Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η Μέλπω Αξιώτη για τον Νίκο Καζαντζάκη

Στις 26 Οκτω­βρί­ου 1957 έφυ­γε από τη ζωή ένας από τους πιο σημα­ντι­κούς έλλη­νες λογο­τέ­χνες, ο Νίκος Καζαν­τζά­κης. Η Μέλ­πω Αξιώ­τη τον συνά­ντη­σε στα 1949 στην γαλ­λι­κή πόλη Αντίμπ της Κυα­νής Ακτής και θυμά­ται το ενδια­φέ­ρον του για το Δημο­κρα­τι­κό Στρα­τό και τις εξε­λί­ξεις στην Ελλά­δα σε συν­δυα­σμό με τις αντι­δρά­σεις που προ­κά­λε­σε η έκδο­ση στην Ελλά­δα του Καπε­τάν Μιχά­λη. Η μικρή σε έκτα­ση ανα­φο­ρά της βρί­σκε­ται στο κεί­με­νο «Μια κατα­γρα­φή στην περιο­χή της λογο­τε­χνί­ας» που εκδό­θη­κε για πρώ­τη φορά τον Ιού­λιο του 1955 από τις «Πολι­τι­κές και Λογο­τε­χνι­κές Εκδόσεις».

axioti[…] Στα 1949 που ο Δημο­κρα­τι­κός Στρα­τός μας έδι­νε τις γιγά­ντιες μάχες πάνω στο Βίτσι και στο Γράμ­μο, ο Νίκος Καζαν­τζά­κης είχε παραι­τη­θεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ όπου δού­λευε στο Παρί­σι, κι είχε απο­τρα­βη­χτεί στη γαλ­λι­κή πόλη Αντίμπ της Κυα­νής Ακτής. Εκεί έτυ­χε τότε να τον συνα­ντή­σω. Με παρα­κά­λε­σε πάρα πολύ να του στέλ­νω ό,τι έχω από το έντυ­πο υλι­κό της Ελεύ­θε­ρης Ελλά­δας. Είχε αγο­ρά­σει κι ένα ραδιό­φω­νο κι άκου­γε όλες τις εκπο­μπές της. Ο Νίκος Καζαν­τζά­κης έγρα­φε απ’ την αυγή ως τη νύχτα. Μέσα στ’ άλλα που χάρα­ζε η πολύ­γρα­φη πένα του, ο Καζαν­τζά­κης έγρα­φε τότε ένα δρά­μα. Κι αυτό το δρά­μα ήτα­νε ο Δημο­κρα­τι­κός Στρα­τός της Ελλά­δας. Ίσα­με τώρα δεν ακού­στη­κε αν εκεί­νο το έργο του το τέλειω­σε ή όχι. Αν δεν το τέλειω­σε, κρί­μας πρώ­τα απ’ όλα για τον Καζαν­τζά­κη. Και φυσι­κά και για την Ελλά­δα. ( Εκεί­νο όμως που μένει, είτε το τέλειω­σε είτε όχι, είναι ότι ο Βού­δας κι ο Κομ­φού­κιος νική­θη­καν για έναν και­ρό μέσα σε κάποιον από τους ναούς τους. Τα όπλα που βαστού­σε στο χέρι ο λαός της Ελλά­δας απά­νω στις βου­νο­κορ­φές της, ξαστρά­φτα­νε τόσο πολύ, που η λάμ­ψη τους έφτα­νε μέχρι το ακρω­τή­ρι της Κυα­νής Ακτής, εκεί­νη την πιο προ­χω­ρη­μέ­νη στε­ρια­νή πού­ντα μέσα στη Μεσό­γειο, όπου ήταν απο­τρα­βηγ­μέ­νος ένας έλλη­νας ποι­η­τής. Μια φωτει­νή στιγ­μή στη ζωή του Καζαν­τζά­κη. Μια παρα­πά­νω προ­πα­ντός από­δει­ξη για την απέ­ρα­ντη δύνα­μη του λαού που κάνει έφο­δο σ’ όλα τα κάστρα, κι αν δεν τα ρίχνει με την πρώ­τη, η ζωή τον καρ­τε­ρεί να τα εκπορ­θή­σει αύριο.

Ώσπου να τυπω­θεί τού­το το γρα­φτό, χαρού­με­να μαντά­τα μάς ήρθαν για τον Καζαν­τζά­κη. Η γηρα­λέα Εστία, αμε­ρι­κά­νοι και έλλη­νες ιερω­μέ­νοι, ντό­πια και ξένη αντί­δρα­ση, χίμη­ξαν όλοι μαζί ενά­ντια στο βιβλίο του Ο Καπε­τάν Μιχά­λης. Γύρω απ’ αυτή την υπό­θε­ση, ο Καζαν­τζά­κης έκα­με ορι­σμέ­νες δηλώ­σεις: «Με πήραν για φιλο­πό­λε­μο. Από γράμ­μα­τα που πήρα από την Αθή­να φαί­νε­ται ότι κάποιες σκέ­ψεις μου παρε­ξη­γή­θη­καν. Βλέ­πω το και­νού­ριο που έρχε­ται. Γι’ αυτό είμαι ρεα­λι­στής. Δεν είμαι φιλοπόλεμος…Ελπίζω σε μια χαλά­ρω­ση και σ’ ένα διε­θνή κατευ­να­σμό…». Μα το πιο σπου­δαίο ακό­μα είναι το ίδιο το βιβλίο του, από­χτη­μα σημα­ντι­κό για τη λογο­τε­χνία μας, με την περί­φη­μη γλώσ­σα του, τα λαϊ­κά μοτί­βα του, τον πατριω­τι­σμό που το αγκα­λιά­ζει ολά­κε­ρο, με την ψυχή της Κρή­της, του απρο­σκύ­νη­του νησιού, που ανα­σαί­νει στις σελί­δες του.

Ο κρη­τι­κός λυρά­ρης δεν ήταν μπο­ρε­τό να μην ακού­σει τις φωνές που βγαί­ναν απ’ τα στή­θια όχι μόνο της Κρή­της του, που τη λάτρε­ψε πάντα, μα κι απ’ τα στή­θια όλης της σύγ­χρο­νης  ανθρω­πό­τη­τας, και σ’ αυτές τις φωνές ο Καζαν­τζά­κης απά­ντη­σε μ’ έναν τρό­πο θετι­κό. Κι αυτό τον τιμά ανάλογα…

Μέλ­πω Αξιώ­τη, Μια κατα­γρα­φή στην περιο­χή της λογο­τε­χνί­ας και άλλα κεί­με­να, Άπα­ντα ΣΤ’ τόμος. Φιλο­λο­γι­κή επι­μέ­λεια: Μάρω Δού­κα – Βασί­λης Λαμπρό­που­λος, Κέδρος 1983

Επι­μέ­λεια: ofisofi

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο