Η φύτρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως και ο Α’ (1914–1918), γεννήθηκε στους κόλπους του καπιταλιστικού συστήματος ως συνέπεια της μεγάλης όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων για το ξαναμοίρασμα του κόσμου.

Δε διε­ξή­χθη αμι­γώς ανά­με­σα στα δύο αντί­θε­τα κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κά συστή­μα­τα, το σοσια­λι­σμό και τον καπι­τα­λι­σμό, παρό­τι κοι­νός εχθρός και στό­χος όλων των καπι­τα­λι­στι­κών δυνά­με­ων ήταν η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, που ήθε­λαν να εξα­φα­νί­σουν από προ­σώ­που Γης.

Ο καπι­τα­λι­στι­κός αντα­γω­νι­σμός, σε συν­δυα­σμό με το νόμο της ανι­σό­με­τρης οικο­νο­μι­κής ανά­πτυ­ξης — άρα και της ανι­σό­με­τρης πολι­τι­κής και στρα­τιω­τι­κής δύνα­μης των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών — που ανα­πό­φευ­κτα γεν­νά και τον αντα­γω­νι­σμό για το μοί­ρα­σμα αγο­ρών και σφαι­ρών επιρ­ρο­ής, οδή­γη­σε στην εκ νέου ανα­βάθ­μι­ση κρα­τών στο ιμπε­ρια­λι­στι­κό σύστη­μα, κυρί­ως της Γερ­μα­νί­ας και της Ιαπω­νί­ας. Η ισχυ­ρο­ποί­η­σή τους έδι­νε τη δυνα­τό­τη­τα, μαζί με την Ιτα­λία, να επι­διώ­ξουν και να επι­τύ­χουν την ανα­τρο­πή των σε βάρος τους απο­τε­λε­σμά­των του Α’ Παγκό­σμιου Πολέμου.
Η ύπαρ­ξη του πρώ­του σοσια­λι­στι­κού κρά­τους, της ΕΣΣΔ, καθώς και η μεγά­λη οικο­νο­μι­κή κρί­ση του 1929–1933, που υπο­νό­μευ­σε τη στα­θε­ρό­τη­τα του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, όξυ­ναν ακό­μη περισ­σό­τε­ρο τις αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στα ισχυ­ρό­τε­ρα καπι­τα­λι­στι­κά κράτη.
Η κρί­ση του 1929–1933 επι­τά­χυ­νε τις ανα­κα­τα­τά­ξεις στο συσχε­τι­σμό των δυνά­με­ων, κυρί­ως οδή­γη­σε στην παρα­πέ­ρα στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση της οικο­νο­μί­ας των ισχυ­ρό­τε­ρων καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών.Ας παρα­κο­λου­θή­σου­με αυτές τις εξε­λί­ξεις μέσα από την Έκθε­ση στο XVIII Συνέ­δριο του ΚΚ (ΜΠ) της ΕΣΣΔ, στις 10 Μάρ­τη 1939, που ειση­γή­θη­κε ο Ι. Β. Στά­λιν:
«Η οικο­νο­μι­κή κρί­ση, που άρχι­σε στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες στο δεύ­τε­ρο μισό του 1929, συνε­χί­στη­κε ως το τέλος του 1933. Υστε­ρα απ’ αυτό, η κρί­ση πέρα­σε σε ύφε­ση και αργό­τε­ρα άρχι­σε κάποια ανα­ζω­ο­γό­νη­ση της βιο­μη­χα­νί­ας, κάποια άνο­δός της. Η ανα­ζω­ο­γό­νη­ση όμως αυτή της βιο­μη­χα­νί­ας δεν πέρα­σε σε άνθη­ση, όπως γίνε­ται συνή­θως στην περί­ο­δο της ανα­ζω­ο­γό­νη­σης. Αντί­θε­τα, από το δεύ­τε­ρο μισό του 1937 άρχι­σε νέα οικο­νο­μι­κή κρί­ση, που αγκά­λια­σε πρώτ’ απ’ όλα τις ΕΠΑ κι αμέ­σως μετά την Αγγλία, τη Γαλ­λία και μια σει­ρά άλλες χώρες.
Ετσι, οι καπι­τα­λι­στι­κές χώρες, πριν προ­λά­βουν ακό­μα να συνέλ­θουν από τα χτυ­πή­μα­τα της πρό­σφα­της οικο­νο­μι­κής κρί­σης, βρέ­θη­καν μπρο­στά σε μια νέα οικο­νο­μι­κή κρίση.
Αυτό το περι­στα­τι­κό οδή­γη­σε φυσι­κά στην αύξη­ση της ανερ­γί­ας. Ο αριθ­μός των ανέρ­γων στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες, που από 30 εκα­τομ­μύ­ρια το 1933 είχε πέσει σε 14 εκα­τομ­μύ­ρια το 1937, αυξή­θη­κε τώρα ξανά σε 18 εκα­τομ­μύ­ρια, σαν απο­τέ­λε­σμα της νέας κρίσης.
Η χαρα­κτη­ρι­στι­κή ιδιο­μορ­φία της νέας κρί­σης είναι ότι δια­φέ­ρει σε πολ­λά από την κρί­ση που προη­γή­θη­κε. Και η δια­φο­ρά δεν είναι προς το καλύ­τε­ρο, μα προς το χει­ρό­τε­ρο.
Πρώ­τα, η νέα κρί­ση δεν άρχι­σε ύστε­ρα από μια άνθη­ση της βιο­μη­χα­νί­ας, όπως έγι­νε το 1929, μα ύστε­ρα από μια ύφε­ση και μια κάποια ανα­ζω­ο­γό­νη­ση, που ωστό­σο δεν πέρα­σε σε άνθη­ση. Αυτό σημαί­νει ότι η σημε­ρι­νή κρί­ση θα είναι πιο βαριά και η κατα­πο­λέ­μη­σή της πιο δύσκο­λη από την προη­γού­με­νη κρίση.

(Παρα­κά­τω). Η σημε­ρι­νή κρί­ση δε δια­δρα­μα­τί­ζε­ται σε ειρη­νι­κή περί­ο­δο, μα σε μια περί­ο­δο που έχει κιό­λας αρχί­σει ο δεύ­τε­ρος ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος, όταν η Ιαπω­νία, που για δεύ­τε­ρο κιό­λας χρό­νο πολε­μά με την Κίνα, απο­διορ­γα­νώ­νει την απέ­ρα­ντη κινέ­ζι­κη αγο­ρά και την κάνει σχε­δόν απρό­σι­τη για τα εμπο­ρεύ­μα­τα των άλλων χωρών, όταν η Ιτα­λία και η Γερ­μα­νία έβα­λαν πια την εθνι­κή τους οικο­νο­μία στο δρό­μο της πολε­μι­κής οικο­νο­μί­ας, κι έχουν κατα­σπα­τα­λή­σει γι’ αυτό όλα τα απο­θέ­μα­τά τους σε πρώ­τες ύλες και συνάλ­λαγ­μα, όταν όλες οι υπό­λοι­πες μεγά­λες καπι­τα­λι­στι­κές δυνά­μεις αρχί­ζουν ν’ ανα­διορ­γα­νώ­νο­νται πάνω σε πολε­μι­κή βάση.
Αυτό σημαί­νει ότι ο καπι­τα­λι­σμός θα έχει πολύ λιγό­τε­ρα μέσα για μια ομα­λή έξο­δο από τη σημε­ρι­νή κρί­ση, παρά στην περί­ο­δο της προη­γού­με­νης κρίσης.

Τέλος, η σημε­ρι­νή κρί­ση, σε διά­κρι­ση από την προη­γού­με­νη κρί­ση, δεν είναι γενι­κή, μα αγκα­λιά­ζει για την ώρα κυρί­ως τις οικο­νο­μι­κά ισχυ­ρές χώρες, που δεν πέρα­σαν ακό­μα στο δρό­μο της πολε­μι­κής οικονομίας.
Όσο για τις επι­θε­τι­κές χώρες σαν την Ιαπω­νία, τη Γερ­μα­νία και την Ιτα­λία, που έχουν πια ανα­διορ­γα­νώ­σει την οικο­νο­μία τους πάνω σε πολε­μι­κή βάση, δεν περ­νούν ακό­μα την κατά­στα­ση μιας κρί­σης υπερ­πα­ρα­γω­γής, αν και πλη­σιά­ζουν προς αυτή, επει­δή ανα­πτύσ­σουν εντα­τι­κά την πολε­μι­κή τους βιο­μη­χα­νία. Αυτό σημαί­νει ότι τον και­ρό που οι οικο­νο­μι­κά ισχυ­ρές, μη επι­θε­τι­κές χώρες θ’ αρχί­σουν να βγαί­νουν από τη φάση της κρί­σης, οι επι­θε­τι­κές χώρες, αφού θα έχουν εξα­ντλή­σει τ’ απο­θέ­μα­τά τους σε χρυ­σό και σε πρώ­τες ύλες στην πορεία του πολε­μι­κού πυρε­τού, θα πρέ­πει να μπουν στην περί­ο­δο της πιο άγριας κρίσης…
Είναι ευνό­η­το ότι η τέτοια δυσμε­νής τρο­πή των οικο­νο­μι­κών υπο­θέ­σε­ων δεν μπο­ρού­σε να μην οδη­γή­σει στην όξυν­ση των σχέ­σε­ων ανά­με­σα στις δυνάμεις. 

Η προη­γού­με­νη ακό­μα κρί­ση ανα­κά­τω­σε όλα τα χαρ­τιά και οδή­γη­σε στην όξυν­ση της πάλης για τις αγο­ρές κατα­νά­λω­σης, για τις πηγές πρώ­των υλών. H κατά­λη­ψη της Μαν­τζου­ρί­ας και της Βόρειας Κίνας από την Ιαπω­νία, η κατά­λη­ψη της Αβησ­συ­νί­ας από την Ιτα­λία, όλα αυτά αντα­να­κλού­σαν την οξύ­τη­τα της πάλης ανά­με­σα στις δυνά­μεις. Η νέα οικο­νο­μι­κή κρί­ση θα έπρε­πε να οδη­γή­σει και πραγ­μα­τι­κά οδη­γεί στην παρα­πέ­ρα όξυν­ση της ιμπε­ρια­λι­στι­κής πάλης. Δεν πρό­κει­ται πια για το συνα­γω­νι­σμό στις αγο­ρές, για τον εμπο­ρι­κό πόλε­μο, για το ντά­μπινγκ. Αυτά τα μέσα πάλης έχουν από και­ρό πια ανα­γνω­ρι­στεί ανε­παρ­κή. Τώρα πια πρό­κει­ται για το νέο ξανα­μοί­ρα­σμα του κόσμου, των σφαι­ρών επιρ­ρο­ής, των αποι­κιών, με πολε­μι­κές ενέργειες.

Σοβιε­τι­κός πιλό­τος στο μαχη­τι­κό αερο­σκά­φος Yak-1B, που δόθη­κε στο 291η πτέ­ρυ­γα μάχης από αγρο­τι­κό κολ­χόζ της περιο­χής Saratov. Η επι­γρα­φή στην άτρα­κτο γρά­φει: “Μονά­δα ήρω­ας της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης V. Shishkin από το επα­να­στα­τι­κό κολ­χόζ της περιο­χής Voroshilov — Saratov. Χει­μώ­νας 1942–1943

Η Ιαπω­νία άρχι­σε να δικαιο­λο­γεί τις επι­θε­τι­κές της ενέρ­γειες με το ότι, όταν είχε συνα­φθεί το σύμ­φω­νο των εννέα δυνά­με­ων, την αδί­κη­σαν στη μοι­ρα­σιά και δεν την άφη­σαν να ευρύ­νει το έδα­φός της σε βάρος της Κίνας, τη στιγ­μή που η Αγγλία και η Γαλ­λία κατέ­χουν τερά­στιες αποι­κί­ες. Η Ιτα­λία θυμή­θη­κε πως την αδί­κη­σαν στη μοι­ρα­σιά της λεί­ας ύστε­ρα από τον πρώ­το ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο και πως θα πρέ­πει ν’ απο­ζη­μιω­θεί σε βάρος των σφαι­ρών επιρ­ρο­ής της Αγγλί­ας και της Γαλ­λί­ας. Η Γερ­μα­νία, που σαν απο­τέ­λε­σμα του πρώ­του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου και της ειρή­νης των Βερ­σαλ­λιών έπα­θε σοβα­ρές ζημιές, συνε­νώ­θη­κε με την Ιαπω­νία και την Ιτα­λία και απαί­τη­σε την εύρυν­ση του εδά­φους της στην Ευρώ­πη, την επι­στρο­φή των αποι­κιών που της αφαί­ρε­σαν οι νικη­τές στον πρώ­το ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλεμο.
Ετσι άρχι­σε να δια­μορ­φώ­νε­ται ο συνα­σπι­σμός των τριών επι­θε­τι­κών κρα­τών.
Στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη μπή­κε το ζήτη­μα του νέου ξανα­μοι­ρά­σμα­τος του κόσμου με πόλε­μο».

Οι σχέσεις των καπιταλιστικών κρατών στη 10ετία του ’30

Η Γερ­μα­νία, λοι­πόν, έγι­νε και πάλι μεγά­λη οικο­νο­μι­κή και στρα­τιω­τι­κή δύνα­μη, δύνα­μη κρού­σης του διε­θνούς ιμπε­ρια­λι­σμού, χάρη και στην ενί­σχυ­ση που της παρεί­χαν οι νική­τριες καπι­τα­λι­στι­κές δυνά­μεις του Α’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου, προ­κει­μέ­νου να τη στρέ­ψουν κατά της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Βοη­θή­θη­κε με όλους τους τρό­πους, επει­δή ήταν φανε­ρό πως δε θα μπο­ρού­σε να επι­τε­θεί στη­ριγ­μέ­νη μόνο στις δικές της δυνα­τό­τη­τες και των συμ­μά­χων της.
Οικο­νο­μι­κοί γίγα­ντες των ΗΠΑ («Στά­νταρτ Οϊλ», «Ντι­πόν», «Φορντ» κ.ά.) συντέ­λε­σαν ουσια­στι­κά στην ταχύ­τα­τη οικο­νο­μι­κή ανόρ­θω­ση και την ενδυ­νά­μω­ση της Γερ­μα­νί­ας, με συμ­φέ­ρου­σες συναλ­λα­γές. Πραγ­μα­το­ποί­η­σαν τερά­στιες επεν­δύ­σεις, χρη­μα­το­δό­τη­σαν αφει­δώς το «εθνι­κο­σο­σια­λι­στι­κό» κόμ­μα και την ανά­πτυ­ξη του εξο­πλι­σμού και της στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης της Γερ­μα­νί­ας, όπως έκα­ναν και τα γερ­μα­νι­κά μονο­πώ­λια και οι τρά­πε­ζες («Κρουπ», «Τίσεν», «Φλικ» κ.ά.). Οικο­νο­μι­κοί κολοσ­σοί των ΗΠΑ, της Γαλ­λί­ας και της Βρε­τα­νί­ας συνέ­χι­σαν τις εμπο­ρι­κές σχέ­σεις με τη Γερ­μα­νία και κατά τη διάρ­κεια του πολέ­μου. Στή­ρι­ξη τα μονο­πώ­λια («Τέξας Οϊλ», «Ρενό» κ.ά.) πρό­σφε­ραν και στον Φράνκο.

Το φασιστικό — ναζιστικό τέρας είναι γέννημα των κεφαλαιοκρατικών αναγκών και στοχεύσεων, τις οποίες υπηρέτησαν τα συντηρητικά αστικά κόμματα, αλλά και τα σοσιαλδημοκρατικά.

Ένα από τα πολ­λά χαρα­κτη­ρι­στι­κά παρα­δείγ­μα­τα της στά­σης των σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών κομ­μά­των είναι εκεί­νο της γαλ­λι­κής κυβέρ­νη­σης του «Λαϊ­κού Μετώ­που» (με πρω­θυ­πουρ­γό τον Λεόν Μπλουμ), που βοή­θη­σε πολι­τι­κά τον Φράν­κο στην επί­θε­ση κατά του ισπα­νι­κού λαού και άφη­σε ανε­νό­χλη­τη τη φασι­στι­κή οργά­νω­ση στη Γαλ­λία. Και αυτά, την ίδια ώρα που η γαλ­λι­κή αστι­κή τάξη, πιο ειδι­κά οι μεγι­στά­νες της βιο­μη­χα­νί­ας, μαζί με τους Γάλ­λους μεγα­λο­γαιο­κτή­μο­νες, πολι­τι­κές δυνά­μεις τους και την Καθο­λι­κή Εκκλη­σία, δημιουρ­γού­σαν, ενί­σχυαν, εξό­πλι­ζαν και ανέ­πτυσ­σαν τις φασι­στι­κές οργα­νώ­σεις («Πύρι­νοι Σταυ­ροί» κ.ά).
Στην Ιτα­λία, ο σχη­μα­τι­σμός κυβέρ­νη­σης ανα­τέ­θη­κε στον Μου­σο­λί­νι από τον βασι­λιά Βίκτω­ρα Εμα­νου­ήλ (29 Οκτώ­βρη 1922), ενώ από το 1920 η ιτα­λι­κή κυβέρ­νη­ση χρη­μα­το­δο­τού­σε τους «μελα­νο­χί­τω­νες» και το Γενι­κό Επι­τε­λείο Στρα­τού τούς εφο­δί­α­ζε με όπλα.

Αυτός ο ρόλος των αστι­κών κομ­μά­των φάνη­κε ακό­μη πιο ανά­γλυ­φα μετά το τέλος του πολέ­μου, όταν στε­λέ­χη του ναζι­σμού (στο στρα­τό, στο Δικα­στι­κό Σώμα κλπ.) ανέ­λα­βαν ηγε­τι­κούς ρόλους για την ανα­σύ­ντα­ξη του γερ­μα­νι­κού («δημο­κρα­τι­κού» πλέ­ον) αστι­κού κράτους.

Τέτοια στε­λέ­χη επι­λέ­χθη­καν από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ για την επάν­δρω­ση οργα­νώ­σε­ων στο πλαί­σιο του σχε­δί­ου «Stay Behind» («Γκλά­ντιο», «Κόκ­κι­νη Προ­βιά» κ.ά.).

Ανάμεσα στους αντιμαχόμενους ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκε το πρώτο στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης επαναστατικό, εργατικό κράτος, η ΕΣΣΔ.

Και οι μεν και οι δε, και ο Αξο­νας και η Αγγλο-γαλ­λι­κή Συμ­μα­χία στην οποία προ­σχώ­ρη­σαν και οι ΗΠΑ στό­χο είχαν να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν ο καθέ­νας τον αντί­πα­λό τους ιμπε­ρια­λι­στι­κό συνα­σπι­σμό ενά­ντια στην ΕΣΣΔ. Στό­χος τους ήταν να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν τις δυνά­μεις του αντι­πά­λου για την επί­θε­ση ενά­ντια στο σοσια­λι­σμό. Η κάθε ιμπε­ρια­λι­στι­κή συμ­μα­χία επε­δί­ω­κε και τον ταξι­κό αντί­πα­λο σε διε­θνές επί­πε­δο να εξο­ντώ­σει, την ΕΣΣΔ, και στον ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κό αντα­γω­νι­σμό να βγει κερ­δι­σμέ­νη, μετά τον πόλεμο.
Αλλά οι εξε­λί­ξεις δεν ήρθαν όπως τις σχε­δί­α­ζαν. Ετσι Γερ­μα­νία — Ιαπω­νία — Ιτα­λία ξεκί­νη­σαν τον πόλε­μο αρχι­κά κατά των Μ. Βρε­τα­νί­ας — ΗΠΑ — Γαλ­λί­ας και άλλων καπι­τα­λι­στι­κών κρατών.

Στο επό­με­νο: Πώς δια­μορ­φώ­θη­καν οι σχέ­σεις ανά­με­σα στις τότε ισχυ­ρές ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυνάμεις;