 40% του συνο­λι­κού χώρου παρα­γω­γής σιτη­ρών και το 38% της κτηνοτροφίας.

Όμως, παρά τις δυσκο­λί­ες στις οποί­ες είχε περιέλ­θει η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση κάθε άλλο παρά υπο­χω­ρού­σε στον τομέα της στρα­τιω­τι­κο-οικο­νο­μι­κής της βάσης και του τεχνι­κού εξο­πλι­σμού του στρα­τού της. Χάρη στις τιτά­νιες προ­σπά­θειες του σοβιε­τι­κού λαού, στο 2^ο 6άμηνο του 1942 κατα­σκευά­στη­καν 1,6 φορές περισ­σό­τε­ρα πολε­μι­κά αερο­πλά­να απ’ ό,τι στο πρώ­το. Αυξή­θη­κε σημα­ντι­κά η παρα­γω­γή των κατα­διω­κτι­κών Yak (|>ΣΣ: από μετα­σκευή ενός αερο­σκά­φους για αερο­λέ­σχες σε πολε­μι­κό, με πρω­το­πο­ρια­κά υλι­κά ‑μαζί με το αλου­μί­νιο, ξύλο και καμ­βάς, με εξαι­ρε­τι­κές ιδιό­τη­τες πτή­σης, που έγρα­ψε ιστο­ρία για τις υψη­λές αερο­δυ­να­μι­κές ιδιό­τη­τες, την ευε­λι­ξία του, τη δυνα­τό­τη­τα χαμη­λής πτή­σης ‑σχε­δόν σε επα­φή με το έδα­φος και που ήδη από το 1942, το Yak‑9, αντι­με­τώ­πι­ζε με επι­τυ­χία τα γερ­μα­νι­κά Messerschmitt και με πολ­λές ‑18 !!, βελ­τιώ­σεις στη συνέ­χεια) και των κάθε­της εφόρ­μη­σης Ilyushin Il (|>Ил-2 Штурмовик, |>ΣΣ: με πάνω από 35.000 αερο­σκά­φη, αριθ­μός που το κατα­τάσ­σει ως το πλέ­ον επι­τυ­χη­μέ­νο πολε­μι­κό αερο­σκά­φος της ιστο­ρί­ας… Άρχι­σε, επί­σης, η μαζι­κή παρα­γω­γή των κατα­διω­κτι­κών Яковлев Як‑3 & Ла‑5, με μεγά­λα πτη­τι­κά — τεχνι­κά πλε­ο­νε­κτή­μα­τα, αυξή­θη­κε η μαζι­κή παρα­γω­γή μεσαί­ων αρμά­των μάχης Τ‑34 σχε­δόν δύο φορές και των ελα­φρών Τ‑70 σχε­δόν πέντε φορές. Επί­σης, αυξή­θη­κε σημα­ντι­κά η παρα­γω­γή πυρο­βό­λων των 82 και 120 χιλιο­στών, όλμων και αυτο­μά­των όπλων καθώς και η παρα­γω­γή πολε­μο­φο­δί­ων. «Η συνε­χής ενί­σχυ­ση και αύξη­ση της πολε­μι­κο — οικο­νο­μι­κής βάσης της ΕΣΣΔ και του τεχνι­κού εξο­πλι­σμού του σοβιε­τι­κού στρα­τού — γρά­φουν οι Σοβιε­τι­κοί ιστο­ρι­κοί — επέ­τρε­ψε στη σοβιε­τι­κή διοί­κη­ση να εφαρ­μό­σει στις Ένο­πλες Δυνά­μεις μια σει­ρά απα­ραί­τη­τα οργα­νω­τι­κά μέτρα, που επέ­βαλ­λαν οι αλλα­γές στον τρό­πο της διε­ξα­γω­γής των πολε­μι­κών επιχειρήσεων»

Η στάση Μ. Βρετανίας και ΗΠΑ

Μετά από όλα τα παρα­πά­νω, γίνε­ται φανε­ρό πως στη μάχη του Στά­λιν­γκραντ, δια­κυ­βεύ­ο­νταν κάτι παρα­πά­νω από μια πόλη, κάτι παρα­πά­νω ακό­μη κι από την έκβα­ση του ανα­το­λι­κού μετώ­που. Σε αυτή τη μάχη, θα κρί­νο­νταν οι τύχες εκα­τομ­μυ­ρί­ων ανθρώ­πων, οι τύχες ολό­κλη­ρων λαών, της ίδιας της ανθρω­πό­τη­τας. Η Γερ­μα­νία, σε περί­πτω­ση νίκης, θα απο­κτού­σε τερά­στιο πλε­ο­νέ­κτη­μα κατά των συμ­μά­χων. Κατά συνέ­πεια, έχει ιδιαί­τε­ρη αξία να στα­θού­με στη στά­ση τόσο της Μ. Βρε­τα­νί­ας, όσο και των ΗΠΑ, σε αυτή την τόσο κρί­σι­μη καμπή του πολέμου.

Ας πάμε λίγο πιο πίσω και συγκε­κρι­μέ­να στο τέλος Δεκέμ­βρη 1941 με πρώ­το 15ήμερο του Γενά­ρη 1942, όπου στην Ουά­σιγ­κτον έγι­νε συν­διά­σκε­ψη στην οποία πήραν μέρος ο Πρό­ε­δρος των ΗΠΑ, Ρού­σβελτ, ο πρω­θυ­πουρ­γός της Μ. Βρε­τα­νί­ας, Τσόρ­τσιλ, και οι αρχη­γοί των επι­τε­λεί­ων των δύο χωρών.

«Η στρα­τη­γι­κή που εγκρί­θη­κε από τη διά­σκε­ψη της Ουά­σιγ­κτον δεν αντα­πο­κρι­νό­ταν στις απαι­τή­σεις του πολέ­μου που διε­ξή­γε ο συνα­σπι­σμός των αντια­ξο­νι­κών κρα­τών. Αντί της συγκέ­ντρω­σης των πολε­μι­κών προ­σπα­θειών στην κύρια στρα­τη­γι­κή κατεύ­θυν­ση με άνοιγ­μα δεύ­τε­ρου μετώ­που στη Δυτι­κή Ευρώ­πη, η στρα­τη­γι­κή αυτή προ­έ­βλε­πε τη δια­σπο­ρά των δυνά­με­ων σε δευ­τε­ρεύ­ο­ντα θέα­τρα πολέ­μου: στη Βορειο­δυ­τι­κή Αφρι­κή, στη Μέση Ανα­το­λή κλπ. Ακό­μη και απο­φα­σι­στι­κές επι­τυ­χί­ες στις περιο­χές αυτές δεν ήταν δυνα­τόν να οδη­γή­σουν στη νίκη ενα­ντί­ον της Γερ­μα­νί­ας, για­τί οι περιο­χές αυτές βρί­σκο­νταν μακριά από τα κέντρα της που είχαν ζωτι­κά σπου­δαία γι’ αυτή σημα­σία. Για τον ίδιο λόγο οι πολε­μι­κές επι­χει­ρή­σεις εκεί δεν ήταν δυνα­τόν να βοη­θή­σουν απο­τε­λε­σμα­τι­κά τη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση που έφε­ρε το κύριο βάρος του πολέ­μου» («Παγκό­σμια Ιστο­ρία», Ακα­δη­μία Επι­στη­μών της ΕΣΣΔ, τόμος Χ [Ι₁-Ι₂]).

Παρ’ όλα αυτά, οι δια­πραγ­μα­τεύ­σεις συνε­χί­ζο­νται και κορυ­φώ­νο­νται στο διά­στη­μα 15 — 24 Ιού­λη του 1942, στο Λον­δί­νο, όπου αντι­προ­σω­πεία της κυβέρ­νη­σης των ΗΠΑ συνα­ντά­ται με τον Τσόρ­τσιλ, δηλ. την ίδια περί­ο­δο, που ξεκι­νά η τερά­στια σε έκτα­ση και μέγε­θος επί­θε­ση των Γερ­μα­νών στο Στά­λιν­γκραντ και φτά­νουν σε συμ­φω­νία, η οποία συνο­ψί­ζε­ται στην από­φα­ση να μην ανοί­ξει δεύ­τε­ρο μέτω­πο μέσα στο 1942, αλλά αντι­θέ­τως να προ­χω­ρή­σουν σε επι­χει­ρή­σεις στη Βόρεια Αφρι­κή — δηλα­δή σε δευ­τε­ρεύ­ον θέα­τρο πολέ­μου, δίνο­ντας έτσι τη δυνα­τό­τη­τα στον Χίτλερ να συγκε­ντρώ­σει στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο τερά­στιο αριθ­μό δυνά­με­ων και πολε­μι­κού υλικού.

Η ΕΣΣΔ έδω­σε αυτή τη μάχη εντε­λώς μόνη και αβο­ή­θη­τη, εγκα­τα­λειμ­μέ­νη, φτά­νο­ντας πολ­λές φορές στο χεί­λος της κατα­στρο­φής, από την οποία σώθη­κε χάρη στα τερά­στια απο­θέ­μα­τα δύνα­μης του σοβιε­τι­κού λαού και στις απε­ριό­ρι­στες δυνά­μεις που έκρυ­βε το σοσια­λι­στι­κό καθε­στώς. Οι δυτι­κές δυνά­μεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, έβλε­παν στη μάχη του Στά­λιν­γκραντ τη δυνα­τό­τη­τα να υπάρ­ξει, το λιγό­τε­ρο, μια αμοι­βαία εξα­σθέ­νη­ση της ΕΣΣΔ και της Γερ­μα­νί­ας που θα τους έδι­νε τη δυνα­τό­τη­τα να ξεμπερ­δεύ­ουν με το σοσια­λι­σμό και να μοι­ρά­σουν τις παγκό­σμιες αγο­ρές ανα­με­τα­ξύ τους, χωρίς να μπλέ­κε­ται στα πόδια τους ένας μεγά­λος αντα­γω­νι­στής όπως ήταν η Γερμανία.

«Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942»

Μάλι­στα, ο Τσόρ­τσιλ ταξί­δε­ψε ο ίδιος στη Μόσχα, για να ξεκα­θα­ρί­σει στον Στά­λιν ότι «μέσα στο 1942 οι ΗΠΑ και η Βρε­τα­νία δεν επρό­κει­το να προ­χω­ρή­σουν στο άνοιγ­μα του δεύ­τε­ρου μετώ­που». Στα απο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του, ο Βρε­τα­νός πρω­θυ­πουρ­γός με άκρως απο­κα­λυ­πτι­κό — κυνι­κό τρό­πο λέει πως το σαμπο­τάζ στο άνοιγ­μα του δεύ­τε­ρου μετώ­που ήταν «συνέ­χεια της ίδιας αντι­σο­βιε­τι­κής πολι­τι­κής που ο ίδιος εφάρ­μο­σε στην προ­πο­λε­μι­κή περί­ο­δο». Να τι γρά­φει, ανα­φε­ρό­με­νος στις σκέ­ψεις που έκα­νε μέσα στο αερο­πλά­νο που τον πήγαι­νε στην ΕΣΣΔ: «Σκε­πτό­μουν την απο­στο­λή που με έφερ­νε στο θλι­βε­ρό αυτό μπολ­σε­βί­κι­κο κρά­τος. Άλλο­τε, είχα προ­σπα­θή­σει με όλες τις δυνά­μεις μου, να το στραγ­γα­λί­σω στη γέν­νη­σή του και ως την εμφά­νι­ση του Χίτλερ το θεω­ρού­σα θανά­σι­μο εχθρό της ελευ­θε­ρί­ας και του πολι­τι­σμού. Ποιο ήταν τώρα το καθή­κον μου; Ο στρα­τη­γός Arshybald Wuel που είχε φιλο­λο­γι­κή διά­θε­ση τα ανα­κε­φα­λαί­ω­σε όλα σε ένα ποί­η­μα με πολ­λές στρο­φές, που τελεί­ω­νε με τις λέξεις: “Οχι δεύ­τε­ρο μέτω­πο το 1942”» (Ουίν. Τσόρ­τσιλ: «2ος Παγκό­σμιος Πόλε­μος»).

Την επο­μέ­νη της συνά­ντη­σης, ο Στά­λιν έστει­λε στον Τσόρ­τσιλ υπό­μνη­μα, τα βασι­κά σημεία του οποί­ου έχουν ως εξής: «Κατό­πιν ανταλ­λα­γής από­ψε­ων γενο­μέ­νης εις την Μόσχαν την 12 Αυγού­στου ε.ε. διε­πί­στω­σα ότι ο Πρω­θυ­πουρ­γός της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας κ. Τσόρ­τσιλ θεω­ρεί αδύ­να­τον την οργά­νω­σιν του δεύ­τε­ρου μετώ­που εις την Ευρώ­πην κατά το 1942. Ως γνω­στόν, η οργά­νω­σις του δεύ­τε­ρου μετώ­που εις την Ευρώ­πην κατά το 1942 είχε απο­φα­σι­στεί κατά την διάρ­κειαν της επι­σκέ­ψε­ως του Μολό­τωφ εις Λον­δί­νον και είχε περι­λη­φθεί εις το κοι­νόν αγγλο- σοβιε­τι­κόν ανα­κοι­νω­θέν, που εδη­μο­σιεύ­θη την 12 Ιου­νί­ου ε.ε… Είναι εντε­λώς ευνό­η­τον ότι η Σοβιε­τι­κή Διοί­κη­σις εξε­πό­νη­σε σχέ­δια διά τας θερι­νάς και φθι­νο­πω­ρι­νάς επι­χει­ρή­σεις της, υπο­λο­γί­ζου­σα εις την δημιουρ­γί­αν δευ­τέ­ρου μετώ­που εις την Ευρώ­πην εντός του 1942. Είναι εύκο­λον να αντι­λη­φθή κανείς ότι η άρνη­σις της κυβερ­νή­σε­ως της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας να δημιουρ­γή­ση το δεύ­τε­ρον μέτω­πον εις την Ευρώ­πην εντός του 1942 κατα­φέ­ρει ηθι­κόν πλήγ­μα ενα­ντί­ον ολο­κλή­ρου της σοβιε­τι­κής κοι­νής γνώ­μης, που εβα­σί­ζε­το εις την δημιουρ­γί­αν του δεύ­τε­ρου μετώ­που, δυσχε­ραί­νει την θέσιν του Ερυ­θρού Στρα­τού εις το μέτω­πον και προ­ξε­νεί ζημί­αν εις τα σχέ­δια της Σοβιε­τι­κής Διοι­κή­σε­ως… Εγώ και οι συνά­δελ­φοί μου νομί­ζο­μεν ότι το έτος 1942 παρέ­χει τους πλέ­ον ευνοϊ­κούς όρους διά την δημιουρ­γί­αν δευ­τέ­ρου μετώ­που εις την Ευρώ­πην, δεδο­μέ­νου ότι όλαι αι δυνά­μεις των γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των, και μάλι­στα αι καλύ­τε­ραι, είναι απη­σχο­λη­μέ­ναι εις το ανα­το­λι­κόν μέτω­πον, ενώ εις την Ευρώ­πη έχουν απο­μεί­νει ασή­μα­ντοι δυνά­μεις, και μάλι­στα αι χει­ρό­τε­ραι. Είναι άγνω­στον αν το έτος 1943 θα παρέ­χη τους ιδί­ους ευνοϊ­κούς όρους διά την δημιουρ­γί­αν δευ­τέ­ρου μετώ­που, όπως το 1942… Αλλά δυστυ­χώς εγώ δεν κατόρ­θω­σα να πεί­σω επ’ αυτού τον κύριον Πρω­θυ­πουρ­γόν της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας, ενώ ο κ. Χάρι­μαν, αντι­πρό­σω­πος του Προ­έ­δρου των ΗΠΑ, κατά τις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις εις Μόσχαν, υπε­στή­ρι­ξε απο­λύ­τως τον κύριον Πρω­θυ­πουρ­γόν» («Ο Δεύ­τε­ρος Παγκό­σμιος πόλε­μος — Η αλλη­λο­γρα­φία Στά­λιν — Τσόρ­τσιλ — Ρού­σβελτ — Τρού­μαν», εκδό­σεις «Μέλισ­σα»).

Υπονομευτική απόφαση

Η από­φα­ση των κυβερ­νή­σε­ων της Μ. Βρε­τα­νί­ας και των ΗΠΑ να μην προ­χω­ρή­σουν σε άνοιγ­μα δεύ­τε­ρου μετώ­που το 1942, ήταν καθα­ρά υπο­νο­μευ­τι­κή για τον αγώ­να κατά του φασι­σμού. Το Νοέμ­βρη του 1942 «από τις 269 μεραρ­χί­ες των γερ­μα­νι­κών ενό­πλων δυνά­με­ων, στο σοβιε­το — γερ­μα­νι­κό μέτω­πο βρί­σκο­νταν 197,5 μεραρ­χί­ες. Εκτός από αυτές, δρού­σαν εκεί 72,5 μεραρ­χί­ες των συμ­μά­χων της Γερ­μα­νί­ας» (Υπουρ­γεί­ον Αμύ­νης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκό­σμιος Πόλε­μος 1939- 1945», εκδό­σεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β’, σελ. 41). Αυτό που εντέ­λει απο­δει­κνύ­ε­ται είναι πως οι Γερ­μα­νοί — καθ’ όλη τη διάρ­κεια της επι­χεί­ρη­σής τους στο Νοτιο­δυ­τι­κό τομέα της ΕΣΣΔ, ενί­σχυαν συνε­χώς τις στρα­τιω­τι­κές τους δυνά­μεις, γεγο­νός που μπο­ρεί να ερμη­νευ­τεί μόνο από την απου­σία του δυτι­κού μετώπου.

Η υπο­νο­μευ­τι­κή στά­ση των Δυτι­κών απέ­να­ντι στην ΕΣΣΔ είχε κι άλλες πλευ­ρές. Από τα στοι­χεία που έχουν δει το φως της δημο­σιό­τη­τας απο­κα­λύ­πτε­ται πως οι Αγγλο­α­με­ρι­κα­νοί ήταν έτοι­μοι να κατα­λά­βουν τις πετρε­λαιο­πη­γές του Καυ­κά­σου σε περί­πτω­ση νίκης των Ναζί μη διστά­ζο­ντας ακό­μη και να προ­χω­ρή­σουν σε μια πλα­τιά αντι­σο­βιε­τι­κή συμ­μα­χία με τους Γερ­μα­νούς, εφό­σον δεν μπο­ρού­σαν να πρά­ξουν αλλιώς. Το μόνο που τους ανη­συ­χού­σε για το πώς θα δρά­σουν ήταν το ενδε­χό­με­νο νίκης της ΕΣΣΔ (Υπουρ­γείο Αμύ­νης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκό­σμιος πόλε­μος», εκδό­σεις 20ός αιώ­νας, Αθή­να 1959, σελ. 246–248).

Η καθα­ρά υπο­νο­μευ­τι­κή αυτή από­φα­ση των κυβερ­νή­σε­ων των ΗΠΑ και Μ. Βρε­τα­νία ξεσή­κω­σε θύελ­λα δια­μαρ­τυ­ριών από το μαζι­κό και εργα­τι­κό κίνη­μα, μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Στο συλ­λα­λη­τή­ριο που οργά­νω­σε το Κογκρέ­σο των παρα­γω­γι­κών συν­δι­κα­λι­στι­κών οργα­νώ­σε­ων στις 22 Ιου­λί­ου στη Ν. Υόρ­κη πήραν μέρος 60.000 άτο­μα που εκπρο­σω­πού­σαν 500.000 εργά­τες της Μεί­ζο­νος Νέας Υόρ­κης. Σε έκκλη­ση προς τον Ρούζ­βελτ το συγκε­ντρω­μέ­νο πλή­θος ζητού­σε «να εκπλη­ρω­θούν οι συμ­μα­χι­κές υπο­χρε­ώ­σεις χωρίς καμιά ανα­βο­λή, πριν ο αντί­πα­λος απο­κτή­σει νέα πλε­ο­νε­κτή­μα­τα στον αγώ­να ενα­ντί­ον των ηρω­ι­κών ρωσι­κών στρα­τιών». Εξί­σου δυνα­μι­κές ήταν και οι αντι­δρά­σεις της αγγλι­κής εργα­τι­κής τάξης για το άμε­σο άνοιγ­μα δεύ­τε­ρου μετώπου.

Η μεγάλη νίκη

Η μάχη του Στά­λιν­γκραντ, όπως είδα­με, χωρί­ζε­ται σε δύο μεγά­λες περιό­δους. Την αμυ­ντι­κή μάχη από τις 17 Ιού­λη έως τις 18 Νοέμ­βρη, όπου ο Κόκ­κι­νος Στρα­τός ήταν αμυ­νό­με­νος και την επι­θε­τι­κή από τις 19 Νοέμ­βρη μέχρι τις 2 Φλε­βά­ρη 1943, όπου περ­νά στην αντε­πί­θε­ση και κατα­κτά την τελι­κή νίκη.

Στις 4 Οκτώ­βρη οι μάχες γίνο­νταν μέσα στα ίδια τα εργο­στά­σια. Στα μέσα Οκτώ­βρη οι συγκρού­σεις γενι­κεύ­τη­καν σε όλη την πόλη και είχαν χαρα­κτή­ρα αγώ­να σώμα­τος προς σώμα. Οι μάχες γίνο­νταν στους δρό­μους της πόλης, στα σπί­τια, στα εργο­στά­σια και στη δεξιά όχθη του Βόλ­γα. Ηταν αδιά­κο­πες, μέρα και νύχτα. Οι Γερ­μα­νοί προ­σπά­θη­σαν και το Νοέμ­βρη να ολο­κλη­ρώ­σουν την κατά­λη­ψη του Στά­λιν­γκραντ, αλλά απέ­τυ­χαν κάτω από τη σθε­να­ρή αντί­στα­ση του Κόκ­κι­νου Στρα­τού και του σοβιε­τι­κού λαού, που ενί­σχυε τους πολιορ­κη­μέ­νους με κάθε τρό­πο και μέσο. Στο τέλος της αμυ­ντι­κής περιό­δου, ο Κόκ­κι­νος Στρα­τός κρα­τά στα­θε­ρά τις θέσεις του βόρεια του εργο­στα­σί­ου τρα­κτέρ, το εργο­στά­σιο «Μπα­ρι­κά­ντι» και τα βορειο­α­να­το­λι­κά οικο­δο­μι­κά τετρά­γω­να του κέντρου της πόλης. Το μέτω­πο στο Στά­λιν­γκραντ στα­θε­ρο­ποιού­νταν. Η γερ­μα­νο­φα­σι­στι­κή διοί­κη­ση πεί­στη­κε πια πως δεν μπο­ρεί να επι­τύ­χει την εκπλή­ρω­ση των αντι­κει­με­νι­κών της σκο­πών και δόθη­κε δια­τα­γή να περά­σει στην άμυ­να. Ετσι, απο­φά­σι­σε να κρα­τή­σει τα στρα­τεύ­μα­τα στις θέσεις τους, μέχρι την άνοι­ξη του 1943, οπό­τε υπο­λό­γι­ζε να τα ενι­σχύ­σει και να ξαναρ­χί­σουν την επί­θε­ση. Οι Γερ­μα­νοί περί­με­ναν ότι ύστε­ρα από τόσο σκλη­ρές και αιμα­τη­ρές συγκρού­σεις τα σοβιε­τι­κά στρα­τεύ­μα­τα δε θα μπο­ρού­σαν να ενερ­γή­σουν οποια­δή­πο­τε σοβα­ρή επι­χεί­ρη­ση για πολύ χρόνο.

Ωστό­σο, η σοβιε­τι­κή διοί­κη­ση, ακό­μα και όταν διε­ξά­γο­νταν οι σκλη­ρές αμυ­ντι­κές μάχες, σχε­δί­α­ζε τις μελ­λο­ντι­κές επι­χει­ρή­σεις και συγκέ­ντρω­νε δυνά­μεις και μέσα για μεγά­λη αντε­πί­θε­ση. Στις 13 Νοέμ­βρη, εγκρί­θη­κε από την ανώ­τα­τη διοί­κη­ση και το γενι­κό επι­τε­λείο σχέ­διο με την κωδι­κή ονο­μα­σία «Ουράν», που προ­έ­βλε­πε την κύκλω­ση και εξό­ντω­ση του εχθρού στο Στά­λιν­γκραντ. Το σχέ­διο εγκρί­θη­κε από την ανώ­τα­τη διοί­κη­ση με επι­κε­φα­λής τον Ι. Β. Στά­λιν. Μέσα σε λιγό­τε­ρο από 72 ώρες, στις 20 Νοέμ­βρη 1942, είχε σχη­μα­τι­στεί ο κλοιός γύρω από τις χιτλε­ρι­κές στρα­τιές, με μιαν αιφ­νι­δια­στι­κή και τέλεια οργα­νω­μέ­νη επί­θε­ση του Κόκ­κι­νου Στρα­τού. Οι μάχες συνε­χί­στη­καν, σκλη­ρές, μέχρι τα τέλη Γενά­ρη, οπό­τε παρα­δό­θη­κε η επί­λε­κτη 6η Στρα­τιά των χιτλε­ρι­κών και στις 2 Φλε­βά­ρη, ολο­κλη­ρώ­θη­κε η συντριβή.

Στη διάρ­κεια της μάχης, οι στρα­τοί του φασι­στι­κού συνα­σπι­σμού έχα­σαν το 25% της δύνα­μης που είχαν παρα­τά­ξει στο σοβιε­το­γερ­μα­νι­κό μέτω­πο. Η συντρι­βή των Γερ­μα­νών στο Βόλ­γα σήμαι­νε την αρχή της απο­φα­σι­στι­κής στρο­φής στο Μεγά­λο Πατριω­τι­κό Πόλε­μο και σε όλο το Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο. Ως τη μάχη του Στά­λιν­γκραντ, στην ιστο­ρία των πολέ­μων, δεν υπήρ­ξε ποτέ περί­πτω­ση κύκλω­σης και ολο­κλη­ρω­τι­κής κατα­στρο­φής τόσο μεγά­λης στρα­τιω­τι­κής δύναμης.

Το κέντρο του Στά­λιν­γκραντ μετά τη νίκη (Φλε­βά­ρης 1943)

Η σημασία και ο αντίκτυπος

Με τη μάχη του Στά­λιν­γκραντ, ο Κόκ­κι­νος Στρα­τός απέ­σπα­σε τη στρα­τη­γι­κή πρω­το­βου­λία «και την κρά­τη­σε έως το τέλος του πολέ­μου» (Γ. Κ. Ζού­κοφ: «Ανα­μνή­σεις και Στο­χα­σμοί», εκδό­σεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 151). Η μάχη αυτή δημιούρ­γη­σε ευνοϊ­κές συν­θή­κες για επι­θέ­σεις όλων των σοβιε­τι­κών μετώ­πων. Η εξό­ντω­ση των ρου­μα­νι­κών στρα­τιών και της 8ης ιτα­λι­κής στρα­τιάς οδή­γη­σαν στην αρχή της πολι­τι­κής κρί­σης στη Ρου­μα­νία και την Ιτα­λία. Η νίκη του Στά­λιν­γκραντ ανέ­βα­σε το κύρος της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης, επέ­δρα­σε θετι­κά στην ανά­πτυ­ξη του κινή­μα­τος Εθνι­κής Αντί­στα­σης στις κατε­χό­με­νες χώρες και προ­κά­λε­σε αίσθη­μα υψη­λής εκτί­μη­σης των εργα­ζο­μέ­νων όλων των χωρών προς το σοβιε­τι­κό λαό. Πολ­λά κρά­τη, που έως τότε δε δια­τη­ρού­σαν διπλω­μα­τι­κές σχέ­σεις με την ΕΣΣΔ, έσπευ­σαν να τις απο­κα­τα­στή­σουν. Η Τουρ­κία και η Ιαπω­νία αρνή­θη­καν να μπουν στον πόλε­μο κατά της ΕΣΣΔ.

Εξαι­ρε­τι­κό αντί­κτυ­πο, όμως, είχε η νίκη του Στά­λιν­γκραντ και στην Ελλά­δα. Η μεγα­λειώ­δης νίκη του Σοβιε­τι­κού Στρα­τού στο Στά­λιν­γκραντ, οι κατο­πι­νές νίκες του στο Ανα­το­λι­κό Μέτω­πο — με κυριό­τε­ρη αυτήν του Κουρσκ, τον Ιού­λη και Αύγου­στο του 1943, που ορι­στι­κά έγει­ρε την πλά­στιγ­γα της στρα­τιω­τι­κής πρω­το­βου­λί­ας στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό — σε συν­δυα­σμό με τη συν­θη­κο­λό­γη­ση της Ιτα­λί­ας το Σεπτέμ­βρη του 1943, άσκη­σαν ευνοϊ­κό­τα­τη επί­δρα­ση στην άνο­δο του απε­λευ­θε­ρω­τι­κού κινή­μα­τος και στην Ελλά­δα, ιδιαί­τε­ρα, δε, στην ανά­πτυ­ξη του ένο­πλου αγώ­να. Συνο­λι­κά, το κίνη­μα στην Ελλά­δα πέρα­σε σε μια και­νού­ρια, ανώ­τε­ρη, φάση.

Ήταν μια νίκη, στην οποία υπο­χρε­ώ­θη­καν να υπο­κλι­θούν όλοι και προ­πα­ντός οι Αγγλο­α­με­ρι­κα­νοί. «Είναι μία κατα­πλη­κτι­κή νίκη», έγρα­ψε ο Τσόρ­τσιλ στον Στά­λιν. Ο Ρού­σβελτ, πιο δια­χυ­τι­κός, δε δίστα­σε να χαρα­κτη­ρί­σει το γεγο­νός «ως ένα από τα λαμπρό­τε­ρα κεφά­λαια του πολέ­μου των λαών που ηνώ­θη­σαν ενα­ντί­ον του ναζι­σμού και των μιμη­τών του».

Αντί επιλόγου

Το σημα­ντι­κό­τε­ρο απ’ όλα, όμως, γι’ αυτήν την εκπλη­κτι­κή επο­ποι­ία, ήταν ο ρόλος του Κόμ­μα­τος των Μπολ­σε­βί­κων. Να τι γρά­φει ο Α. Μ. Βασι­λιέφ­σκι, Α’ στρα­τάρ­χης της ΕΣΣΔ και εκ των πρω­τα­γω­νι­στών της νίκης: «Η ψυχή της άμυ­νας του Στά­λιν­γκραντ ήταν το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα. Το κόμ­μα ήταν, που κατηύ­θυ­νε όλες τις προ­σπά­θειες του λαού και του στρα­τού στην υπε­ρά­σπι­ση της γραμ­μής του Βόλ­γα, ενέ­πνευ­σε τους μαχη­τές σε ηρω­ι­κά κατορ­θώ­μα­τα» (Α. Μ. Βασι­λιέφ­σκι: «Απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα, εκδό­σεις ΣΕ, σελ. 349).

Η Σοβιε­τι­κή Ενω­ση, με την καθο­δή­γη­ση του ΚΚΣΕ, που είχε ΓΓ της ΚΕ τον Ι. Β. Στά­λιν, σήκω­σε το κύριο βάρος του αγώ­να. Συνο­λι­κά, στο Ανα­το­λι­κό Μέτω­πο κατα­στρά­φη­καν ή αιχ­μα­λω­τί­στη­καν 607 γερ­μα­νι­κές μεραρ­χί­ες, που σημαί­νει ότι οι ναζί είχαν εκεί μέχρι και τετρα­πλά­σιες απώ­λειες σε σύγκρι­ση με όλα τα άλλα μέτω­πα μαζί (Β. Αφρι­κή, Δ. Ευρώ­πη, Ιτα­λία). Σε περισ­σό­τε­ρα από 30 εκα­τομ­μύ­ρια έφθα­σαν οι ανθρώ­πι­νες θυσί­ες της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης μαζί με τους ανά­πη­ρους και τους τραυ­μα­τι­σμέ­νους. 20 εκα­τομ­μύ­ρια ήταν οι νεκροί της, ανά­με­σά τους το άνθος των κομ­μου­νι­στών, που έδω­σαν ό,τι πολυ­τι­μό­τε­ρο για τη σωτη­ρία της σοσια­λι­στι­κής πατρί­δας. Αντί­στοι­χα, οι νεκροί της Βρε­τα­νί­ας ανέρ­χο­νταν σε 375.000 και των ΗΠΑ σε 405.000.

Τρο­μα­κτι­κές ήταν ακό­μη και οι άλλες κατα­στρο­φές που υπέ­στη η ΕΣΣΔ: 1.710 πόλεις μετα­τρά­πη­καν σε σωρούς ερει­πί­ων. Κάη­καν 70.000 χωριά και κεφα­λο­χώ­ρια. Κατα­στρά­φη­καν ολο­κλη­ρω­τι­κά ή εν μέρει 32.000 βιο­μη­χα­νι­κές επι­χει­ρή­σεις και 65.000 χιλιό­με­τρα σιδη­ρο­δρο­μι­κών γραμ­μών. Κατα­λη­στεύ­τη­καν 98.000 κολ­χόζ, 5.000 σοβ­χόζ και μηχα­νο­τρα­κτε­ρι­κοί σταθ­μοί, χιλιά­δες νοσο­κο­μεία, σχο­λεία, ανώ­τε­ρα ιδρύ­μα­τα και βιβλιοθήκες.

Η γιγά­ντια συμ­βο­λή της ΕΣΣΔ στη νίκη κατά της Γερ­μα­νί­ας και των συμ­μά­χων της επι­τεύ­χθη­κε χάρη: Στο ρόλο της εργα­τι­κής σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας στη δημιουρ­γία και στην οργά­νω­ση της αμυ­ντι­κής θωρά­κι­σής της. Στα πλε­ο­νε­κτή­μα­τα που προ­σφέ­ρει η κοι­νω­νι­κο­ποί­η­ση των μέσων παρα­γω­γής και ο κεντρι­κός σχε­δια­σμός της οικο­νο­μί­ας. Στον πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο των λαϊ­κών μαζών, με ηγέ­τι­δα δύνα­μη την εργα­τι­κή τάξη. Στο ρόλο του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος ως επα­να­στα­τι­κής εργα­τι­κής πρω­το­πο­ρί­ας.

