Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η συμβολή ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο έργο της σωτηρίας του εβραϊκού πληθυσμού

Επι­μέ­λεια: Αρης Καρ­ρέρ //

Από την «Ιστο­ρία της Αντί­στα­σης 1940–1945» (Συλ­λο­γι­κό έργο που επι­με­λή­θη­κε ο Βάσως Γεωρ­γί­ου, τόμος ΙΙ, σελ. 270) αντι­γρά­φου­με το σχε­τι­κό από­σπα­σμα που ανα­φέ­ρε­ται στη βοή­θεια που έδω­σε το ΕΑΜ στην Εβραϊ­κή κοι­νό­τη­τα προ­κει­μέ­νου να σωθεί ένας μεγά­λος αριθ­μός Εβραί­ων από το πογκρόμ που εξα­πέ­λυ­σαν οι χιτλερικοί.

*

Όπως σ’ όλες τις χώρες της σκλα­βω­μέ­νης Ευρώ­πης, η εξό­ντω­ση των Εβραί­ων της Ελλά­δας έγι­νε συστη­μα­τι­κά και μεθο­δι­κά με το γνω­στό απάν­θρω­πο χιτλε­ρι­κό τρό­πο. Αμε­σοι υπεύ­θυ­νοι για την εκτό­πι­ση και εξό­ντω­ση των 65.000 Εβραί­ων που ζού­σαν στη χώρα μας ήταν ο Αντολφ Αϊχ­μαν και ο στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής Θεσ­σα­λο­νί­κης Μάξ Μέρ­τεν. Ο Αϊχ­μαν είχε στεί­λει στην Ελλά­δα τους βοη­θούς και βασι­κούς συνερ­γά­τες του Ντί­τερ Βισλι­τσέ­νυ, Αλλόις Μπρύ­νερ και Ρόλφ Γκού­ντερ που είχαν πεί­ρα από τη συγκέ­ντρω­ση, ομα­δι­κή εκτό­πι­ση και εξό­ντω­ση των Εβραί­ων σε άλλες χώρες της κατε­χό­με­νης Ευρώπης.

Το πρώ­το γερ­μα­νι­κό έγγρα­φο που αφο­ρού­σε την τύχη των Εβραί­ων της Θεσ­σα­λο­νί­κης, χρο­νο­λο­γεί­το από τις 6.2.1943, έφερ­νε την υπο­γρα­φή του Μέρ­τεν και προ­έ­βλε­πε τη δημιουρ­γία γκέ­το και την υπο­χρέ­ω­ση όλων των Εβραί­ων από ηλι­κία 5 χρό­νων και άνω, να έχουν δια­κρι­τι­κά σήμα­τα . Με την εκτέ­λε­ση της δια­τα­γής επι­φορ­τι­ζό­ντου­σαν οι απε­σταλ­μέ­νοι τού Αϊχ­μαν (και του Βερο­λί­νου) Βισι­λι­τσέ­νυ και Μπρύ­νερ «να ασχο­λη­θούν με λεπτο­με­ρεί­ας, με το σχή­μα των δια­κρι­τι­κών σημά­των και τάς συνοι­κί­ας αι οποί­αι θα εχρη­σι­μο­ποιού­ντο ως γκέ­το». Ημε­ρο­μη­νία εκτέ­λε­σης της δια­τα­γής είχε ορι­στεί η 25η Φλε­βά­ρη 1943.

Μια βδο­μά­δα αργό­τε­ρα βγαί­νει δεύ­τε­ρη δια­τα­γή που απευ­θύ­νε­ται στον πρό­ε­δρο της ισραη­λι­τι­κής κοι­νό­τη­τας Θεσ­σα­λο­νί­κης δόκτο­ρα Κόρετς και ορί­ζει ότι απα­γο­ρεύ­ε­ται στους Εβραί­ους «να αλλά­ζουν κατοι­κί­αν άνευ αδεί­ας» καθώς επί­σης «η χρη­σι­μο­ποί­η­σις των τρο­χιο­δρό­μων, η κυκλο­φο­ρία εις τας οδούς και τους δημο­σί­ους χώρους μετά την δύσιν του ηλί­ου, η χρη­σι­μο­ποί­η­σις τηλε­φώ­νου κλπ. Οι παρα­βά­τες της παρού­σης θα εκτε­λού­νται επί τόπου».

Ετσι οι Εβραί­οι της Θεσ­σα­λο­νί­κης κλεί­νο­νται σε γκέ­το και μετα­βάλ­λο­νται σε άτο­μα χωρίς δικαιώ­μα­τα και έξω από την προ­στα­σία των νόμων. Με την Τρί­τη δια­τα­γή αρχί­ζει η δια­δι­κα­σία της εξό­ντω­σης των Εβραί­ων. Οι Εβραί­οι που έχουν πια κλει­στεί στο γκέ­το και φέρ­νουν πάνω τους το δια­κρι­τι­κό κίτρι­νο αστέ­ρι στοι­βά­ζο­νται κατά ομά­δες των 2.500–3.000 ατό­μων σε σφρα­γι­σμέ­να φορ­τη­γά βαγό­νια και στέλ­νο­νται στο θάνα­το-στα στρα­τό­πε­δα του Άου­σβιτς και του Μαϊ­ντά­νεκ καθώς και τ’ άλλα εξοντωτήρια.

Η πρώ­τη απο­στο­λή έφυ­γε στις 15 του Μάρ­τη 1943 και ακο­λού­θη­σαν πολ­λές άλλες ώσπου να ολο­κλη­ρω­θεί στις 10 Αυγού­στου του 1944 η εκτό­πι­ση και εξό­ντω­ση των 60.000 Εβραί­ων  της Θεσ­σα­λο­νί­κης και της γύρω περιο­χής. Την ίδια τρα­γι­κή μοί­ρα είχαν και οι Εβραί­οι που ήταν εγκα­τα­στη­μέ­νοι στη Φλώ­ρι­να, στο Λαγκα­δά, στη Βέροια, στο Διδυ­μό­τει­χο, στο Σου­φλί, στη Νέα Ορε­στιά­δα, στα Γιάν­νε­να και σ’ άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Η συγκέ­ντρω­ση των Εβραί­ων άρχι­σε αρχι­κά σε γκέ­το και η μετα­φο­ρά τους στη συνέ­χεια σε στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης , υπήρ­ξε μονα­δι­κή ευκαι­ρία για την κατα­λή­στευ­ση της μεγά­λης κινη­τής και ακί­νη­της περιου­σί­ας τους από τους τιτλού­χους των γερ­μα­νών κατακτητών.

Πρέ­πει να σημειω­θεί ότι οι Εβραί­οι της Ελλά­δας από τις πρώ­τες ημέ­ρες της κατο­χής έζη­σαν μαρ­τυ­ρι­κή ζωή. Ακό­μα από το καλο­καί­ρι του 1941 έγι­ναν μαζι­κές συλ­λή­ψεις 9.000 Εβραί­ων που στάλ­θη­καν σε κατα­να­γκα­στι­κή εργα­σία. Πολ­λές φορές οι εβραϊ­κές κοι­νό­τη­τες ανα­γκά­στη­καν να κατα­βά­λουν τερά­στια χρη­μα­τι­κά ποσά, είτε ως πρό­στι­μα, είτε για ν’ απαλ­λα­γούν από την κατα­να­γκα­στι­κή εργα­σία. Αλλά μόλις πλη­ρω­νό­ταν ένα ποσό, ζητιό­ταν άλλο με δια­φο­ρε­τι­κό πρόσχημα.

(Στη δίκη των εγκλη­μα­τιών πολέ­μου Αϊχ­μαν και Μέρ­τεν, ο ελλη­νο­ε­βραί­ος Ισα­άκ Αρούχ κατέ­θε­σε ότι μόνο σε μια περί­πτω­ση, η εβραϊ­κή κοι­νό­τη­τα Θεσ­σα­λο­νί­κης κατέ­βα­λε σε ανθρώ­πους του Μέρ­τεν 2 ½ δις δραχ­μές λύτρα για την απαλ­λα­γή των Εβραί­ων από την κατα­να­γκα­στι­κή εργα­σία. Αλλά μόλις πλη­ρώ­θη­κε η τελευ­ταία δόση των λύτρων τον Γενά­ρη του 1943, ένα μήνα αργό­τε­ρα, μπή­κε σ’ εφαρ­μο­γή το σχέ­διο γενι­κού ξολοθρεμού.)

Μόλις έμα­θε το ΕΑΜ Αθή­νας το πογκρόμ κατά των Εβραί­ων στην Βόρεια Ελλά­δα, κινη­το­ποι­ή­θη­κε άμε­σα ο μηχα­νι­σμός του. Ετσι κατά­φε­ρε να σώσει και να φυγα­δεύ­σει περί­που 10.000 Εβραί­ους της πρω­τεύ­ου­σας πριν πέσουν στην μέγ­γε­νη των χιτλερικών.

Πάντως σύμ­φω­να μ’ εκτι­μή­σεις που έγι­ναν μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, από τους 55.000 Εβραί­ους της Θεσ­σα­λο­νί­κης, στάλ­θη­καν στα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης των χιτλε­ρι­κών 47.061. Γενι­κά από το σύνο­λο του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού της Ελλά­δας που ανερ­χό­ταν στις 77.000 άτο­μα, πιά­στη­καν 68.000, θανα­τώ­θη­καν 66.000 και επέ­ζη­σαν 2.000 περί­που. Κι όσοι σώθη­καν, μετα­ξύ των οποί­ων και ο αρχι­ρα­βί­νος της Αθή­νας Ηλί­ας Μπαρ­ζε­λάι που φυγα­δεύ­τη­κε στα βου­νά της Ελεύ­θε­ρης Ελλά­δας, σώθη­καν χάρη στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που έκα­νε μεγά­λες προ­σπά­θειες για τον σκο­πό αυτό.

Εκτι­μώ­ντας τη σοβα­ρή συμ­βο­λή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο ανθρω­πι­στι­κό έργο της σωτη­ρί­ας του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού, ο Αρχιρ­ρα­βί­νος Μπαρ­ζε­λάι σε ραδιο­γρά­φη­μά του που έστει­λε από την έδρα της ΠΕΕΑ, όπου βρή­κε κατα­φύ­γιο οικο­γε­νεια­κώς, προς την ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση και τον Αλέ­ξαν­δρο Σβώ­λο έγρα­φε τα εξής:

Ελλη­νι­κή Κυβέρνηση

Αλέ­ξαν­δρον Σβώλον

Κάϊ­ρο

«Εβραϊ­σμός Ελλά­δος υπέ­στη φρι­κα­λέ­αν κατα­στρο­φήν εκ μέρους κατα­χτη­τών γερ­μα­νών. Δυστυ­χώς συμ­με­τέ­χουν εις εκτέ­λε­σιν εξο­ντω­τι­κών αντιε­βραϊ­κών μέτρων και τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας Ράλ­λη. Εσώ­θη­σαν από Γερ­μα­νι­κήν κόλα­σιν από εκα­τό χιλιά­δες μόλις δέκα έως είκο­σι οφεί­λο­ντες την σωτη­ρί­αν των εις το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και αλλη­λεγ­γύ­ην ελλη­νι­κού λαού. ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εμπνε­ό­με­να από πατριω­τι­κό και ηρω­ϊ­κό έργο έκα­μαν θαύ­μα­τα και με μεγά­λες θυσί­ες δημιούρ­γη­σαν σημε­ρι­νήν ελευ­θέ­ραν Ελλάδα».

Ο Αρχιρ­ρα­βί­νος Αθηνών

Ηλί­ας Μπαρζελάι

12.7.44

Τέλος η ζημιά που προ­ήλ­θε από την διαρ­πα­γή της εβραϊ­κής περιου­σί­ας υπο­λο­γί­ζε­ται σε 18.000.000 χρυ­σές λίρες Αγγλί­ας. Αυτή την τύχη επε­φύ­λα­ξαν στο φιλερ­γα­τι­κό πλη­θυ­σμό της Ελλά­δας οι χιτλερικοί.

 

(Η φωτό από τη μεγά­λη συγκέ­ντρω­ση των εβραί­ων τον Ιού­λιο του 1942, κατό­πιν δια­τα­γής των κατο­χι­κών δυνά­με­ων, στην πλα­τεία Ελευ­θε­ρί­ας στη Θεσ­σα­λο­νί­κη που σημα­το­δό­τη­σε την έναρ­ξη του διωγμού)

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο