Η νεοφιλελεύθερη αμηχανία μπροστά στην ποίηση της καπιταλιστικής κρίσης

Παρου­σιά­ζει ο Ειρηναί­ος Μαρά­κης  //

Πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε το καλο­καί­ρι του 2017 και με αφορ­μή την έκδο­ση του (τότε) νέου τεύ­χους του περιο­δι­κού Θρά­κα εκδή­λω­ση – συζή­τη­ση με θέμα «Πως μιλά­με για την σύγ­χρο­νη ελλη­νι­κή ποί­η­ση» με ομι­λη­τές τον Γιάν­νη Μπα­σκό­ζο, συγ­γρα­φέα και δημο­σιο­γρά­φο, τον Θωμά Τσα­λα­πά­τη, ποι­η­τή καθώς και τον Βασί­λη Λαμπρό­που­λο, καθη­γη­τή Πανεπιστημίου. 
«Αρι­στε­ρή μελαγχολία»

Στο σημεί­ω­μα που ακο­λου­θεί δεν έχου­με σκο­πό να περι­γρά­ψου­με και να ανα­λύ­σου­με το σύνο­λο της συζή­τη­σης την οποία μπο­ρεί­τε να παρα­κο­λου­θή­σε­τε δια­δι­κτυα­κά (εδώ και εδώ). Αντί­θε­τα, θα επι­κε­ντρω­θού­με σε μια πολύ ενδια­φέ­ρου­σα πλευ­ρά του ζητή­μα­τος που ανέ­δει­ξε στη βασι­κή του παρέμ­βα­ση ο καθη­γη­τής Βασί­λης Λαμπρό­που­λος. Συγκε­κρι­μέ­να στο σημείο όπου διε­ρευ­νά­ται στο πώς (μπο­ρού­με να) τοπο­θε­τού­με, δια­πραγ­μα­τευό­μα­στε και δια­χει­ρι­ζό­μα­στε την σύγ­χρο­νη ελλη­νι­κή ποί­η­ση σήμε­ρα. Στην παρέμ­βα­ση του αυτή ο Λαμπρό­που­λος χρη­σι­μο­ποιεί τον όρο της «αρι­στε­ρής μελαγ­χο­λί­ας» για να καθο­ρί­σει και να περι­γρά­ψει μία τάση στο σύνο­λο της ελλη­νι­κής ποι­η­τι­κής παρα­γω­γής σε βάθος του­λά­χι­στον δεκα­πε­ντα­ε­τί­ας (επι­ση­μαί­νο­ντας πως δεν θέλει να ορί­σει το σύνο­λο της ποι­η­τι­κής παρα­γω­γής), θέτο­ντας μία ιδέα υπό «επι­φύ­λα­ξη και αμφι­σβή­τη­ση», όπως δηλώ­νει ο ίδιος, περι­γρά­φο­ντας παράλ­λη­λα μία τάση «με έναν όρο που προ­έρ­χε­ται από αλλού, αχρω­μά­τι­στο, που προ­έρ­χε­ται εκτός της ελλη­νι­κής παρα­δό­σε­ως». Αξί­ζει να σημειώ­σου­με πως ο Λαμπρό­που­λος, δεν δέχε­ται τον όρο «ποί­η­ση της κρί­σης», ο οποί­ος, όπως έχου­με σημειώ­σει μέσα από αυτές τις σελί­δες, ότι γνω­ρί­ζει μετα­ξύ των ποι­η­τών της νέας γενιάς και διά­φο­ρων κρι­τι­κών μια κάποια ανα­γνώ­ρι­ση, απο­τε­λώ­ντας παράλ­λη­λα ένα μάλ­λον ασφα­λές βήμα για την καλύ­τε­ρη ανά­γνω­ση και μελέ­τη της περιό­δου που δια­νύ­ου­με, ποι­η­τι­κά και κοι­νω­νι­κά, μακριά από εξω­κοι­νω­νι­κές και εξω­λο­γο­τε­χνι­κές θεωρίες.

Άρνηση

Ο Λαμπρό­που­λος στην άρνη­ση του αυτή επι­χει­ρη­μα­το­λο­γεί προ­τάσ­σο­ντας διά­φο­ρα σημεία που, προ­σω­πι­κά του­λά­χι­στον, μας θυμί­ζουν τις (νέο)φιλελεύθερες ερμη­νεί­ες για την κρί­ση και το ευρύ­τε­ρο κοι­νω­νι­κό περι­βάλ­λον στα μέρες μας. Η παρά­θε­ση του συνό­λου της κεντρι­κής του εισή­γη­σης του Βασί­λη Λαμπρό­που­λου μπο­ρεί να μας δώσει αυτή την εικό­να, την οποία θα προ­σπα­θή­σου­με να σχο­λιά­σου­με στη συνέχεια:

«Δεν είναι ποί­η­ση της κρί­σης διό­τι δεν είναι ποί­η­ση που καθρε­φτί­ζει, αυτή είναι μια ποί­η­ση η οποία δεν καθρε­φτί­ζει την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα γι’ αυτό βλέ­που­με ακρι­βώς πολ­λοί από αυτούς τους ποι­η­τές όταν τους απέ­δω­σαν μια προ­σπά­θεια να σχο­λιά­σουν την κρί­ση αρνή­θη­καν, αντι­στά­θη­καν. Αν πού­με ότι είναι ποί­η­ση της κρί­σης κάνου­με δύο λάθη, πρώ­τον, αυτό σημαί­νει ότι έτσι και ξεπε­ρα­στεί κάποια στιγ­μή η κρί­ση ξεπε­ρά­στη­καν και αυτοί και ξεχά­στη­καν άρα είναι απλώς ένα επι­και­ρι­κό φαι­νό­με­νο που είναι πολύ άδι­κο απέ­να­ντι σε αυτό το πολύ πλού­σιο ποι­η­τι­κό έργο, οπό­τε και για αυτό το λόγο δεν είναι, για­τί αυτή η ποί­η­ση θα διαρ­κέ­σει δεν θα εξα­φα­νι­στεί , η κρί­ση δεν θα την παρα­σύ­ρει μαζί της . Και το δεύ­τε­ρο είναι ότι είναι ποί­η­ση της ποι­η­τι­κής κρί­σης, είναι ποί­η­ση της λογο­τε­χνι­κής κρί­σης, της πολι­τι­στι­κής κρί­σης, οπό­τε μας προ­σκα­λεί να σκε­φτού­με και προ­κύ­πτει όχι από φαι­νό­με­να κοι­νω­νι­κά και οικο­νο­μι­κά, παρό­λο που φυσι­κά σχε­τί­ζε­ται με αυτά, αλλά από πολι­τι­στι­κές, λογο­τε­χνι­κές, γλωσ­σι­κές, κωδι­κές διερ­γα­σί­ες που οι ίδιοι οι ποι­η­τές αντι­λή­φθη­καν και επε­ξερ­γά­στη­καν κι έτσι εάν μας ενδια­φέ­ρει αξί­ζει να συνε­χί­σου­με να την παρα­κο­λου­θού­με. Είναι ακρι­βώς μία κρί­ση πολι­τι­σμού, ελλη­νι­κού ή και παγκό­σμιου, αν θέλε­τε και όχι μόνο οικο­νο­μι­κή. Και θα κλεί­σω με ένα τελευ­ταίο σχό­λιο, που έχει να κάνει και με την ιστο­σε­λί­δα της Θρά­κας, ξαφ­νι­κά εμείς οι οποί­οι ζού­με στην Αμε­ρι­κή και ξαφ­νι­κά μια ημέ­ρα ξημε­ρω­θή­κα­με με Ντό­ναλντ Τραμπ αντι­λη­φθή­κα­με τι θα πει ακρι­βώς αρι­στε­ρή μελαγ­χο­λία που είναι όχι η μελαγ­χο­λία να έχεις τον Τραμπ πρό­ε­δρο αλλά η μελαγ­χο­λία του να αντι­λη­φθείς τι συνέ­βη στο Δημο­κρα­τι­κό Κόμ­μα τα τελευ­ταία οκτώ χρό­νια και πως πράγ­μα­τα μέσα στην, ας την πού­με, αμε­ρι­κα­νι­κή Αρι­στε­ρά, δεν εμπό­δι­σαν αυτό το φαι­νό­με­νο. Επο­μέ­νως ξαφ­νι­κά οι σύγ­χρο­νοι Έλλη­νες και Αμε­ρι­κα­νοί ποι­η­τές έχουν πολ­λά πράγ­μα­τα να συζη­τή­σουν και να πού­νε μετα­ξύ τους, ακρι­βώς διό­τι από πολύ δια­φο­ρε­τι­κούς δρό­μους ζού­νε αυτό το ερώ­τη­μα ότι η ποί­η­ση τον 20ο αιώ­να σημαί­νει τι; κάνει τι;»

Προβληματική τοποθέτηση

Κατά τη γνώ­μη μας το παρα­πά­νω απο­τε­λεί μια πολύ προ­βλη­μα­τι­κή τοπο­θέ­τη­ση. Αρχι­κά, για­τί διεκ­δι­κεί να ερμη­νεύ­σει την σύγ­χρο­νη ποι­η­τι­κή παρα­γω­γή, έστω ένα μέρος της, εκτός της υπάρ­χου­σας κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κής κατά­στα­σης η οποία δεν είναι άλλη από την δεκα­ε­τή κρί­ση, τόσο στο οικο­νο­μι­κό πεδίο, όσο και στο ιδε­ο­λο­γι­κό, του κυρί­αρ­χου πολι­τι­κού και οικο­νο­μι­κού συστή­μα­τος, του καπι­τα­λι­σμού και στη συνέ­χεια για­τί η αξιο­ποί­η­ση της θέσης σχε­τι­κά με την «αρι­στε­ρή μελαγ­χο­λία» δεν είναι τίπο­τα άλλο από μία στεί­ρα ελλη­νο­κε­ντρι­κή ανά­λυ­ση της νεο­ελ­λη­νι­κής ποί­η­σης (ή έστω ενός τμή­μα­τος της), που βέβαια δεν πρω­το­τυ­πεί εφό­σον μας θυμί­ζει τις σχε­τι­κές και μάλ­λον ξεπε­ρα­σμέ­νες ανα­λύ­σεις για την «Ποί­η­ση της Ήττας». Για να είμα­στε μάλι­στα ειλι­κρι­νείς και τίμιοι στις εκτι­μή­σεις μας η «αρι­στε­ρή μελαγ­χο­λία» ξεκι­νά­ει από μια ιδιαί­τε­ρα συντη­ρη­τι­κή βάση, η οποία προ­κα­τα­λαμ­βά­νει την ιστο­ρι­κή και πολι­τι­κή εξέ­λι­ξη, εφό­σον προ­σπα­θεί να απο­δεί­ξει και να ερμη­νεύ­σει μια θεω­ρη­τι­κή (και μόνο) ήττα του κόσμου της εργα­σί­ας και της δια­νό­η­σης, που υπο­τί­θε­ται ήρθε από την διά­ψευ­ση των ελπί­δων που υπο­σχέ­θη­κε αλλά δεν έκα­νε πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η «αρι­στε­ρο­δε­ξιά» κυβέρ­νη­ση του ΣΥΡΙΖΑ. Αντί­θε­τα, στην «Ποί­η­ση της Ήττας» όντως εκφρά­ζε­ται μια υπαρ­κτή απο­γο­ή­τευ­ση και μελαγ­χο­λία, τόσο μέσα στοκ κόσμο της εργα­σί­ας που απο­τέ­λε­σε αυτόν που αντι­στά­θη­κε στους Γερ­μα­νούς ναζί ή τους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες αλλά και στην αγγλο­α­με­ρι­κα­νι­κή «βοή­θεια» των ναπάλμ όσο και στην αρι­στε­ρή δια­νό­η­ση σχε­τι­κά με την απο­τυ­χία της επα­να­στα­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας της περιό­δου της Αντί­στα­σης και μετά. Αλλά ακό­μα κι εδώ θα παρα­τη­ρή­σου­με ότι αυτό ήταν ένα πρό­σκαι­ρο φαι­νό­με­νο: όταν οι αντι­στά­σεις και οι αγώ­νες έπια­σαν το νήμα από την αντι­στα­σια­κή επο­ποι­ία η «Ποί­η­ση της ήττας» έπα­ψε να έχει λόγο ύπαρ­ξης και περιο­ρί­στη­κε μόνο στην ποι­η­τι­κή έκφρα­ση και όχι στους κοι­νω­νι­κούς αγώνες.

Η απο­γο­ή­τευ­ση καθώς και η κού­ρα­ση ή το μού­δια­σμα, αν θέλε­τε, που ως φυσι­κή συνέ­πεια ακο­λού­θη­σε αυτή την πολι­τι­κή δεν απο­δει­κνύ­ει ότι υπάρ­χει κάποιου είδους «ήττα». Και αν αυτό έχει μια έντο­νη παρου­σία στην σύγ­χρο­νη, αλλά πολύ σύγ­χρο­νη, νεο­ελ­λη­νι­κή ποί­η­ση, δεν σημαί­νει ότι είναι και ο κανό­νας – δυστυ­χώς, για την ώρα ελπί­ζου­με, αυτή η θέση της «μη ήττας» απο­δει­κνύ­ε­ται όχι μέσα από τα διά­φο­ρα ποι­ή­μα­τα και τους δημιουρ­γούς τους αλλά από τους απερ­για­κούς, αντι­φα­σι­στι­κούς και κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες που συνε­χί­ζο­νται με αμεί­ω­τη έντα­ση τα τελευ­ταία χρό­νια και όπου δεν αφή­νουν στο απυ­ρό­βλη­το ούτε την υπάρ­χου­σα κυβέρ­νη­ση και τα καμώ­μα­τα της. Αλλά εάν η σύγ­χρο­νη ποί­η­ση δεν μπο­ρεί να αντι­λη­φθεί ή έστω να προ­σεγ­γί­σει αυτή την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, αυτό απο­τε­λεί απο­κλει­στι­κά και μόνο δική της ευθύ­νη. Μπο­ρού­με μάλι­στα να πού­με πως αυτό απο­τε­λεί και από­δει­ξη ότι η σύγ­χρο­νη ποί­η­ση, σε ένα μεγά­λο βαθ­μό του­λά­χι­στον, παρα­μέ­νει απο­στα­σιο­ποι­η­μέ­νη από τις δρά­σεις που ανα­πτύσ­σουν οι εργα­ζό­με­νοι κι οι εργα­ζό­με­νες που το πιθα­νό­τε­ρο είναι να αδια­φο­ρούν με τη σει­ρά τους για την ποί­η­ση και τους ποιητές…

Από την άλλη η αλή­θεια είναι ότι με τον ορι­σμό «ποί­η­ση της κρί­σης» δεν μπο­ρού­με να περι­γρά­ψου­με ένα ενιαίο, αισθη­τι­κά και ιδε­ο­λο­γι­κό ρεύ­μα μέσα στους ποι­η­τές μας. Όπως είχα­με σχο­λιά­σει σε προη­γού­με­νη παρέμ­βα­ση μας:

«Οι κοι­νω­νι­κοί προ­βλη­μα­τι­σμοί, η κοι­νω­νι­κή και αγω­νι­στι­κή απο­γο­ή­τευ­ση, η ανά­δει­ξη της ψυχο­λο­γί­ας (ατο­μι­κής και συλ­λο­γι­κής) ως καθο­ρι­στι­κού παρά­γο­ντα για μια ποί­η­ση της αμφι­σβή­τη­σης, η αστι­κή μονα­ξιά, ο χρό­νος και η ιστο­ρία του τόπου, η σάτι­ρα και η οργή, η φασι­στι­κή απει­λή, οι προ­σω­πι­κές ιστο­ρί­ες διά­φο­ρων προ­σώ­πων που αντι­προ­σω­πεύ­ουν τους εξα­θλιω­μέ­νους της γης και διά­φο­ρες γενι­κεύ­σεις σχε­τι­κά με τα προ­α­να­φερ­θέ­ντα θέμα­τα εντο­πί­ζο­νται σε μία σει­ρά δια­φο­ρε­τι­κών μετα­ξύ τους ποι­η­τών. Αυτή η τάση, σε σύν­δε­ση πάντα με την ανα­ζή­τη­ση μιας ποι­η­τι­κής φόρ­μας, με έντο­νη προ­φο­ρι­κό­τη­τα ή με ένα σχη­μα­τι­κό πεζο­γρα­φι­κό λόγο αλλά και αξιο­ποιώ­ντας τις κατα­κτή­σεις των προη­γού­με­νων ποι­η­τι­κών γενιών, γιγα­ντώ­νε­ται όσο η καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση βαθαί­νει και εξα­θλιώ­νει όλο και μεγα­λύ­τε­ρο μέρος της επι­σφα­λούς εργα­ζό­με­νης πλειο­ψη­φί­ας ανε­ξαρ­τή­τως ηλικίας.

Το παρελ­θόν, ιστο­ρι­κό και φαντα­στι­κό, πραγ­μα­τι­κό και κατα­σκευα­σμέ­νο στα εργα­στή­ρια των αστών ιστο­ρι­κών και οικο­νο­μο­λό­γων αλλά και η πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία που γρά­φε­ται καθη­με­ρι­νά, συνει­δη­τά ή και ασυ­νεί­δη­τα, στους δρό­μους, στις απερ­γί­ες, στα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης προ­σφύ­γων, στις ουρές της Εφο­ρί­ας και των ΚΕΠ, στα σπί­τια με έλλει­ψη θέρ­μαν­σης, στα κατα­φύ­για αστέ­γων είναι το υπό­βα­θρο που ανα­πτύσ­σε­ται αυτή η τάση της ποί­η­σης μας που κάποιοι ονο­μά­ζουν ποί­η­σης της κρί­σης ή και ποί­η­ση της αγα­νά­κτη­σης ενώ υπάρ­χουν κι αυτοί που αρκού­νται σε μια ιδε­α­λι­στι­κή προ­σέγ­γι­ση αυτών των ζητη­μά­των ή και σε μία, ηθε­λη­μέ­νη στις περισ­σό­τε­ρες φορές, άγνοια αυτών των ζητη­μά­των. Με βάση αυτή την οπτι­κή θέσεις που καταγ­γέλ­λουν ποι­η­τι­κές δημιουρ­γί­ες λίγο έως πολύ ως προ­πα­γαν­δι­στι­κές, για­τί δήθεν μοιά­ζουν με προ­κη­ρύ­ξεις (δηλα­δή, τι κακό έχουν οι προ­κη­ρύ­ξεις;) είναι άκαι­ρες και οπωσ­δή­πο­τε άκομ­ψες ενώ υπη­ρε­τούν, έστω και άθε­λα τους, άλλες λογικές.»

]Αλλά βέβαια αυτό ακρι­βώς είναι στις μέρες μας η «ποί­η­ση της κρί­σης»: η ανα­ζή­τη­ση έκφρα­σης και ηθι­κής-ψυχο­λο­γι­κής και κοι­νω­νι­κής ανά­τα­σης σε ένα ρευ­στό κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κό τοπίο .

Μια περίεργη λαθροχειρία

Σημειώ­νει επί­σης ο Λαμπρό­που­λος ότι «Δεν είναι ποί­η­ση της κρί­σης διό­τι δεν είναι ποί­η­ση που καθρε­φτί­ζει, αυτή είναι μια ποί­η­ση η οποία δεν καθρε­φτί­ζει την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα γι’ αυτό βλέ­που­με ακρι­βώς πολ­λοί από αυτούς τους ποι­η­τές όταν τους απέ­δω­σαν μια προ­σπά­θεια να σχο­λιά­σουν την κρί­ση αρνή­θη­καν, αντι­στά­θη­καν [..]» δια­πράτ­το­ντας μια περί­ερ­γη, κατά τη γνώ­μη μας πάντα, λαθρο­χει­ρία, για­τί η «ποί­η­ση της κρί­σης» απο­δει­κνύ­ε­ται ότι καθρε­φτί­ζει ακρι­βώς την ρευ­στή και αντι­φα­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, όπως πριν λίγο προ­σπα­θή­σα­με να απο­δεί­ξου­με και θεω­ρώ­ντας παράλ­λη­λα ως επι­βε­βαί­ω­ση της θέσης του, ότι δηλα­δή δεν είναι ποί­η­ση της κρί­σης, καθώς υπάρ­χουν ποι­η­τές που αρνή­θη­καν να σχο­λιά­σουν την συγκε­κρι­μέ­νη κατά­στα­ση. Αλλά η έλλει­ψη απά­ντη­σης ή σχο­λια­σμού της συγκε­κρι­μέ­νης κατά­στα­σης δεν απο­δει­κνύ­ει τίπο­τα το συγκε­κρι­μέ­νο, αντί­θε­τα απο­τε­λεί ισχυ­ρή ένδει­ξη ότι κάποιοι ποι­η­τές αδια­φο­ρούν προ­κλη­τι­κά για τις κοι­νω­νι­κές εξελίξεις.

Φυσι­κά, ακό­μα και όταν ξεπε­ρα­στεί αυτή η κατά­στα­ση (κι εδώ έχει σημα­σία πότε αλλά και πως θα ξεπε­ρα­στεί: με μια επι­στρο­φή στην καπι­τα­λι­στι­κή «κανο­νι­κό­τη­τα» ή με μια πλή­ρης κατα­στρο­φή του κοι­νω­νι­κού και παρα­γω­γι­κού ιστού;), αυτό δεν σημαί­νει σε καμία περί­πτω­ση ότι η «ποί­η­ση της κρί­σης» θα εξα­φα­νι­στεί. Τέλος, χρειά­ζε­ται εδώ ακό­μα μια επι­σή­μαν­ση: η λογο­τε­χνι­κή και ευρύ­τε­ρα η καλ­λι­τε­χνι­κή κρί­ση προ­κύ­πτει κυρί­ως από την οικο­νο­μι­κή και πολι­τι­κο­κοι­νω­νι­κή κρί­ση: όταν στις αστι­κές πολι­τεί­ες, υπάρ­χει εξα­σφα­λι­σμέ­νη η κοι­νω­νι­κή συναί­νε­ση μετα­ξύ των αντι­μα­χό­με­νων τάξε­ων, επι­βάλ­λο­ντας στην εργα­ζό­με­νη πλειο­ψη­φία την ιδε­ο­λο­γι­κή και πολι­τι­κή υπε­ρο­χή της αστι­κής τάξης, τότε όλα μοιά­ζουν τακτο­ποι­η­μέ­να και στον χώρο της δια­νό­η­σης και του πολι­τι­σμού. Όλα μοιά­ζουν (και είναι προ­σω­ρι­νά, ασφα­λώς) τακτο­ποι­η­μέ­να, με απο­τέ­λε­σμα οι κατώ­τε­ρες τάξεις να μην αμφι­σβη­τούν το κυρί­αρ­χο σύστη­μα κι οι κυβερ­νώ­ντες να μπο­ρούν απρό­σκο­πτα να εξα­σφα­λί­ζουν τα συμ­φέ­ρο­ντα τους. Αυτό αλλά­ζει (όπως έχει συμ­βεί στις μέρες μας) όταν το σύστη­μα μπαί­νει σε κρί­ση: η οικο­νο­μία καταρ­ρέ­ει, το σκλη­ρό και γνή­σια κατα­πιε­στι­κό πρό­σω­πο του συστή­μα­τος βγαί­νει απρο­κά­λυ­πτα στην επι­φά­νεια και όλες οι ιδε­ο­λο­γι­κές βεβαιό­τη­τες του προη­γού­με­νου δια­στή­μα­τος γίνο­νται σκό­νη – εκεί ξεκι­νά­ει η αμφι­σβή­τη­ση της κυρί­αρ­χης ιδε­ο­λο­γί­ας και οι κάθε λογής κρί­σεις, μαζί τους και η λογοτεχνική. 

Αμηχανία

Όλα τα παρα­πά­νω δηλώ­νουν την αμη­χα­νία της νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρης δια­νό­η­σης μπρο­στά σε μια δια­δι­κα­σία που , μέσα στην ρευ­στό­τη­τα της και στις αντι­φά­σεις της, αμφι­σβη­τεί με δρα­στι­κά γόνι­μο τρό­πο κάθε προη­γού­με­νη ιδε­ο­λο­γι­κή, ηθι­κή, αισθη­τι­κή και πολι­τι­κή βεβαιό­τη­τα. Έχει μάλι­στα ενδια­φέ­ρον ότι η νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη δια­νό­η­ση προ­σπα­θεί παράλ­λη­λα να οριο­θε­τή­σει με βάση τα δικά της συμ­φέ­ρο­ντα και τις ιδιο­τρο­πί­ες της, την σύγ­χρο­νη ποι­η­τι­κή παρα­γω­γή, εστιά­ζο­ντας στη μορ­φή αλλά όχι και στο περιε­χό­με­νο και προ­κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας την ιστο­ρι­κή, πολι­τι­κή και αισθη­τι­κή συνέ­χεια ενός φαι­νο­μέ­νου που μόνο στην αρχή του βρισκόμαστε.

Έργο (φωτο­μο­ντάζ) της Γερ­μα­νί­δας εικα­στι­κού Χάνα Χοχ (Hannah Höch – 1 Νοεμ­βρί­ου 1889 – 31 Μαΐ­ου 1978

 _______________________________________________________________________________________________________