Η Μορφή του Νερού/The Shape of Water (2018), του Guillermo del Toro

Παρου­σιά­ζει ο Ειρηναί­ος Μαρά­κης  //

Η Μορ­φή του Νερού (The Shape of Water, 2018), η και­νούρ­για του Γκι­γιέρ­μο ντελ Τόρο , η οποία κέρ­δι­σε το φετι­νό Όσκαρ Καλύ­τε­ρης Ται­νί­ας στην 90η απο­νο­μή των βρα­βεί­ων της Αμε­ρι­κά­νι­κης Ακα­δη­μί­ας Κινη­μα­το­γρά­φου, απο­τε­λεί μια έντε­χνη, σχε­δόν απο­λαυ­στι­κή και οπωσ­δή­πο­τε παρα­μυ­θέ­νια, από­δο­ση στην μεγά­λη οθό­νη μιας επο­χής κρί­σε­ων, εντά­σε­ων και συγκρού­σε­ων, μιας επο­χής αμφι­σβη­τή­σε­ων, κοι­νω­νι­κών και υπαρ­ξια­κών. Είναι παράλ­λη­λα μια ται­νία-ύμνος στην άδο­λη, απρό­σκο­πτη, υπε­ρή­φα­νη μέσα στην κατα­πί­ε­ση της κι εκτός των τει­χών, αγά­πη – είναι μία κατά­θε­ση ψυχής (τόσο από την πλευ­ρά του σκη­νο­θέ­τη, όσο πιστεύ­ου­με και από την πλευ­ρά των υπό­λοι­πων συντε­λε­στών της) που μέσα από τις προ­σω­πι­κές ιστο­ρί­ες των πρω­τα­γω­νι­στών της, τις άμε­σα όμως συν­δε­ό­με­νες με την κοι­νω­νι­κή και πολι­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της μετα­πο­λε­μι­κής περιό­δου, που παρά­γει ένα πολι­τι­κό σχό­λιο με πολύ ιδιαί­τε­ρη ένταση.
Βρι­σκό­μα­στε στη δεκα­ε­τία του ’60, στην κορύ­φω­ση του Ψυχρού Πολέ­μου, και συγκε­κρι­μέ­να σ’ ένα κυβερ­νη­τι­κό εργα­στή­ριο ερευ­νών, της αμε­ρι­κά­νι­κης κυβέρ­νη­σης φυσι­κά, όπου συνα­ντά­με την βασι­κή πρω­τα­γω­νί­στρια της Μορ­φής, την Ελάι­ζα Εσπό­ζι­το, μια μονα­χι­κή γυναί­κα, η οποία δεν μπο­ρεί να μιλή­σει ύστε­ρα από τραυ­μα­τι­σμό που υπέ­στη όταν ήταν έμβρυο και όπου παράλ­λη­λα ανα­πτύσ­σει μια ιδιαί­τε­ρη σχέ­ση με ένα αλλό­κο­το, ανθρω­ποει­δές αμφί­βιο πλά­σμα, αντι­κεί­με­νο επί­πο­νων ερευ­νών από τους αρμό­διους το οποίο ενώ λατρεύ­ε­ται ως θεός στην πατρί­δα του τον Αμα­ζό­νιο. Δίπλα της, μονα­δι­κοί συμπα­ρα­στά­τες στη ζωή της Ελάι­ζα καθώς και στην περι­πέ­τεια που αντι­με­τω­πί­ζει στη συνέ­χεια, βρί­σκε­ται η μαύ­ρη συνά­δελ­φος της η Ζέλ­ντα και ο γεί­το­νας της, ο Τζάιλς, που είναι ομο­φυ­λό­φι­λος αλλά στα κρυφά.

Ραγδαίες εξελίξεις

Η πρώ­τη, ακα­τέρ­γα­στη ακό­μα, επα­φή που ανα­πτύσ­σε­ται μετα­ξύ της Ελάι­ζα και του πλά­σμα­τος σημα­το­δο­τεί την αρχή κάποιων πολύ σημα­ντι­κών εξε­λί­ξε­ων στην ται­νία, ιδιαί­τε­ρα όταν οι αρχές απο­φα­σί­ζουν στα πλαί­σια των ερευ­νών τους να δια­με­λί­σουν το πλά­σμα,  για να το χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν στο δια­στη­μι­κό πρό­γραμ­μα της κυβέρ­νη­σης. Ο επι­στή­μο­νας δρ. Ρόμπερτ Χοφ­στέ­τλερ, που είναι κατά­σκο­πος των Σοβιε­τι­κών, προ­σπα­θεί μάταια να τους μετα­πεί­σει αν και στη συνέ­χεια η εντο­λή που δέχε­ται είναι να σκο­τώ­σει το πλά­σμα. Εφό­σον, η Ελάι­ζα μαθαί­νει τι σκο­πούς έχει ο συνταγ­μα­τάρ­χης Ρίτσαρντ Στρί­κλαντ (ο οποί­ος είναι αυτός που αιχ­μα­λώ­τι­σε το αμφί­βιο πλά­σμα), και οι οποί­οι δεν είναι άλλοι από τον δια­με­λι­σμό του πλά­σμα­τος, ζητά από τον Τζάιλς να τη βοη­θή­σει να το απε­λευ­θε­ρώ­σουν και εκεί­νος δέχε­ται. Κατά την επι­χεί­ρη­ση απε­λευ­θέ­ρω­σης, ο Χοφ­στέ­τλερ βοη­θά την Ελάι­ζα, ενώ εμπλέ­κε­ται και η Ζέλ­ντα. Πίσω στο σπί­τι της, η Ελάι­ζα βάζει το πλά­σμα στη μπα­νιέ­ρα της και απο­φα­σί­ζει να το απε­λευ­θε­ρώ­σει σε ένα κανά­λι που θα ανοί­ξει σε λίγες ημέ­ρες. Μία ημέ­ρα, γίνε­ται επι­θε­τι­κό και φεύ­γει από το σπί­τι και επι­στρέ­φει μόνο όταν το βρί­σκει η Ελάι­ζα. Οι δυο τους σύντο­μα θα έρθουν κοντά και ένα βρά­δυ θα έρθουν σε σεξουα­λι­κή επα­φή. Η συνέ­χεια, την οποία δεν θα παρα­θέ­σου­με εδώ, είναι ανά­λο­γη ενός σκλη­ρού και τολ­μη­ρού στις προ­θέ­σεις του, αλλη­γο­ρι­κού, σκο­τει­νού μα και γεμά­του ελπί­δα παρα­μυ­θιού, που μόνο σκη­νο­θέ­τες όπως ο Γκι­γιέρ­μο ντελ Τόρο μπο­ρούν να αποδώσουν.

Εύστοχα μηνύματα – η αγάπη μεταξύ των «τεράτων»

Η πρό­θε­ση του δημιουρ­γού στην «Μορ­φή του Νερού», είναι διπλή. Από τη μία απο­τε­λεί ένα αιχ­μη­ρό σχό­λιο για την επο­χή του Ψυχρού Πολέ­μου, όπου υπο­τί­θε­ται η ηθι­κή τάξη αλλά και η κοι­νω­νι­κή ευη­με­ρία, η δημο­κρα­τία και τα ανθρώ­πι­να δικαιώ­μα­τα είχαν επι­στρέ­ψει στην θέση που τους αρμό­ζει, μετά την ήττα των ναζί ενώ στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα οι φυλε­τι­κές, σεξι­στι­κές και οι ταξι­κές δια­κρί­σεις γνώ­ρι­ζαν μια νέα και μεγα­λύ­τε­ρη ανά­πτυ­ξη από κάθε άλλη ανθρώ­πι­νη περί­ο­δο , την ίδια στιγ­μή που οι εμπό­λε­μες συγκρού­σεις και οι ιμπε­ρια­λι­στι­κοί αντα­γω­νι­σμοί απει­λού­σαν να βάλουν ξανά στην εύθραυ­στη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ενώ παράλ­λη­λα απο­τε­λεί κι ένα σχό­λιο για την σύγ­χρο­νη επο­χή, για την Αμε­ρι­κή του Ντό­ναλντ Τραμπ, για την Ευρώ­πη της ακρο­δε­ξιάς ανό­δου και των νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρων επι­τα­γών ισο­πέ­δω­σης των εργα­τι­κών κατα­κτή­σε­ων, με τον Πόλε­μο να βάζει πόδι σε κάθε γωνιά του πλα­νή­τη μας. Κι εδώ, οι όποιες κοι­νω­νι­κές βεβαιό­τη­τες, βρί­σκο­νται σε γόνι­μη αμφι­σβή­τη­ση – ενά­ντια στην βίαιη επι­βο­λή του ρατσι­σμού και του σεξι­σμού έχου­με ένα νέο κίνη­μα αγώ­νων, τόσο της Μαύ­ρης κοι­νό­τη­τας όσο και των ανθρώ­πων από διά­φο­ρες έμφυ­λες ταυ­τό­τη­τες σε κοι­νή συνερ­γα­σία και επι­κοι­νω­νία μμε τον κόσμο των απερ­για­κών κι εργα­τι­κών κινη­μά­των, τόσο στην Αμε­ρι­κή, όσο και σε ολό­κλη­ρο τον πλα­νή­τη. Η συμ­μα­χία μάλι­στα στην Μορ­φή του Νερού, μίας μου­γκής, μεξι­κά­νι­κης κατα­γω­γής (όπως και ο Γκι­γιέρ­μο ντελ Τόρο), μίας μαύ­ρης κι ενός γκέι ενά­ντια στην στρα­τιω­τι­κή (και ηθι­κή) υπε­ρο­χή των λευ­κών (και πολι­τι­σμών) ιμπε­ρια­λι­στών απο­τε­λεί μια ξεκά­θα­ρη εικό­να αυτής της υπό εξέ­λι­ξη συμ­μα­χί­ας, τόσο για την επο­χή μας όσο και για τη δεκα­ε­τία του ’60. Ας μην ξεχνά­με, ότι λίγα χρό­νια αργό­τε­ρα, το 1968, και για μια ολό­κλη­ρη δεκα­ε­τία ακο­λού­θη­σε η δημιουρ­γία ενός τερά­στιου κοι­νω­νι­κού, πολι­τι­κού, αντι­πο­λε­μι­κού, αντι­σε­ξι­στι­κού, με ταξι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά ανά περί­πτω­ση, κινή­μα­τος που διεκ­δί­κη­σε την ύπαρ­ξη μιας άλλης, εναλ­λα­κτι­κής, αλη­θι­νά δημο­κρα­τι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, γκρε­μί­ζο­ντας κάθε βεβαιό­τη­τα και κάθε κίβδη­λο εφη­συ­χα­σμό εκεί­νης της περιόδου.

Πέρα βέβαια από τα εύστο­χα εικο­νο­γρα­φη­μέ­να, θα λέγα­με, πολι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά μηνύ­μα­τα της (σχε­τι­κά με τις φυλε­τι­κές και τις κοι­νω­νι­κές δια­κρί­σεις, για την ανά­δει­ξη των περι­θω­ρια­κών κοι­νω­νι­κών και υπαρ­ξια­κών σχέ­σε­ων μετα­ξύ δια­φο­ρε­τι­κών ανθρώ­πων, για την κατα­πί­ε­ση των μαύ­ρων και όσων δεν εκφρά­ζουν τα κυρί­αρ­χα έμφυ­λα, ιδε­ο­λο­γι­κά πρό­τυ­πα, για τον αγώ­να υπέρ της την άρσης του στιγ­μα­τι­σμού σχε­τι­κά με την ανα­πη­ρία και άλλα πολ­λά), η νέα ται­νία του μάστο­ρα Γκι­γιέρ­μο ντελ Τόρο απο­τε­λεί κι ένα ύμνο, όπως σημειώ­σα­με παρα­πά­νω, στην άδο­λη, απρό­σκο­πτη, υπε­ρή­φα­νη αγά­πη. Τι που οι πρω­τα­γω­νι­στές της ται­νί­ας είναι δύο «τέρα­τα»; Η κοι­νή ένω­ση και συνει­δη­το­ποί­η­ση ότι η αγά­πη σύνο­ρα δεν χωρί­ζει – κι είναι οι άνθρω­ποι της εκά­στο­τε εξου­σί­ας, τα μόνα αλη­θι­νά τέρα­τα, που επι­βάλ­λουν τους όποιος δια­χω­ρι­σμούς, ακό­μα και μετα­ξύ «τερά­των» αντί την ανα­γκαία κι επι­θυ­μη­τή ένω­ση τους που απο­δο­μεί και γκρε­μί­ζει κάθε βεβαιό­τη­τα, απο­τε­λεί μια αλή­θεια που (πρέ­πει να) συγκλο­νί­ζει. Είναι, θα μου πεί­τε, κι αυτό ένα πολι­τι­κό και κοι­νω­νι­κό μήνυ­μα… Προ­φα­νώς, δεν θα έχε­τε άδι­κο! Θα λέγα­με μάλι­στα, πως αυτό ήταν ανέ­κα­θεν το κύριο ζήτη­μα πίσω από τις ιστο­ρί­ες των κάθε λογής τερά­των: το δικαί­ω­μα στον ελεύ­θε­ρο αυτο­προσ­διο­ρι­σμό. Ας μην ξεχνά­με ότι ακό­μα κι ο Δρά­κου­λας του Μπραμ Στό­κερ ή, αν θέλε­τε, ο Νοσφε­ρά­του στην ομώ­νυ­μη ται­νία του Μουρ­νά­ου, τα αρχέ­τυ­πα των τερά­των και του υπερ­φυ­σι­κού (βαθύ­τα­τα υπαρ­ξια­κού τρό­μου), την αγά­πη διεκ­δι­κού­σαν. Όχι; Μέσα σε όλα τα παρα­πά­νω, η ται­νία έχει ακό­μα και μια θρη­σκευ­τι­κή διά­στα­ση, που προ­σω­πι­κά δεν μας ενδια­φέ­ρει κι για αυτό επι­τρέψ­τε μας να μην την σχο­λιά­σου­με, βέβαια ακό­μα κι αυτή έχει την αξία της.

Από την πλευ­ρά μας, προ­τεί­νου­με να δεί­τε «Τη Μορ­φή του Νερού», προ­λα­βαί­νε­τε, μακριά όμως από τις σει­ρή­νες της φει­σμπου­κι­κής απο­δό­μη­σης και της επί­δει­ξης ύφους που τίπο­τα δεν έχουν να προ­σφέ­ρουν ούτε σε εσάς, ούτε βέβαια στην ταινία.

 _______________________________________________________________________________________________________