Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η Τέχνη της Αντίστασης

Γρά­φει η ofisofi //

Ο Ευάγ­γε­λος Μαχαί­ρας έφυ­γε από τη ζωή πριν λίγες μέρες. Άνθρω­πος μαχη­τι­κός και δρα­στή­ριος πήρε μέρος στην Εθνι­κή Αντί­στα­ση ως αξιω­μα­τι­κός του ΕΛΑΣ Πελο­πον­νή­σου. Διώ­χθη­κε, φυλα­κί­στη­κε, εξο­ρί­στη­κε και ακού­ρα­στα αγω­νί­στη­κε μέσα από διά­φο­ρους φορείς για τη αλη­θι­νή δημο­κρα­τία, την πραγ­μα­τι­κή δικαιο­σύ­νη, τα ανθρώ­πι­να δικαιώ­μα­τα, την παγκό­σμια ειρήνη.

Έγρα­φε σε εφη­με­ρί­δες και εξέ­δω­σε βιβλία.

Ένα πολύ αξιό­λο­γο και σημα­ντι­κό βιβλίο είναι «Η Τέχνη της Αντί­στα­σης». Σε αυτό συγκε­ντρώ­νει και παρου­σιά­ζει πολύ­τι­μα στοι­χεία και ντο­κου­μέ­ντα από τη συμ­βο­λή των πνευ­μα­τι­κών ανθρώ­πων στην περί­ο­δο της Κατο­χής και της Αντίστασης.

Η σπου­δαιό­τη­τα του βιβλί­ου είναι μονα­δι­κή. Δεν γνω­ρί­ζω αν υπάρ­χει κάτι ανά­λο­γο στη βιβλιο­γρα­φία  μετά και τη δεύ­τε­ρη έκδο­ση του το 2008. Ο Ευάγ­γε­λος Μαχαί­ρας , μαχη­τής της ΕΑΜι­κής αντί­στα­σης ο ίδιος έζη­σε το μεγα­λείο της και χωρίς να είναι ειδι­κός μας προ­σφέ­ρει το έργο όλων εκεί­νων των ανθρώ­πων , οι οποί­οι πολέ­μη­σαν με τα πνευ­μα­τι­κά τους όπλα και πρό­σφε­ραν ένα πρω­τό­γνω­ρο πολι­τι­στι­κό έργο που όμοιο του  όχι μόνο δεν  δημιουρ­γή­θη­κε σε καμιά άλλη κατε­χό­με­νη χώρα, αλλά που κατόρ­θω­σε να εμπνεύ­σει και να ανυ­ψώ­σει το ηθι­κό του λαού και να δυνα­μώ­σει τον αντι­στα­σια­κό του αγώ­να. Άλλω­στε αυτός ο αγώ­νας ήταν που ενέ­πνεε τους πνευ­μα­τι­κούς ανθρώ­πους και δημιουρ­γού­σε μια σχέ­ση αμφίδρομη.

Τάσσος: Οι Εθνομάρτυρες ανάπηροι (ξυλογραφία)

Τάσ­σος: Οι Εθνο­μάρ­τυ­ρες ανά­πη­ροι (ξυλο­γρα­φία)

Ο Ευάγ­γε­λος Μαχαί­ρας στον πρό­λο­γο της πρώ­της έκδο­σης του βιβλί­ου το 1999 έγραφε:

«Περί­με­να ότι κάποιος ειδι­κός θα έκα­νε τη συνο­λι­κή κατα­γρα­φή της. καθώς όμως περ­νού­σαν τα χρό­νια και αυτό δε γινό­ταν, αν και δεν είμαι ειδι­κός, απο­φά­σι­σα να ανα­πτύ­ξω το κεφά­λαιο αυτό σε ένα βιβλίο. Για πολ­λά θέμα­τα παρα­θέ­τω μαρ­τυ­ρί­ες των αντι­στα­σια­κών λογο­τε­χνών και καλ­λι­τε­χνών , για­τί πιστεύω  ότι από τις πλη­ρο­φο­ρί­ες που θα μπο­ρού­σα να κατα­γρά­ψω, προ­τι­μό­τε­ρος είναι ο αυθε­ντι­κός τους λόγος και ελπί­ζω ότι με τον τρό­πο αυτό θα υπάρ­ξει χρή­σι­μο υλι­κό, ώστε να γρα­φεί από τους ειδι­κούς η ολο­κλη­ρω­μέ­νη ιστο­ρία της αντι­στα­σια­κής τέχνης, που απο­τε­λεί ένα από τα πολυ­τι­μό­τε­ρα κεφά­λαια του πολι­τι­σμού μας κατά τον 20ο αιώνα.»

Πριν από την έκδο­ση αυτού του βιβλί­ου υπήρ­χαν βιβλία και άρθρα που ανα­φέ­ρο­νταν στην τέχνη της αντί­στα­σης, αλλά η ύλη τους περιο­ρί­ζο­νταν σε ένα ή δύο ζητή­μα­τα, δεν κάλυ­πταν ολό­πλευ­ρα το θέμα. Το πιο πλού­σιο αφιέ­ρω­μα είχε κάνει η Επι­θε­ώ­ρη­ση Τέχνης το 1962 και μία χρο­νιά πριν, το 1961, είχαν εκδο­θεί δύο Ανθο­λο­γί­ες Αντι­στα­σια­κής Λογο­τε­χνί­ας, πεζο­γρα­φία και ποί­η­ση,  στο Ανα­το­λι­κό Βερο­λί­νο με πρω­το­βου­λία της Γερ­μα­νι­κής Ακα­δη­μί­ας και με επι­μέ­λεια της Έλλης Αλεξίου.

Το βιβλίο χωρί­ζε­ται σε πέντε κεφά­λαια και το κάθε ένα σε πολ­λές υποενότητες.

Πολυ­σέ­λι­δη η παρου­σί­α­ση της Αντί­στα­σης των λογο­τε­χνών. Αρχί­ζει με τις πρώ­τες αντι­δρά­σεις , κυρί­ως του Σικε­λια­νού και του Βάρ­να­λη οι οποί­οι έδω­σαν το σύν­θη­μα για την έναρ­ξη της πνευ­μα­τι­κής αντί­στα­σης και συνε­χί­ζει με την αντί­στα­ση των πνευ­μα­τι­κών ανθρώ­πων με νόμι­μα  μέσα από τις σελί­δες των καθη­με­ρι­νών εφη­με­ρί­δων και περιο­δι­κών, τις παρά­νο­μες μορ­φές πάλης , την έντα­ξη τους στο ΕΑΜ , τη συμ­με­το­χή σε δρα­στη­ριό­τη­τες οργα­νω­μέ­νες ή μη με τις ανά­λο­γες συνέ­πειες, την πνευ­μα­τι­κή αντί­στα­ση στον Πει­ραιά, στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, στη Μέση Ανα­το­λή, τα αντι­στα­σια­κά κεί­με­να που κυκλο­φό­ρη­σαν χέρι με χέρι και δημο­σιεύ­τη­καν σε παρά­νο­μες εφη­με­ρί­δες και περιο­δι­κά. Ανα­φέ­ρε­ται στις Ανθο­λο­γί­ες αντι­στα­σια­κού διη­γή­μα­τος και αντι­στα­σια­κής ποί­η­σης με αντι­προ­σω­πευ­τι­κά αποσπάσματα.

Το κεφά­λαιο που ανα­φέ­ρε­ται στο θέα­τρο ξεκι­νά από το 1940 ‑1941 , περ­νά στην κατο­χι­κή λογο­κρι­σία και στο ελεύ­θε­ρο θέα­τρο κατά τη διάρ­κεια της Κατο­χής. Πάρα πολ­λά τα ονό­μα­τα των θεα­τράν­θρω­πων που υπέ­στη­σαν διώ­ξεις και ιδιαί­τε­ρες οι ανα­φο­ρές στο Εθνι­κό Θέα­τρο, στο Κρα­τι­κό Θέα­τρο Θεσ­σα­λο­νί­κης, στο Θέα­τρο στα βου­νά , στη Λαϊ­κή Σκη­νή και το Γιώρ­γο Κοτζιού­λα, στο Βασί­λη Ρώτα , στο «Θεα­τρι­κό Εργα­στή­ρι» και στο « Θία­σο της ΕΠΟΝ Θεσ­σα­λί­ας», στο « Θία­σο της ΕΠΟΝ Μακε­δο­νί­ας, στο κου­κλο­θέ­α­τρο και στις εξε­λί­ξεις στη θεα­τρι­κή παρα­γω­γή μετά την απελευθέρωση.

Ομάδα λογοτεχνών του ΕΑΜ το 1943

Ομά­δα λογο­τε­χνών του ΕΑΜ το 1943

Το κυρί­αρ­χο σύν­θη­μα στην Ελλά­δα της Αντί­στα­σης ήταν «Πολε­μά­με και Τρα­γου­δά­με» . Με αυτό σημα­το­δο­τή­θη­κε ο τερά­στιος ρόλος της μου­σι­κής και των τρα­γου­διών που εμψύ­χω­ναν τους αγω­νι­στές.  Η αντί­στα­ση των μου­σι­κών, τα πρώ­τα αντάρ­τι­κα τρα­γού­δια, οι δια­σκευ­ές εμβα­τη­ρί­ων και επα­να­στα­τι­κών τρα­γου­διών παρα­τί­θε­νται μαζί με τις εκδό­σεις και τους δημιουρ­γούς τους. Δεν λεί­πουν η θεμα­το­λο­γία των αντάρ­τι­κων τρα­γου­διών και η κατά­τα­ξή τους κατά κατη­γο­ρί­ες. Το κεφά­λαιο είναι εμπλου­τι­σμέ­νο με μια μικρή ανθο­λο­γία. Εκτός από τα αντάρ­τι­κα τρα­γού­δια γίνε­ται ανα­λυ­τι­κή ανα­φο­ρά στα συμ­φω­νι­κά έργα για την Αντί­στα­ση και στα ρεμπέ­τι­κα της Κατο­χής. Μέσα σε όλα αυτά υπάρ­χουν και δώδε­κα τρα­γού­δια του ΕΔΕΣ που το περιε­χό­με­νο τους έχει εθνι­κι­στι­κό χαρακτήρα.

Ένας ακό­μα χώρος με σημα­ντι­κό­τα­τη προ­σφο­ρά είναι οι εικα­στι­κοί καλ­λι­τέ­χνες. Οι συν­δι­κα­λι­στι­κοί αγώ­νες οδη­γούν στην έντα­ξή τους στο ΕΑΜ. Το συνερ­γείο της Νεο­λαί­ας, οι αφί­σες, τα λευ­κώ­μα­τα, οι μαρ­τυ­ρί­ες των καλ­λι­τε­χνών, οι ζωγρά­φοι και οι χαρά­κτες στην Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα μαζί με τις «Εικα­στι­κές μαρ­τυ­ρί­ες» των καλ­λι­τε­χνών που δεν είχαν εκδώ­σει ατο­μι­κά λευ­κώ­μα­τα και η Γλυ­πτι­κή δίνουν το μέγε­θος της αντί­στα­σης  και της επί­δρα­σης τους στον αγω­νι­ζό­με­νο λαό.

Το βιβλίο κλεί­νει το κεφά­λαιο που ανα­φέ­ρε­ται στους φωτο­γρά­φους του αγώ­να με  παρου­σί­α­ση του έργου των Σπύ­ρου Μελε­τζή και Κώστα Μπαλάφα.

Στο τέλος κάθε κεφα­λαί­ου υπάρ­χει αξιο­λό­γη­ση του αντί­στοι­χου τομέα, λογο­τε­χνία, θέατρο,μουσική, εικα­στι­κά, φωτογραφία.

Το έργο των πνευ­μα­τι­κών ανθρώ­πων και των καλ­λι­τε­χνών εντάσ­σε­ται μέσα στο ιστο­ρι­κό πλαί­σιο και τις συν­θή­κες της επο­χής. Το υλι­κό είναι πολύ πλού­σιο .Υπάρ­χουν ντο­κου­μέ­ντα που δημο­σιο­ποι­ή­θη­καν για πρώ­τη φορά, πολύ­τι­μο αρχεια­κό υλι­κό, μαρ­τυ­ρί­ες, εικα­στι­κά, ποι­ή­μα­τα, στί­χοι τρα­γου­διών, φωτογραφίες.

Γ.Δήμου: "Γυναίκες της Αντίστασης" (ξυλογραφία)

Γ.Δήμου: “Γυναί­κες της Αντί­στα­σης” (ξυλο­γρα­φία)

Στον Πρό­λο­γο της δεύ­τε­ρης έκδο­σης ο Ευάγ­γε­λος Μαχαί­ρας διευ­κρι­νί­σε τον τίτλο του βιβλίου:

« … τέθη­κε το ερώ­τη­μα αν ο τίτλος του έπρε­πε να είναι «Η Τέχνη της Αντί­στα­σης» ή « Η Τέχνη στην Αντί­στα­ση». Απά­ντη­σα ότι ο πρώ­τος τίτλος ήταν ορθότερος.

Ο δεύ­τε­ρος θα περιό­ρι­ζε το περιε­χό­με­νο στα έργα τέχνης που δημιουρ­γή­θη­καν από 28 – 10 – 1940 μέχρι την 14 – 10 – 1944.

Υπάρ­χουν όμως σημα­ντι­κά έργα που δημιουρ­γή­θη­καν μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, αλλ’ ανα­φέ­ρο­νται στην Αντί­στα­ση. Για το λόγο αυτό συμπε­ρι­λαμ­βά­νο­νται στα Αντι­στα­σια­κά π.χ στις συλ­λο­γές αντι­στα­σια­κής ποί­η­σης και πεζο­γρα­φί­ας που εξέ­δω­σε η Έλλη Αλε­ξί­ου στη Γερ­μα­νία, όταν η έκδο­σή τους στην Ελλά­δα ήταν απα­γο­ρευ­μέ­νη, περιέ­λα­βε όχι μόνο όσα γρά­φη­καν κατά τη διάρ­κεια της Κατο­χής, αλλά και όσα γρά­φη­καν λίγα χρό­νια μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, με θέμα­τα αλλά και με πνεύ­μα του αντι­στα­σια­κού αγώνα…»

Το βιβλίο αν και θεω­ρή­θη­κε πάρα πολύ καλό από τον Πρό­ε­δρο του Τμή­μα­τος Γραμ­μά­των και Τεχνών της Ακα­δη­μί­ας Αθη­νών δεν βρα­βεύ­τη­κε «για­τί ο συγ­γρα­φέ­ας του γρά­φει στον Πρό­λο­γο ότι μετά την πολι­τι­στι­κή έκρη­ξη που σημειώ­θη­κε στη Χώρα μας κατά τη διάρ­κεια της Κατο­χής προ­οιω­νι­ζό­ταν ένα λαμπρό μέλ­λον για τον ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό, δυστυ­χώς όμως η ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση που με ραδιουρ­γί­ες και τα όπλα νίκη­σε τις αντι­στα­σια­κές δυνά­μεις, όχι μόνον ανέ­κο­ψε την πνευ­μα­τι­κή ανά­τα­ση του λαού μας, αλλά και γέμι­σε τη χώρα μας με τάφους και ερείπια.»

Ο Ευάγ­γε­λος Μαχαί­ρας δεν έκα­νε καμία αλλα­γή στο βιβλίο διό­τι όπως έγρα­φε  και ο ίδιος « …σε όλη μου τη ζωή “ Δεν συνε­μορ­φώ­θην προς τας υποδείξεις “ …» .

Ας είναι ελα­φρύ το χώμα που τον σκεπάζει!

eam17eΕυάγ­γε­λος Μαχαί­ρας, Η τέχνη της Αντί­στα­σης. Ποί­η­ση, Πεζο­γρα­φία, Θέα­τρο, Μου­σι­κή, Τρα­γού­δια, Ζωγρα­φι­κή, Χαρα­κτι­κή, Γλυ­πτι­κή, Φωτο­γρα­φία, Προσκήνιο/Άγγελος Σιδε­ρά­τος, Αθή­να 2008, 2η έκδοση

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο