Η παιδική προστασία στην ΕΣΣΔ

«Οσο μπο­ρείς πρό­βαλ­λε μεγα­λύ­τε­ρες απαι­τή­σεις απ’ τον άνθρω­πο, μα παράλ­λη­λα δεί­χνε του όσο μπο­ρείς μεγα­λύ­τε­ρο σεβασμό».

Η προ­στα­σία των παι­διών και δη των πιο αδύ­να­μων ήταν ένα από τα πρώ­τα καθή­κο­ντα της νεα­ρής σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας. Η κατά­στα­ση ήταν εκρη­κτι­κή. 7.500.000 ήταν περί­που τα εγκα­τα­λε­λειμ­μέ­να παι­διά, λόγω του Α’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου και της στρα­τιω­τι­κής επέμ­βα­σης 14 καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών ενά­ντια στην Επα­νά­στα­ση. Παι­διά του δρό­μου, που μέσα στη βιο­πά­λη συχνά κατέ­λη­γαν σε συμ­μο­ρί­ες που έκλε­βαν, επαι­τού­σαν, εκ των οποί­ων μάλι­στα του­λά­χι­στον το 10% έκα­νε και χρή­ση ναρ­κω­τι­κών ουσιών.

Κύριο καθή­κον της εργα­τι­κής εξου­σί­ας ήταν η επί­λυ­ση του συγκε­κρι­μέ­νου προ­βλή­μα­τος. Σε αυτή την τιτά­νια προ­σπά­θεια έδω­σαν όλες τους τις δυνά­μεις πολ­λοί Σοβιε­τι­κοί παι­δα­γω­γοί. Ανά­με­σά τους και ο σπου­δαί­ος Αντόν Μακά­ρεν­κο, ο οποί­ος με την πρω­το­πο­ρια­κή παι­δα­γω­γι­κή μέθο­δο που εφάρ­μο­σε στον «σταθ­μό Γκόρ­κι» και αργό­τε­ρα στην «αποι­κία» Φ. Τζερ­ζίν­σκι, συνέ­βα­λε έμπρα­κτα στο να τεθούν οι βάσεις ανα­τρο­πής του σκο­τα­δι­σμού και της βίας αιώ­νων ταξι­κής σκλα­βιάς, κατορ­θώ­νο­ντας να καλ­λιερ­γή­σει εκα­το­ντά­δες παι­διά του δρόμου.

Στο «Παι­δα­γω­γι­κό Ποί­η­μα» (κυκλο­φο­ρεί από τις εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Επο­χή») κατα­θέ­τει με γλα­φυ­ρό και ζωντα­νό τρό­πο το εκπαι­δευ­τι­κό του έργο την περί­ο­δο 1920 — 1928. Ενα έργο που υπο­τασ­σό­ταν στην προ­σπά­θεια μόρ­φω­σης εκα­το­ντά­δων παι­διών που μέχρι τότε βρί­σκο­νταν στο περι­θώ­ριο, δημιουρ­γώ­ντας και δια­παι­δα­γω­γώ­ντας παράλ­λη­λα τον «νέου τύπου» άνθρω­πο, τον «Σοβιε­τι­κό» άνθρω­πο, που κλή­θη­κε να θεμε­λιώ­σει και να ανα­πτύ­ξει το πρώ­το κοι­νω­νι­κό σύστη­μα στην ανθρώ­πι­νη Ιστο­ρία, στο οποίο καταρ­γή­θη­κε η εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρωπο.

Στο επί­κε­ντρο της παι­δα­γω­γι­κής σκέ­ψης του Μακά­ρεν­κο είναι η θεω­ρία της «δια­παι­δα­γώ­γη­σης στην ομά­δα και με την ομά­δα» (κολε­κτί­βα). Στην κοι­νω­νία δεν υπάρ­χουν άτο­μα έξω από αυτήν, γι’ αυτό δεν μπο­ρεί να υπάρ­χει δια­χω­ρι­σμός της προ­σω­πι­κής τύχης του ατό­μου, του προ­σω­πι­κού δρό­μου ευτυ­χί­ας που να αντι­πα­ρα­τί­θε­ται στην τύχη και στην ευτυ­χία της κοι­νω­νί­ας. Σε αυτό το πλαί­σιο, λοι­πόν, για τον Μακά­ρεν­κο, ζευ­γά­ρι «καθη­γη­τής — μαθη­τής» δεν υπάρ­χει, η μέθο­δος δια­παι­δα­γώ­γη­σης δεν απορ­ρέ­ει από αυτό το ζευ­γά­ρι, αλλά από το σύνο­λο του σχο­λεί­ου, από την κολε­κτί­βα, την οργά­νω­ση και το στιλ δου­λειάς της. «Θεω­ρώ ιδα­νι­κή κολε­κτί­βα μόνο την κολε­κτί­βα που νιώ­θει την ενό­τη­τα, την αλλη­λεγ­γύη, τη δύνα­μή της κ.λπ. και ταυ­τό­χρο­να νιώ­θει πως δεν είναι παρέα φίλων, που συνεν­νο­ού­νται καλά μετα­ξύ τους, αλλά κοι­νω­νι­κό φαι­νό­με­νο, κολε­κτί­βα, οργά­νω­ση, που έχει ορι­σμέ­νες υπο­χρε­ώ­σεις και ορι­σμέ­νες ευθύ­νες».

Βέβαια, το παι­δα­γω­γι­κό έργο του Μακά­ρεν­κο απη­χού­σε τη συγκε­κρι­μέ­νη επο­χή, με τα συγκε­κρι­μέ­να χαρα­κτη­ρι­στι­κά και τα βιώ­μα­τά της. Ομως, υπάρ­χουν πολ­λά στοι­χεία που αξί­ζει να ανα­φερ­θούν. Το παι­δα­γω­γι­κό του έργο έδι­νε τη δυνα­τό­τη­τα να καλ­λιερ­γη­θούν μια σει­ρά προ­σω­πι­κά γνω­ρί­σμα­τα των αυρια­νών Σοβιε­τι­κών πολι­τών, όπως η συμ­με­το­χή στη ζωή της ομά­δας, η λογο­δο­σία, η υπευ­θυ­νό­τη­τα, η συνει­δη­τή πει­θαρ­χία. Παράλ­λη­λα, από τη ζωή της ομά­δας δεν απου­σί­α­ζε μια πολύ­μορ­φη πολι­τι­στι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα. Το διά­βα­σμα, το θέα­τρο και ο κινη­μα­το­γρά­φος, η ζωγρα­φι­κή, η μου­σι­κή, ο αθλη­τι­σμός και οι εκδρο­μές είχαν τον δικό τους ξεχω­ρι­στό ρόλο στη δια­παι­δα­γώ­γη­ση, πλάι στη διδα­σκα­λία των μαθημάτων.

«Τα παι­διά μου μεγά­λω­σαν και πήγαν απ’ άκρη σ’ άκρη του σοβιε­τι­κού κόσμου. Μου είναι δύσκο­λο να τα μαζέ­ψω ακό­μη και στη φαντα­σία μου. Με τίπο­τα δεν μπο­ρείς να πιά­σεις τον μηχα­νι­κό Ζαντό­ροφ, σε κάποια από τα μεγά­λα κατα­σκευα­στι­κά έργα στο Τουρ­κμε­νι­στάν, δεν μπο­ρείς να κλεί­σεις ραντε­βού με τον για­τρό της Ειδι­κής Μονά­δας Απω Ανα­το­λής του Κόκ­κι­νου Στρα­τού, Βέρσ­νιεβ ή τον για­τρό Μπου­ρούν στο Για­ρο­σλάβ (…)», θα γρά­ψει χρό­νια αργό­τε­ρα ο Μακά­ρεν­κο, απο­τυ­πώ­νο­ντας «χει­ρο­πια­στά» το απο­τέ­λε­σμα του Ποι­ή­μα­τός του.

Τα παι­διά σώθη­καν… Αυτός ο άθλος έγι­νε πραγ­μα­τι­κό­τη­τα 100 χρό­νια πριν σε αφά­ντα­στα πιο δύσκο­λες συν­θή­κες. Και αυτός είναι ένας ακό­μα λόγος για να μην ανε­χτού­με αυτή την εφιαλ­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα που βιώ­νουν σήμε­ρα εκα­το­ντά­δες απρο­στά­τευ­τα παιδιά…

Το άρθρο ανα­δη­μο­σιεύ­ε­ται από τον «Ριζο­σπά­στη», Τρί­τη 22 Νοέμ­βρη 2022.

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…», του Νίκου Μόττα