Αν η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση δεν είχε δια­νύ­σει, πριν από τον πόλε­μο, στη διάρ­κειά του και σε ελά­χι­στο χρό­νο, μια τερά­στια από­στα­ση στο δρό­μο της συνει­δη­τά σχε­δια­σμέ­νης κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κής και πολι­τι­στι­κής ανά­πτυ­ξης, της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης, θα ήταν αδύ­να­τη η σωτη­ρία της. Στη μάχη του Στά­λιν­γκραντ, που απο­τέ­λε­σε τη ριζι­κή στρο­φή προς τη νίκη, νικη­τής ήταν ο σοσια­λι­σμός και όχι η παγω­νιά του ρωσι­κού χει­μώ­να, όπως προ­βάλ­λε­ται σκό­πι­μα από διά­φο­ρες πλευ­ρές. Η κολοσ­σιαία προ­σπά­θεια του νεα­ρού σοβιε­τι­κού κρά­τους απο­κτά ακό­μη μεγα­λύ­τε­ρη σημα­σία, αν συνυ­πο­λο­γι­στεί ότι πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε σε συν­θή­κες καπι­τα­λι­στι­κής περι­κύ­κλω­σης, εμπο­ρι­κού απο­κλει­σμού, ιμπε­ρια­λι­στι­κής προ­ε­τοι­μα­σί­ας νέου παγκό­σμιου πολέ­μου, απο­βο­λής της ΕΣΣΔ από την ΚτΕ, ανοι­χτής παρα­βί­α­σης διε­θνών συμ­φω­νιών και υπο­νό­μευ­σης από οργα­νω­μέ­νες αντε­πα­να­στα­τι­κές εγχώ­ριες αστι­κές δυνά­μεις, ακό­μη και μέσα στο στρα­τό, καθώς και από τη δια­βρω­τι­κή, υπο­νο­μευ­τι­κή δρά­ση του οπορ­του­νι­σμού, με τη μορ­φή κυρί­ως του τρο­τσκι­σμού.

«Η Μητέ­ρα Πατρί­δα σε καλεί», ή απλά «Πατρί­δα», ή «Το Μνη­μείο της Μητέ­ρας», που βρί­σκε­ται στο λόφο Mamaye, τιμώ­ντας τη Μάχη του ηρω­ι­κού κόκ­κι­νου στρα­τού της ΕΣΣΔ ενά­ντια στις χιτλε­ρο­φα­σί­στες κατα­κτη­τές, σχε­διά­στη­κε από τον γλύ­πτη Yevgeny Vuchetich και τον μηχα­νι­κό Νικο­λάι Νικί­τιν, και κηρύ­χτη­κε το μεγα­λύ­τε­ρο άγαλ­μα (ψηλό­τε­ρο γλυ­πτό) του κόσμου το 1967.

Το μνη­μείο είναι πολύ σύν­θε­το από μηχα­νι­κής άπο­ψης, κυρί­ως εξαι­τί­ας της χαρα­κτη­ρι­στι­κής στά­σης του με ένα σπα­θί ψηλά στο δεξί χέρι και το αρι­στε­ρό χέρι να εκτεί­νε­ται σε κλί­ση σαν χειρονομία.

Είναι 87μ από την άκρη του σπα­θιού ως την κορυ­φή, το ύψος της γυναι­κεί­ας φιγού­ρας είναι 52μ και το σπα­θί 33μ και έχει δια­κό­σια σκα­λιά, που οδη­γούν από το κάτω μέρος του λόφου στο μνη­μείο και συμ­βο­λί­ζουν τις 200 ημέ­ρες της μάχης του Στάλινγκραντ.

Το άγαλ­μα αυτό εμφα­νί­ζε­ται ακό­μη σήμε­ρα μετά τις ανα­τρο­πές στην πρώ­ην ΕΣΣΔ, τόσο στην σημαία όσο και στο.

Γλύ­πτης ήταν ο Yevgeny Vuchetich, που αντι­με­τώ­πι­σε τις σημα­ντι­κές διαρ­θρω­τι­κές μηχα­νι­κές προ­κλή­σεις των 7.900 τόνων σκυ­ρο­δέ­μα­τος του γλυ­πτού είχε ανα­λά­βει ο Nikolai Nikitin με τεχνο­λο­γία που βασί­ζε­ται σε ένα συν­δυα­σμό από σκυ­ρό­δερ­μα και συρ­μα­τό­σχοι­να, μια λύση που βρί­σκε­ται και σε ένα άλλο έργο του Nikitin του, τον σού­περ-Πύρ­γο Ostankino στη Μόσχα.

Για τη δημιουρ­γία του πόζα­ρε σαν μοντέ­λο μία ντό­πια, η Βαλε­ντί­να Ιζό­το­βα , στον Lev Maistrenko, έναν καλ­λι­τέ­χνη που δού­λευε στο μνη­μείο συγκρό­τη­μα στις αρχές του 1960.

Σύμ­φω­να με ορι­σμέ­νες πηγές, το άγαλ­μα ήταν και εν μέρει εμπνευ­σμέ­νο από τη Νίκη της Σαμοθράκης.

_________________

ΠΗΓΕΣ:

1. Ριζο­σπά­στης & 902
2. Δια­κή­ρυ­ξη της ΚΕ του ΚΚΕ, για τα 100 χρό­νια από την Οκτω­βρια­νή Επανάσταση
3. Η Επο­ποι­ία του Στάλινγκραντ